Корсак К.В., Плахотнік О.В. Основи сучасної екології

Подождите немного. Документ загружается.

141

òîð³¿, ï³äðàõóâàëè ê³ëüê³ñòü òèñÿ÷ (÷àñòî  ì³ëüéîí³â) äîëàð³â ÑØÀ,

ÿê³ íåîáõ³äí³ äëÿ ïåðåòâîðåííÿ éîãî íà ïàñîâèùå ÷è ïîëå. ¯ì ÿñíî,

ùî äëÿ çä³éñíåííÿ öüîãî ó âåëèêèõ ìàñøòàáàõ íåîáõ³äíî, àáè âñ³ ðîç-

âèíåí³ êðà¿íè îäíî÷àñíî â³äìîâèëèñÿ â³ä âèðîáíèöòâà ³ ðîçïîâñþä-

æåííÿ çáðî¿, ð³øó÷å ñêîðîòèëè àðì³¿.

Àâòîðè ðîçóì³þòü, ùî öå àáñîëþòíà ôàíòàñòèêà. Íåäàðåìíî ñâî-

ãî ÷àñó â óñ³é ªâðîï³ áóëà ïîïóëÿðíîþ âåñåëà ï³ñåíüêà: ßê öå ÷óäî-

âî, áóòè ãåíåðàëîì! Àëå íàñ õâèëþº òàêå çàïèòàííÿ: ßê³ ùå ïî-

òð³áí³ äîêàçè íàáëèæåííÿ ëþäñòâà äî ïð³ðâè, ùîá ïîë³òèêè ³ ãåíå-

ðàëè ñï³ëüíî âçÿëèñÿ ðÿòóâàòè íå ñâî¿ ïðèâ³ëå¿, à âñþ Çåìëþ?!

Òàê ñàìî óâàæíî, ÿê çà çåìëåþ, åêñïåðòè ñòåæàòü çà âîäîþ. ×è-

ìàëî ñïåö³àë³ñò³â çàéíÿò³ îáë³êîì íàÿâíîñò³ é âèêîðèñòàííÿ âîäè, ¿¿

ïîøóêàìè é âèäîáóòêîì. Äå çíàéòè áàãàòî ñîëîíî¿  â³äîìî êîæ-

íîìó. Çíà÷íî ñêëàäí³øà ñèòóàö³ÿ ç ïð³ñíîþ âîäîþ. Õî÷ ¿¿ íàáàãàòî

ìåíøå, í³æ ñîëîíî¿ ÷è ò³º¿, ùî ì³ñòèòüñÿ â ëüîäîâèêàõ Àíòàðêòèäè ³

Ãðåíëàíä³¿, òà âñå æ âèñòà÷èëî á ³ ïîëÿì, ³ ë³ñàì, ÿêáè âîíà ð³âíîì³ð-

íî ðîçïîä³ëÿëàñÿ ïî çåìí³é ïîâåðõí³.

Ñêàçàòè, ùî îïàäè ðîçïîä³ëÿþòüñÿ íåð³âíîì³ðíî  íàäòî ìà-

ëî. Â îäíèõ ì³ñöÿõ ¿õ ïðàêòè÷íî íåìàº, â ³íøèõ âîíè ìàéæå íåïå-

ðåðâí³. Íà ï³âíî÷³ ×èë³, ïîïðè íåéìîâ³ðíó áëèçüê³ñòü Òèõîãî îêåà-

íó (ë³÷åí³ ê³ëîìåòðè), ëþäè ïîíàä 400 ðîê³â ÷åêàëè äîùó, à á³ëÿ ï³ä-

í³ææÿ Ï³âäåííèõ Ã³ìàëà¿â ó ñåðåäíüîìó ùîðîêó äîù³ ñòâîðþþòü

øàð âîäè çàâòîâøêè ìàéæå 10 ìåòð³â!

Ìîæíà ñòâåðäæóâàòè, ùî ùîñü íå òàê íà Çåìë³, áî 40 òèñ. êì

ùîð³÷íèõ îïàä³â âêðàé íåð³âíîì³ðíî ðîçïîä³ëåí³ íå ëèøå äëÿ íåâå-

ëèêèõ ä³ëÿíîê, à é äëÿ êîëîñàëüíèõ çà ðîçì³ðàìè ïðèðîäíèõ çîí.

Á³ëüø ÿê òðåòèíà ïëîù³ ñóõîäîëó â ñóõèõ ³ ïóñòåëüíèõ ì³ñöÿõ îò-

ðèìóº çàëåäâå 6 % âñ³õ îïàä³â ³ ñòâîðþº ìàéæå íåïîì³òí³ äëÿ ðåøòè

Çåìë³ 2 % çàãàëüíîãî îáºìó íàçåìíèõ ³ ï³äçåìíèõ ñòîê³â. Íà ïîð³âíÿ-

íî âóçüêó ïðèåêâàòîð³àëüíó çîíó âèëèâàºòüñÿ ñò³ëüêè æ âîäè, ÿê ³ íà

íàáàãàòî á³ëüøó çà ïëîùåþ ðåøòó ñóõîäîëó.

Ìåíøå äåñÿòè äåðæàâ ñâ³òó ìîæóòü ïîõâàëèòèñÿ òèì, ùî â íèõ

ñò³ê ïåðåâèùóº 1 òèñ. êì

âîäè. Ðàçîì íà íèõ ïðèïàäàº ïîíàä 60 %

çåìíî¿ äîùîâî¿ âîäè. Ð³÷í³ âîäí³ ðåñóðñè ÷èìàëèõ çà ïëîùåþ êðà¿í

(Éîðäàí³ÿ, Êóâåéò òà ³í.) çíà÷íî ìåíø³ â³ä òèõ, ÿê³ ïðèïàäàþòü íà

îäèí êâàäðàòíèé ê³ëîìåòð òåðèòîð³¿ Áàíãëàäåø.

Íàñë³äêîì º âåëè÷åçí³ â³äì³ííîñò³ ó ê³ëüêîñò³ âîäè, ùî ïðèïàäàº íà

îäíîãî æèòåëÿ. Ñâ³òîâèì ðåêîðäñìåíîì º Ñóð³íàì  2 ìëí ì

íà êîæ-

íó îñîáó. À îò ó âæå çãàäóâàíèõ Éîðäàí³¿ ³ Êóâåéò³, à òàêîæ Ñ³íãàïóð³,

142

Ìàëüò³, Ë³â³¿, Îáºäíàíèõ Àðàáñüêèõ Åì³ðàòàõ, Áàõðåéí³, Ñàóä³âñüê³é

Àðàâ³¿ òà ê³ëüêîõ ¿¿ ñóñ³ä³â ê³ëüê³ñòü âîäè âèì³ðþºòüñÿ íå ì³ëüéîíàìè

êóáîìåòð³â, à òèñÿ÷àìè ë³òð³â íà îäíîãî æèòåëÿ çà âåñü äîâãèé ð³ê.

Ó áàãàòüîõ ì³ñöÿõ îïàäè íåð³âíîì³ðíî ðîçïîä³ëåí³ âïðîäîâæ

ðîêó, âåëèê³ âàð³àö³¿ ì³æ ðîêàìè. ×àñòî äîù³ éäóòü òîä³, êîëè âîíè

çîâñ³ì íå ïîòð³áí³, âèêëèêàþ÷è âåëèê³ âòðàòè âðîæàþ. Ó äóæå íåâè-

ã³äíîìó ñòàíîâèù³ ïåðåáóâàþòü ò³ êðà¿íè, ÿê³ îòðèìóþòü ð³÷êîâó

âîäó ç òåðèòîð³¿ ³íøèõ êðà¿í. Öå ñòîñóºòüñÿ é Óêðà¿íè, àëå ùå ã³ðøà

ñèòóàö³ÿ â ªãèïò³, ÿêèé îòðèìóº 99 % âîäè ç ÷óæèõ òåðèòîð³é. Ìà-

þòü ïðîáëåìè Ñèð³ÿ, ²ðàê òà ÷èìàëî ³íøèõ êðà¿í.

Ö³ ïðîáëåìè äîäàòêîâî çàãîñòðþþòüñÿ ùå é òîìó, ùî çãàäàí³

êðà¿íè äóæå áàãàòî âîäè âèòðà÷àþòü íà çðîøåííÿ ïîë³â.

Ïîøóêè åêñïåðòàìè çâÿçêó ì³æ âèêîðèñòàííÿì âîäè ³ âàëîâèì

íàö³îíàëüíèì ïðîäóêòîì â ðîçðàõóíêó íà îäíîãî æèòåëÿ âèÿâèëèñÿ

äàðåìíèìè. Éîãî, íà â³äì³íó â³ä çãàäàíîãî âèùå äëÿ åíåðãîñïîæè-

âàííÿ, íå ³ñíóº.

Íàâåäåìî äàí³ ïðî ðåñóðñè ³ âèêîðèñòàííÿ âîäè îñíîâíèìè åêî-

íîì³÷íèìè ðåã³îíàìè ñâ³òó íà ïî÷àòêó 90-õ ðîê³â XX ñò. (òàáë. 13).

Ç òàáëèö³ âèïëèâàº, ùî àðàáñüê³ êðà¿íè íàéáëèæ÷³ äî ïîâíîãî

âè÷åðïàííÿ ñâî¿õ âîäíèõ ðåñóðñ³â, à äåÿê³ ç íèõ âæå ñÿãíóëè ö³º¿ ìåæ³.

Íàáàãàòî êðàùà ñèòóàö³ÿ â ³íøèõ ðåã³îíàõ, õî÷ ³ òàì íàâåäåí³ ñåðåäí³

äàí³ íå äàþòü æîäíîãî óÿâëåííÿ ïðî ãîñòðîòó âîäíî¿ êðèçè ó øèðî-

êîìó ïîÿñ³ íà ï³âäåíü â³ä Ñàõàðè.

Òàáëèöÿ 13

Ïðèðîäí³ ðåñóðñè ³ âèêîðèñòàííÿ âîäè åêîíîì³÷íèìè ðåã³îíàìè

Â³äíîâ-

Ð³÷íå âèêîðèñòàííÿ âîäè

Åêîíîì³÷íèé ðåã³îí

ëþâàí³

ðåñóðñè,

êì

çàãàëüíå,

êì

íà

³ðèãàö³þ,

ó ïðî-

ìèñëî-

âîñò³, %

ó ïîáóò³,

Çàõ³äíà ³ Ï³âäåííà ªâðîïà 1800 250 36 47 17

Ñõ³äíà ªâðîïà ³ êîëèøí³é

ÑÐÑÐ

5200 430 63 29 8

ÑØÀ ³ Êàíàäà 5560 503 39 49 12

Ëàòèíñüêà Àìåðèêà 11450 185 78 9 13

Àðàáñüê³ êðà¿íè ðàçîì 590 220 90 3 7

ôð

èêà

(

áåç à

àáñüêèõ ê

à¿í

)

3930 57 78 4 18

²íä³éñüêèé ñóáêîíòèíåíò 7550 750 93 3 4

Êèòàé ç îáîìà Êîðåÿìè 2750 460 86 7 7

ßïîí³ÿ ³ 4 íîâèõ äðàêîíè 640 130 53 29 18

Àâñòðàë³ÿ ³ Îêåàí³ÿ 840 20 70 8 22

Ðàçîì 40310 3005

143

Íàñåëåííÿ öèõ ì³ñöü ïîâèííî âèòðà÷àòè ãîäèíè, àáè äîáðàòèñÿ äî

äæåðåëà íåÿê³ñíî¿ ïèòíî¿ âîäè ³ ïðèíåñòè ¿¿ ð³äíèì. Ó áàãàòüîõ ì³ñöå-

âîñòÿõ âèêîðèñòàííÿ äåðåâèíè íà ïàëèâî íàáàãàòî ïåðåâèùóº ð³÷íèé

¿¿ ïðèð³ñò. Ùîðîêó Ñàõàðà ç äîïîìîãîþ ëþäåé â³äâîéîâóº ê³ëüêàê³ëî-

ìåòðîâî¿ øèðèíè ñìóãó, â³äò³ñíÿþ÷è ¿õ áëèæ÷å äî åêâàòîðà.

Ïîç³ðíå áëàãîïîëó÷÷ÿ êðà¿í åêñ-ÑÐÑÐ ñòâîðþº ëèøå ñåðåäíÿ

öèôðà, çàáåçïå÷åíà ïîâíîâîäíèìè ï³âí³÷íèìè ³ ñèá³ðñüêèìè ð³êàìè.

À ïðèãàäàéòå êðà¿íè Öåíòðàëüíî¿ Àç³¿, ÿêèì á³ëüøîâèêè çàëèøèëè

âñèõàþ÷èé Àðàë, çì³ë³ë³ ð³êè ³ âåëè÷åçí³ îçåðà-êîëåêòîðè ç îòðóºíîþ

ïåñòèöèäàìè ³ äåôîë³àíòàìè âîäîþ.

Çã³äíî ç àíàë³çàìè åêñïåðò³â, íàéáëèæ÷èìè ðîêàìè âîäíà êðèçà

äîñÿãíå çà ãîñòðîòîþ çåìåëüíî¿ (÷è ïåðåâåðøèòü ¿¿) ëèøå ó ïîîäèíî-

êèõ êðà¿íàõ. Äëÿ ðåøòè âîíà òðàíñôîðìóºòüñÿ íå òàê ó â³äñóòí³ñòü

âîäè, ÿê ñêîð³øå ó ¿¿ çàáðóäíåííÿ ³ íåïðèäàòí³ñòü äëÿ âèêîðèñòàííÿ.

Íà æàëü, äî òàêèõ á³äîëàõ íàëåæèòü é Óêðà¿íà. Äåòàëüíî ïðî öå

éòèìåòüñÿ ó ðîçä. 7.

5.6.6. Ïðî ì³íåðàëüí³ ðåñóðñè ïëàíåòè

Íà ïî÷àòêó ñâîº¿ åâîëþö³¿ ç óñ³õ ì³íåðàë³â ëþäè ìàñîâî âèêîðèñ-

òîâóâàëè ëèøå êðåì³íü. Ç òèõ ïðàäàâí³õ ÷àñ³â âñå çì³íèëîñÿ ³ ÷èìàëî

íàóêîâö³â çàéìàþòüñÿ âèâ÷åííÿì ì³íåðàëüíèõ ðåñóðñ³â íå ëèøå ñâîº¿

êðà¿íè, à é ðåã³îíó ³ íàâ³òü ñâ³òó, à ñîòí³ ì³ëüéîí³â îñ³á ¿õ äîáóâàþòü,

ïåðåðîáëÿþòü ³ âèãîòîâëÿþòü áàãàòî âèðîá³â  â³ä öåãëè äî íàäâàæ-

ëèâèõ êðèñòàë³÷íèõ åëåêòðîííèõ ñõåì (÷èï³â).

Îñîáëèâî ñêëàäíå çàâäàííÿ ïîñòàº ïåðåä òèìè, õòî íàìàãàºòüñÿ

îäíî÷àñíî âðàõóâàòè ðåñóðñè, éìîâ³ðí³ñòü ðîçøèðåííÿ âèäîáóòêó,

à ãîëîâíå  ïåðåäáà÷èòè ö³íó íà ïðîäóêö³þ ã³ðíè÷îðóäíèõ ï³ä-

ïðèºìñòâ íà ñâ³òîâîìó ðèíêó. Îñòàííº º ïèòàííÿì ÿêùî íå æèòòÿ ³

ñìåðò³, òî ð³âíÿ æèòòÿ æèòåë³â á³ëüøîñò³ êðà¿í. ×àñòî ¿õ áëàãîïî-

ëó÷÷ÿ ïîâí³ñòþ âèçíà÷àºòüñÿ ö³íîþ íà îäèí-ºäèíèé ïðîäóêò (áîê-

ñèò, ì³äíó ðóäó òîùî), ÿêèé âèäîáóâàºòüñÿ ó ö³é êðà¿í³.

Õî÷à é ìîæíà çâåðõíüî íàçèâàòè òàê³ êðà¿íè ñèðîâèííèìè ïðè-

äàòêàìè ðîçâèíåíèõ êàï³òàë³ñòè÷íèõ êðà¿í, òà íå âàðòî çâèíóâà÷ó-

âàòè ¿õ æèòåë³â ó òîìó, ùî âîíè îáì³íþþòü íà ïîòð³áí³ ¿ì ðå÷³ ºäèíå

ñâîº áàãàòñòâî. ²íêîëè ¿ì ùàñòèòü (ìè çãàäóâàëè àðàáñüê³ êðà¿íè

Ïåðñüêî¿ çàòîêè) ³ âîíè ç³ çëèäí³â ³ â³äñòàëîñò³ äîñèòü øâèäêî äîñÿ-

ãàþòü äîáðîáóòó, ðîçâèâàþòü ïðîìèñëîâ³ñòü ³ ïåðåñòàþòü çàëåæàòè

â³ä ïðîäàæó öüîãî ºäèíîãî ïðîäóêòó.

144

Êîðîòêî îö³íèòè çàáåçïå÷åí³ñòü ñâ³òó ì³íåðàëüíèìè ðåñóðñàìè

äîñèòü âàæêî. ×èìàëî ¿õ âèä³â íàëåæàòü äî ñòðàòåã³÷íèõ ³ äàí³

ïðî íèõ íåïîâí³ é ñóïåðå÷ëèâ³. Çàïàñè íîâèõ ðîäîâèù ìîæóòü àáî

ïðèõîâóâàòèñÿ, àáî ïåðåá³ëüøóâàòèñÿ (åêñïåðòè âèð³øóþòü, ùî ñà-

ìå ïîçèòèâí³øå âïëèíå íà ïðèáóòêè êðà¿í â³ä ïðîäàæó â³äêðèòèõ

ðåñóðñ³â). Íå ìîæíà ïîêëàäàòèñÿ íà ïóáë³êàö³¿ ó â³äêðèò³é ïðåñ³, áî

¿õ àâòîðè ìàþòü ñâî¿ ïðè÷èíè ïðîãîëîøóâàòè ïî÷àòîê ÷åðãîâî¿

êðèçè ç òèì ÷è ³íøèì ìåòàëîì àáî ì³íåðàëîì. Òî õâèëÿ ïóáë³êàö³é ïå-

ðåêîíóº âñ³õ ó òîìó, ùî ñâèíöþ ó ðîäîâèùàõ çàëèøèëîñÿ ëåäü äî íàé-

áëèæ÷îãî Ð³çäâà, òî âèÿâëÿºòüñÿ, ùî ç³ ñâèíöåì íå òàê ³ ïîãàíî, à îò

ñð³áëà âæå íåìàº íàâ³òü ó òèõ, õòî éîãî ðàí³øå âèäîáóâàâ ³ ïðîäàâàâ.

ßêùî ïðîàíàë³çóâàòè ñòàí ³ ïåðñïåêòèâè ñèðîâèííîãî çàáåçïå-

÷åííÿ ëþäñòâà ãëèáøå, òî âèÿâèòüñÿ, ùî ãîñòðî¿ êðèçè âè÷åðïàííÿ

åëåìåíò³â, ðå÷îâèí ³ ì³íåðàë³â íå ³ñíóº. Ãåîëîãè ïîïðàöþâàëè òàê

äîáðå, à ìàòåðèêè òàê³ âåëèê³, ùî ïðîãîëîøåí³ çàïàñè ì³íåðàëüíèõ

ðåñóðñ³â çàáåçïå÷óþòü ñâ³òîâó ïðîìèñëîâ³ñòü íà 20, 30, 40, 50 ³ á³ëüøå

ðîê³â. Ïåðñïåêòèâí³ æ çàïàñè (çà îêðåìèìè âèíÿòêàìè) ùå á³ëüø³.

Òà ïðîáëåìà âñå-òàêè º! Âîíà ïîëÿãàº ó òîìó, ùî ïåðåâàæíó á³ëü-

ø³ñòü ìåòàë³â òà ³íøèõ ïîòð³áíèõ ðå÷îâèí äîâîäèòüñÿ ³ âèäîáóâàòè, ³

ïðîäóêóâàòè ç ðóäè ç âåëèêèìè âèòðàòàìè åíåðã³¿. Íèí³ ñàìå åíåðãå-

òè÷íà ö³íà ê³íöåâîãî ïðîäóêòó âèçíà÷àº äîëþ ðîäîâèùà: ÿêùî âèò-

ðàòè åíåðã³¿ íà âèäîáóòîê ³ âèðîáíèöòâî ìàë³ ³ ãàðàíòóºòüñÿ âèãîäà

ï³ñëÿ ïðîäàæó íà ñâ³òîâîìó ðèíêó, òî âñå îæèâàº íà ì³ñö³ â³äêðèòòÿ

ãåîëîã³â. Ï³äâîäèòüñÿ äîðîãà, ðîñòóòü æèòëîâ³, àäì³í³ñòðàòèâí³ ³ âè-

ðîáíè÷³ ñïîðóäè, ó ò³ëî Çåìë³ çàãëèáëþºòüñÿ øàõòà ÷è êàðºð.

Îäíàê öå çàâæäè ìàº íåãàòèâí³ åêîëîã³÷í³ íàñë³äêè. Ì³í³ì³çóâà-

òè ¿õ  ñêëàäíå çàâäàííÿ, ³ ïðèêëàä³â âäàëîãî ãîñïîäàðþâàííÿ ã³ð-

íè÷îðóäíèõ ï³äïðèºìñòâ ìàëî. Îäèí ç íèõ ïðèäóìàëè íîðâåæö³, ñó-

ì³ñòèâøè øàõòó äëÿ âèäîáóâàííÿ ðóäè ³ ì³íåðàë³â á³ëÿ îäíîãî ç³ ñâî¿õ

ì³ñò ç³ ñïîðóäæåííÿì òóíåëþ äî íåäîñòóïíîãî ðàí³øå äëÿ æèòåë³â ïëà-

òî. Â îäí³é ç âåëèêèõ óòâîðåíèõ øòó÷íèõ ïå÷åð âîíè çáóäóâàëè ñïîð-

òèâíèé çàë. Çàëèøêè ïåðåðîáëåíî¿ ðóäè áóëî âèêîðèñòàíî ÿê áóä³-

âåëüíèé ìàòåð³àë. Äîâê³ëëÿ íå áóëî ñïîòâîðåíå, à ãîðîäÿíè îòðèìàëè

òóíåëü, äîðîãè ³ ñïîðóäè.

Íå ìåíø ïåðñïåêòèâíèì ç ïîãëÿäó åêîëîã³â º ïîâíå âèëó÷åííÿ ç

ðóä âñ³õ êîðèñíèõ åëåìåíò³â, ùî ì³ñòÿòüñÿ â íèõ. Òà äëÿ öüîãî íåîá-

õ³äíî íå ëèøå ðîçðîáèòè ïðèíöèïîâî íîâ³ òåõíîëîã³¿ âèêîðèñòàííÿ

ðóä (âò³ì, º ÷èìàëî âäàëèõ ïðèêëàä³â íå ò³ëüêè çà êîðäîíîì, à é â

Óêðà¿í³), à é ðîçøèðèòè åíåðãåòè÷í³ ìîæëèâîñò³ ëþäñòâà.

145

Äëÿ ³ëþñòðàö³¿ öüîãî ñêëàäíîãî ñï³ââ³äíîøåííÿ ì³æ ðåñóðñàìè ³

ìîæëèâèì ÷àñîì ¿õ âè÷åðïàííÿ íàâåäåìî òàáë. 14.

Îòæå, òàáëèöÿ ùå ðàç ñâ³ä÷èòü ïðî òå, ùî ïðîãíîçè ÷àñó âè÷åð-

ïàííÿ òèõ ÷è ³íøèõ ðåñóðñ³â ÷àñòåíüêî ðîáëÿòü äëÿ çàëÿêóâàííÿ ñïî-

æèâà÷³â ïðîäóêòó ³ äîñÿãíåííÿ ï³äâèùåííÿ ö³íè íà íüîãî íà ñâ³òîâîìó

ðèíêó. Íàïðèêëàä, çîëîòî, ðòóòü, îëîâî, ñð³áëî, öèíê, ñâèíåöü ³

íàâ³òü ì³äü ìàëè á óæå âè÷åðïàòèñÿ, ÿê ïåðåäáà÷àëîñÿ ïðîãíîçàìè

ôàõ³âö³â ó 1970 ð.

Òàáëèöÿ 14

Íåâ³äíîâëþâàí³ ïðèðîäí³ ðåñóðñè äåÿêèõ âàæëèâèõ

äëÿ ñâ³òîâîãî ãîñïîäàðñòâà åëåìåíò³â

Òà öüîãî íå ñòàëîñÿ! Ðåñóðñè á³ëüøîñò³ öèõ åëåìåíò³â íàâ³òü çá³ëü-

øèëèñÿ. Íàâ³òü çîëîòà ùîðîêó âèäîáóâàþòü ç íàäð ïîíàä 2000 ò!

Îòæå, ñèòóàö³ÿ ç îñíîâíèìè íåâ³äíîâëþâàíèìè ì³íåðàëüíèìè

ðåñóðñàìè ïîêè ùî äàëåêà â³ä êðèòè÷íî¿. Âò³ì, íàéïåðåäáà÷ëèâ³ø³

ñïîæèâà÷³ äóìàþòü ïðî ìàéáóòíº ³ âæèâàþòü íåîáõ³äíèõ çàïîá³æ-

íèõ çàõîä³â. Îäí³ ïðîñòî íàêîïè÷óþòü åëåìåíòè ç òàáë. 14 (³ íå çãà-

äàí³ â í³é), áî ðîä³ºâèé çàïàñ í³÷èì íå ã³ðøèé â³ä âñ³ì â³äîìîãî

çîëîòîãî. ²íø³ ³ íàêîïè÷óþòü, ³ çì³íþþòü òåõíîëîã³¿ ó íàïðÿìêó

ìàêñèìàëüíîãî ñêîðî÷åííÿ ðå÷îâèí, ÿê³ âèäàþòüñÿ ¿ì äåô³öèòíèìè

ó ìàéáóòíüîìó (ïåðøèé êàíäèäàò  ñð³áëî). Âæå ñòâîðåíî ê³ëüêà

ôîòîãðàô³÷íèõ ïðîöåñ³â, ÿê³ çîâñ³ì íå ïîòðåáóþòü ñð³áëà. Äóæå øâè-

Åëåìåíò,

ðå÷îâèíà

Îö³íêà

ðåñóðñ³â

ó 1970 ð., ò

Âèñòà÷èòü íà ...

ðîê³â ïîñò³éíîãî

ñïîæèâàííÿ

Íà ... ðîê³â ä³éñíîãî

(çðîñòàííÿ)

ñïîæèâàííÿ

Îö³íêà

ðåñóðñ³â

ó 1990 ð., ò

Àëþì³í³é 1,2 ìëðä 100 31 15 ìëðä

Çàë³çî 100 ìëðä 240 93 600 ìëðä

Ì³äü 0,3 ìëðä 36 21 1 ìëðä

Õðîì 7,8 ìëðä 420 95 20 ìëðä

Ñâèíåöü 0,1 ìëðä 26 21 0,2 ìëðä

Ìàðãàíåöü 0,8 ìëðä 97 46 3 ìëðä

Öèíê 0,1 ìëðä 23 18 0,4 ìëðä

Ðòóòü 13 12 0,2 ìëí

Êîáàëüò 2,2 ìëí 110 60 9,0 ìëí

Ìîë³áäåí 4,9 ìëí 79 34 15,0 ìëí

Í³êåëü 67 ìëí 150 53 200 ìëí

Îëîâî 7 ìëí 17 15 10 ìëí

Âîëüôðàì 1,3 ìëí 40 28 6 ìëí

Ñð³áëî 0,16 ìëí 16 13 0,5 ìëí

Ïëàòèíîâ³ 12160 130 47 50000

Çîëîòî 10010 11 9 ???

146

äêî ðîçâèâàºòüñÿ îïòîâîëîêîííà òåõí³êà çâÿçêó, äå ì³ñöå äîñèòü äå-

ô³öèòíî¿ ³ äîðîãî¿ ì³ä³ ç óñï³õîì çàéíÿëè âîëîêíà ç³ ñêëà. Ïîãîäüòå-

ñÿ, ùî äëÿ ïåðåâàæíî¿ á³ëüøîñò³ êðà¿í ñâ³òó íåìàº ÿêèõîñü ïðîáëåì ç

ï³ñêîì, ÿêèé º âèõ³äíîþ ñèðîâèíîþ äëÿ îïòîâîëîêîííèõ êàáåë³â.

Íàðåøò³, äåäàë³ á³ëüøå êðà¿í ìåòàëè òà ³íø³ ðå÷îâèíè âèëó÷àþòü

ç³ ñïèñàíî¿ òåõí³êè (öèâ³ëüíî¿ òà â³éñüêîâî¿) ³ âèêîðèñòîâóþòü ïîâ-

òîðíî. Äåõòî âæå é ïðèñòîñóâàâñÿ êóïóâàòè òàêåñì³òòÿ ó ñóñ³ä³â.

Îñü ³ â íàñ âèñòà÷àº òèòàí³â âèíàõ³äíèöòâà, ÿê³ çð³çàþòü äåñÿòêè

ê³ëîìåòð³â ë³í³é åëåêòðîìåðåæ äëÿ ñòâîðåííÿ àëþì³í³ºâîãî áðóõòó é

ïðîäàæó éîãî çà áåçö³íü áàãàòøèì ñóñ³äí³ì êðà¿íàì.

Ç îãëÿäó íà ñêàçàíå åêîëîã³÷íî ðîçóìíèìè ³ ðàö³îíàëüíèìè ä³ÿ-

ìè º åêîíîì³ÿ é ðîçâèòîê íîâèõ òåõíîëîã³é, ÿê³ á âèêëþ÷àëè ñïîæè-

âàííÿ äåô³öèòíèõ ðåñóðñ³â.

5.6.7. Íåâ³äíîâëþâàí³

ì³íåðàëüí³ ðåñóðñè Óêðà¿íè

Ïîð³âíÿíî ç ³íøèìè êðà¿íàìè, ÿê³ ìàþòü ïðèáëèçíî òàêèé ñàìèé

ðîçì³ð, Óêðà¿íó ìîæíà çàðàõóâàòè äî òèõ, ùî ìàþòü ñåðåäíþ ê³ëü-

ê³ñòü ³ ð³çíîìàí³òí³ñòü íåâ³äíîâëþâàíèõ ì³íåðàëüíèõ ³ ñèðîâèííèõ

ðåñóðñ³â. Íà æàëü, íå íàáèðàºòüñÿ ó íàñ ïîâíîãî êîìïëåêòó âñ³õ ðå-

÷îâèí. Áàãàòî ÷îãî íåìàº âäîñòàëü ÿê äëÿ âëàñíîãî âèêîðèñòàííÿ,

òàê ³ äëÿ âèõîäó íà ñâ³-òîâèé ðèíîê.

×àñòèíà íàøèõ áàãàòñòâ íàëåæèòü äî ñòðàòåã³÷íî¿ ñèðîâèíè

(óðàí, òèòàí òîùî), òîìó íàâåäåíà òàáë. 15 íåïîâíà, îòîæ ìè îáìå-

æèìîñÿ äàíèìè ç îïðèëþäíåíîãî ó 1993 ð. çâ³òó ïðî ðåñóðñè Óêðà¿-

íè ³ ñòàí äîâê³ëëÿ.

Çà ðîêè êðèçè âèäîáóòîê ïðàêòè÷íî âñ³õ êîðèñíèõ êîïàëèí çíà÷-

íî çìåíøèâñÿ. Íàïðèêëàä, ó 2000 ð. â³í ñòàíîâèâ: çàë³çíî¿ ðóäè 

116,5 ìëí ò, ìàðãàíöåâî¿ ðóäè  7,4 ìëí ò, êàìÿíî¿ ñîë³ 

2,4 ìëí ò, ãðàô³òó  6400 ò òà ³í.

147

Òàáëèöÿ 15

Áàëàíñîâ³ çàïàñè ³ âèäîáóòîê

îñíîâíî¿ ì³íåðàëüíî¿ ñèðîâèíè â Óêðà¿í³

Êîðèñíà êîïàëèíà

Áàëàíñîâ³

çàïàñè

Âèäîáóòîê

ó 1992 ð.

Çàë³çíà ðóäà, ìëí ò 28127 175,1

Ìàðãàíöåâà ðóäà, ìëí ò 2 330 13,06

Í³êåëåâà ðóäà, ìëí ò 27,9 9,58

Ãðàô³òîâà ðóäà, ìëí ò 110,5 0,37

Ãðàô³ò, ìëí ò 7,03 0,022

Êàîë³í ïåðâèííèé, ìëí ò 303,1 2,2

Êàîë³í âòîðèííèé, ìëí ò 71,1 2,3

Áåíòîí³òîâ³ ãëèíè, ìëí ò 61,5 0,3

Ïåãìàòèò, ìëí ò 6,46 0,011

Ëóãîâ³ êàîë³íè, ìëí ò 47,05 0,129

Ñ³ëü êàìÿíà, ìëí ò 9 129,5 13,87

Ìàãí³é (ó ïåðåðàõóíêó íà Mg0), ìëí ò 103,7 0,149

Êàë³é (ó ïåðåðàõóíêó íà Ê

Î), ìëí ò 293,1 0,204

Êðåéäà äëÿ ñîäè, ìëí ò 76,8 1,673

Ôîñôîð (ó ïåðåðàõóíêó íà Ð

), ìëí ò 6,66

Ãëèíà âîãíåòðèâêà, ìëí ò 535,9 2,66

Âàïíÿêè ôëþñîâ³, ìëí ò 2065,9 33.66

Âàïíÿêè äîëîì³òîâ³, ìëí ò 511,5 5,03

Äîëîì³ò, ìëí ò 428,8 2,2

Ôîðìóâàëüí³ ìàòåð³àëè, ìëí ò 906,2 7,036

Ãëèíè òóãîïëàâê³, ìëí ò 103,8 1,16

Òàëüêî-ìàãíåòèò, ìëí ò 105,1

Öåìåíòíà ñèðîâèíà:

ã³ïñ, ìëí ò 32,4 0,69

ìåðãåëü ³ êàðáîíàòíà, ìëí ò 2396,9 23,54

ãëèíèñòà, ìëí ò 561,9 5,31

ã³äðàâë³÷í³ äîáàâêè, ìëí ò 89,9 0,26

Ñêëÿíà ñèðîâèíà:

ï³ñêè, ìëí ò 212,8 2,46

ë³ïàðèòè, ìëí ò 20,7

Ã³ïñ, ìëí ò 421,2 1,3

Àíã³äðèä, ìëí ò 17,63

Êðåéäà, ìëí ò 489,6 2,105

Îáëèöþâàëüí³ ìàòåð³àëè, ìëí ì

316,6 0,325

Êàì³ííÿ áóä³âåëüíå, ìëí ì

9188,5 83,5

Ïèëüí³ âàïíÿêè, ìëí ì

105,1 3,98

Âàïíÿêè äëÿ öóêðîâî¿ ïðîìèñëîâîñò³, ìëí ò

336,3 6,02

Ïîðîäè äëÿ âàïíóâàííÿ êèñëèõ ïîë³â, ìëí ò

72,4

148

VII². Äëÿ äîïèòëèâèõ. Êîëè çÿâèòüñÿ íîâå ïîêîë³ííÿ ïîòóæíèõ äæåðåë

åíåðã³¿?

Îñòàíí³ ðîêè ïîçíà÷åí³ íå òàê óñï³õàìè ó ñòâîðåíí³ íîâèõ äæåðåë

åíåðã³¿, ÿê äèñêóñ³ÿìè ôàõ³âö³â ïðî âèá³ð íàïðÿìó ãîëîâíîãî óäàðó,

âèçíà÷åííÿ íàéïåðñïåêòèâí³øî¿ òåõíîëîã³¿, âðàõîâóþ÷è âèìîãè ³ åêîíî-

ì³êè, ³ åêîëîã³¿.

Åíòóç³àñòè ó çàñîáàõ ìàñîâî¿ ³íôîðìàö³¿ ïåð³îäè÷íî çä³éìàþòü ãàëàñ

òî íàâêîëî áëèçüêîãî åíåðãåòè÷íîãî äîñòàòêó íà áàç³ â³òðÿê³â, òî ïðè-

ïëèâíèõ òà õâèëüîâèõ åëåêòðîñòàíö³é. Ñêðîìíèõ äîñë³ä³â ÷àñòî âèñòà-

÷àº äëÿ ìàñè îá³öÿíîê ùîäî ñîíÿ÷íèõ óñòàíîâîê, âèêîðèñòàííÿ 20-ãðà-

äóñíî¿ ð³çíèö³ òåìïåðàòóð ïîâåðõí³ ³ ãëèáèí âñ³º¿ òðîï³÷íî¿ çîíè îêåàíó,

òåïëà íàäð Çåìë³ ³ âóëêàí³÷íèõ çîí, äóæå âåëèêèõ çàïàñ³â ã³äðàò³â ìåòà-

íó ï³ä äíîì îêåàíó é ìîð³â (º öåé íåïðîçîðèé ë³ä, ùî ï³ä ÷àñ òàíåííÿ

âèä³ëÿº äóæå áàãàòî ãàçó, ³ â ×îðíîìó ìîð³).

Íå çàïåðå÷óþ÷è ïåðñïåêòèâíîñò³ öèõ, íàçâàíèõ àëüòåðíàòèâíèìè,

äæåðåë åíåðã³¿, íàãîëîñèìî, ùî ó íàéáëèæ÷³ 2030 ðîê³â í³ ïîîäèíö³, í³

ðàçîì ¿õíÿ ïîòóæí³ñòü íå ñÿãíå íåîáõ³äíèõ äëÿ ëþäåé îäíîãî-äâîõ ì³ëü-

ÿðä³â ê³ëîâàò. Ó êðàùîìó ðàç³  10 % ïîòðåá ëþäñòâà.

Ñõîæå, ºäèíèé øëÿõ ïîäîëàííÿ åíåðãåòè÷íî¿ êðèçè (îòæå, íàøîãî

âèæèâàííÿ)  çä³éñíåííÿ íà Çåìë³ òèõ ðåàêö³é, ùî äàþòü åíåðã³þ á³ëü-

øîñò³ íåáåñíèõ ñâ³òèë. Íàâåäåìî íàéïåðñïåêòèâí³ø³ ç íèõ:

⇒

Íå

+ 17,6 ÌåÂ åíåðã³¿; (9)

Íå

⇒

Íå

+ 18,35 ÌåÂ åíåðã³¿; (10)

⇒

+ 3,26 ÌåÂ åíåðã³¿. (11)

Îñòàííÿ ðåàêö³ÿ ïîòðåáóº íàäòî âèñîêèõ òåìïåðàòóð, òîìó ðåàëüí³-

øèìè äëÿ ðåàë³çàö³¿ º ïåðø³ äâ³ â åêñïåðèìåíòàëüíèõ óñòàíîâêàõ ç òåð-

ìîÿäåðíîãî ñèíòåçó. Çà ïðèíöèïîì ä³¿ âîíè òåæ äóæå ð³çíîìàí³òí³ (ñî-

íÿ÷íó ðåàêö³þ íàìàãàþòüñÿ ñòâîðèòè íàãð³âàííÿì ïðîìåíÿìè

íàäëàçåð³â, ïó÷êàìè çàðÿäæåíèõ ÷àñòèíîê, ÷åðåç ìåçîííèé êàòàë³ç

òîùî), òà íàéáëèæ÷å äî ìåòè  òàê çâàí³ òîêàìàêè, ñåðöåì ÿêèõ º êàìå-

ðà ó ôîðì³ òîâñòîãî òîðà (áóáëèêà).

Ïîðîæíèíà êàìåðè çàïîâíþºòüñÿ çãàäàíèìè ãàçàìè ïðè ìàëîìó òèñ-

êó. Ðîçðÿä áàòàðå¿ êîíäåíñàòîð³â ñòâîðþº ó êàìåð³ ê³ëüöå íàäãàðÿ÷î¿

ïëàçìè, ÿêó ³çîëþº â³ä ñò³íîê ìàãí³òíå ïîëå äîäàòêîâèõ (íàäïðîâ³äíèõ)

êîòóøîê. Äîïîì³æí³ ïðèñòðî¿ íàãð³âàþòü ïëàçìó äî ïî÷àòêó ðåàêö³é (9)

÷è (10).

Ó äðóã³é ðåàêö³¿ âèä³ëåíó åíåðã³þ íåñóòü ïðîòîíè. Íàÿâí³ñòü ó íèõ

åëåêòðè÷íîãî çàðÿäó äàº çìîãó ëåãêî é åôåêòèâíî ïåðåòâîðèòè åíåðã³þ

â åëåêòðè÷íèé ñòðóì. Íåéòðîíè, ùî óòâîðþþòüñÿ â ðåàêö³¿ (9), óñêëàä-

íþþòü ñàìå åòàï òðàíñôîðìàö³¿ ¿õ ê³íåòè÷íî¿ åíåðã³¿ â åëåêòðè÷íó. Òóò

áåç òåïëîíîñ³¿â, ïàðè, òóðá³í íå îá³éòèñÿ.

ßê³ æ çàïàñè åíåðã³¿ ìàþòü ðå÷îâèíè, çàçíà÷åí³ â ðåàêö³ÿõ (9) ³ (10)?

×è º âîíè íà Çåìë³?

149

Íå çâåðòàþ÷èñü äî öèôð, çàçíà÷èìî, ùî îäèí ëèøå äåéòåð³é (ïîçíà-

÷åííÿ

÷è

) ìîð³â òà îêåàí³â çàáåçïå÷èòü ìàêñèìàëüíî ìîæëèâå

ñïîæèâàííÿ éîãî ëþäüìè (ñòåëÿ âèçíà÷àºòüñÿ íåáåçïåêîþ ïåðåãð³âàí-

íÿ Çåìë³) íà òåðì³í ñòî ì³ëüéîí³â ðîê³â!

Äëÿ âåëèêî¿ åíåðãåòèêè òðèò³é (

÷è

) ìîæíà âèðîáëÿòè ç ë³ò³þ,

Íå

äîâåäåòüñÿ òðàíñïîðòóâàòè ç Ì³ñÿöÿ, âèäîáóâàþ÷è öåé ³çîòîï ãå-

ë³þ ç éîãî ïîâåðõíåâèõ ïîð³ä (äëÿ âñüîãî ëþäñòâà äîñèòü 200400 ò ùî-

ðîêó). ßê â³äîìî, öèõ ãàç³â ó á³îñôåð³ íåìàº.

Äî ñïîêóñëèâèõ îçíàê òåðìîÿäåðíèõ óñòàíîâîê íàëåæàòü âèñîêà áåç-

ïåêà (âîíè â³ä íàðîäæåííÿ íå çäàòí³ äî âèáóõ³â), ìàéæå ö³ëêîâèòà

â³äñóòí³ñòü íåáåçïå÷íèõ äëÿ ëþäåé ðàä³îíóêë³ä³â, êîíöåíòðîâàí³ñòü ³

åôåêòèâí³ñòü âèä³ëåííÿ åíåðã³¿ òîùî. ßêáè ëþäñòâî íå áóëî òàêèì ðîçºä-

íàíèì, òî âæå äàâíî ô³çèêà òåðìîÿäåðíîãî ñèíòåçó çàëó÷èëà á íå ñîòí³,

à ñîòí³ òèñÿ÷ ó÷åíèõ òà ³íæåíåð³â, äîñë³äí³ óñòàíîâêè áóäóâàëèñÿ á íå

1015 ðîê³â, à 23 (âàðò³ñòü îäíîãî ÿäåðíîãî àâ³àíîñöÿ ïåðåâèùóº âñ³

âèòðàòè íà òåðìîÿäåðí³ äîñë³äæåííÿ ç ñàìîãî ¿õ ïî÷àòêó ó 50-õ!). Òàêà

çëî÷èííà íåóâàãà äî ºäèíîãî ñïðàâä³ ïåðñïåêòèâíîãî íîâîãî äæåðåëà

åíåðã³¿ ïîÿñíþºòüñÿ áàãàòüìà ïðè÷èíàìè, ñåðåä ÿêèõ ñóòî ïîë³òè÷í³ íå

íà îñòàííüîìó ì³ñö³. Âàæëèâå çíà÷åííÿ ìàº òà îáñòàâèíà, ùî ñîòí³

ì³ëüéîí³â ëþäåé ³ íàéìîãóòí³ø³ ì³æíàðîäí³ êàðòåë³ äî ê³íöÿ áîðîòè-

ìóòüñÿ çà ñâî¿ çàðîá³òêè ³ ïðèáóòêè â³ä íàôòè òà ¿¿ ïåðåðîáêè.

Íàñàìê³íåöü íàãîëîñèìî: ÿêùî ô³çèêè çíàþòü, ùî íåîáõ³äíî äëÿ áó-

ä³âíèöòâà òåðìîÿäåðíèõ åëåêòðîñòàíö³é, òî ³íæåíåðàì ³ òåõíîëîãàì ïî-

òð³áíèé ëèøå ÷àñ ³ íå äóæå âåëèê³ ãðîø³ (ùîíàéá³ëüøå ç ñîòíþ ì³ëüÿðä³â

äîëàð³â ÑØÀ) äëÿ ïåðåõîäó äî ñåð³éíîãî ñïîðóäæåííÿ åêîëîã³÷íî áåç-

ïå÷íèõ ³ ïîòóæíèõ (ì³ëüéîíè ê³ëîâàò) öåíòð³â âèðîáíèöòâà åëåêòðîå-

íåðã³¿ ³ òåïëà.

Òîæ ä³ÿòèìåìî ñï³ëüíî, ùîá çìóñèòè óðÿäè îáìåæèòè âèäàòêè íà

çáðîþ é âîºíí³ ³ãðèùà, ñïðÿìóâàâøè êîøòè íà çä³éñíåííÿ ñîíÿ÷íèõ ðå-

àêö³é.

ÇÀÏÈÒÀÍÍß ² ÇÀÂÄÀÍÍß* ÄËß ÑÀÌÎÑÒ²ÉÍÎ¯ ÐÎÁÎÒÈ

1. Ïîð³âíÿéòå ãåîãðàô³÷í³ ìåæ³ ïîøèðåííÿ îäíàêîâèõ ìîâ íà ð³âíèíàõ ³ â

ã³ðñüêèõ ì³ñöåâîñòÿõ. Çðîá³òü âèñíîâêè.

2. ßê³ ç îñíîâíèõ ïîòðåá ëþäèíè çàäîâîëüíÿþòüñÿ â ñó÷àñí³é Óêðà¿í³

îñîáëèâî ïîãàíî?

3. ×îìó åêñïåðòè ââàæàþòü, ùî çà 19902000 ðð. ïðèð³ñò ëþäíîñò³ âèÿ-

âèòüñÿ ðåêîðäíèì â ³ñòîð³¿, õî÷ â îêðåìèõ êðà¿íàõ º îçíàêè ñïàäó íà-

ðîäæóâàíîñò³?

4. ×îìó ôàõ³âö³ äëÿ ãóñòîíàñåëåíèõ êðà¿í ðåêîìåíäóþòü çíèæóâàòè òåì-

ïè ðîñòó íàñåëåííÿ, à íå ïðèøâèäøóâàòè çá³ëüøåííÿ âèðîáíèöòâà ¿æ³

òà ³íøèõ ðåñóðñ³â?

5. ßê ó ìèíóëîìó ñòîð³÷÷³ ÷èìàëî ºâðîïåéñüêèõ êðà¿í (²ðëàíä³ÿ, Àíãë³ÿ,

Í³ìå÷÷èíà òà ³í.) çìåíøóâàëè íåãàòèâí³ íàñë³äêè òîãî÷àñíîãî äåìî-

ãðàô³÷íîãî âèáóõó?

150

6. Ó ÿê³ ïåð³îäè ³ñòîð³¿ Óêðà¿íè ÕÕ ñò. ³ ç ÿêèõ ïðè÷èí ãàëüìóâàëîñÿ ÷è

ïðèïèíÿëîñÿ ïðèðîäíå çá³ëüøåííÿ ¿¿ íàñåëåííÿ?

7. ×îìó ðóäè óðàíó ïîíàä ñòîë³òòÿ íå âõîäèëè äî ñïèñêó âàæëèâèõ ðå-

ñóðñ³â?

8. ×îìó ñð³áíèé ãîëîä íèí³ ñóòòºâî ãîñòð³øèé, í³æ çàë³çíèé? Ñïðî-

áóéòå çðîáèòè ïåðåäáà÷åííÿ ùîäî ñï³ââ³äíîøåííÿ ì³æ íèìè ó â³ääàëå-

íîìó ìàéáóòíüîìó.

9. ßêà ç íàéñó÷àñí³øèõ ãàëóçåé ïðîìèñëîâîñò³ âèêîðèñòîâóº çâè÷àéíèé

ï³ñîê ÿê âèõ³äíèé ïðèðîäíèé ðåñóðñ äëÿ âèãîòîâëåííÿ ñâîº¿ ê³íöåâî¿

ïðîäóêö³¿?

10. ßêèé âèä âîäè íà Çåìë³ ó íàø ÷àñ ïðåòåíäóº íà íàëåæí³ñòü äî ãðóïè

íåâè÷åðïíèõ ðåñóðñ³â?

11. Î÷åâèäíî, ùî òàíåííÿ ëüîäîâèê³â íà ñóõîäîë³ ï³äâèùèòü ð³âåíü îêå-

àí³â. À ÿê âïëèíå íà ¿õí³é ð³âåíü òàíåííÿ âñ³º¿ êðèãè ó Ï³âí³÷íîìó Ëüî-

äîâèòîìó îêåàí³?

12. ßê â³äîìî, æèòåë³ òðîï³ê³â âèäîáóâàþòü ñ³ëü ç ìîðñüêî¿ âîäè ìåòîäîì

âèïàðîâóâàííÿ. À ÷è ìîæíà âèä³ëèòè ñ³ëü çàìîðîæóþ÷è ñîëîíó âîäó?

. Îäíà êðà¿íà âèõîäèòü íà ñâ³òîâèé ðèíîê ç ïîñëóãàìè ³ âèðîáàìè ìèñ-

òåöòâà, äðóãà ç ïåðâèííèìè ðå÷îâèíàìè ÷è ïðîäóêòàìè ¿õ íåãëèáî-

êîãî ïåðåòâîðåííÿ (ðóäîþ, äåðåâîì, ìåòàëîì òîùî). Ó ÿê³é ç íèõ íà

îäèíèöþ âàëîâîãî íàö³îíàëüíîãî ïðîäóêòó âèòðà÷àòèìåòüñÿ ìåíøå

åíåðã³¿? Â³äïîâ³äü îá´ðóíòóéòå.

. ×îìó æîäíà ç êðà¿í ñâ³òó íå áóäóº ñâîº åíåðãåòè÷íå ãîñïîäàðñòâî íà

âèðîùóâàíí³ ³ ñïàëþâàíí³ äåðåâèíè? Â³äïîâ³äü îá´ðóíòóéòå.

. Â ÿêèõ âèäàõ ñèðîâèíè Óêðà¿íà â³ä÷óâàº îñîáëèâî ãîñòðó ïîòðåáó?

Â³äïîâ³äü îá´ðóíòóéòå.

. Âèçíà÷òå ç òàáë. 5 ïàðàìåòðè, â³äíîñíà â³äì³íí³ñòü ÿêèõ ïåðåâèùóº

â³äíîñíó â³äì³íí³ñòü ìàñ äëÿ ÷îëîâ³êà ³ æ³íêè.

. Êîðèñòóþ÷èñü äàíèìè òàáë. 5, äàéòå â³äïîâ³äü íà çàïèòàííÿ: ×è âèñ-

òà÷èòü ëþäèí³ íà äîáó òîãî ïîâ³òðÿ, ÿêå ì³ñòèòü òèïîâà ê³ìíàòà â íà-

øèõ ñó÷àñíèõ áóäèíêàõ?

. ßêó ÷àñòèíó ïëåìåí³ íàìàãàëèñÿ çáåðåãòè â³ä ñìåðò³ ó äàëåêîìó ìèíó-

ëîìó ï³âí³÷í³ íàðîäè ó ïåðåäáà÷åíí³ íàäòî ãîëîäíî¿ çèìè çà ìàëî¿

ê³ëüêîñò³ ¿æ³? Â³äïîâ³äü îá´ðóíòóéòå.

. Â³äîìî, ùî ëþäèíà íàéã³ðøå ïåðåíîñèòü â³áðàö³¿ ç ÷àñòîòîþ êîëèâàíü

510 Ãö. Ñïðîáóéòå ïîÿñíèòè öþ îáñòàâèíó.

. ßê³ ç îñíîâíèõ ãðóï ïîòðåá ëþäèíè çàäîâîëüíÿþòüñÿ â ðîçâèíåíèõ

êðà¿íàõ êðàùå, í³æ ó ìàëîðîçâèíåíèõ? Â³äïîâ³äü îá´ðóíòóéòå.

. Ïðîàíàë³çóéòå âëàñí³ íåô³ç³îëîã³÷í³ ïîòðåáè. Ðîçòàøóéòå ¿õ çà ïð³îðè-

òåòí³ñòþ. Çðîá³òü âèñíîâêè.

. ßê ñë³ä ñòàâèòèñÿ äî ìîäíèõ âèðîá³â ³ òîâàð³â? ×è âèïðàâäàí³ ïîøó-

êè é âèòðàòè íà íèõ ç òî÷êè çîðó åêîëîã³¿? Âèñíîâêè îá´ðóíòóéòå.