102
1. Ïðèðîäí³. Õî÷à ³ñíóº äóìêà, ùî ïåâíà ä³ÿëüí³ñòü ëþäñòâà
ìîæå ïðèçâåñòè äî ñòèõ³éíèõ ëèõ (íàïðèêëàä, ÿäåðíå âèïðîáó-
âàííÿ ìîæå ñïðè÷èíèòè ïîòóæíèé çåìëåòðóñ), àëå, ÿê ïðàâèëî,
ó âèíèêíåíí³ öüîãî òèïó êàòàñòðîô ëþäñüêèé ôàêòîð íå â³ä³-
ãðຠæîäíî¿ ðîë³. Çà ÷àñîì ä³ÿ îäíèõ ñòèõ³éíèõ ëèõ òàêèõ
ÿê öóíàì³, óðàãàíè, çåìëåòðóñè ñòð³ìêà, ìèòòºâà, à ³íøèõ, òà-
êèõ, ÿê ïîñóõè àáî ïîâåí³, ìຠïðîëîíãîâàí³ñòü ó ÷àñ³. Äî ö³º¿
ãðóïè âõîäÿòü ³ êàòàñòðîôè íåçåìíîãî ïîõîäæåííÿ, íàïðèêëàä,
ïàä³ííÿ Òóíãóñüêîãî ìåòåîðèòà. Ëþäñòâî ïîêè ùî íå ìîæå â³ä-
âåðíóòè óäàð ñòèõ³¿, àëå âîíî ìຠäîñòàòí³é äîñâ³ä, ùîá çíàòè, ÿê
ïîòð³áíî ïðîòèñòîÿòè âèêëèêîâ³ ïðèðîäè, ÿê óíèêíóòè íåâè-
ïðàâäàíèõ âòðàò. ² ÿêùî ïåðåäáà÷èòè ïàä³ííÿ ìåòåîðèòà ñïðàâ-
ä³ íåìîæëèâî, òî öóíàì³ ó ïðèáåðåæíèõ ðàéîíàõ àáî çåìëåòðó-
ñè ó ðàéîíàõ ã³ðñüêèõ íå ìàþòü áóòè íåñïîä³âàíêîþ.
2. Åêîëîã³÷í³ àáî ñîö³îïðèðîäí³. Ïðè÷èíà òàêèõ êàòàñò-
ðîô àíòðîïîãåííà ä³ÿ íà ïðèðîäó, à ÷åðåç íå¿ íà ëþäèíó.
Äåÿê³ íàñë³äêè çãóáíîãî âïëèâó ä³ÿëüíîñò³ ëþäèíè íà äîâê³ë-
ëÿ âæå ìàþòü íåçâîðîòíèé õàðàêòåð (òàê, ×îðíîáèëüñüêà
30-ê³ëîìåòðîâà çîíà íàâðÿä ÷è êîëèñü áóäå ïðèäàòíîþ äëÿ
æèòòÿ), ³íø³ ùå ìîæíà â³äðîäèòè, àëå íà öå ïîòð³áíî áóäå íå
îäèí äåñÿòîê ðîê³â.
3. Òåõí³÷í³. Äî öüîãî òèïó êàòàñòðîô íàëåæàòü àâà𳿠ó
ñòâîðåíèõ ëþäèíîþ ìàòåð³àëüíèõ ñèñòåìàõ: âèáóõè, ïîæåæ³,
îáâàëè. ³äíîñíà êîðîòêîñòðîêîâ³ñòü ³ îáìåæåí³ñòü ó ïðîñòîð³
òàêèõ êàòàñòðîô íå çíèæóº ñêëàäíîñò³ é òðàã³÷íîñò³ íàñë³äê³â
òàêî¿ êàòàñòðîôè, àäæå â òàêèõ êàòàñòðîôàõ ãèíóòü äåñÿòêè, à
òî é ñîòí³, òèñÿ÷³ ëþäåé.
4. Ñîö³àëüí³. Ñîö³àëüí³ êàòàñòðîôè ïðèçâîäÿòü äî çíà÷íèõ
âòðàò ñåðåä íàñåëåííÿ òà íåáàæàíèõ çðóøåíü ó äåìîãðàô³÷í³é
òà ñîö³àëüí³é ñòðóêòóðàõ ñóñï³ëüñòâà. Ïðè÷èíàìè ñîö³àëüíèõ
êàòàñòðîô º â³éíè òà øèðîêîìàñøòàáí³ ðåïðåñ³¿.
Íàâåäåíà òèïîëîã³ÿ, çàçíà÷ຠ¿¿ àâòîð À.Ïðèãîæèí, äåùî
óìîâíà. Àëå âîíà íàî÷íî äåìîíñòðóº â³äì³íí³ñòü âëàñíå ñî-
ö³àëüíî¿ êàòàñòðîôè òà ñîö³àëüíèõ íàñë³äê³â ³íøîãî òèïó êà-
òàñòðîô. Íàïðèêëàä, çåìëåòðóñ, ùî ñòàâñÿ ó ³ðìåí³¿ 7 ãðóäíÿ
1988 ðîêó, áóâ íàäçâè÷àéíî ïîòóæíèì: ñèëà ï³äçåìíèõ ïîøòîâ-
õ³â ïåðåâèùóâàëà 10 áàë³â. Àëå âñå-òàêè æåðòâ ìîãëî áóòè
çíà÷íî ìåíøå, ÿêáè çðóéíîâàí³ áóä³âë³ íå âïàëè, ÿê, íàïðèêëàä,
ï³ä ÷àñ çåìëåòðóñó â Ñàí-Ôåðíàðäî (Êàë³ôîðí³ÿ, ÑØÀ). Æîäíà