Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

ца Гродзенская губерня, куды ў красавіку 1863 г. у якасці

ваяводскага камісара прыязджае К. Каліноўскі. У Беларусь і

Літву былі кінуты буйныя сілы для падаўлення паўстання. У

маі 1863 г. генерал-губернатарам з неабмежаванымі паўна-

моцтвамі быў прызначаны М.М. Мураўёў. Ён казаў пра сябе,

што ён не з тых Мураўёвых, якіх вешаюць, але з тых, якія

вешаюць. Тады ж для заспакаення сялян былі ўнесены змя-

ненні ў "Палажэнні" 19 лютага. Для Беларусі і Літвы быў

уведзены абавязковы выкуп сялянскіх надзелаў і прадугледжа-

на неадкладнае вяртанне сялянскіх адрэзкаў, а таксама па-

мяншэнне выкупных плацяжоў на 20%. Беззямельных сялян

надзялялі зямлёй, па 3 дзесяціны. М. Мураўёў абавязаў сельс-

кія таварыствы наглядаць за мясцовай шляхтай, арганізаваў

сялянскія каравулы, якія павіны былі весці барацьбу з паў-

станцамі, разгарнуў шырокую антыпольскую і антыпаўстан-

цкую агітацыю.

Гэтыя меры, а таксама нерашучая аграрная палітыка ЦНК

значна звузілі геаграфію сялянскага руху. Асноўная маса ся-

лян Беларусі ўдзелу ў паўстанні не прымала (сярод паўстан-

цаў сяляне складалі не больш 16%), прычым шмат хто з іх

быў мабілізаваны сілаю. Такім чынам, разлічаная на пашы-

рэнне сялянскага руху тактыка левых не апраўдалася. Акра-

мя таго, кіраўнікі "Літоўскага аддзела", баючыся рэпрэсій,

пакідалі свае пасады. Панічны настрой сярод "белых" у Вільні

быў абумоўлены стратай імі веры ў дапамогу з боку Англіі і

Францыі, урады якіх адкрыта спачувалі, але нічога не зрабілі.

каб падтрымаць паўсганне.

Дакладная дапамога Захаду праявілася толькі ў тым, што

Ў Польшчу і Літву прыбыло некалькі соцень добраахвотні-

каў. Палкоўнік Тэафіл Лапінскі ў 1863 г. арганізаваў з Лон-

дана марскую экспедыцыю з добраахвотнікамі і зброяй, але

яна трапіла ў шторм, і карабель, не дасягнуўшы мэты, павяр-

нуў да берагоў Швецыі.

Паўстанцаў падтрымлівалі рэвалюцыянеры ў розных краі-

нах: М. Бакунін, Дж. Гарыбальдзі, Л. Кошут, Дж. Мадзіні.

Французскі пісьменнік Віктор Гюго па ініцыятыве А. Герцэна

142

звярнуўся да расійскай дэмакратычнай грамадскасці з заклі-

кам падтрымаць паўстанцаў. У выніку ў рады паўстанцаў

улілося каля 300 рускіх салдат і афіцэраў. Аднак большая

частка рускай інтэлігенцыі, у тым ліку гісторыкі М. Пагодзін

і С. Салаўёў, пісьменнік I. Тургенеў, выступілі за тэрміновае

падаўленне паўстання.

У чэрвені 1863 г. у Вільню быў вернуты К. Каліноўскі.

Кіраўніцтва паўстаннем зноў перайшло ў рукі "чырвоных".

Прыхільнікі К. Каліноўскага стварылі падпольны ўрад

"Літоўска-Беларускі чырвоны Жонд". Новае кіраўніцтва рабі-

ла перамены ў мясцовых арганізацыях, выкрывала паклёп

урада на паўстанне як на спробу памешчыкаў вярнуць пры-

гоннае права, імкнулася аднавіць страчаныя сувязі з рэвалю-

цыйнай арганізацыяй "Зямля і воля". Аднак пашырыць паў-

станне ўжо не давялося. Мясцовае дваранства канчаткова

адышло, прыняло ўдзел у кампаніі "вернападданніцкіх" адра-

соў. 28 жніўня 1863 г. польскі нацыянальны ўрад адцаў загад

аб спыненні ваенных дзеянняў. Узброеная барацьба на Бела-

русі спынілася восенню 1863 г., а летам 1864 г. была ліквіда-

вана апошняя рэвалюцыйная арганізацыя ў Навагрудскім

павеце. Паўстанне было задушана. У студзені 1864 г. К. Калі-

ноўскі быў арыштаваны. Знаходзячыся ў турме, мужны рэва- _

люцыянер звярнуўся да народа з "Лістом з-пад шыбеніцы", у

якім заклікаў працягваць барацьбу. 22 сакавіка 1864 г.

К. Каліноўскі быў павешаны ў Вільні.

Удзельнікі паўстання падвяргаліся бязлітасным рэпрэсіям. У

Беларусі 128 паўстанцаў было пакарана смерцю, болын 850

чалавек было саслана на катаргу, каля 12,5 тыс. чалавек было

выселена, у тым ліку 500 чалавек - на пасяленне ў Сібір.

Маёнткі шляхцічаў, удзельнікаў паўстання, канфіскоўвалі

ў казну і на льготных умовах прадавалі выхадцам з цэнт-

ральных губерняў. Землеўладальнікам "польскага паходжан-

ня" забаранялася купляць на Беларусі землі. Сялянам-католі-

кам нормы зямлі на гаспадарку абмяжоўвалася 60 дзесяці-

намі. За ўдзел у паўстанні каталіцкія святары падпадалі пад

рэпрэсіі, а некаторыя касцёлы закрываліся або ператвараліся

143

ў праваслаўныя храмы. За тое, што студэнты падтрымлівалі

паўстанне, улады закрылі Горы-Горацкі земляробчы інсты-

тут. Колькасць сярэдніх навучальных устаноў скарацілася.

Настаўнікі і наогул уся мясцовая інтэлігенцыя (медыцынскія

работнікі, землямеры) былі пераведзены на службу ў цэнт-

ральныя губерні і заменены новымі, якім урад давяраў рэалі-

зацыю палітыкі, русіфікацыю краю.

Вынікі паўстання 1863-1864 гг. для Беларусі былі супярэч-

лівымі. 3 аднаго боку, яно прымусіла ўрад пайсці на больш

выгадныя для сялян умовы правядзення аграрнай рэформы.

Свабоднае сялянства і інтэлігенцыя, якая выйшла з яго ася-

роддзя, сталі новай сілай у жыцці беларускага народа. 3

другога боку, баючыся апазіцыйнага настрою дваранства,

урад быў вымушаны пайсці па шляху абмежавання судзеб-

ай, школьнай, цэнзурнай рэформ і стрымліваць правядзенне

земскай рэформы, таму буржуазныя пераўтварэнні на Бела-

русі мелі непаслядоўны незавершаны характар.

Важна падкрэсліць, што паўстанне К. Каліноўскага было

апошнім палітычным выступленнем на Беларусі за адраджэн-

не Рэчы Паспалітай. У грамадскай думцы пачынае фарміра-

вацца ідэя беларускай дзяржаўнасці.

Ліберальны рух. У XIX ст. на Беларусі атрымліваюць

пашырэнне ліберальныя ідэі. Адпаведны ідэям рух не меў

значнага ўплыву на мясцовае грамадска-палітычнае жыццё і

наогул ён быў у той час даволі абмежаваны і непаслядоўны.

Асобныя ідэі, характэрныя для лібералізму, былі вядомы ў

Беларусі ў канцы XVIII ст. (напрыклад, ідэі натуральнага

права з іх сцвярджэннем свабоды індывідаў у адносінах да

ўладаў).

Лібералізм не мае адназначнага вызначэння, тым больш

што існуе шмат яго формаў. Асноўнымі прынцыпамі, на якіх

грунтуецца ліберальная тэорыя, з'яўляюцца: сцвярджэнне

свабоды індывідаў у адносінах да ўладаў; бяспека; права на

ўласнасць. Лібералізм - сістэма пераважна індывідуалістыч-

ная, якая дае чалавечай асобе і яе правам перавагу перад

усім астатнім. Адпаведна ліберальнай тэорыі, чалавек, асоба

144

стаіць на першым месцы, а каштоўнасць грамадскіх груп ці

ўстаноў вымяраецца выключна тым, у якой меры яны абара-

няюць правы і інтарэсы чалавека і спрыяюць рэалізацыі мэ-

таў асобных суб'ектаў.

На фарміраванне ліберальнай ідэалогіі ў Беларусі ў канцы

XVIII - першай палове XIX стст. аказваў уздзеянне перш за

ўсё Захад. У другой палове XIX ст. больш адчуваецца ўплыў

расійскага лібералізму. Па аналогіі з Расіяй у Беларусі асноў-

ным носьбітам лібералізму была заможная шляхта, дваран-

ства. Галоўным чынам праяўляўся эканамічны лібералізм,

палітычныя ідэі дапаўнялі яго не вельмі выразна і пераважна

ў час грамадска-палітычных зрухаў (напрыклад, пад час паў-

стання 1863 г.). Ліберальная ідэалогія і рух Беларусі ў 60 90-х гг.

XIX ст. мелі і пэўную нацыянальную афарбоўку: у яго ася-

роддзі можна вылучыць польскую, расійскую, яўрэйскую і

беларускую плыні.

Лібералізм у Беларусі 60-90-х гг. XIX ст. пашыраецца ва

ўмовах складанай саслоўнай структуры грамадства. Сла-

басць буржуазіі, нацыянальна-палітычны радыкалізм дроб-

най шляхты, палітычная інертнасць землеўласнікаў і боль-

шасці інтэлігенцыі, нешматлікасць і нацыянальная раз'ядна-

насць "сярэдніх" слаёў грамадства - сталі прычынамі сла-

басці сацыяльнай базы лібералізму і, адпаведна, самога руху.

Правядзенне буржуазных рэформаў паслужыла штуршком

для з'яўлення шэрагу праектаў і меркаванняў, у аснове якіх

можна ўгледзець ліберальныя ідэі. Распаўсюджванне апошніх

у беларускіх губернях у паслярэформенны перыяд было звяза-

на не толькі з палітычным курсам самадзяржаўя, з няўвагай да

думкі дваранства, але і з нацыянальным пытаннем, абмежа-

ваннямі ў некаторых саслоўных правах мясцовага дваранства,

маёмасных і грамадзянскіх правах католікаў, яўрэяў і інш.

У перыяд падрыхтоўкі адмены прыгоннага права боль-

шасць землеўладальнікаў Беларусі выказалася з кансерва-

тыўных пазіцый за вызваленне сялян без зямлі з захаваннем

іх абавязковай працы на памешчыкаў. Меншасць падзяляла

ліберальную пазіцыю ў сялянскім пытанні. За перадачу сяля-

145

нам зямлі ва ўласнасць, за выкуп і пераўтварэнне сялянскіх

гаспадарак у самастойныя выказваліся памешчык Магілёўс-

кай губерні А. Мянжынскі, магілёўскі губернатар С. Га-

лынскі. Апошні абгрунтоўваў неабходнасць перадачы сяля-

нам зямельных надзелаў у памерах, якія б забяспечвалі іх

жыццёвую патрэбу, з правядзеннем адначасовага іх поўнага

выкупу. За ўтварэнне вольных арандатараў выказваўся буй-

ны магнат В. Радзівіл. Гродзенскія памешчыкі К. Аржэшка,

А. Глязэр лічылі неабходным стварыць слой заможных сялян.

Ліберальных пазіцый у аграрным пытанні прытрымліваліся

П. Баброўскі, М. Дубенскі, I. Зяленскі, А. Семянтоўскі. Але

яны ўздымалі больш шырокае кола эканамічных праблем

паслярэформеннага развіцця Беларусі.

Асяродкамі эканамічнага лібералізму ў Беларусі ў значнай

ступені былі сельскагаспадарчыя гаварыствы. Першымі і

найболын буйнымі з іх сталі, заснаваныя ў 1876 г., - Мінскае

і Віцебскае. Яны аб'ядноўвалі мясцовых землеўладальнікаў,

аграномаў, інжынераў і інш. На пасяджэннях таварыстваў

абмяркоўваліся розныя эканамічныя пытанні і ствараліся

практычныя праекты па развіццю гаспадаркі. Магілёўскі гу-

бернатар А. Дэмбавецкі падзяляў пазіцыі аб неабходнасці

рэфармавання сельскай гаспадаркі і ў сваіх апублікаваных

працах даказваў, што ў Магілёўскай губерні трэба знішчыць

абшчыну і даць беларускім сялянам магчымасць самастойна

весці гаспадарку. Ён лічыў, што грамада не адпавядае іх

звычаям, хаця ў рускіх яна можа існаваць дзякуючы іх гіста-

рычнаму імкненню да калектывізму.

У 1886 г. пачала выдавацца ў Мінску першая ў Беларусі

легальная неафіцыйная газета "Миннский листок". Яна ўяўляла

сабой перыядычны орган пераважна ліберальнага накірунку, які

аб'ядноўваў адпаведнай пазіцыі публіцыстаў. 3 газетай супрацоў-

нічалі вучоныя А. Багдановіч, М. Янчук, М. Доўнар-Запольскі і

інш. Рэдакцыя "Минского листка" прапагандавала ідэі аб развіцці

спажывецкіх таварыстваў, таннага крэдыту, арцеляў і г. д.

3 ліберальна-народніцкіх пазіцый даецца асэнсаванне за-

дач беларускай інтэлігенцыі ў выдадзеных у 1882 г. "Лістах

146

аб Беларусі", аўтар якіх выступіў пад псеўданімам Д. Ба-

равік. Ён выказваўся супраць радыкальных сацыяльных дзе-

янняў, лічыў найбольш мэтазгоднай асветніцкую дзейнасць

сярод народа, што можа падрыхтаваць Беларусь да пераўт-

варэнняў.

У сярэдзіне XIX ст. сфарміраваліся інтэлектуальныя ася-

родкі А. Кіркора ў Вільні, В. Дуніна-Марцінкевіча ў Мінску,

А. Вярыгі-Дарэўскага ў Віцебску. Беларуская інтэлігенцыя,

якая гуртавалася вакол іх, па грамадска-палітычных погля-

дах знаходзілася пераважна на ліберальных пазіцыях. Па на-

цыянальна-культурнай праграме прадстаўнікі названых ася-

родкаў з'яўляліся прыхільнікамі "краёвага", беларускага па

сваёй сутнасці, патрыятызму. Выйшаўшы з польскамоўнага

асяродку культуры Беларусі і не парываючы з ім сувязі,

урткі А. Кіркора, В. Дуніна-Марцінкевіча, А. Вярыгі-Дарэў-

скага знаходзіліся ля вытокаў беларускага нацыянальна-

культурнага руху. Адзін з найбольш яркіх прадстаўнікоў бе-

ларускага лібералізму А. Кіркор зведаў нападкі як з боку

прадстаўнікоў польскага грамадскага руху, так і расійскага.

Першыя абвінавачвалі яго ў здрадзе польскім нацыянальным

інтарэсам, другія бачылі ў ім замаскіраванага ворага Расіі. I

гэта паказальна, у якіх умовах адбывалася фарміраванне бе-

ларускай ліберальнай плыні. У гэты ж час зараджаецца "за-

ходне-русізм", які з самага пачатку меў пэўную ліберальна-

дэмакратычную афарбоўку, што было звязана са спробай

даказаць непольскасць беларусаў. Прадстаўнікі ліберальнай

плыні "заходне-русізму" ўнеслі значны ўклад у вывучэнне

гісторыі і культуры Беларусі, развіццё яе статыстыкі, выву-

чэнне гаспадарчага жыцця. Нярэдка яны свядома імкнуліся

палепшыць дабрабыт насельніцтва, супрацьстаяць пашырэн-

ню папулярных у той час сярод моладзі сацыялістычных ідэй.

Сярод іх сустракаюцца імёны вядомых даследчыкаў Я. Карс-

кага, М. Нікіфароўскага, А. Багдановіча і інш. Выхадцам з

Беларусі быў вядомы расійскі дзеяч ліберальнага руху, пра-

фесар права У. Спасовіч, які не парываў сувязяў з грамадскім

жыццём Беларусі і Полынчы.

147

Напярэдадні паўстання 1863 г. сфарміравалася кансерва-

тыўна-ліберальная плынь у нацыянальна-вызваленчым руху

на Беларусі, у Польшчы і Літве. Яна атрымала назву "бе-

лых". Прадстаўнікі гэтага лагера выступалі супраць паўстан-

ня як сродку вырашэння задач нацыянальнага руху, лічылі,

што можна дыпламатычным шляхам аднавіць Польшчу ў

межах 1772 г. "Белыя" выступалі за рэфарматарскія меры

вырашэння сялянскага пытання. У адрозненне ад Польшчы,

дзе "белыя" складаліся з шляхты і буйных прадпрымальнікаў,

на Беларусі ў гэты лагер уваходзілі амаль выключна земле-

ўласнікі. Сярод "белых" на Беларусі вылучаюцца постаці

Я. Гейштара, А. Аскеркі, В. Стажэнскага, А. Яленскага і інш.

Пасля паражэння паўстання ў польскім грамадстве пашы-

рылася новая ідэалагічная і грамадская плынь, якая атрыма-

ла наззу "варшаўскі пазітывізм". Яна была заснавана на тэо-

рыі "арганічнай працы", якая ставіла першачарговую задачу

эканамічнага развіцця Польшчы для ўзбагачэння нацыі. Ба-

рацьба за нацыянальнае вызваленне адкладвалася на перс-

пектыву. Яшчэ адной адметнай рысай стала з'яўленне брашу-

ры былога ўдзельніка віленскага грамадскага руху сярэдзіны

XIX ст. I. Крашэўскага "Польская праграма", дзе ён прапа-

нуе шукаць кампраміснае пагадненне з расійскім урадам і

ставіць найбліжэйшую задачу "вытворчай працы" і народна-

га асветніцтва. Актыўнай прыхільніцай варшаўскага пазіты-

візму на Беларусі была вядомая пісьменніца Э. Ажэшка. Яна

аддавала перавагу развіццю гаспадаркі, узбагачэнню нацыі

перад рэвалюцыйнай перабудовай грамадства. Прапаганда-

валі культ эканамічнага і тэхнічнага прагрэсу на Бела-

русі вядомыя навукоўцы А. Ельскі, Я. Завіша, В. Шу-

кевіч, Я. Карскі.

3 вялікай урачыстасцю ў 1879 г. у Кракаве адбылося свят-

каванне 50-гадовага юбілею літаратурнай творчасці I. Кра-

шэўскага. Яно ператварылася ў патрыятычную маніфеста-

цыю. На ім прысутнічалі, акрамя іншых, дэлегацыі Віленс-

кай, Магілёўскай і Мінскай губерняў. Паказальным было

выступленне У. Спасовіча, які заклікаў да пашырэння ў

148

расійскім грамадстве ўсведамлення неабходнасці канстыту-

цыйнай рэформы.

У канцы 60-80-х гг., калі ў польскім грамадстве на першы

план выходзяць задачы эканамічныя, у беларускім, ва ўмо-

вах узмоцненай русіфікатарскай палітыкі, фарміруецца бела-

рускі нацыянальна-культурны рух. Аднак ён набіраў моц пад

уплывам рэвалюцыйна-дэмакратычнай плыні. Лібералізм не

стаў на Беларусі канструктыўным рухам, часткай грамадска-

га жыцця, які б аб'яднаў нацыянальную інтэлігенцыю,

прадпрымальнікаў, чыноўнікаў. Ён быў прадстаўлены ў ас-

ноўным толькі ідэямі і ідэялогіяй.

Народніцтва. Пошукі шляхоў сацыяльнай перабудовы краі-

ны складалі галоўны змест тэорыі рускага ўтапічнага сацыя-

лізму і народніцтва ў прыватнасці. Роданачальнікамі гэтай

гэорыі былі А. Герцэн і М. Чарнышэўскі. У народніцтве пры-

сутнічала некалькі накірункаў: рэвалюцыйна-дэмакратычны,

памяркоўна-ліберальны і кансерватыўны. Радыкальна настро-

еная інтэлігенцыя ўспрымала ідэі сялянскага сацыялізму як

заклік да непасрэдна рэвалюцыйнага руху, а больш памяркоў-

ная яе частка - як прапаганду паступовага развіцця краіны

праз рэформы. Найвышэйшага пад'ёму рэвалюцыйнае народні-

цтва дасягнула ў 70-я - пачатку 80-х гадоў, якое праявілася

тэарэтычна і практычна ў трох праграмах: прапагандысцкай'

(П. Лаўроў), бунтарскай (М. Бакунін), змоўніцкай (П. Ткачоў).

Народніцтва распаўсюдзілася перш за ўсё як ідэалогія і

грамадскі рух сярод беларускай моладзі. Народнікі Беларусі

былі ідэйна і арганізацыйна звязаны з рускім народніцтвам.

Ідэі А. Герцэна і М. Чарнышэўскага былі знаёмыя К. Калі-

ноўскаму, В. Урублеўскаму, 3. Серакоўскаму і іншым кіраўні-

кам і ўдзельнікам паўстання 1863-1864 гг. Так, у канцы 1862 г.

у склад "Зямлі і волі" поўнасцю ўвайшоў "Камітэт рускіх

афіцэраў" у Польшчы, 40% членаў якога складалі ўраджэнцы

беларуска-літоўскіх губерняў. Сярод вядомых прапагандыс-

таў і ўдзельнікаў "хаджэння ў народ" у пачатку 70-х гадоў

былі ўраджэнцы Беларусі С. Кавалік, М. Судзілоўскі, К. Брэш-

ка-Брэшкоўская і інш. У 1874-1884 гг. зямляцтвы і нелегаль-

149

ныя групы беларускіх студэнтаў існавалі ў многіх вышэйшых

навучальных установах Расіі. Члены гэтых арганізацый нярэд-

ка былі кіраўнікамі народніцкіх гурткоў у Мінску, Магілёве.

Віцебску, Пінску, Гродне, Слуцку і іншых гарадах Беларусі.

Звычайна гэта былі гурткі навучэнцаў, якія займаліся са-

маадукацыяй, вывучалі забароненую літаратуру, спрабавалі

весці агітацыю ў сялянскім асяроддзі. Яны дзейнічалі цалкам у

рэчышчы агульнарасійскіх народніцкіх арганізацый. Нават та-

кія вядомыя дзеячы рэвалюцыйнага руху - выхадцы з Бела-

русі, як Г. Ісаеў, А. Зундзілевіч, С. Гаховіч, М. Янчэўскі,

I. Гецаў і іншыя не змаглі ўбачыць гістарычных, сацыяльна-

эканамічных і нацыянальных асаблівасцяў Беларусі.

3 узнікненнем у Пецярбургу арганізацыі "Зямля і воля"

(1876) народніцкі рух Беларусі развіваецца пад яе непасрэд-

ным уплывам. Цэнтрам руху становіцца Мінск, дзе найболын

актыўна дзейнічаў створаны ў 1877 г. гурток М. Велера.

Рэпрэсіі ўрада супраць членаў "Зямлі і волі" прымусілі

народнікаў перагледзець тактыку барацьбы з самадзяржаўем.

У 1879 г. адбыўся раскол "Зямлі і волі" на дзве арганізацыі -

"Чорны перадзел" і " Народная воля". Адмовіўшыся ад палі-

тычнай барацьбы, чорнаперадзельцы лічылі галоўнаю мэтаю

ажыццявіць перадзел зямлі памешчыкаў паміж сялянамі. "На-

родная воля" адстойвала неабходнасць узмацнення палітыч-

най барацьбы супраць самадзяржаўя і стаяла за індывідуаль-

ны тэрор. Гэты раскол адбыўся і сярод беларускіх арганіза-

цый "Зямлі і волі". Вялікая частка беларускіх народнікаў

пайшла за чорнаперадзельцамі; на гэта паўплывалі прыезды

Г. Пляханава ў Мінск, дзе пасля правалу ў Пецярбургу была

арганізавана ў 1881 г. нелегальная друкарня "Чорнага пе-

радзелу". Аднак арышты чорнаперадзельцаў у Маскве і Пе-

цярбургу, разгром друкарні ў Мінску, вымушаная эміграцыя

яе кіраўнікоў адмоўна адбіліся на настроі членаў гэтага гурт-

ка, большая частка з якіх перайшла на пазіцыі "Народнай

волі". Яе аўтарытэт асабліва павысіўся пасля. 1 сакавіка 1881 г.,

калі бомбай, кінутай ураджэнцам Мінскай губерні I. Гры-

нявіцкім, быў забіты Аляксандр II. Пераходу чорнапе-

150

радзельцаў на бок "Народнай волі" садзейнічаў таксама пры-

езд на Беларусь маскоўскіх нарадавольцаў Р. Апельбер-

га, I. Лампе, М. Грачэўскага, М. Аўчыннікава і інш. Задача

іх заключалася ў стварэнні з асобных мясцовых народніцкіх

гурткоў адзінай рэгіянальнай арганізацыі Беларусі і Літвы.

У пачатку 1882 г. такая арганізацыя пад назвай "Паўноч-

на-Заходняя арганізацыя "Народнай волі" была створана. Яе

кіруючым цэнтрам была Цэнтральная група, якая знаходзіла-

ся ў Вільні. Арганізацыя аб'ядноўвала народніцкія гурткі

Мінскай, Магілёўскай Віцебскай, Гродзенскай, Віленскай і

Ковенскай губерняў. Дзейнасць гэтай арганізацыі была на-

кіравана на стварэнне новых груп, збор сродкаў для партыі,

арганізацыю падпольнай друкарні. Нарадавольцы Беларусі

актывізавалі таксама работу "Ваеннай арганізацыі", "Народ-

най волі" ў гарнізонах беларускіх гарадоў.

Аднак у хуткім часе паліцыі ўдалося напасці на след Цэн-

тральнай групы і арыштаваць яе членаў. Да канца 1882 г.

Цэнтр фактычна перастаў існаваць. Тым не менш мясцовыя

гурткі так і не былі раскрыты. Яны працягвалі дзейнічаць у

Гродне, Віцебску, Мінску, Пінску, Магілёве, Горках, вялі пра-

цу сярод навучэнцаў, рамеснікаў, рабочых.

У пачатку 80-х гг. была зроблена спроба стварыць .

цэнтр беларускіх народнікаў у Пецярбургу. Ініцыятарам

выступіла беларускае зямляцтва пры Пецярбургскім уні-

версітэце. Яно аб'ядноўвала прадстаўнікоў усіх напрам-

каў народніцтва. У 1881 г. зямляцтва звярнулася са зва-

ротам "Да беларускай моладзі", у якім заклікала беларус-

кую інтэлігенцыю і студэнцтва да грамадскай дзейнасці

на карысць Беларусі ў рамках існуючага ладу. Блізкія да

іх шырокія ліберальна-асветніцкія погляды былі выказа-

ны ў 1882 г. у ананімных гектаграваных "Лістах аб Бела-

русі". У адказ з'явілася таксама ананімнае "Пасланне да

землякоў-беларусаў" (1884), у якім аўтар ("Шчыры Бела-

рус") палемізуе з рэфарматарскімі палажэннямі "Лістоў" і

заклікае да звяржэння самадзяржаўя ў саюзе з усімі рэва-

люцыйнымі сіламі Расіі.

151