Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

дзяржавы, заявіў аб намеры склікання надзвычайнага бела-

рускага з'езда. Але кіраўніцтва БАК крытычна ставілася да

Аблвыкамзаха па прычыне таго, што ён фактычна не з'яўляў-

ся ўсебеларускім органам улады. Для склікання з'езда, які

першапачаткова планаваўся на 10-15 снежня ў Рагачове, а

потым перанесены на 15 снежня ў Мінск, Саўнаркам

выдзеліў 50 тыс. рублёў. Яго арганізатарам дазволілі кары-

стацца тэлефонам, тэлеграфам, іншымі сродкамі сувязі.

Паміж ВБР і БАК разгарнулася вострая барацьба па пы-

танню правядзення з'езда. БАК спрабаваў прымусіць Раду

адказацца ад правядзення з'езда. Але пакуль БАК вёў пера-

мовы з Наркамнацам, ВБР разгарнула актыўную працу па

выбранню дэлегатаў з'езда. Прадстаўнікі ВБР, якія першапа-

чаткова пагадзіліся на правядзенне з'езда 15 снежня, фарсіра-

валі яго скліканне 5 снежня. У такіх абставінах БАК нічога

не заставалася, як пайсці на заключэнне пагаднення аб узаем-

най падтрымцы і адзінстве дзеянняў.

У беларускай гістарычнай літаратуры ёсць розныя погля-

ды і меркаванні наконт часу адкрыцця з'езда. У сувязі з тым,

што 5 снежня прыехала толькі 300 дэлегатаў, а 7 снежня -

383, у першыя дні адбыліся нарады прыбыўшых дэлегатаў,

быў абраны Савет старэйшын, выпрацавана пазіцыя дэлега-

таў ВБР да прапановы БАК аб аб'яднанні дэлегатаў і правя-

дзенні адзінага з'езда. Вечарам 7 снежня адбылося афіцыйнае

адкрыццё з'езда. 9 снежня быў абраны прэзідыум з'езда ў

складзе: С. Рак-Міхайлоўскі (старшыня), У. Фальскі, Савіч,

Калішэвіч і Вярбіцкі (таварышы старшыні), А. Цвікевіч,

Г. Каўшыла, Т. Грыб і Я. Ладноў (сакратары). Пачынаючы з

10 снежня, разгарнулася актыўная работа ў секцыях і фрак-

цыях. На з'ездзе было арганізавана 12 секцый па асобных

галінах дзяржаўна-прававой, эканамічнай і культурнай дзей-

насці. Барацьба паміж фракцыямі ішла галоўным чынам па

пытанню аб форме самавызначэння Беларусі, яе ўзаемаадно-

сінах з Расіяй. Таму на з'ездзе выразна вылучыліся дзве амаль

што роўныя гіа колькасці групы дэлегатаў. з рашаючым гола-

сам: "радаўцы" - прыхільнікі пазіцыі ВБР і "абласнікі", якія

292

выступалі за аўтаномію Беларусі ў складзе Савецкай Расіі. 3

самага пачатку на з'ездзе ўтварылася даволі ўплывовая ле-

вая фракцыя ў складзе 118 чалавек, у якую ўваходзілі баль-

шавікі, левыя эсэры і ім спачуваючыя прадстаўнікі левай

плыні БСГ, дэлегаты ад БСДРП.

14 снежня, калі прыехала болынасць дэлегатаў, з'езд абраў

новы склад прэзідыума і сфарміраваў Савет з'езда. Старшынёй

з'езда быў абраны I. Серада, таварышамі старшыні - А. Вазіла і

А. Прушынскі, сакратарамі - Каляда і Шаўчук, таварышамі

сакратара - Гушча і Т. Грыб. У Савет з'езда ўвайшлі 57

чалавек, у тым ліку I. Варонка (старшыня), К. Аляксееўскі,

А. Бурбіс, Я. Дыла, Я. Карскі, Я. Канчар, А. Смоліч, С. Рак-

Міхайлоўскі, А. Цвікевіч і інш. Мандатная камісія з'езда выда-

ла 1167 мандагаў з правам рашаючага голасу і 705 з правам

дарадчага. У ліку дэлегатаў з рашаючым голасам былі прад-

стаўнікі Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў (па аднаму на

ўезд), губернскіх, уездных, валасных земстваў і самакіраван-

няў, губернскіх і ўездных зямельных камітэтаў, паштова-тэлег-

рафных служачых, настаўніцкіх арганізацый, саюза земскіх

служачых, беларускіх нацыянальных арганізацый (па аднаму

на губерню), воінаў арміі, флоту і тылу (па аднаму на 500

чалавек, беларусаў на нацыянальнасці), а таксама члены вы-

канаўчых органаў ВБР, БАК, ЦБВР і Выканаўчага бюро з'ез-

да беларусаў у Маскве. 3 дарадчым голасам удзельнічалі

прадстаўнікі партый, у тым ліку і нацыянальных: яўрэйскіх,

польскіх і літоўскіх.

Трохдзённая дыскусія на з'ездзе агаліла разыходжанні

фракцый па пытаннях дзяржаўнага будаўніцтва Беларусі,

сістэмы органаў улады, адносін да Савецкай Расіі. Галоўным

пунктам разыходжання "радаўцаў" і "абласнікоў" стала пы-

танне аб абвяшчэнні Беларускай рэспублікі. "Радаўцы" пат-

рабавалі неадкладна абвясціць беларускую дзяржаву. "Аб-

ласнікі" лічылі, што гэтую прапанову нельга рэалізаваць у

тых канкрэтна-гістарычных умовах.

Вечарам 17 снежня была праведзена нарада Савета з'езда

з лідэрамі фракцый і зямляцтваў для прыняцця агульнай рэза-

293

люцыі. Пасля доўгіх дыскусій быў выпрацаваны адзіны тэкст

рэзалюцыі аб самавызначэнні Беларусі і аб часовай краёвай

уладзе і зачытаны дэлегатам з'езда ў 1 гадзіну 15 хвілін у ноч

з 17 на 18 снежня. Рэзалюцыя складалася з 15 пунктаў, сярод

якіх цэнтральнае месца займаў першы пункт. У ім падкрэслі-

валася, што "...замацоўваючы сваё права на самавызначэнне,

абвешчанае расійскай рэвалюцыяй, і ўсталёўваючы рэспублі-

канскі дэмакратычны лад у межах Беларускай зямлі, для

ыратавання роднага краю і засцерагаючы яго ад падзелу і

адарвання ад Расійскай Дэмакратычнай Федэратыўнай Рэс-

публікі, з'езд пастанаўляе: неадкладна арганізаваць са свайго

складу орган Краёвай улады ў асобе Усебеларускага Савета

сялянскіх, рабочых і салдацкіх дэпутатаў, які часова становіц-

ца на чале кіравання краем, уступаючы ў дзелавыя зносіны з

цэнтральнай уладай, адказнай перад Саветам рабочых, сал-

дацкіх і сялянскіх дэпутатаў".

У іншых пунктах рэзалюцыі падкрэслівалася, што Савет

канцэнтруе ў сабе ўсе функцыі адказнага кіравання краем,

павінен прыняць меры "да хутчэйшага склікання Беларускага

Устаноўчага сходу, які павінен вырашыць лёс беларускага

народа". Астатнія пункты рэзалюцыі тычыліся арганізацыі бе-

ларускага войска, вырашэння зямельнага пытання, устанаў-

лення народнага кантролю над вытворчасцю, гандлем і інш.

Як бачна, выпрацаваная рэзалюцыя ўлічвала інтарэсы як

"радаўцаў", так і "абласнікоў". У рэзалюцыі абыходзіцца на-

ват назва Беларусі як аўтаномнай рэспублікі. Гаворка ідзе

пра кіраванне краем, пра Беларусь, пра Расійскую Федэра-

цыю і сувязь з цэнтральнай уладай. Мелася на ўвазе федэра-

тыўнасць Беларусі, але выразнае абвяшчэнне яе федэратыў-

най рэспублікай у рэзалюцыі адсутнічае.

Пад уплывам левай фракцыі дэлегаты прынялі кампраміс-

нае рашэнне аб часовым устанаўленні на Беларусі ўлады

Усебеларускага савета сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпу-

татаў і даручылі яму ў бліжэйшы час склікаць Устаноўчы

сход, на якім і павінна быць вырашана пытанне аб беларус-

кай дзяржаўнасці. Аднак такое рашэнне не задавальняла

294

бальшавікоў. Пасля таго, як быў прыняты псршы пункт рэза-

люцыі, у ноч з 17 на 18 снежня, з'езд быў разагнаны. Арышта-

валі 27 удзельнікаў, у тым ліку і старшыню з'езда Івана

Сераду. У пасланай 21 снежня старшынёй СНК Заходняй

вобласці і фронту К. Ландарам тэлеграме Ураду Народных

Камісараў, Камісару па нацыянальных справах Сталіну,

УЦВК, рэдакцыі газеты "Праўда" давалася скажоная інфар-

мацыя, звязаная з работай з'езда і прынятых рашэнняў. Паз-

ней А. Чарвякоў, 3. Жылуновіч і В. Кнорын выказвалі сваё

сумненне ў неабходнасці акцыі разгону. Яны лічылі, што,

абапіраючыся на левае крыло з'езда і паўплываўшы на тых,

хто вагаецца, можна было стрымаць правых і нацэліць з'езд

на рашэнне ў падтрымку існуючай улады.

Пасля разгону з'езда на пасяджэнні часткі яго прэзідыума

18 снежня быў створаны Выканкам Савета з'езда на чале з

лідэрам народніцкага крыла БСГ Т. Грыбам, а Савет з'езда

быў дапоўнены дэлегатамі ад зямляцтваў і іншых груп. Вы-

канкам Савета, які існаваў нелегальна, здолеў паслаць неафі-

цыйную дэлегацыю на мірныя перагаворы ў Брэст-Літоўск.

На пасяджэнні III Усерасійскага з'езда Саветаў 12 студзе-

ня 1918 г. Т. Грыб ад імя дэлегацыі беларускіх эсэраў выс-

тупіў з абвінавачваннямі аб самаўпраўстве Саўнаркама За-

ходняй вобласці і фронту, незаконнасці яго дзеянняў у адносі-

нах да дэлегатаў з'езда. Аднак гэтае, як і іншыя выступленні,

не знайшлі падтрымкі ў дэлегатаў з'езда. Як адзначана ў

пратаколе пасяджэння, выступленне Т. Грыба было сустрэта

"вельмі непрыветліва", бо яго пазіцыя "не ўзгоднена з пазіцы-

яй беларускага пралетарыяту". У гэгым праявілася нежадан-

не кіруючай нартыі ісці на кампрамісы з дробнабуржуазнай

нацыянальнай дэмакратыяй.

Абвншчэнне БНР і дзейнасць яе ўрадавых струкгур. На-

ступленне аўстра-германскіх войскаў 18 лютага 1918 г. цал-

кам змяніла геапалітычную сітуацыю ў заходнім рэгіёне Расіі.

Нямсцкія войскі занялі большую частку тэрыторыі Беларусі.

Неакупіраванымі засталіся толькі 14 усходніх паветаў Віцеб-

скай і Магілёўскай губерняў. Да гетманскай Украіны былі

295

далучаны Гомельскі, Рэчыцкі, Мазырскі і Пінскі паветы. На-

пярэдадні ўступлення нямецкіх войскаў у Мінск Аблвыкам-

зах і СНК Заходняй вобласці і фронту 19 лютага з цяжкасцямі

эвакуіраваліся ў Смаленск. 3 мінскай гурмы выйшлі дзеячы

Цэнгральнай Беларускай вайсковай рады, аднавіў сваю дзей-

насць Выканаўчы камітэт Савета Усебеларускага з'езда.

Кіраўніцтва беларускага нацыянальнага руху на акупіра-

ванай тэрыторыі Беларусі свае далейшыя надзеі ў рэалізацыі

плана адраджэння беларускай дзяржаўнасці звязвала з кайзе-

раўскай Германіяй. Выканаўчы камітэт Савета з'езда 21 лю-

тага 1918 г. выдаў Першую Устаўную грамату, у якой аб-

вясціў сябе вышэйшай уладай у Беларусі. У грамаце падкрэс-

лівалася, што здзейсніць сваё права на самавызначэнне бела-

рускі народ можа толькі шляхам склікання на дэмакратыч-

ных пачатках Устаноўчага сходу. Да гэтага часу выканаўча-

распарадчым органам аб'яўляўся Народны сакратарыят.

22 лютага быў надрукаваны спіс членаў урада, які ўзначаліў

I. Варонка. Найбольш важныя пасады занялі члены БСГ

П. Бадунова, Т. Грыб, К. Езавітаў, А. Карач, П. Крэ-

чэўскі і эсэры Г. Белкінд, Я. Бялевіч, П. Злобін, I. Мак-

рэеў, В. Рэдзька, I. Серада. Партыя Паалей-Цыён была

прадстаўлена М. Гутманам, БПНС прадстаўляў Л. Заяц.

Нямецкія ўлады аднесліся да дзейнасці Народнага сакра-

тарыят даволі стрымана. Але як толькі ім была апублікава-

на пастанова № 1, згодна з якой казённая маёмасць на тэры-

торыі Беларусі, установы, капіталы і цэннасці аб'яўляліся

набыткам народаў Беларусі і пераходзілі ў распараджэнне

Народнага сакратарыята, акупацыйныя ўлады адразу ж па-

казалі, хто з'яўляецца сапраўдным гаспадаром. 25 лютага ў

будынку, дзе размяшчаўся Народны сакратарыят, з'явіўся з

атрадам салдатаў нямецкі каменданг горада і выдварыў членаў

Народнага сакратарыята з памяшкання, канфіскаваў з касы сак-

ратарыята 340 тыс. рублёў і зняў беларускі сцяг.

28 лютага дэлегацыя Народнага сакратарыяга на чале з

I. Варонкам наведала рэзідэнцыю германскай ваеннай адмі-

ністрацыі ў Мінску і выказала лаяльнасць у адносінах да

296

акупацыйных уладаў. Аднак у хуткім часе рэйхсканцлер Гер-

маніі даў знаць, што Берлін разглядае Беларусь, як "частку

Савецкай Расіі і па Брэсцкаму дагавору без урада Леніна

гэтае пытанне сам вырашыць не можа". У сваю чаргу гер-

манскія акупацыйныя ўлады спасылаліся на тое, што яшчэ ў

студзені 1918 г. з іх згоды ў Вільні адбылася другая беларус-

кая асамблея, якая заявіла аб незалежнасці Беларусі і сфар-

міраванні сваёй адміністрацыі. (Маецца на ўвазе ўтварэнне

Віленскай беларускай рады замест Беларускага народнага

камітэта, якая ў пастанове ад 18 лютага 1918 г. заявіла аб

парыванні сувязяў паміж Расіяй і Беларуссю).

Падштурхоўваемыя акупацыйнай уладай Выканкам Саве-

та з'езда і Віленская беларуская рада пачалі ўзгадняць свае

дзеянні, вынікам якіх з'явілася абнародаваная заява, дзе

прызнавалася неабходным утварыць Беларускую Народную

Рэспубліку. Гэтая ідэя знайшла сваё афармленне ў выдадзе-

най 9 сакавіка 1918 г. II Устаўной грамаце. Беларусь у ме-

жах рассялення беларускага насельніцтва аб'яўлялася Народ-

най Рэспублікай. Грамата пацвярджала сацыяльныя заваёвы

народных мас: 8-гадзінны рабочы дзень, свабода слова, дру-

ку, сходаў, забастовак, веравызнання, роўныя правы ўсіх на-

родаў Беларусі.

Калі ў I Устаўной грамаце вырашэнне зямельнага пытання

адкладвалася да Усебеларускага сходу, то згодна з 7-м пунк-

там II Устаўной граматы касавалася прыватная ўласнасць на

зямлю, і яна перадавалася тым, хто на ёй працуе. Выканкам

Савета з'езда з гэтага часу стаў называцца Радай Першага

Усебеларускага з'езда, а 18 сакавіка быў перайменаваны ў Раду

БНР, якая павінна была стаць заканадаўчым дзяржаўным орга-

нам. Колькасны састаў Рады быў даведзены да 71 чалавека. У

склад Рады, акрамя 56 членаў Савега Усебеларускага з'езда,

уваходзілі прадстаўнікі правінцыяльных беларускіх рад, зем-

скага і гарадскога самакіравання, прафсаюзаў рабочых, ган-

длёва-прамысловых арганізацый, саюза кааператараў Бела-

русі, мінскага праваслаўнага брацтва, польскай "Рады зямлі

мінскай". Беларусаў налічвалася 36 чалавек. Па партыйнай

прыналежнасці ў Радзе пераважалі прадстаўнікі БСГ. У яе

склад уваходзілі прадстаўнікі Аб'яднанай яўрэйскай сацыя-

лістычнай партыі, Бунда і Паалей-Цыёна, а таксама рускіх

эсэраў і меншавікоў. У канцы сакавіка ў Раду было каапта-

вана 5 членаў Віленскай беларускай рады, на чале з яе стар-

шынёй А. Луцкевічам, што ўзмацніла ў фракцыі БСГ неза-

лежніцкую плынь.

Працягам працэсу нацыянальнага самавызначэння з'явіла-

ся нрыняцце III Устаўной граматы. Пасля працяглых спрэчак

раніцай 25 сакавіка была прынята рэзалюцыя, што "Рада

БНР аб'яўляе Рэспубліку незалежнай, аб чым выдае адпавед-

ную Устаўную грамату". Гарадская група Рады БНР і прад-

стаўнікі Бунда галасавалі супраць, земская група з 9 чалавек

у знак пратэсту пакінула залу. Ад галасавання ўстрымаліся

прадстаўнікі Аб'яднанай яўрэйскай сацыялістычнай партыі,

Паалей-Цыёна і сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Прынятая

III Устаўная грамата канстытуіравала стварэнне незалежнай

беларускай дзяржаўнасці; тым самым дэкларавала нераспаў-

сюджванне суверэнітэту Расіі на Беларусь. 3 71 члена Рады

за аддзяленне Беларусі ад Расіі галасавалі 40, супраць 22,

устрымалася 9 членаў Рады. Згодна з III Устаўной граматай

БНР аб'яўлялася ў складзе Магілёўскай, Мінскай, а таксама

беларускіх частак Гродзенскай, Віленскай, Віцебскай, Сма-

ленскай, Чарнігаўскай і сумежных губерняў. Яна пацвярджа-

ла ўсе правы і свабоды грамадзян і народаў Беларусі, якія

абвяшчаліся Устаўной граматай ад 9 сакавіка.

Такім чынам, Устаўныя граматы вызначалі асноўныя па-

лажэнні аб грамадскім і дзяржаўным ладзе Беларусі. Бела-

русь аб'яўлялася дэмакратычнай, парламенцкай, прававой

дзяржавай, у якой будуць гарантаваны правы ўсіх яе грама-

дзян і нацыянальных меншасцяў. Але своеасаблівасць сітуа-

цыі, яе парадаксальнасць заключаліся ў тым, што БНР была

аб'яўлена на тэрыторыі, дзе ўся ўлада належала нямецкай

акупацыйнай адміністрацыі. Магчымасці • рэалізацыі абве-

шчаных ідэй аб нацыянальнай свабодзе і дзяржаўнай самас-

тойнасці істотна абмяжоўваліся палітыкай кайзераўскай

298

Германіі, якая не збіралася прызнаваць якую-небудзь паралель-

ную ўладу. Не дапамагла і прывітальная тэлеграма, пасланая

25 красавіка 1918 г. германскаму кайзеру Вільгельму II.

У той самы час германскія акупацыйныя ўлады ў сваёй

палітыцы ўлічвалі магчымасці нацыянальнага руху на Бе-

ларусі. Падчас сустрэчы старшыні Народнага сакратарыята

I. Варонкі і начальніка штаба 10-й арміі фон Штанпфа была

дасягнута дамоўленасць аб стварэнні інстытута дарадчыкаў

пры павятовых камендантах "у мэтах урэгулявання ўзаема-

адносін насельніцтва і германскіх войскаў".

Такім чынам, у сваіх спробах стварыць беларускую дзяр-

жаўнасць ва ўмовах акупацыі, дзеячы БНР апынуліся перад

выбарам: весці барацьбу з акупантамі, аб'ядноўваючы пры

гэтым усе патрыятычныя сілы, або супрацоўнічаць з акупа-

цыйнымі ўладамі. Быў выбраны памылковы другі шлях.

Прагерманская арыентацыя не знайшла падтрымкі бела-

рускага насельніцтва, якое выступіла з пратэстам супраць

акупантаў, не спыняючыся і перад узброенай барацьбой. Вы-

нікам такой палітыкі стаў востры ўнутраны крызіс урада

БНР. Са складу Рады выйшлі гарадская група, прадстаўнікі

Бунда, Аб'яднанай яўрэйскай сацыялістычнай партыі. БСГ

распалася на 3 партыі: Беларускую сацыял-дэмакратычную

партыю, Беларускую партыю сацыялістаў-федэралістаў і Бе-

ларускую партыю сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Дзве апош-

нія выставілі лозунг барацьбы супраць Германіі і Расіі, завая-

ванне незалежнасці Беларусі, абапіраючыся на ўласныя сілы

беларускага народа.

У знак нязгоды з курсам Рады члены БПС-Р Т. Грыб, П. Баду-

нова. А. Карач выйшлі ў пачатку мая са складу Народнага

сакратарыята, але засталіся ў Радзе як непрымірымая апазі-

цыя. 3 уключэннем 12 красавіка ў склад Рады 10 членаў

кансерватыўна-клерыкальнага Беларускага народнага прад-

стаўніцтва на чале з Р. Скірмунтам сацыяльна-палітычны

склад Рады стаў яшчэ болын стракатым. 3 другой паловы

красавіка ў дзейнасці Рады БНР пераважае ліберальна-кан-

серватыўны напрамак. Такі курс знаходзіў падтрымку ня-

299

мецкіх акупацыйных уладау, якія адкрыта выказвалі неза-

давальненне "сацыялістычным" складам Рады. 12 чэрвеня

I. Варонка падпісаў дэкрэт, згодна з якім абвяшчаліся нядзей-

снымі на тэрыторыі БНР "усе дэкрэты ўрада Леніна, а такса-

ма былых народных камісараў Заходняй вобласці і фронту".

Рэакцыя нямецкіх акупацыйных уладаў на гэты дэкрэт, які

знішчаў давер народных мас Беларусі да БНР, была станоў-

чай. 21 чэрвеня германскае камандаванне дало згоду на ўтва-

энне пры павятовых камендатурах груп беларускіх дарадчы-

каў. Аднак спробы Р. Скірмунта сфарміраваць па даручэнню

нямецкага камандавання на працягу двух месяцаў новы склад

Народнага сакратарыята поспеху не мелі. Прадстаўнікі сацы-

ялістычных партый лічылі, што на аснове праграмы Скірмунта

выйсця з палітычнага крызісу не будзе. Не знайшоў рашэння і

I. Серада, які спрабаваў сфарміраваць новы ўрад. Палітычны

крызіс Рады БНР лета-восені 1918 г. пашырыўся.

На паглыбленне крызісу значнае ўздзеянне аказвала

партызанская барацьба ў тыле нямецкіх войскаў, змяненні

міжнароднага становішча Германіі. Паводле няпоўных звес-

так толькі на тэрыторыі Мінскага, Магілёўскага, Бабруйска-

га, Гомельскага, Рэчыцкага, Слуцкага і Быхаўскага паветаў

да восені 1918 г. налічвалася каля 100 партызанскіх атрадаў.

Пасля падпісання 27 жніўня 1918 г. Савецкай Расіяй і

Германіяй Дадатковага дагавора, згодна з якім германская

армія вызваляла тэрыторыю Беларусі да р. Бярэзіны ўключ-

на, надзеі кіраўніцтва БНР на ўмацаванне сваёй улады з

дапамогай акупацыйных уладаў пачалі хутка згасаць. У мэ-

тах стабілізацыі свайго ўнутрыпалітычнага становішча Рада

БНР 9 кастрычніка прыняла пастанову аб павелічэнні свайго

складу. 3 прыцягненнем прадстаўнікоў правых сіл, каталіц-

кага і праваслаўнага духавенства яе колькасны склад дасяг-

нуў 101 асобы. Народны сакратарыят быў перайменаваны ў

Раду народных міністраў, якую ўзначаліў А. Луцкевіч. Але

адрасаваныя канцлеру Германіі, амерыканскаму прэзідэнту

В. Вільсану пісьмы з просьбай прызнаць незалежнасць Бела-

русі, даць магчымасць беларускаму ўраду здзейсніць функ-

300

цыі дзяржаўнага будаўніцтва і кіравання, арганізаваць сваю

ўзброеную сілу засталіся без адказу.

Надзеі кіраўнікоў БНР на прызнанне і падтрымку заходнімі

краінамі не спраўдзіліся і вымусілі іх шукаць кантактаў з

савецкім урадам. Першая спроба наладзіць сувязі з Савецкай

Расіяй была зроблена прэм'ер-міністрам урада БНР А. Луцке-

вічам у кастрычніку 1918 г. у час сустрэчы з прадстаўніком

РСФСР X. Ракоўскім у Кіеве. Як сведчыць дзённік А. Луц-

кевіча, ён не быў супраць федэрацыі з Савецкай Расіяй і

ўвядзення савецкай канстытуцыі на Беларусі пры ўмове

прызнання яе незалежнасці.

У сваю чаргу змены ва ўнутрыпалітычнай сітуацыі ў

Польшчы абумовілі паглыбленую цікавасць кіраўніцтва

РСФСР да БНР. Каб пазбавіць кіруючыя колы Полынчы

магчымасці выкарыстаць БНР у сваіх мэтах, Масква праяві-

ла зацікаўленасць да кіраўнікоў БНР. Праявай гэтага, як

можна меркаваць на аснове ўспамінаў саратніка А. Луцкеві-

ча прафесара В. Іваноўскага, было запрашэнне А. Луцкевіча

ў Маскву У. Леніным для перамоў аб удзеле Беларускай

сацыял-дэмакратычнай партыі ў беларускім савецкім урадзе,

стварэнне якога прадугледжвалася пасля поўнага вызвалення

тэрыторыі Беларусі ад войскаў кайзераўскай Германіі. У дру-

гой дэкадзе лістапада А. Луцкевіч прыехаў у Маскву.

Аднак маскоўскія перагаворы А. Луцкевіча з урадам

РСФСР не былі завершаны. Падзеі ў Германіі, якія карэнным

чынам мянялі геапалітычную сітуацыю ва Усходняй Еўропе,

змянілі і падыход савецкага кіраўніцтва да вырашэння праб-

лемы беларускай дзяржаўнасці. Калі 10 снежня 1918 г. Чыр-

воная Армія ўступіла ў Мінск, там ужо не было членаў Рады

БНР, за выключэннем прадстаўнікоў партыі сацыял-дэмак-

ратаў: старшыні Рады Я.Ю. Лёсіка, членаў Рады А.М. Ула-

сава, А.А. Смоліча, В. Л. Іваноўскага, А.У. Прушынскага і інш.

А. Луцкевіч выехаў у Вільню. Для перагавораў не было як

аб'ектыўных, так і суб'ектыўных падстаў. Бо ў IV Грамаце ад

29 лістапада і V, апублікаванай 3 снежня 1918 г. напярэдадні

ад'езду большасці членаў Рады БНР у Вільню, беларускі на-

301