Ахметова Ш.К., Толпеко И.В., Томилов Н.А. (отв. ред.) Казахи России: история и современность

Подождите немного. Документ загружается.

171

систему членов его семьи. В этой связи представляют интерес обще-

союзные среднестатистические данные о расходной части семейного

бюджета рабочих и служащих на ноябрь 1924 г. и в 1925 г. Имея в

виду, что число казахов среди рабочих и служащих в эти годы было

незначительно, а социальная инфраструктура и урбанизация в респуб-

лике только начин

али раз

виваться, можно сделать вполне определен-

ные выводы о явно неудовлетворительной структуре расходов среди

этих групп казахов даже по меркам 1920-х гг. Показательно, что, судя

по данным таблицы, расходы на спиртные напитки за год выросли у

рабочих в 2,5 раза, у служащих – 1,5 раза, тогда как траты семей на

культпросветнужды остались без изменения, т. е. потребность в таки

социально значимых

и поддерживаемых государством способах само-

реализации падала, а не росла. Между тем субсидии ВЦСПС для Каз-

совпрофа только на ремонт и содержание дворцов труда в 1925 г. со-

ставили 6365 руб., за первую половину 1926 г. – 3500 руб., общие суб-

сидии при этом достигли 36121 руб. и 21849,89 руб. со

ответственно

Таблица

Расходный бюджет семейных рабочих и служащих в ноябре 1924

и 1925 гг. в среднем на одно хозяйство в червонных рублях

Рабочие Служащие

1924 1925 1924 1925

Помещение, коммунальные услуги 10,02 11,21 14,53 15,47

Питание 34,51 41,41 37,24 43,12

Спиртные напитки 0,73 1,94 0,43 0,72

Одежда и обувь 15,15 22,82 13,31 16,49

Хозяйственные вещи 1,97 2,73 1,23 1,89

Культурно-просветительные расходы 1,57 1,56 3,01 3,01

Общественно-политические расходы 2,37 1,76 3,22 2,31

Прочие (на нужды семьи) 3,39 5,63 7,26 7,7

Всего израсходовано на нужды семьи 70,24 89,06 80,23 90,71

Для более конкретного понимания приведенных данных следу-

ет уточнить, что среднемесячная зарплата рабочих, например, с 1926–

1927 гг. по 1927–1928 гг. в промышленности КАССР выросла с 53,4

до 58,7 руб.

Казахизация профсоюзов, говорил глава казахстанских проф-

союзов в 1925–1927 гг. Я.И. Боярский, «вводит в профсоюзы еще со-

циально не отстоявшуюся наемную рабочую силу, а ... батрачество

дает элемент чрезвычайно отсталый и забитый, невежественный»

172

Аппаратчики профсоюзов оказались не готовы «к обслуживанию»

казахской части организаций, не знали языка, ограничивались прие-

мом и статистической регистрацией людей. Один из месткомов Сыр-

Дарьинской губернии, например, признал, что казахов – членов проф-

союза нет, а через несколько месяцев исключил из союза несколько

казахов и узбеков за неуплату членских взносов. Сами казахские проф-

союзные работники, в св

ою оче

редь, отличались нетерпеливостью,

увлекались гонкой за темпами казахизации без связи с интересами

движения и практическим положением вещей, пренебрегали тем, что

профсоюзы на 80 % пока состоят из «европейцев», которых тоже на-

до «обслуживать»

В комсомольской организации республики на середину 1920-х гг.

казахи составляли 23 %. Из 300 активистов казахи составляли треть,

причем выдвиженцы стремились не возвращаться в родные аулы,

«проявляя необычайно большую потребность к получению полити-

ческого и общего развития. Она стремится в город, так как в деревне

и ауле она этого не получает. Это явление больное...»

. К тому же сла-

бость самих национальных парторганизаций зачастую превращала ком-

сомольцев в невольных лидеров политической и социальной жизни в

деревне. Одну из трудных проблем составляли межэтнические кол-

лизии: колонизаторское прошлое оборачивалось бумерангом против

русскоязычного населения. «На заводе в Семипалатинской губернии

(это то же, что Путиловский завод в Ленинграде), – говорил о Казах-

стане на нац

ональном совещании в ЦК комсомола Морковкин, –

районный комитет добился того, чтобы вся европейская молодежь из

брони была вычеркнута и посылали только туземцев. Отсюда вытека-

ет антагонизм и другие ненормальности»

. «Пропустив» через курсы

секретарей аульных ячеек 40 «киргизских парней», республиканские

органы комсомола «более или менее правильно снабдили рабочие

киргизские районы, но средства для них доставали контрабандой»

Все общественные структуры, так или иначе, встраивались в

стратегическую программу большевиков, нацеленную на создание но-

вой системы ценностей и идеологического оснащения любой формы

социальной практики. Политизация, увязка работы общественных ор-

ганизаций с внутренними и внешнеполитическими установками власти

были непременным атрибутом их повседневной деятельности. Так,

разнообразные военно-патриотические общества помогали формиро-

вать оборонное сознание и биполярный подход к миропоря

дку. Моби-

лизационный характер экономики неизбежно распространялся и на

173

культуру, психологию общества, тем более что внешнеполитическая

опасность действительно существовала и со временем стала нарастать.

Однако с отказом от НЭПа все относительно демократические

возможности социальных сетей были быстро нивелированы ужесто-

чением и всеохватностью административного регулирования и кон-

троля. При этом директивы партийных, советских и общественных

органов по-прежнему призывали к оживлению демократии, са

одея-

тельности масс, борьбе с бюрократическими недостатками и пр.

По мере строительства социализма и усиления авторитарных, а

затем и репрессивных начал в механизме управления изменялись

подходы и конкретные методы стандартизации общественного про-

странства и составлявших его социальных групп. Особое внимание

при этом уделялось по-прежнему интеллигенции, в составе которой

были как пре

ставители, так называемой, буржуазной культуры, по-

лучившие образование и прошедшие школу политической борьбы в

революционное время, так и новая элита, созданная целенаправлен-

ными усилиями государства.

Особое место занимала в период коллективизации политическая

и идеологическая обработка людей. В этом деле комсомол выступал,

пожалуй, наиболее мобильной и бескомпромиссной силой. В частно-

сти, в то

й же Актюбинс

кой области в 1932 г. на организацию соревно-

вания обком комсомола направил в районы 58 своих активистов, рай-

комы в колхозы и совхозы – 342, повсеместно проводились всевоз-

можные пленумы, комсомольские собрания, совещания и пр. В кол-

хозы направили 14 молодежных агитбригад. В 218 колхозах комсо-

мольцы собирали колоски и «сохранили тем самым»

2350 ц хле

ба, с

начала косовицы установили 192 ударных комсомольских поста, об-

наружили 820 ц «похищенного» хлеба. Около 2 тыс. городских ком-

сомольцев и беспартийной молодежи ликвидировали нехватку рабо-

чей силы в Кустанайском и Федоровском районах. 148 комсомольцев

работали учетчиками труда, 16 комсомольцев-студентов медицинского

техникума обслуживали колхозников области, 43 комсомольца были

мобилизованы в организации Заготзерна и на приемн

ые пун

кты.

Комсомольцы-трактористы Федоровского зерносовхоза Степаненко

и Бекмухамедов за хорошую работу были выдвинуты бригадирами

тракторных колонн. Комбайнер Батырбеков систематически перевы-

полнял нормы на уборке урожая – при норме 17 га до 22 га в день

Именно молодежь, как наиболее мобильная и податливая соци-

альная группа, привлекалась и к реализации очередного займа «4-й

174

завершающий год пятилетки» через декадники вовлечения вкладчи-

ков в сберкассу, обязательные и добровольные платежи. Кустанайские

комсомольцы, например, реализовали среди населения облигации

займа на 19460 руб., сами подписались на 56125 руб., в т.ч. рабочие и

служащие – на 37040 руб., или 108 % к месячной зарплате, колхозни-

ки – на 6425 руб., учащиеся, кустари и домохозяйки – на 12660 руб.

Кроме то

го, райк

ом комсомола помогал финансовым органам в сборе

обязательных платежей, а Федоровский направил 5 комсомольцев ра-

ботать заведующими сберкасс. Ак-Булакская комсомольская органи-

зация реализовала заем на 61789 руб., привлекал 325 новых вкладчи-

ков в сберкассы, Адамовская – на 5250 руб. Комсомольцы Актюбин-

ска вместе с профсоюзами провели «предтиражную демонстрацию»

Вопиющие факты ксенофобии, замешанной на социальной

вражде и мести, нередко перечеркивали масштабные перемены в ка-

честве жизни людей. В феврале 1928 г. ВЦИК и СНК РСФСР утвер-

дили «Положение об обществах и союзах, не преследующих целей

извлечения прибыли»

. С отказом от НЭПа административный стиль

управления брал верх повсеместно: все общественные объединения

должны были пройти перерегистрацию, а признанные по своим зада-

чам, цели и методам противоречащими интересам строительства со-

циализма не имели права на существование. При этом попытки со-

хранить демократические начала в деятельности общественных орга-

низаций оборачивались их демагогической форм

ализаци

ей, а выра-

жение сомнения грозило остракизмом.

Социальная инфраструктура также не отвечала потребностям

стремительно растущего рабочего класса. Рыночные цены на овощи,

мясные и молочные продукты в бюджете рабочих и служащих отни-

мали до 35 % средств, но их удельный вес в кооперации составлял

лишь около 17 %. Жилая площадь на одного живущего составляла по

Карс

акпа

ю 2,58 кв.м., по Джезказгану – 3,62, Байконуру – 2,76. Это

вызывало рост заболеваемости, постоянную утомляемость рабочих,

предрасположенность к росту несчастных случаев. На Карсакпае их

число за 1928–1929 гг. выросло на 18 % – со 176 до 497, в т.ч. смер-

тельных – с 1 до 3. По данным Казкрайстрахкассы за 1 полугодие

(январь-июль) 1929 г. по временной нетрудоспособности вследствие

несчастных случаев было оплаче

но по Риддеру 55

22 дня (720 случа-

ев), Карсакпаю – 2032 (231 случай) и т. д. Падал процент рабочих с

сознательным отношением к производству, снижалась роль произ-

водственного воспитания. Слабо была развита сдельная работа, спо-

175

собная стимулировать трудовую активность (на Атбасцветмете –

43 %), почти совершенно отсутствовала премиальная система, слабым

было техническое нормирование. В коллективных договорах главные

нарушения касались охраны труда, снабжения спецодеждой, приема

и увольнения рабочих, организации ученичества

С другой стороны, объективно растущая индустриальная куль-

тура, новые социальные стимулы и критерии общественного призна-

ния постепенно укрепляли и расширяли свое влияние.

На рубеже 1920–1930-х гг. партийно-политическая элита страны,

в т.ч. в Казахстане, находилась в состоянии острейших дискуссий, вы-

званных объективными противоречиями в ходе социалистического

строительства и борьбой за власть. При этом одну из наиболее острых

проблем соц

иальной

модернизации народов СССР составляло качест-

во советской бюрократии. В Казахстане в нее вошли как старая ари-

стократия (чингизиды и алашордынцы) с высоким общим культурным

и образовательным уровнем, так и советские выдвиженцы из зажиточ-

ных (байских) и средних социальных слоев со средним, незако

нчен-

ным средним и начальным образованием

. Все они вступили в партию

и революцию примерно в одно время – 1919–1920 гг.

Подлинные пролетарии, которые тоже попали во власть в ре-

зультате революционной модернизации, главным образом благодаря

«пропуску» через специальный Комитет по коренизации при Каз-

ЦИК, из-за низкого профессионального уровня были представлены в

изучаемый п

риод незначительно. Но большевики испытывали ог-

ромный кадровый голод. Мало-мальски грамотных национальных

кадров (несмотря на происхождение) просто не хватало на освобо-

дившиеся в результате коренизации должности.

В советскую элиту рекрутировались лица просто образован-

ные, и, опять-таки, в силу более высокого социального статуса, среди

них оказались, в основном, выходцы из байских кр

уг

ов, имевшие

опыт так называемой «партийной» борьбы во время волостных вы-

боров. Поверхностная убежденность в марксистских идеалах не ме-

шала стремительной бюрократизации кадров, прежде всего, из числа

национальных «выдвиженцев» и это, в конечном счете, составило

главную причину низкого качества управленческой культуры и са-

мой советской номенклатуры.

___________________

Профессиональные союзы CCСP. 1924–1926 гг. М., 1926. С. 230–231,

444.

176

Отчет правительства Казахстана // Прииртышская правда. 1929. 28 марта.

Лицом к нацокраинам. Стенограммы национального совещания при

ЦК РЛКСМ. М.; Л., 1925. С. 5–6.

Там же.

Там же. С. 35–36.

Там же.

На пороге второй пятилетки. Рапорт комсомола Актюбинской области.

Актюбинск, 1932. С. 11–15.

Там же.

СУ РСФСР. 1928. № 22. Ст. 157.

ГА РФ. Ф. 5451. Оп. 13. Д. 118. Л. 26–30, 38, 40.

*П.Қ. Сəдуақасова

Қазақстан, Қарағанды, Тілдерді дамыту басқармасы

ЖАНАЙДАР СƏДУАҚАСОВ – ҚАЗАҚ ОРТАЛЫҚ АТҚАРУ

КОМИТЕТІНІҢ ЖАУАПТЫ ХАТШЫСЫ (1922–1924 ЖЫЛДАР)

ХХ ғ. басында өмір сүріп, халқы үшін жауапты кезеңде саяси

сахнаға шыққан Жанайдар Сəдуақасов – заң, қаржы, мəдениет, көлік

жəне т.б салаларда əр түрлі мемлекеттік жəне жауапты лауазымды

қызметтер атқару барысында республиканың əлеуметтік-экономикалық

жəне мəдени дамуына орасан үлес қосты. Өз қызмет жолын Ақмолада

бастаған Ж.Сəдуақасовтың жауапты мемлекеттік қызметі – 1922 ж.

Қазақ Орталық Атқару Комитетінің (əрі қарай – ҚОАК) жауапты

хатшысы қызметіне тағайындалуынан басталады. 1922 ж. наурыз

айынан бастап қыркүйек айына дейін Ақмоладағы Черлок селосында

Черлок Уездік революциялық комитетінің төрағасы болып қызмет

атқарған Ж. Садуақасов 1922 ж. қазан айында Орынбор қаласында

өткен III Бүкілқазақтық Кеңестер съезіне Ақмола губерниялық Кеңестер

съезі атынан шешуші дауыспен қатысады

Аталған съезде Ж. Сəдуақасов ҚОАК жауапты хатшысы болып

тағайындалады. Осы кезеңде мемлекеттік маңызды мəселелерді ше-

шуге атсалысып, халықпен жұмыс істей алатын тəжірибелі

қызметкер ретінде танылады. Ж. Сəдуақасов ҚОАК жауапты хатшы-

сы қызметін 1924 ж. қыркүйек айына дейін атқару барысында басқа

177

мемлекет басшыларымен бірлесе отырып, ел экономикасының,

мəдениетінің алға басып, дамуына басшылық жасайды. Оған берілген

төмендегі мінездеме де оның іскерлігі мен ұйымдастырушылық

қабілетін айғақтайды

1922 ж. 18 қазандағы КОАК Президиумының отырысының

шешімімен КОАК Кіші Президиумы құрылады. Осы шешімнің

негізінде, Ж. Сəдуақасов ҚОАК жауапты хатшысы қызметін атқарумен

қатар, ҚОАК-ң Кіші Президиум мүшесі болып тағайындалады

Ж. Сəдуақасов жауапты қызметке тағайындалғаннан кейін,

бірінші кезекте Президиум мүшелерінің тəртіп мəселесін реттеуді

жөн санайды. Сол уақытқа дейін, ҚОАК отырыстарына қатысушы

Президиум мүшелері отырыстарға белгіленген уақытта келмей, үнемі

кешігіп келулеріне немесе кейде мүлдем келмеулеріне байланысты,

отырысты кешігіп бастауға немесе кейінге қалдыруға тура келетін.

Бұл – отырыста қарастырылуға тиісті мəселелерді дер кезінде шешу-

ге кедергі ке

лтіретін. Сон

дықтан, Ж. Сəдуақасов еңбек өнімділігін

арттыру жəне тəртіпті нығайту мақсатында 1922 ж. 25 желтоқсанда

ҚОАК Президиумының барлық мүшелеріне циркулярлық хат

əзірлейді. Циркулярлық хаттың мəтіні төмендегідей болады

Ж. Сəдуақасов ҚОАК жауапты хатшысы қызметін атқару ба-

рысында бірқатар заңнамалық күші бар қаулылар мен ережелерді

əзірлеуге қатысып, оларға қол қояды. Олардың қатарында: 1. ҚКСР

Əділет Халық Комиссариаты туралы Ереже (29.03.1923 ж. Орынбор

қ.); 2. Губерниялық əлеуметтік қамтамасыз ету бөлімдері туралы

Ереже (27.09.1923 ж. Орынбор қ.); 3. Қырғыз (қазақ – П.С.) Орталық

Атқару Комитетінің Кіші Президиумы тур

алы Ереж

е (26.10.1922 ж.);

4. Губерниялық Мұрағат бюролары туралы Ереже (26.04.1923 ж.

Орынбор қ.); 5. Жезөкшелікпен күрес жөніндегі Қырғыз (қазақ. –

П.С.) Орталық Кеңесі туралы Ереже (19.04.1923); 6. ҚКСР уездік жер

басқармалары туралы Ереже (16.08.1923 ж. Орынбор қ.); 7. ҚКСР

Жер Халық Комиссариаты туралы Ереже (19.08.1923 ж. Орынбор қ.);

8. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық Атқару Комитеті мен Халық Ко-

мисс

арла

ры Кеңесінің «Бурабай» мемлекеттік курортын дамыту ту-

ралы Қаулысы (1923 ж.); 9. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық Атқару

Комитеті жанындағы аштық салдарымен күрес жөніндегі Орталық

Комиссия туралы Ереже (16.11.1922 ж. Орынбор қ.); 10. ҚКСР-ң

Мəскеу қаласындағы Өкілетті Өкілдігі туралы Ереже (21.06.1923 ж.

Орынбор қ.); 11. Аштық салдарымен күрес жөніндегі Жергілікті Ко-

миссия туралы Ереже (1

6.11.1922 ж

. Орынбор қ.); 12. Қырғыз (қазақ.

178

– П.С.) Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлары

Кеңесінің ҚырОАК мен Халық Комиссарлары Кеңесінің 1923 ж.

жергілікті бюджеттерді құру тəртібі туралы Қаулысы (19.10.1922 ж.

Орынбор қ.); 13. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық Атқару Комитетінің

қырғыз (қазақ. – П.С.) тілінде іс жүргізу туралы декреті (20.11.1923 ж.

Орынбор қ.); 14. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық Атқару Ко

митеті

Президи

умының заңдарды қырғыз (қазақ. – П.С.) жəне орыс тілдерінде

қатар қабылдау тəртібі туралы Қаулысы (23.11.1922 ж. Орынбор қ.);

15. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық Атқару Комитетінің 1923 ж. 8

наурыздағы халықаралық əйелдер күніне қаулысы (01.03.1923 ж.

Орынбор қ.); 16. ҚырОАК жанындағы жаралы қызыл əскерлерге,

азаматтық соғыстың мүгедектеріне жəне олардың отбасыларына көмек

беру комиссиясы жəне губа

тқару ко

митеттері жанындағы жергілікті

органдары туралы нұсқауға Ереже (13.01.1922 ж.); 17. ҚКСР

Əлеуметтік қамтамасыз ету халық Комиссариаты туралы Ереже

(27.09.1922 ж. Орынбор қ.); 18. Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық

Атқару Комиссиясының ҚКСР бойынша салықтық емес сипаттағы

табыстарды күшейту туралы мəселе бойынша Қаулысы (07.06.1923 ж.

Орынбор қ.); 19. Түркістан жəне Қырғыз (қазақ. – П.С.) Орталық

Атқару Ко

митеттерінің шекаралық т

үрікмен-қырғыз (қазақ. – П.С.)

қарым-қатынастарын реттеуге арналған ТүркОАК мен ҚырОАК

республикааралық комиссиясы туралы Қаулысы (21.06.1923 ж.);

20. Губерниялық Дене шынықтыру Кеңестері туралы қаулы

(13.12.1923 ж.); 21. Қырғыз (қазақ. – П.С.) тілінде іс жүргізу жөніндегі

Орталық Комиссия туралы Ереже (06.12.1923 ж. Орынбор қ.);

22. Красноводск уезінің түрікмендері мен Адай уезінің қырғыздары

(қаз

қ. – П.С.) арасындағы қақтығыстарды жою жөніндегі Комиссияның

нұсқаулығы (05.03.1923 ж. Орынбор қ.); 23. Қырғыз (қазақ. – П.С.)

Кеңестік Социалистік Республика территориясында орташа жəне

төмен медициналық білім беруге жетекшілік жасау туралы Қаулы

(28.06.1923 ж. Орынбор қ.) жəне т.б

Осы кезеңде адай қазақтары мен шекарадағы түрікмендер

арасындағы қақтығыстар өршіп, бұл шиеленістерді шешу

мемлекеттік маңызды мəселеге айналады. Соған байланысты, ҚОАК

мен ТүркОрталық Атқару Комитеті бірлесіп, шекаралық түрікмен-

қазақ қарым-қатынастарын реттеуге арналған ТүркОАК мен ҚОАК

республикааралық комиссиясын құру туралы қаулы қабылдайды.

Қаулы бойынша Түркреспубликасының Красноводск түрікмендері

мен Қазақ республикасының адай қазақтарының арас

ындағы

179

ушыққан қақтығыстарды жоюға арналған 3 адамнан тұратын комиссия

құрылады. Сонымен қоса, аталған қаулыда даулы қарым-қатынасты

реттеу жолдары көрсетіліп, ҚКСР мен Түркреспубликасының əкімшілік

бөлінуі мен территорияларының шекаралары жөніндегі мəселелердің

комиссия өкілеттігінің аясына кірмейтіндігі туралы да айтылады.

1923 ж. Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитеті (əрі қарай –

БОАК) дене шынықтыру мəселесін реттеу үшін БОАК жанынан Дене

шынықтырудың Жоғ

рғы Кеңесін құрады. Бұл жұмыстарды КСРО

аймақтарында жүргізу көзделіп, қазақ еліндегі дене шынықтыруды

басқару жəне қадағалау ҚОАК-не жүктеледі жəне дене

шынықтыруды дамыту мақсатында ҚОАК жанынан дене

шынықтыру Кеңесі құрылады. Кеңестің жүргізетін жұмыстары

жеткіліксіз болғандықтан жəне барлық аймақтағы дене

шынықтыруды дамыту жағдайын арттыру мақсатында жергілікті

аймақтарда дене шынықтыру кеңестерін ұ

йымдастыру қажеттілігі

туындайды. 1923 ж. 13 желтоқсанда Ж. Сəдуақасов ҚОАК төрағасы

С. Мендешевпен бірге Губерниялық Дене шынықтыру Кеңестерін

құру туралы қаулыға қол қояды

. Губерниялық Дене шынықтыру

Кеңесінің мақсаты – еңбекшілердің дене тəрбиесін дамыту ісіне

бағыт беру болады. Губерниялық дене шынықтыру кеңестеріне: а)

губерниядағы əртүрлі ведомствалар мен ұйымдардың еңбекшілердің

дене тəрбиесі мен оны дамыту бойынша ғылыми, білім беру жəне

ұйымдастыру жұмыстарын біріктіру жəне келісу; б) дене тəрбиесін

дамыту мерекелерін, жарыстар мен күрестер ұйымдастыру, осы

бағытта губернияның əр т

үрлі ведомствалары ме

н ұйымдарының

қызметін біріктіру; в) дене шынықтыруды насихаттау жəне халық

арасында кеңінен таратуға басшылық жасау жүктеледі. Губерниялық

Дене шынықтыру Кеңесінің төрағасы мен оның орынбасары

Губерниялық Атқару Комитеттерінің (əрі қарай – губатком) Прези-

диумымен тағайындалатын болады. Губерниялық Дене шынықтыру

Кеңесіне халық арасындағы дене тəрбиесі жұмыстарын қарқынды

жүргізу жəне оны тиімді ұ

йымдастыру үшін

өзіне қажетті адамдарды

тарта отырып, кейбір мəселелерді əзірлеу үшін Комиссия құру

құқығы беріледі. Сонымен қатар, Кеңес кезекті отырыстар мен жина-

лыстар өткізумен қатар, дене шынықтыру бойынша губерниялық

жəне жергілікті конференциялар ұйымдастыруға да құқылы болады.

Бірқатар өндірістік уездерде атқару комитеттері (əрі қарай – атком-

дар) жанынан дене тəрбиесін дамытуға басшылық жасау жəне

Губерниялық Дене шын

қтыру Кеңесінің қаулыларын орындау

180

мақсатында уездік Дене шынықтыру Кеңестері құрылып, оның

құрамына уездік атқару комитеттері (əрі қарай – Уатком) мен сəйкес

жергілікті органдардың өкілдері енгізіледі.

Ж. Сəдуақасов ҚОАК жауапты хатшысы ретінде дене

шынықтыруды дамыту жұмыстарының өз деңгейінде жүруіне

басшылық жасайды жəне қоғамда дене тəрбиесін дамытудың

маңызды орын алатындығына баса назар аударады. Барлық

аймақтарда дене шынықтыру кеңестері құ

рылып, ол ҚОАК

қау

лысымен заңдастырылғанмен, бұл жұмыстарды жүзеге асыру ба-

рысында қиындықтар кездесіп отырады. Ж. Сəдуақасов 1924 ж. 16

маусымдағы 4 шақырылымдағы ҚОАК ІІ сессиясында дене

шынықтыру туралы баяндама жасайды. Ол өз баяндамасында Дене

шынықтырудың Жоғарғы Кеңесінің тарапынан дұрыс басшылық

нұсқаулардың болмауына жəне қаражаттың жетіспеушілігіне байла-

нысты, құрылған кеңес жұмысының дұрыс жолға қойылмай

отырғандығын мəлімд

ейді. Жер

гілікті жəне губерниялық Кеңестерді

қаржыландыру да жергілікті бюджетке енгізілмегендіктен, олардың

да ешқандай қаражат ала алмай отырғандықтары туралы сөз етіледі.

Сонымен қатар, БОАК съезден кейін Дене шынықтыру Кеңесін

материалдық тұрғыдан қолдап, қажетті қаражат бөлуді ұсынған

циркулярының орындалмай отырғандығы туралы нақты дəлелдер

келтіріп, сессиядан губаткомдар мен ҚОАК Презиумына дене

шынықтыру Кеңесін қаражатпен қамта

масыз ету бойынш

а тиісті тап-

сырмалар беруін талап етеді. Ж. Сəдуақасов: «...дене шынықтыру

болмаса, жастардың дене тəрбиесі туралы айтудың да қажеті шама-

лы. Менің баяндамамның мақсаты – жергілікті жерлердегі

жолдастарға осы мəселе туралы ескерту жəне губаткомдарға келесі

жылы жергілікті Дене шынықтыру Кеңестерін қаражатпен

қамтамасыз етуді ұсыну», – дейді. Ол баяндама соңында

губаткомдарға, ҚОАК Пр

езиумына жерг

ілікті жəне өлкелік,

губерниялық бюджеттен қаржы бөлуге, Дене шынықтыру Кеңесін

материалдық тұрғыдан қолдауға шақырады. Ж. Сəдуақасов өзінің

осы ұстанымын дұрыс деп санайтындығын нақты айта келіп, дене

шынықтыруды барлық аймақтарда, əсіресе жұмысшы аудандарында

кеңінен насихаттау жəне тарату идеясы туралы арнайы бөлімде жеке

көрсету қажет дейді. Осы сессияда Ж. Сəдуақасовтың ұс

ынысын

негізг

е ала отырып, ҚОАК мен Халық Комиссарлар Кеңесіне (əрі

қарай – ХКК) жергілікті аймақтарда Дене шынықтыру Кеңесіне

көмек көрсету туралы тапсырма беріледі