Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Â òîìó ÷è ³íøîìó òâîð³, – ÷îìó òîä³ çâóñÿ ïîåòîì?

×è, íåçíàííÿ ïî – äóðíîìó ñîðîìëÿ÷èñü, ìàþ íå â÷èòèñü?

ßê äî ðå÷åé êîìåä³éíèõ òðàã³÷íèé â³ðø íå ï³äõîäèòü,

Òàê ³ Ô³ºñò³â áåíêåò íå ãîäèëîñÿ á íàì çîáðàæàòè

Ìîâîþ áåñ³ä áóäåííèõ, ï³äõîæîþ á³ëüøå äëÿ æàðò³â.

Õàé æå êîæíà öÿ ð³÷ ìàº ì³ñöå ñâîº, ¿é íàëåæíå.

Ïðàâäà, é êîìåä³ÿ ³íîä³ ãîëîñ ï³äíîñèòü, íàïðèêëàä,

Ãó÷íî ëàéêè âèâåðãàº Õðåìåñ, ïåðåïîâíåíèé ãí³âîì.

Òàê ³ â òðàãåä³¿ ÷àñòî Ïåëåé àáî Òåëåô, ñêàæ³ìî,

Âáîã³ âèãíàíö³, ïî – ïðîñòîìó, ùèðî æàë³ âèëèâàþòü,

Íå â äîâæåëåçíèõ ³ ïèøíèõ ñëîâàõ, êîëè õî÷óòü òîðêíóòè

Ñêàðãàìè òèìè ñåðöÿ ãëÿäà÷³â, äîñÿãòè ñïî÷óâàííÿ.

Ìàëî, ùîá â³ðø áóâ êðàñèâèé: íåõàé ³ ñîëîäêèé â³í áóäå,

Õàé ãëÿäà÷à êóäè õî÷å âåäå, éîãî äóõ ïîëîíèâøè.

ßê ³ ïðè ò³ì, õòî ñì³ºòüñÿ ÷è ïëà÷å, é ó íàñ ìèìîâîë³ –

Ñì³õ àáî ïëà÷ íà ëèö³: ÿêùî ³íøèõ ðîç÷óëèòè õî÷åø –

Ñàì ñòðàæäàé íàïåðåä, îñü òîä³ – òî, Ïåëåé òè ÷è Òåëåô,

Ãëÿíó ÿ ç áîëåì íà òåáå; êîëè æ ãîâîðèòèìåø áóäü – ÿê –

Òî çàäð³ìàþ àáî ïîñì³þñü. Äî ñóìíîãî îáëè÷÷ÿ –

Ñëîâî ï³äõîäèòü ñóìíå, äî ñåðäèòîãî – ãí³âíå: ïîâàæíèì –

Ëè÷èòü ³ ñëîâî ïîâàæíå, ãðàéëèâèì – ëåãêå, áî ïðèðîäà

Ñïåðøó â äóø³ âèêëèêàº ó íàñ ïåðåì³íàìè äîë³

Íàñòðî¿ ð³çí³: òî ò³øèòü, òî âðàç ïîðèâàº äî ãí³âó,

Òî äî çåìë³ ïðèáèâàº ³ òóãîþ ñòèñêóº ãîðëî;

Ïîò³ì – ³ ñëîâîì ïîÿñíþº âæå ò³ ïîðèâè äóøåâí³.

Íó, à ÿê íàñòð³é îäèí, à ñëîâà íà óñòàõ ïðîòèëåæí³ –

Ñöåíó òàêó çàñì³º óâåñü ëþä – ³ ï³øèé, ³ âåðøíèê.

ª æ áî ð³çíèöÿ, õòî ìîâèòü – ÷è Äàâ, ÷è ï³âáîã, ÷è ðîçâàæíèé

Ñèâîãîëîâèé ä³äóñü, ÷è þíàê çàïàëüíèé, ÷è òî âëàäíà

Ìàòè ñ³ì’¿, ÷è òóðáîòëèâà íÿíüêà, ÷è òîé, õòî ïîñò³éíî

Â ìàíäðàõ – áóâàëèé êóïåöü, ÷è ð³ëüíèê íà çåëåíîìó ïîë³,

×è àññ³ð³ºöü, ÷è êîëõ, ô³âàíåöü, ÷è Àðãîñó æèòåëü.

Â³ðíèé ïåðåêàçó áóäü àáî ñàì â³äïîâ³äíî äî ïðàâäè

Ùîñü îïèøè. Êîëè ïðî Àõ³ëëà â ñëàâ³ íàéâèù³é

Ìîâó âåäåø – õàé áóäå â³í áóéíèé, ñóâîðèé, ãí³âëèâèé,

Õàé â³äêèäàº çàêîí ³ ìå÷åì õàé íà âñå ïîñÿãàº.

Õàé íåïîê³ðëèâà áóäå Ìåäåÿ, ²íî – ïëà÷ëèâà,

²î – áëóêà÷êà, òóæëèâèé – Îðåñò, ²êñ³îí – â³ðîëîìíèé.

Òâîðÿ÷è ïîñòàòü äëÿ ñöåíè íåçíàíó ùå, âëàñíó, ñòàðàéñÿ,

Ùîá â³ä ïî÷àòêó âîíà é äî ê³íöÿ ìàëà ö³ë³ñíó âäà÷ó,

¯é ëèø îäí³é ïðèòàìàííó ³ ¿é â³äïîâ³äíó. Îäíà÷å,

Âàæêî ñêàçàòè ïî – ñâîºìó òå, ùî º ñï³ëüíèì íàáóòêîì:

Ëåãøå Òðîÿíñüêó â³éíó çîáðàçèòè íà ñöåí³ òåàòðó,

Í³æ îñï³âàòè òàêå, ùî íà äóìö³ é óñòàõ íå áóëî ùå.

Çíàíèé ïîâñþäíî ïåðåêàç òîä³ íàçèâàé ñïðàâåäëèâî

781

Квінт Горацій Флакк

Âëàñíèì òâîð³ííÿì, êîëè çà òå êîëî, âòîðîâàíå òóïî,

Âèéòè çóì³ºø ³ ñëîâî â ñëîâî òîâêòè ïåðåñòàíåø,

Ìîâ äð³á’ÿçêîâèé òîâìà÷, ³ êîëè, çà çðàçîê ùîñü óçÿâøè,

Â í³ì íå çàãðóçíåø, çàêîíàìè òâîðó ÷è ñîðîìîì ñêóòèé.

Âðåøò³, ÿêùî íå ïî÷íåø, ÿê ïîåò ê³êë³÷íèé êîëèñü – òî:

“Ñï³â ïî÷èíàþ ïðî äîëþ Ïð³àìà é â³éíó ñëàâíîçâ³ñíó”.

Ùî ñîòâîðèòè á â³í ìóñèâ, ùîá çà÷èí òàêèé îïðàâäàòè?

Ãîðè â ïîëîãàõ âàæêèõ, à ðîäèòüñÿ... ìèøêà ìàëåíüêà.

²íøà ð³÷ – òîé, ùî çóñèëü í³êîëè íàìàðíî íå òðàòèòü:

“Ìóçî, ïðîñëàâ òîãî ìóæà, ÿêèé ï³ñëÿ ñêîðåííÿ Òðî¿

Çâè÷à¿â ñò³ëüêè ï³çíàâ ³ ì³ñò ÷óæîçåìíèõ ïîáà÷èâ”.

Â³í-áî íå ç ïëîìåíþ äèì, à ç äèìó ïëîì³íü ÿñêðàâèé

Õî÷å äîáóòè, ùîá äèâí³ äèâà ç òîãî ñÿéâà çðèíàëè:

² Àíò³ôàò, ³ öèêëîï Ïîë³ôåì, ³ ç Õàð³áäîþ Ñö³ëëà.

Ïðî ïîâîðîò Ä³îìåäà òàêèé íå ïî÷íå ïîâ³äàòè

Â³ä Ìåëåàãðà êîí÷èíè, ïðî Òðîþ – â³ä Çåâñà ³ Ëåäè;

Çàâæäè äî ä³ëà ñï³øèòü, ÷èòà÷à ïîðèâàº ç ñîáîþ

Â ãóùó ïîä³é, íà÷å á òîé óæå çíàº ïðî íèõ, à âñå ³íøå,

×èì íå íàä³ºòüñÿ áëèñíóòè, – ëèøèòü; îñü òàê ³ ñíóº â³í

Âèãàäêè ò³, íåïðàâäèâå ñïë³òàþ÷è âì³ëî ç ïðàâäèâèì,

Ùîá ïî÷àòêîâå ç ñåðåäí³ì, ñåðåäíº – ç ê³íöåâèì â’ÿçàëîñü.

Ñëóõàé, ÷îãî âèìàãàºì â³ä òåáå ³ ÿ, ³ íàðîä ì³é.

Îòæå, ÿêùî òîá³ éäåòüñÿ ïðî òå, ùîá ãëÿäà÷ íå ïîêèíóâ

Ì³ñöÿ ñâîãî é, ïî÷óâøè: “Ïëåù³òü!” – çàïëåñêàâ ó äîëîí³,

Ìóñèø ï³äì³òèòè ðèñè, âëàñòèâ³ äëÿ êîæíîãî â³êó,

Æèâî ìàëþþ÷è âäà÷³ âñ³ëÿê³, ì³íëèâ³ ç ðîêàìè:

Õëîï÷èê, ÿêèé âæå íàâ÷èâñü ãîâîðèòè é íîãîþ âæå ïåâíî

Á’º ïî çåìë³, äî îäíîë³òê³â òÿãíåòüñÿ âñå: òî ïóñòóº,

Òî âæå íàäóâñÿ, òî çíîâ óñì³õíóâñü – ùîõâèëèíè â³í ³íøèé.

Õëîïåöü ï³ä ïåðøèì ïóøêîì, â³ä îï³êè çâ³ëüíèâøèñü íàðåøò³,

Ðâåòüñÿ äî êîíåé, ñîáàê ³ äî ãðèù íà çåëåíîìó ïîë³,

Ì’ÿêíå äî çëà, íà÷å â³ñê, íå ï³ääàñòüñÿ æ – ðàä³ ðîçóìí³é,

Êîðèñòü ÿêóñü îñÿãíóòè ë³íèòüñÿ, ðîçòðèíüêóº ãðîø³,

Ãîðäèé, ïàëêèé, àëå òå, ùî ïîëþáèòü, – ñï³øèòü ðîçëþáèòè.

Çð³ëèé ìóæ, íàâïàêè, – ïðî ìàéíî, ïðî ïî÷åñò³ äáàº,

Äðóç³â ïîòð³áíèõ ñîá³ çàâåäå é îìèíàº ðîçâàæíî

Òå, ùî ïîòîìó, êîëè á çàõîò³â, óæå âàæêî çì³íèòè.

Âêîëî ñòàðîãî – òóðáîòè îäí³, ÷è òîìó, ùî íå ñì³º

Íàâ³òü òîðêíóòèñü òîãî, ùî ç³áðàâ, ÷è òîìó, ùî êåðóº

Âñ³ì ÿêîñü õîëîäíî é ìëÿâî, ãàäàº ùå äîâãî ïîæèòè,

Çàâæäè âàãàºòüñÿ, â³÷íî áóð÷èòü, íàð³êàº íà äîëþ,

Õâàëèòü ìèíóë³ ÷àñè, äí³ äèòèíñòâà ñâîãî, ìîëîäèõ æå –

Ëàº íà êîæíîìó êðîö³, íàñòàâíèê, ñóääÿ ¿õ ñóâîðèé.

Äîñèòü äîáðà íàì íåñóòü ³ç ñîáîþ ðîêè, ùî ïðèõîäÿòü,

Äîñèòü éîãî é çàáèðàþòü, ìèíàþ÷è. Òîæ þíàêîâ³

782

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ðîë³ ñòàðîãî íå éäóòü, à õëîï÷èí³ – äîçð³ëîãî ìóæà.

Ìåæ³ é ìîæëèâîñò³ â³êó ñâîãî òðåáà êîæíîìó çíàòè.

Ä³þ îïèñóþòü ñëîâîì àáî çîáðàæàþòü íà ñöåí³.

Òå, ùî ñïðèéìàºòüñÿ âóõîì, ïîâ³ëüí³øå é ñëàáøå õâèëþº,

Í³æ î÷åâèäíå, ïîáà÷åíå, òå, ùî ãëÿäà÷ ïåðåéìàº

Áåç ïîñåðåäíèêà, ñàì. Òà º ðå÷³, ÿêèì â³äáóâàòèñü

Êðàùå çà ñöåíîþ; òàì ³ çàëèø ¿õ, óñóíü ò³ ïîä³¿

Ç-ïåðåä î÷åé, à âêëàäè ¿õ ìàéñòåðíî â óñòà î÷åâèäöÿ:

Õàé íå âáèâàº Ìåäåÿ ä³òåé íà âèäó, ïåðåä ëþäîì,

Ì’ÿñà ëþäñüêîãî Àòðåé – ëèõîä³é õàé íå âàðèòü íà ñöåí³,

Êàäì õàé ïðèëþäíî íå ðîáèòüñÿ çì³ºì, à ïòèöåþ – Ïðîêíà.

Õî÷ ³ ïîêàæåø òàêå – íå ïîâ³ðþ ùå é êðèâî âñì³õíóñÿ.

Êîæíà âèñòàâà ïîâèííà âêëþ÷àòè í³ á³ëüøå, í³ ìåíøå –

Ð³âíî ï’ÿòü ä³é, êîëè çè÷èø íå ðàç ¿é ïîáà÷èòè ñöåíó.

Õàé ïîÿâëÿºòüñÿ áîã ëèø äëÿ ã³äíî¿ áîãà ðîçâ’ÿçêè,

Õàé íå ñï³øèòü ³ ÷åòâåðòà îñîáà â ðîçìîâó âòðó÷àòèñü.

Õîð, ÿê ³ òîé âèêîíàâåöü, õàé ðîë³ ñâîº¿ ïèëüíóº:

Õàé â³í ñï³âàº â ïåðåðâ³ ì³æ ä³ÿìè, òå, ùî ñï³âçâó÷íå

Çì³ñòîâ³ ö³ëîãî òâîðó, ùî çàäóì éîãî ðîçêðèâàº;

Õàé äîáðî÷åñíèì ñïðèÿº, äàº ¿ì ïîðàäè ïðèõèëüíî,

Ñòðèìóº ãí³âíîãî øàë, à òðèâîæíîìó – ñïîê³é äàðóº;

Õîð íåõàé õâàëèòü êîðîòêèé îá³ä, ïðàâîñóääÿ ö³ëþùå,

Ìóäð³ çàêîíè ³ ìèðíå æèòòÿ ïðè â³ä÷èíåíèõ áðàìàõ,

Â³í òàºìíèö³ íåõàé áåðåæå ³ áåçñìåðòíèõ áëàãàº,

Ùîá íåùàñëèâèì Ôîðòóíà ñïðèÿëà, ïîêèíóâøè ãîðäèõ.

Ôëåéòà êîëèñü íå áóëà ùå, ÿê íèí³, îêîâàíà ì³ääþ,

Ð³âíÿ òðóá³, – ëèø ïðîñòà é òîíêà, ç ê³ëüêîìà ëèø ä³ðêàìè,

Ñêðîìíà ïîäðóãà õîðó, ùî ï³ñí³ éîãî âòîðóâàëà,

Ãîëîñ äîíîñÿ÷è ñâ³é äî ðÿä³â, íà òîé ÷àñ íå÷èñëåííèõ,

Äå ãëÿäà÷³ çàñ³äàëè (¿õ òåæ áóëî ëåãêî çë³÷èòè) –

Ñêðîìíèé ³ ÷åñíèé ùå ëþä, øàíóâàëüíèê çâè÷à¿â äîáðèõ.

Ïîò³ì, êîëè ïåðåìîæåöü ïîøèðèâ ñâî¿ âîëîä³ííÿ,

Ìóðîì ïðîñòîð³ ì³ñòà îòî÷èâ, êîëè â ñâÿòî áåçïå÷íî

Ç ñàìîãî ðàíêó âèíîì äîãîæäàâ îõîðîíöåâ³-áîãó, –

Â³ëüí³ñòü òîä³ çàáóÿëà â ëàäàõ, ÿê ³ â ðîçì³ðàõ â³ðø³â.

Ùî â íèõ óòÿìèòè ì³ã òîé ãëÿäà÷–ñåëÿíèí, ùî ïðè ñâÿò³

Ì³æ ãîðîäÿí ñîá³ ñ³â, îãðóá³ëèé â ãóðò³ òîíêîøê³ðèõ?

Òàê-òî ìèñòåöòâî, ùî ïðîñòèì áóëî, ïîñòóïîâî ï³çíàëî

Ïèøí³ñòü ³ ðóõ, – ³ ôëåéòèñò ïîâîë³ê ñâî¿ øàòè ïî ñöåí³,

Òàê ³ ñóâîðà ñòðóíà çàçâó÷àëà â íîâîìó ñï³âçâó÷÷³.

Âðåøò³, é âèìîâí³ñòü òîãî äîñÿãëà, ùî ÷³òêèé êîëèñü âèñë³â,

Äóõîì ïðîðî÷èì íàïîâíèâøèñü, òàê óæå ïîò³ì óñêëàäíèâñü,

Òàê íàáóáíÿâ³â, ùî é õîð çàñï³âàâ, ÿê îðàêóë äåëüô³éñüêèé.

Õòî æ, óêëàäàþ÷è â³ðø³ òðàã³÷í³, êîçëà äîìàãàâñÿ,

Ñêîðî é ñàòèð³â ñ³ëüñüêèõ îãîëèâ, ïðè ïîâàæíîìó òâîð³

783

Квінт Горацій Флакк

Ì³ñöå äëÿ ãðóáîãî æàðòó çíàéøîâøè, ùîá ëèø çàìàíèòè

×èìîñü íîâèì ãëÿäà÷à, ÿêèé, áîãà âëàñêàâèâøè äîìà,

Âèõèëèâ ÷àðî÷êó é äàâ ñîá³ âîëþ ïðè äíèí³ ñâÿòêîâ³é.

Ïðàâäà, é ñàòèð³â, îòèõ ñì³õóí³â áàëàêó÷èõ, ãîäèòüñÿ

Òàê çîáðàæàòè ³ òàê ï³äì³íÿòè æàðòàìè ïðàâäó,

Ùîá îï³ñëÿ ÿêèéñü áîã ÷è ãåðîé, ùî íåäàâíî íà ñöåí³

Â çîëîò³ é ïóðïóð³ ñÿÿâ, ó òåìíó íîðó íå ñêîòèâñÿ,

Ìîâè íèçüêî¿ óæèâøè àáî â³ä çåìë³ â³ä³ðâàâøèñü,

Ùîá íå øèðÿâ ó ïîðîæíÿâ³, ëîâëÿ÷è âñÿê³ ìàðíèö³.

Íå äëÿ òðàãåä³¿ â³ðø³ ëåãê³, áàëà÷êè ¿é íå ëè÷àòü:

Íà÷å ìàòðîíà, ùî ñâÿòî âøàíîâóº òàíöåì îáðÿäíèì,

Ñêðîìíî âîíà ïðîìàéíå ì³æ ðÿäàìè çóõâàëèõ ñàòèð³â.

ß æ, áåðó÷èñü äî ñàòèðîâèõ äðàì, íå âæèâàâ áè, Ï³ñîíè,

Ëèø íàéáóäåíí³øèõ ñë³â, íå íàñò³ëüêè á ÿ ñòåð ³ç òðàãåä³é

Áàðâè, âëàñòèâ³ äëÿ íèõ, ùîá íå ìîæíà áóëî â³äð³çíèòè,

Õòî ïðîìîâëÿº – Äàâ, ÷è Ï³ô³ÿ, çëîä³éêà õèòðà,

Òà, ùî â Ñ³ìîíà òàê ñïðèòíî òàëàíò ïîòÿãëà, ÷è âåñåëèé

Äîáðèé Ñ³ëåí, îï³êóí Ä³îí³ñà, éîãî âèõîâàòåëü.

Ðå÷³ â³äîì³ ÿ òàê îñï³âàâ áè, ùî êîæåí áè âçÿâñÿ

Ñêëàñòè é ñîá³ ùîñü ïîä³áíå, ëåãêå, àëå íàäàðåìíî

Ïîòîì ñïëèâàâ áè: òàêó ìàº ñèëó çâ’ÿçîê ³ ïîðÿäîê,

Òàê íàáèðàº âàãè çàïîçè÷åíå ç áåñ³äè ñëîâî.

Ôàâíàì, ùî ç ë³ñó ïðèéøëè, ÿê íà ìåíå, ñë³ä óíèêàòè

Çâè÷îê ³ ñë³â òèõ ëþäåé, ùî çðîñòàëè íà âóëèöÿõ ì³ñòà –

Òî çâåñåëÿþ÷è â³ðøåì ñåáå, äçâ³íêèì, ñîëîäêàâèì,

Òî íà âñå ãîðëî ãîðëàþ÷è ãðóá³ ï³ñí³ ñîðîì³öüê³:

Íå äî ñìàêó öå òîìó, â êîãî ð³ä ³ ê³íü, ³ ìàéíî º,

Â³í-áî íå ñõâàëèòü ïîåòà çà òå, ÷èì çàõîïëåíèé ³íøèé –

Òîé, õòî ëóçàº ãîð³õè é ãîðîõ çà ñòîëîì óìèíàº.

Äîâãèé ñêëàä ï³ñëÿ ñêëàäó êîðîòêîãî òâîðÿòü óêóï³

ßìá, ëåãêîá³æíó ñòîïó, ÿêà ðîçðîñëàñÿ ïîòîêó

Â òðèìåòð ÿìá³÷íèé, äå ÷óºìî ø³ñòü ðèòì³÷íèõ óäàð³â.

Ñïåðøó â³í áóâ îäíîð³äíèé, àëå îï³ñëÿ, ùîá äëÿ ñëóõó

Äåùî ïîâ³ëüí³øèì áóòè, âàãîì³øèì, – áàòüê³âñüêèì ïðàâîì

Ì³ðí³ ñïîíäå¿ äî ñåáå ïðèéíÿâ òåðïåëèâî é ãîñòèííî,

Ëèø íå íàñò³ëüêè, ùîá ¿ì óñòóïèòè ïî-äðóæíüîìó ì³ñöå

Äðóãå ÷è íàâ³òü ÷åòâåðòå. Ó òðèìåòðàõ Àêö³ÿ ñëàâíèõ

Ð³äêî íåçì³øàí³ ÿìáè çâó÷àòü; àëå é Åíí³ÿ òðèìåòð

Ñöåíó àæ ãíå ñâî¿ì êðîêîì âàæêèì ÷è òîìó, ùî ïîñï³øíî,

Íàäòî íåäáàëî êóâàâ éîãî â³í, ÷è òîìó, ùî çàìàëî

Âèâ÷èâ çàêîíè ìèñòåöòâà, ùî òåæ íåàáèÿêèé îãð³õ.

Ïðàâäà, íå êîæåí â³äðàçó ïî÷óº íåïðàâèëüí³ñòü â³ðøà.

Çâ³äñè é òà â³ëüí³ñòü, í³÷èì íå îïðàâäàíà, ðèìñüêèõ ïîåò³â.

×è, êîðèñòóþ÷èñü íåþ, ÿ ìàâ áè ÿê-íåáóäü ïèñàòè,

Ìàâ áè âò³øàòèñÿ òèì, ùî ìî¿ ïîìèëêè î÷åâèäí³

784

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ñïðèéìå ïîáëàæëèâî êîæåí? Ìîæëèâî, óíèêíó äîêîðó,

Ñëàâè æ – íå çàñëóæó. Íà ãðåöüêèõ ïîåò³â ð³âíÿéòåñü,

¯õ ïåðå÷èòóéòå âäåíü ³ âíî÷³, íå ñêëåïëÿþ÷è îêà!

Ïðàä³äè âàø³ é ó Ïëàâòà õâàëèëè äîòåïè é ðèòìè,

¯õ çà çðàçîê áåðó÷è òåðïåëèâî, – íå áóäó êàçàòè,

Ïðîñòî ç ãëóïîòè, – ÿêùî ìè ñïðîìîæí³ ÿñíî â³ä÷óòè,

Äå íåîòåñàíèé æàðò, à äå äîòåï òîíêèé, ³ ï³çíàòè

Â³ðø áåçäîãàííèé íà ñëóõ àáî âèñòóêàòü ïàëüöåì òîé ðîçì³ð.

Êàæóòü, ùî âïåðøå ïî÷àâ ùå íå÷óâàíó ï³ñíþ òðàã³÷íó

Òåñï³ñ, ÿêèé íà êîëåñàõ âîçèâ ñâî¿ òâîðè–âèñòàâè;

Õòî æ âèñòóïàâ, òîé îñàäêîì âèíà ÷åðâîíèâ ñîá³ ëèöÿ.

Ïîò³ì Åñõ³ë ³ ïëàù³ çàïðîâàäèâ, ³ ìàñêè, ³ ñöåíó,

Çáèòó ³ç ñêðîìíèõ äîùîê, ³ ñëîâîì âèñîêèì îçáðî¿â

Òèõ, ùî ñï³âàëè íà í³é, ³ êîòóðíè âåë³â ¿ì îçóòè.

Çãîäîì çàáëèñëà é êîìåä³ÿ äàâíÿ â óñ³é ñâî¿é ñëàâ³.

Ëèø ïåðåéøëà âîíà ìåæ³ ïðèñòîéíîãî; ãðóáó çóõâàë³ñòü

Ìóñèâ çàêîí óñìèðèòè, é çàòèõ íà ï³âñëîâ³ ãàíåáíî

Õîð, áî íå ìàâ óæå ïðàâà çëîñëîâèòè â³ëüíî é áåçêàðíî.

Â êîæíîìó ðîä³ äîêëàâøè çóñèëü ñâî¿õ, íàø³ ïîåòè

×è íå íàéá³ëüøå ïðîñëàâèëèñü òàì, äå ïîêèíóëè ñì³ëî

Ñòåæêó, âòîðîâàíó ãðåêàìè, ùîá çîáðàçèòè íà ñöåí³

Ñïðàâè äîìàøí³, ñâî¿, ïðåòåêñòè é òîãàòè ñòâîðèâøè.

Ëàö³é ³ ìîâîþ áëèñíóòè á ì³ã, ÿê áëèùèòü ïåðåìîæíî

Äîáëåñíà çáðîÿ éîãî, êîëè á êîæåí ³ç íàøèõ ïîåò³â

Áóâ òåðïåëèâèé ó ïðàö³, òî÷èâ ³ âèãëàäæóâàâ ñëîâî.

Âè æ, î íàùàäêè Ïîìï³ë³ÿ, ãåòü áåç âàãàííÿ â³äêèíüòå

Â³ðø³, ÿêèõ íå òîðêàâñÿ ð³çåöü, ÿêèõ áè â³í äîâãî

Íå øë³ôóâàâ, ùîá ³ í³ãîòü íå âèÿâèâ æîäíèõ çàçóáëèí.

Çíàþ÷è, ùî Äåìîêð³ò íå íàóêó òÿæêó, à íàòõíåííÿ

Á³ëüøå ö³íèâ, à çíà÷èòü, ³ ñòåæêó òâåðåçèì ïîåòàì

Íà Ãåë³êîí ïåðåêðèâ, – íå îäèí óæå é â ëàçíþ íå õîäèòü,

Ëþáèòü â³äëþäí³ ì³ñöÿ, â³äïóñêàº ³ áîðîäó, é í³ãò³,

Í³áè íàáóäå òèì ñëàâè ïîåòà, ÿêùî ãîëÿðåâ³

Æîäíîãî ðàçó â æèòò³ ãîëîâè íå äîâ³ðèòü ñâîº¿,

Õî÷ íå ïîâåðíå ¿é ðîçóìó é òðüîõ Àíò³ê³ð ÷åìåðèöÿ.

Íàùî ÿ, äóðåíü, ñåáå î÷èùàþ â³ä æîâ÷³ ï³ä âåñíó?

Õòî á äîð³âíÿâ ìåí³ â³ðøåì, ÿêáè íå âæèâàâ ÿ òèõ ë³ê³â?

Íó, àëå õàé òàì! Áóäó âæå êðàùå áðóñêîì, ùî ñîáîþ

Ãîñòðèòü çàë³çî, à ñàì ³ òóïèé, ³ íå âð³æå í³÷îãî.

Îòæå, íå òâîðÿ÷è ñàì, ÿ òèõ, ÿê³ òâîðÿòü, ïîâ÷àþ,

Â ÷³ì ¿õ îáîâ’ÿçîê, ñèëà, ùî æèâèòü ¿õ, ùî íàäèõàº,

Ùî ¿ì íà êîðèñòü, ùî í³, äå â³ðíèé ¿ì øëÿõ, à äå õèáíèé.

Ò³ëüêè â çíàíí³ – äæåðåëî é çàïîðóêà ñïðàâæíüîãî â³ðøà.

Ð³÷ óñ³ëÿêó çáàãíåø, äî Ñîêðàòîâèõ êíèã çàçèðíóâøè,

Íó, à êîëè âæå çáàãíåø, òî é ñëîâà ìèìîâîë³ íàäëèíóòü.

785

Квінт Горацій Флакк

Õòî çðîçóì³â ñâ³é îáîâ’ÿçîê ïåðåä â³ò÷èçíîþ, äðóãîì,

×óº íàëåæíó ëþáîâ äî áàòüêà, äî áðàòà, äî ãîñòÿ,

Çíàº, ó ÷îìó òóðáîòè ñóää³, ñåíàòó é äëÿ ÷îãî

Âëàäó âîæäåâ³ äàëè, – òîé íàïåâíî âæå êîæí³é îñîá³

Áàðâ òàêèõ äîáåðå, ùî ñàìå ¿é ïðèòàìàíí³.

Õàé çà æèòòÿì íàñë³äóâà÷ ïèëüíî ïðîñòåæóº; ç íüîãî

Õàé ³ ÷åðïàº äëÿ âëàñíîãî â³ðøà ñëîâà ñîêîâèò³.

Òèì–òî ³ òâ³ð, ëèø ì³ñöÿìè õîðîøèé ³ ñïðàâä³ æèòòºâèé,

Õî÷ ó ö³ëîìó áåç ïîâàáó, ñèëè ³ íàâ³òü ìèñòåöòâà,

Á³ëüøå ö³êàâèòü ëþäåé, ïðèâåðòàº óâàãó íàäîâøå,

Í³æ ìèëîçâó÷íî–äçâ³íê³, ïîçáàâëåí³ çì³ñòó äð³áíèö³.

Ãðåêàì äàëà ³ íàòõíåííÿ, ³ äàð êðàñíîìîâíîñò³ Ìóçà,

Ãðåêàì – áî ò³ëüêè âîíè îäíîãî ëèøå ïðàãíóëè – ñëàâè.

Â íàñ æå – øêîëÿð íàéìîëîäøèé óæå, ÿê äîðîñëèé, ïîä³ëèòü

Ì³äíîãî àñà íà ñîò³ ÷àñòèíè: “Ãåé, ñèíêó Àëüá³íà!

Òè íàì ñêàæè: ÿêùî â³ä ï’ÿòè äâàíàäöÿòèõ àñà

Óíö³þ òðåáà â³äíÿòè, òî ñê³ëüêè áóäå?” – “Òðåòèíà”.–

“Ñëàâíî! Òàêèé íå ïðîöèíäðèòü ìàéíà! À ÿê ñò³ëüêè æ äîäàòè?” –

“Òî ïîëîâèíà”. ×è â äóøàõ òàêèõ, ÿê³ çìàëêó âçÿëèñÿ

Ðæåþ çàõëàííîñò³, ìîæå êîëèñü ïðîðîñòè òàêà ï³ñíÿ,

Ùî â êèïàðèñîâ³é ñêðèíüö³ ëåæèòü ³ â îë³¿ ³ç êåäðà?

Êîæåí ïîåò íàìàãàºòüñÿ â÷èòè, àáî çâåñåëÿòè

Â³ðøåì ñâî¿ì, àáî æ ïîºäíàòè êîðèñíå ç ïðèºìíèì.

Õî÷åø ïîâ÷àòè – ïîâ÷àé, àëå êîðîòêî: ñêàçàíå ñòèñëî

Êðàùå ñïðèéìàºòüñÿ, ãëèáøå é íàäîâøå â äóø³ çàëÿãàº;

Çàéâå æ óñå – â í³é ì³ñöÿ íå çíàéäå, çàáóäåòüñÿ òóò æå.

Âèãàäêà, ùîá óò³øàëà, – íåõàé áóäå áëèçüêà äî ïðàâäè;

Íå âèìàãàþ÷è â³ðè â áóäü-ùî, ç íåíàæåðíîãî øëóíêà

Ëàì³¿ ä³òîê, ñêàæ³ì, íå âèéìàé ³ æèâèõ, ³ çäîðîâèõ.

Ñèâîãîëîâèõ çàã³í ëèøå êîðèñíå ö³íèòü ó òâîð³.

Âåðøíèê – íå ëþáèòü ïîâ÷àíü, îìèíàþ÷è ¿õ ó ïîãîðä³.

Ñëàâëÿòü óñ³ ëèø òîãî, õòî ç’ºäíàº ïðèºìí³ñòü ³ êîðèñòü,

Õòî çâåñåëèòü ÷èòà÷à é îäíî÷àñíî äàñòü íàñîëîäó.

Êíèãà òàêà é êíèãàðÿ çáàãàòèòü, ³ ìîðÿ ïåðåïëèíå,

Ñëàâó íà äîâã³ â³êè äàðóâàâøè ñâîºìó òâîðöåâ³.

Ïîõèáêè º ùå é òàê³, ùî ¿õ ìîæíà áóëî á ³ ïðîñòèòè,

Áî æ ³ ñòðóíà íå çàâæäè äçâåíèòü ï³ä ïàëüöåì, ÿê òðåáà:

Çàì³ñòü íèçüêîãî çâóêó, áóâà, ïî÷óºìî òîíøèé;

Íàâ³òü ñòð³ëà ó íàì³÷åíå ì³ñöå íå çàâæäè âëó÷àº.

Òîæ, êîëè ï³ñíÿ áëèñêó÷à â ö³ëîìó, ÷è âàðòî øóêàòè

Ïëÿì íåçíà÷íèõ, ñë³ä³â íåóâàãè, ùî êîæí³é ëþäèí³

Âæå â³ä ïðèðîäè âëàñòèâà? Äî ÷îãî âåäó ÿ? – Ïîãàíèé

Òîé ïåðåïèñóâà÷ êíèã, ùî îäíàêîâó ïîìèëêó ðîáèòü,

Ñê³ëüêè íà íå¿ íå âêàçóé éîìó; à ñì³õ âèêëèêàº

Òîé ê³ôàðèñò, ùî íà ò³é æå ñòðóí³ çáèâàºòüñÿ â³÷íî.

786

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Òàê ³ ïîåò íåïîïðàâíèé Õåð³ëîì ìåí³ âèäàºòüñÿ:

Ç ïîäèâó ÿ çàñì³þñü, ÿê ó íüîãî çíàéäó ùîñü õîðîøå.

Íó, à êîëè çàäð³ìàº Ãîìåð, – ìåí³ çðîáèòüñÿ ïðèêðî,

Õî÷ ïðè òàêîìó äîâæåííîìó òâîð³ íå äèâî é çäð³ìíóòè.

Â³ðø äî êàðòèíè ïîä³áíèé: öÿ çäàëåêó êðàùà, òà – çáëèçüêà,

Öÿ ó ï³âò³í³ ñïðèéìàºòüñÿ äîáðå, à òà îæèâàº

Íà âèäíîò³, áî âîíà íå áî¿òüñÿ, ÿê ³íøà, ïîñòàòè

Ïåðåä î÷èìà çíàâöÿ ïðè ÿñêðàâîìó äåííîìó ñâ³òë³.

Öÿ íàñ çàõîïëþº òóò æå, à òà – ç äåñÿòîãî ðàçó.

Ñòàðøèé ç áðàò³â! Õî÷ òè ñàì â³ä ïðèðîäè ðîçóìíèé, à áàòüêî

Âêàçóº ïðàâèëüíó ñòåæêó òîá³, òè é ç ìîº¿ íàóêè

Îñü ùî çàòÿì. ª çàíÿòòÿ, äå íàâ³òü ñàìó ïîñåðåäí³ñòü

Ìîæíà ïðîñòèòè áåçêàðíî: çàêîí³â çíàâåöü ÷è îðàòîð, –

Íàâ³òü òîä³, êîëè öåé – íå ð³âíÿ Ìåññàë³-ïðîìîâöþ,

Òîé æå Êàñöåë³þ Àâëó çíàííÿì äîð³âíÿòè íå â ñèë³, –

Âñå æ ó ïîøàí³. Àëå ïîñåðåäí³ñòü ó ïðàö³ ïîåòà –

Ãð³õ, ³ í³ ëþäè éîãî íå ïðîñòÿòü, í³ áîãè, í³ êíèãàðí³.

ßê ç³ïñóþòü íàì ïðèºìíèé îá³ä áåçäàðí³ ìóçèêè,

Ìàê, ïðèïðàâëåíèé ìåäîì ñàðä³íñüêèì, ÷è çãóñëà îë³ÿ

(Ì³ã æå îá³ä ³ áåç íèõ îá³éòèñü!), òàê ³ â³ðø, ÿêèé âèíèê

Ëèø äëÿ äóøåâíèõ óò³õ, íåõàé äî âåðøèíè ìèñòåöòâà

Íà âîëîñîê íå ñÿãíå – âæå ñòð³ìãîëîâ ïàäàº â ïð³ðâó.

Õòî ùå é ìå÷à íå òðèìàâ, òîé íå âèéäå íà Ìàðñîâå ïîëå.

Õòî íå òîðêàâñü îáðó÷à, íå ìåòàâ í³ ì’ÿ÷à, àí³ äèñêà,

Òîé íå ñòàíå äî ãðè, ùîá íà ñì³õ ñåáå íå ï³äíÿòè.

Ëèø çà ïåðî õàïàºòüñÿ é íåóê. À ùî? Â³í æå â³ëüíèé,

Çíàòíîãî ðîäó, íàëåæèòü äî âåðøíèê³â, íó, à, êð³ì òîãî, –

×åñíà, ïîðÿäíà ëþäèíà, ãð³õ³â çà ñîáîþ íå ìàº!

Òè æ í³ äî ÿêèõ ñïðàâ íå áåðèñü ïðîòè âîë³ Ì³íåðâè –

Îñü ìîÿ ðàäà, ì³é ñóä. À êîëè âæå äåùî íàïèøåø –

Ìåö³þ òå ïîêàæè, õàé îö³íèòü; äàé ïðî÷èòàòè

Áàòüêîâ³, âðåøò³, é ìåí³, à ïîòîìó ë³ò õî÷à ç äåâ’ÿòü

Õàé òå ïèñàííÿ ïîëåæèòü: ó êíèç³ íåâèäàí³é ìîæíà

Êðåñëèòè çàéâ³ ñëîâà, à ïóñòèø ó ñâ³ò ¿õ – íå âåðíåø.

Âïåðøå ëþäåé ë³ñîâèõ â³ä óáèâñòâà é êðèâàâî¿ ¿æ³

Â³ùèé Îðôåé, áîã³â ïîñëàíåöü, â³äñòðàøèâ; òîìó-òî

Êàæóòü, ùî â³í óñìèðÿâ êðîâîæåðëèâèõ òèãð³â ³ ëåâ³â.

Êàæóòü, ùî é Àìô³îí, áóäóþ÷è ìóðè ô³âàíñüê³,

Ãîëîñîì ë³ðè é ìîëèòâîþ–ï³ñíåþ áðèëè êàì³íí³

Êëàâ íà ïîòð³áí³ ì³ñöÿ. ² â ò³ì áóëà ìóäð³ñòü ïðàäàâíÿ,

Ùîá ðîçð³çíÿòè çàãàëüíå é ïðèâàòíå, ñâÿùåííå ³ ñâ³òñüêå,

Ùîá óçàêîíèòè øëþá ³ ïðèáîðêàòè ïîõ³òü ñâàâ³ëüíó,

Çâîäèòè ìóðè ì³ñüê³ é êàðáóâàòè íà äîøêàõ çàêîíè.

Òàê áîæåñòâåííèõ ïîåò³â ³ â³ù³ ï³ñí³ ¿õ îêðèëà

Â³÷íà ïîøàíà é õâàëà. Ïîòîìó Ãîìåð çíàìåíèòèé

787

Квінт Горацій Флакк

² Ò³ðòåé ãàðòóâàëè ìóæ³â äî âîºí ñóâîðèõ.

Â³ðøåì ñêëàäàëè ïðîðîöòâà é ïîâ÷àííÿ-äîðîãîâêàçè,

Çâóêè ñòðóí ï³åð³éñüêèõ âåëè äî âëàäè÷î¿ ëàñêè,

Âèíàéøëè âò³õè òåàòðó, ùîá ëþä ï³ñëÿ äîâãî¿ ïðàö³

Çíîâó äóøåþ ³ ò³ëîì îæèâ. Òîìó íå ñîðîìñÿ

Ìóçè, ùî ë³ðó òðèìàº â ðóêàõ, ³ ñï³âöÿ Àïîëëîíà.

Õèñò ÷è ìàéñòåðí³ñòü ïîòð³áí³øà â³ðøàì? – Îñü äå ïèòàííÿ.

Òà, ÿê íà ìåíå, òî é ïèëüí³ñòü ñàìà, áåç ïðèðîäíîãî õèñòó,

ßê ³ áåç ïèëüíîñò³ õèñò, – öå ñëîâî ïóñòå: âîíè â ïàð³,

Â äðóæá³ é ó ïðàö³ âçàºìí³é ³ ñèëè, é âàãè íàáèðàþòü.

Õòî íà çìàãàííÿõ ìåòó îñÿãòè çàáàæàâ, òîé ùå õëîïöåì

Ò³ëî â òðóä³ ãàðòóâàâ, íå çíàâ í³ âèíà, í³ ëþáîâ³,

Õîëîä ³ ñïåêó òåðï³â, à õòî âèãðàº òàê íà ôëåéò³ –

Â÷èâñü òî¿ ãðè, ³ íå ðàç éîãî ëàÿâ ó÷èòåëü ñóâîðèé.

Íàì æå – äîñèòü ñêàçàòè: “ß äèâí³ ïîåìè ñêëàäàþ,

Õàé îñòàííüîìó ãðåöü, ìåí³ æ – ñîðîì ïëåñòèñÿ ïîçàäó,

ßê ³ ïðèçíàòèñü, ùî äóðåíü ÿ â ò³ì, ÷îãî íå íàâ÷àâñÿ”.

Íà÷å îêëè÷íèê, ÿêèé äî êóï³âë³ þðáó íàìîâëÿº,

Òàê ëåñòóí³â äî îá³äó ñêëèêàº ïîåò, ó ÿêîãî –

Âëàñí³ ïîëÿ ÷èìàë³ é íà ëèõâó ïîçè÷åí³ ãðîø³.

Òîæ, êîëè ñïðàâä³ õòîñü ïèøíèé îá³ä ïðèãîòîâèòè ìîæå,

Çà á³äíÿêà ïîðó÷èòèñü ÷è òî âðÿòóâàòè â³ä ñóäó,

Áóäü-ÿêó ñïðàâó ðîçïëóòàâøè, òîé õ³áà ÿêèì ÷óäîì

Ìîæå ï³çíàòè, õòî ï³äëèé ëåñòóí, à õòî äðóã éîãî ùèðèé.

Îòæå, ÿêùî òè âæå äàâ ÷è äàñè êîìóñü ãàðíèé äàðóíîê –

Â³ðø³â éîìó íå ÷èòàé ó òîé ÷àñ, áî ùå é íå ïî÷íåø òè, –

Â³í, òîá³ âäÿ÷íèé, êðè÷àòèìå: “Âëó÷íî, ïðåêðàñíî, ïðàâäèâî!”

Òî â³í ïîáë³äíå, ïóñòèòü ñëüîçó, çàäèâèâøèñü ìð³éëèâî,

Òî áóäå áèòè â³ðøàì ó ëàä – ï’ÿòîþ îá çåìëþ.

ßê íàä ïîê³éíèêîì ïëàêàëüíèê á³ëüøå ãîëîñèòü ³ ïëà÷å,

Á’º ñåáå â ãðóäè ñèëüí³øå, í³æ òîé, õòî íàïðàâäó ñóìóº,

Òàê ³ ëåñòóí êðàñíîìîâí³øå õâàëèòü, í³æ ÷åñíèé ö³íèòåëü.

Áóâ æå â öàð³â òàêèé çâè÷àé: êîãî ðîçï³çíàòè õîò³ëè,

×èñòèì âèíîì óïèâàëè òîãî–ëèø òîä³ áóëî âèäíî,

Ã³äíèé â³í äðóæáè ÷è í³. Òîìó, ÿêùî â³ðø³ ñêëàäàºø,

Ðàäæó òîá³: îìèíàé ëåñòóí³â ó ëèñÿ÷³é øêóð³.

Äåùî ÷èòàâ òè é Êâ³íò³ë³þ, ïåâíî. Òîé ðàäèâ îäðàçó:

“Òóò ³ òóò îñü ïîïðàâ”. À ÿêùî òè êàçàâ: “Íå âèõîäèòü,

Õî÷ ³ ñòàðàâñÿ íå ðàç”, – âåë³â çàêðåñëèòè, é çíîâó

Êèíóòè â ãîðíî òîé â³ðø, ³ ùå ðàç ÿê ñë³ä â³äêóâàòè.

Íó, à êîëè òè âïèðàâñÿ òà ùå é çàõèùàâ ñâî¿ õèáè,

Çàì³ñòü ïîïðàâèòè ¿õ, – â³í çìîâêàâ ³ äàâàâ òîá³ âîëþ:

Ùî æ, ìîâ, ìèëóéñü òîä³ ñàì ³ òâîðîì ñâî¿ì, ³ ñîáîþ.

×åñíèé, ðîçóìíèé ö³íèòåëü îñóäèòü â³ðø³ ïîãàí³,

Ãðóá³ â³í òóò æå çãàíüáèòü, à íåäáàë³, ïåðî ïîâåðíóâøè,

788

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

×îðíèì ïîì³òèòü, îáð³æå ïðèêðàñó íàäì³ðíó, à òåìíèì –

Ñâ³òëà ïîðàäèòü äîäàòè ³ âêàæå, äå ì³ñöå äâîçíà÷íå,

Äå òðåáà ³íøîãî âèñëîâó âæèòè; ñëîâîì, ó÷èíèòü,

ßê Àð³ñòàðõ, ³ íå ñêàæå: “×è âàðòî ñâàðèòèñÿ ç äðóãîì

×åðåç äð³áíèö³ òàê³?” Äð³áíèöÿ ãðîçèòü íàì á³äîþ,

Õàé õî÷ ðàç îñì³þòü íàñ, óñóíóâøè ç êîëà ïîåò³â.

Íà÷å òîãî, õòî æîâòóõîþ õâîðèé, ÷è âåñü ó êîðîñò³,

×è çáîæåâîë³â, ÷è ãí³â Ä³àíè íàêëèêàâ íà ñåáå,

Òàê ³ áîÿòüñÿ, é ìèíàþòü óñ³ äóðíîãî ïîåòà.

Ëèø ïóñòîòëèâ³ õëîï’ÿòà ç³ ñâèñòîì çà íèì ï³äá³ãàþòü.

Ìîæå, áëóêàþ÷è – í³ñ äîãîðè – âèâåðãàþ÷è â³ðø³,

Â ÿìó âïàäå â³í ÷è ð³â, – íà÷å òîé ïòàõîëîâ, ÿêèé î÷³

Âòóïèâ ó ïòàøêó ÿêóñü, – ³ âîëàòèìå: “Ãåé, ãðîìàäÿíè!

Õòî á ìåíå âèòÿã?” – Í³õòî íå îçâåòüñÿ. Êîëè æ ìèìîâîë³

Õòîñü ³ çàâäàñòü ñîá³ òðóäó é óæå íàãîòóº ìîòóçêó –

ß é òîãî ñòðèìàþ: “Ñëóõàé, à ìîæå, â³í ñàì òóäè êèíóâñü,

Ìîæå, é íå õî÷å ðÿòóíêó?” – ² òóò îïîâ³ì ïðè íàãîä³

Ïðî Åìïåäîêëîâó ñìåðòü: “Ñ³ö³ë³éñüêèé ïîåò, çàáàæàâøè

Ñëàâè áåçñìåðòíîãî áîãà, ñòðèáíóâ ñîá³ õîëîäíîêðîâíî

Â Åòíó âîãíåííó. Íåõàé æå ïîåò ìàº ïðàâî ïîìåðòè.

À âðÿòóâàòü ïðîòè âîë³ ÷è âáèòè – îäíàêîâ³ ðå÷³.

Öÿ éîãî ñïðîáà – íå ïåðøà, òîìó é, óðÿòîâàíèé, çíîâó

Áóäå øóêàòè â³í ñëàâíî¿ ñìåðò³ – ïðîïàùà ëþäèíà.

Ùå é íåâ³äîìî, çà ùî â³í òàê ìó÷èòüñÿ òèì â³ðøóâàííÿì: Áàòüê³âñüêèé

ïðàõ îñêâåðíèâ ÷è ñòóïèâ íå÷åñòèâî íà ì³ñöå,

Òîðêíóòå áëèñêàâêè â³ñòðÿì, ëèø ÿñíî îäíå – â³í ëþòóº,

Íà÷å âåäì³äü, ÿêèé âèëàìàâ ãðàòè é ðåâå íà âñå ãîðëî!”

Òàê òîé çàâçÿòèé ïîåò íà íåâ÷åíèõ ³ â÷åíèõ ÷èãàº:

Íó, à êîãî âæå ï³éìàâ – òîìó ãð³á: çà÷èòàº äî ñìåðò³.

Ï’ÿâêà â³ä÷åïèòüñÿ ò³ëüêè òîä³, êîëè ñïóõíå â³ä êðîâ³.

ÏÐÈÌ²ÒÊÈ

ÎÄÈ

ÊÍÈÃÀ ÏÅÐØÀ

Äî Ìåöåíàòà

Ìåöåíàò – Ãàé Ö³ëüí³é Ìåöåíàò (70-8 ðð. Äî í.å.), äðóã ³ äîðàäíèê Àâãóñòà, ïîêðîâèòåëü øêî-

ëè ïîåò³â.

Ìåòó îá³ãíóòü... – Ó÷àñíèê çìàãàíü ïîâèíåí áóâ íà ÿêîìîãà á³ëüø³é øâèäêîñò³ îá’¿õàòè

êîë³ñíèöåþ âáèòèé ó çåìëþ çàë³çíèé ìåæîâèé ñòîâï – “ìåòó”, ùî íåð³äêî ïðèçâîäèëî äî êàòàñòðîôè.

Ïàëüìîâà ã³ëêà... – Ïåðåìîæö³â íàãîðîäæóâàëè â³íêîì ³ç ïàëüìîâèõ ã³ëîê.

Ëþä êâ³ð³ò³â... – Ðèìñüê³ ãðîìàäÿíè âðî÷èñòî íàçèâàëèñü êâ³ð³òàìè (â³ä ñàá³íñüêîãî ì³ñòà Êóðè

â ²òàë³¿).

789

Квінт Горацій Флакк

Âòðåòº ï³äíÿâ... – Ìîâà éäå ïðî òðè äåðæàâí³ ïîñàäè â Ðèì³: åäèë³òåò, ïðåòóðó ³ êîíñóëàò.

Ç ë³â³éñüêèõ òîê³â... – Ë³â³ÿ áóëà ãîëîâíîþ æèòíèöåþ Ðèìó.

Àòòàë – îäèí ³ç âîëîäàð³â Ïåðãàìó, ñëàâíîãî áàãàòñòâàìè öàðñòâà â Ìàë³é Àç³¿.

Ñóíè÷íèê – â³÷íîçåëåíå “ñóíè÷íå äåðåâî” (àðáóò).

ß – ç ïëþùåì íà ÷îë³... – Ïëþù, ïîñâÿ÷åíèé Âàêõîâ³, áîãîâ³ âèíà é íàòõíåííÿ, áóâ íàãîðîäîþ

ïîåò³â.

Í³ìôè – â³÷íî ìîëîä³ æ³íî÷³ áîæåñòâà, ùî âò³ëþâàëè ð³çíîìàí³òí³ ÿâèùà ïðèðîäè ³ íàñåëÿëè

ë³ñè, ãîðè, ïå÷åðè, ìîðÿ, ð³÷êè.

Ñàòèðè – ë³ñîâ³ áîæåñòâà ó âèãëÿä³ ÷îëîâ³ê³â ç êîçëÿ÷èìè íîãàìè.

Åâòåðïà – ìóçà ë³ðè÷íî¿ ïîåç³¿, îï³êóíêà õîðîâî¿ ïîåç³¿, òàíö³â.

Ïî-åîë³éñüêîìó – íà ëàä åîë³éñüêèõ ë³ðè÷íèõ ïîåò³â ç îñòðîâà Ëåñáîñó – Àëêåÿ ³ Ñàïôî.

Äî Àâãóñòà

Àâãóñò – Ãàé Þë³é Öåçàð Îêòàâ³àí (63 ð. äî í.å. – 14 ð. í.å.), ïåðøèé ðèìñüêèé ³ìïåðàòîð. Àâ-

ãóñò – çâåëè÷åíèé áîãàìè.

Áàòüêî – Þï³òåð, ãîëîâíèé áîã ðèìëÿí, “áàòüêî áîã³â ³ ëþäåé”.

Ãð³çíèõ ÿâèù â³ê ... – òîáòî, ÷àñè ì³ô³÷íîãî ïîòîìó.

Ñëüîçè Ï³ððè – ï³ä ÷àñ ïîòîïó âðÿòóâàëèñÿ ëèøå ôåññàë³éñüêèé öàð Äåâêàë³îí ³ éîãî äðóæè-

íà Ï³ðñà.

Ïðîòåé – ìîðñüêèé áîã-â³ùóí, ÿêèé ïàñ íà îñòðîâ³ Ôàðîñ ñòàäî òþëåí³â áîãèí³ Àôðîä³òè.

Ò³áð... íà Ðèì ïîì÷àâ... – Ðîçëèâ Ò³áðó, ùî â³äáóâñÿ íåâäîâç³ ï³ñëÿ âáèâñòâà Öåçàðÿ, ïåðåãó-

êóºòüñÿ â óÿâ³ ïîåòà ç ì³ô³÷íèì ïîòîïîì.

Âåñòà – áîãèíÿ äîìàøíüîãî âîãíèùà, îï³êóíêà äîìó é äåðæàâè.

²ë³ÿ – ìàòè Ðîìóëà ³ Ðåìà, ëåãåíäàðíèõ çàñíîâíèê³â Ðèìà.

Ä³âè – âåñòàëêè, ùî îáåð³ãàëè âîãíèùà â õðàì³ Âåñòè.

Ôåá – Àïîëëîí, áîã â³ùóâàííÿ, ïðîâîäèð ìóç.

Åð³öèíà – Âåíåðà, áîãèíÿ êîõàííÿ.

Êóï³äîí – áîã ëþáîâ³.

Ìàðñ – áîã â³éíè.

Ñèí Ìàé¿ – Ìåðêóð³é, ùî, ç ëåãåíäîþ, çàïðîâàäèâ êðàñíîìîâí³ñòü, ã³ìíàñòè÷í³ çìàãàííÿ, âèãà-

äàâ ë³ðó, ñïðèÿâ òîðã³âë³ é ïðîìèñëîâîñò³, ñòàâøè, òàêèì ÷èíîì, ïåðøèì ïðîñâ³òíèêîì ëþäåé.

Äî ðåñïóáë³êè

Î êîðàáëþ... – Â îáðàç³ ïîøêîäæåíîãî áóðåþ êîðàáëÿ ïîåò áà÷èòü âèñíàæåíó ãðîìàäÿíñüêèìè

â³éíàìè Ðèìñüêó Ðåñïóáë³êó, ÿê³é ãðîçÿòü óñå íîâ³ é íîâ³ ëèõà.

Áóâ òÿãàðåì âàæêèì ... – Ïåð³îä çíåâ³ðè é ðîç÷àðóâàííÿ, ÿêèé ïåðåæèâ Ãîðàö³é, ï³ñëÿ ïîðàçêè

êîëî Ô³ë³ïï, çì³íèâñÿ, âðåøò³, òóðáîòàìè ïðî äîëþ Ðèìñüêî¿ äåðæàâè.

Ê³êëàäè – îñòðîâè â Åãåéñüêîìó ìîð³.

Äî Ïàð³ñà

Â³ðîëîìíèé ïàñòóõ – Ïàð³ñ, ñèí òðîÿíñüêîãî âîëîäàðÿ Ïð³àìà; âèêðàâøè â ñïàðòàíñüêîãî öà-

ðÿ Ìåíåëàÿ éîãî äðóæèíó ªëåíó, â³í, çà ïåðåêàçîì, ñòàâ âèíóâàòöåì Òðîÿíñüêî¿ â³éíè.

Äî Ìóçè

Ò³ð³äàò – ïàðôÿíèí, ÿêèé, ðÿòóþ÷èñü â³ä ïåðåñë³äóâàííÿ, çìóøåíèé áóâ ç áàòüê³âùèíè ò³êàòè

äî Ðèìó.

Ï³ìïëåéñüêà ìóçà – Ï³åð³éñüêà, â³ä Ï³åð³¿, êðà¿íè ó Ìàêåäîí³¿, äå çäàâíà âøàíîâóâàëèñü Ìóçè.

Ïëåêòð – ê³ñòÿíà ïàëè÷êà äëÿ ãðè íà ñòðóííèõ ³íñòðóìåíòàõ.

Íà ëàäó íîâîìó... – Ãîðàö³é ïèøàâñÿ òèì, ùî âïåðøå “çàñï³âàâ íà ³òàë³éñüêèé ëàä åîë³éñüêó

ï³ñíþ”.

790

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì