Anglię w wojnach napoleońskich i odstąpieniu Szwedom Skanii, a zwłaszcza po
utracie w 1864 r. Szlezwiku-Holsztynu po przegranej wojnie z Prusami i Austrią
całkowicie wyrzekła się polityki militarnej. Także Szwecja po klęsce Karola XII
w wojnie północnej i utracie Finlandii na rzecz Rosji w 1809 r. zaprzestała pod
panowaniem dynastii Bernadotte (jej założycielem był napoleoński marszałek
Jean Baptiste Jules Bernadotte) wojen zaborczych i stanęła na gruncie powszech-
nego pokoju.
Pokojowa polityka wydawała się sprzeczna z charakterem narodów skandy-
nawskich. Ukształtowało je w jakimś' stopniu środowisko geograficzne: krótkie
lato Północy, przeważnie mgliste i deszczowe, oraz długa i s'nieżna zima formo-
wały ludy poważne, a nawet smutne, lecz silne i zahartowane w walce z naturą.
Kształtowała je też surowa religia luterańska. Szwedzcy chłopi w okresie feudal-
nym nie byli poddanymi panów; płacili podatki i czynsze, ale byli osobiście wol-
ni. Byli też dobrymi żołnierzami, a na łupieżczych wojnach usiłowali się dorobić.
W XVIII, a zwłaszcza w XIX w. górę wzięły jednak dążenia do bogacenia się na
neutralności w wojnach europejskich dzięki handlowi (widać to wyraźnie w cza-
sie wojen napoleońskich). Racjonalizm i utylitaryzm, przedkładanie rozumu i
praktycyzmu nad uczucia zaowocowały rozwojem gospodarki, a także nauki,
sztuki czy literatury. Wystarczy wymienić chociażby takie nazwiska, jak Karol
Linneusz i August Strindberg ze Szwecji, Niels Bohr i August Krogh z Danii czy
Henrik Ibsen i Roald Amundsen z Norwegii.
Do połowy XIX w. kraje nordyckie gospodarczo pozostawały w tyle za naj-
bardziej rozwiniętymi przemysłowo państwami europejskimi. Tempo ich rozwo-
ju gospodarczego, zwłaszcza Szwecji, stawało się coraz szybsze w drugiej poło-
wie tego stulecia „pary i elektryczności". W latach 1870-1913 Szwecja osiągnęła
najwyższe tempo wzrostu produkcji per capita - 2,3 proc. Na drugim miejscu
była Dania - 2,1 proc, natomiast Norwegia miała tempo wzrostu równe Francji -
1,4 proc. Do 1914 r. stopa życiowa ludnos'ci w tych trzech krajach była porówny-
walna do tych państw europejskich, które zaczęły się uprzemysławiać znacznie
wcześniej
1
.
Jak to osiągnęły, skoro wystartowały późno i nie dysponowały własnym
węglem? Z ich zasobów naturalnych na czoło wybija się szwedzka ruda żelaza, a
także - choć w mniejszym stopniu - rudy metali kolorowych. W Szwecji i Nor-
wegii dużym bogactwem naturalnym były dziewicze lasy i siła spadku wód rzecz-
nych. Ta ostatnia szczególną rolę zaczęła odgrywać po 1890 r., kiedy rozpoczęto
budowę elektrowni wodnych. Bogactw tych pozbawiona była jednak Dania, a
wykorzystywanie siły wiatru nie stwarzało szans na rozwój silnego przemysłu.
6
Istotną rolę w rozwoju gospodarczym Skandynawii odegrało jej położenie
geograficzne, zwłaszcza bezpośredni dostęp do morza. Kraje te potrafiły umie-
jętnie wykorzystać rybołówstwo, transport morski i przemysł stoczniowy. Dania
po zniesieniu w 1857 r. myta, pobieranego od 1497 r. za korzystanie z cieśniny
Sund, otrzymała od państw handlowych 63 min koron, a zarazem zwiększył się
ruch w porcie kopenhaskim. Norwegia, rozwijając rybołówstwo i handel drze-
wem, mogła pochwalić się drugą co do wielkości (po Wielkiej Brytanii) flotą
handlową. Szwecja umiejętnie natomiast wykorzystała zniesienie ograniczeń w
handlu międzynarodowym i zmniejszenie opłat za przewozy towarów masowych
- eksportowanych przez nią żelaza, drewna i owsa.
W wykorzystaniu koniunktury gospodarczej dużą rolę odegrał poziom oświa-
ty. Kraje skandynawskie od 1850 r. miały procentowo najmniej analfabetów w
Europie i na świecie. Ułatwiało to dostosowanie się ich społeczeństwa do zmian
w specjalizacji gospodarki międzynarodowej, a zwłaszcza do międzynarodowe-
go podziału pracy, narzucanego przez kraje wcześniej uprzemysłowione. Miarą
tych zdolności był wzrost eksportu. W Szwecji wzrósł z 18 proc. dochodu narodo-
wego w 1870 r. do 22 proc. w 1913 r. W Norwegii - z 25 proc. dochodu narodo-
wego w latach siedemdziesiątych XIX w. do 30 proc. na początku XX w. 40 proc.
wpływów z importu dawały usługi żeglugowe. Dania na początku dwudziestego
stulecia eksportowała 63 proc. swej produkcji rolnej
2
.
Na początku XX w. kraje skandynawskie miały już pewne nowoczesne zakłady
przemysłowe. Jeśli na przykład eksport drewna rozpoczynano od kłód, to po wybu-
dowaniu tartaków napędzanych najpierw wodą, a później silnikami parowymi eks-
portowano tarcicę, potem ścier drzewny, a następnie papier. Podobnie było z rudą
żelaza, od której eksportu zaczynano, by dojść do eksportu wysokogatunkowej stali
i łożysk kulkowych. W tym procesie ogromną rolę odegrała elektryfikacja przemy-
słu, wykorzystującego tanią energię wodną. Dzięki niej Norwegia rozwinęła maso-
wą produkcję aluminium - metalu niezbędnego w przemyśle lotniczym.
Rezultaty pierwszej wojny światowej i rewolucji społecznych w państwach
Europy Środkowej i Wschodniej doprowadziły do radykalnych zmian na mapie
politycznej kontynentu. W gruzach legły potężne mocarstwa Romanowów, Habs-
burgów i Hohenzollernów, pojawiły się natomiast nowe państwa, wśród nich re-
publika Finlandii. Trzy kraje „macierzyste" Skandynawii pozostawały jednak osto-
jami monarchii, ale parlamentarnej. Nadal rozwijały się gospodarczo, zapewnia-
jąc ludności coraz większy dobrobyt.
Ekonomiczną słabością krajów skandynawskich było ich duże uzależnienie
od importu. Najbardziej pod tym względem była uzależniona Islandia, która nie
7