Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

ЧАСТИНА ІІ

РИМ

ÑËÎÂÎ ÄÎ ×ÈÒÀ×À

Óêëàäà÷³ õðåñòîìàò³¿ ñïîä³âàþòüñÿ íàäàòè ÷èòà÷åâ³ ìîæëèâ³ñòü çíàéîìñòâà ³

ö³ë³ñíîãî ñïðèéíÿòòÿ òâîð³â àíòè÷íî¿ ë³òåðàòóðè, ÿêà “îáíîâèëà ºâðîïåéñüêó

ëþäí³ñòü” ³ ñêëàëà “íåïîõèòíó îñíîâó... öèâ³ë³çàö³¿” (².Ôðàíêî).

Õðåñòîìàò³ÿ çíàéîìèòü ç ë³òåðàòóðíîþ òâîð÷³ñòþ äðåâí³õ ðèìëÿí â³ä ÷àñó óò-

âîðåííÿ Ðèìó, âêëþ÷àþ÷è äîáó ðåñïóáë³êè, “çîëîòó äîáó” çà ïðàâë³ííÿ ïåðøîãî ðèìñüêî-

ãî ³ìïåðàòîðà Îêòàâ³àíà Àâãóñòà, “ñð³áíó äîáó”, ³ äî ïåð³îäó çàíåïàäó ³ìïåð³¿. Áåçïåðå÷-

íèì çäîáóòêîì ðèìñüêîãî íàðîäó º éîãî áàãàòà ì³ôîëîã³ÿ, ñïîâíåí³ äðàìàòèçìó ëåãåí-

äè ïðî ãåðî¿â ³ ïåðøèõ öàð³â, à òàêîæ êîìåä³¿, çàñíîâàí³ íà ãðåöüêèõ çàïîçè÷åííÿõ, ç âè-

ðàçíèìè íàö³îíàëüíèìè ôîëüêëîðíèìè åëåìåíòàìè. Ñêëàäí³ñòü ³ ñïåöèô³êó ñóñï³ëüíîãî

ðîçâèòêó Ðèìó ãðîìàäÿíñüêèõ âîºí â³äáèâàþòü òâîðè ô³ëîñîôñüêîãî òà ³ñòîð³îãðà-

ô³÷íîãî õàðàêòåðó, çðàçêè îðàòîðñüêîãî ìèñòåöòâà ³ ë³ðè÷íî¿ ïîåç³¿. Òåðíèñòèé øëÿõ

ñòàíîâëåííÿ Ðèìó ÿê ìîãóòíüî¿ ³ìïåð³¿ â³äòâîðþº íàö³îíàëüíèé åïîñ. Çíà÷íà óâàãà

ïðèä³ëÿºòüñÿ ïîåòè÷íèì òâîðàì Ãîðàö³ÿ é Îâ³ä³ÿ, ÿê³ âèðàæàþòü ïðîòèð³÷÷ÿ ðèìñüêî¿

ä³éñíîñò³ é âîäíî÷àñ º â³ääçåðêàëåííÿì åòèêî-åñòåòè÷íèõ ïîãëÿä³â ïîåò³â. Ðîçìà¿òòÿ

òåì, æàíðîâèõ ôîðì ñâ³ä÷èòü ïðî ïîäàëüøèé ë³òåðàòóðíèé ðîçâèòîê Ðèìó. Âèêðèâàëü-

íèé çì³ñò ïðåäñòàâëåíèõ çðàçê³â òðàãåä³¿, áàéêè, ñàòèðè ñâ³ä÷èòü ïðî çì³íó ôóíêö³¿

ë³òåðàòóðè ó æèòò³ ñóñï³ëüñòâà. Îñîáëèâèì æàíðîì ðèìñüêî¿ ë³òåðàòóðè ïåð³îäó ï³ç-

íüî¿ ³ìïåð³¿ ñòàâ ðîìàí, ùî ïîºäíóâàâ åëåìåíòè ôîëüêëîðó, ôàíòàñòèêè, ðåàëüíîñò³ ³

áóâ ïîâ’ÿçàíèé ç ãðåöüêîþ îïîâ³äíîþ òðàäèö³ºþ.

Óïîðÿäíèêè íàìàãàëèñÿ ïðåäñòàâèòè ö³ë³ñí³ õóäîæí³ òåêñòè, ÿê³ ñóïðîâîäæóþòü-

ñÿ êîìåíòàðåì á³îãðàô³÷íîãî òà äîâ³äêîâîãî õàðàêòåðó, óíèêàþ÷è âåëèêèõ ñêîðî÷åíü,

ìàþ÷è çà ìåòó øèðîêå çíàéîìñòâî øàíóâàëüíèê³â àíòè÷íîãî ìèñòåöòâà ç ãîëîâíèìè

ÿâèùàìè ë³òåðàòóðíîãî æèòòÿ Ðèìó.

371

БОГИ І ГЕРОЇ СТАРОДАВНЬОГО РИМУ

ÁÎÃÈ. ÄÐÅÂÍ² ²ÒÀË²ÉÑÜÊ² ÁÎÆÅÑÒÂÀ

Þï³òåð

Ìîãóòí³é âîëîäàð íåáà, óîñîáëåííÿ ñîíÿ÷íîãî ñâ³òëà, ãðîçè, áóð³, ó ãí³â³ êèäàâ áëè-

ñêàâêè, óðàæàþ÷è íèìè íåïîê³ðëèâèõ éîãî áîæåñòâåíí³é âîë³, – òàêèì áóâ âåðõîâíèé âëà-

äàð áîã³â Þï³òåð. Éîãî îáèòåëü çíàõîäèëàñü íà âåðøèíàõ ã³ð, â³äò³ëÿ â³í îá³éìàâ ïîãëÿäîì

óâåñü ñâ³ò, â³ä íüîãî çàëåæàëà äîëÿ îêðåìèõ ëþäåé ³ íàðîä³â.

Ñâîþ âîëþ Þï³òåð âèÿâëÿâ ãóðêîòîì ãðîìó é áëèñêàâêîþ, ïîëüîòîì ïòàõ³â (îñîáëè-

âî ïîÿâîþ îðëà, éîìó ïðèñâÿ÷åíîãî); ³íîä³ â³í ïîñèëàâ â³ù³ ñíè, ó ÿêèõ â³äêðèâàâ ìàéáóòíº.

Æåðö³, ïîíòèô³êè ãð³çíîãî áîãà, ïðîâîäèëè îñîáëèâî óðî÷èñò³ öåðåìîí³¿ â òèõ ì³ñöÿõ, êóäè

âëó÷àëà áëèñêàâêà. Öþ ä³ëÿíêó îãîðîäæóâàëè, ùîá í³õòî íå ì³ã ïî í³é ïðîéòè ³ â òàêèé

ñïîñ³á îïîãàíèòè ñâÿùåííå ì³ñöå. Çåìëÿ äáàéëèâî çáèðàëàñÿ ³ çàêîïóâàëàñÿ ðàçîì ç³

øìàòêîì êðåìåíÿ – ñèìâîëîì áëèñêàâêè. Æðåöü ñïîðóäæóâàâ íà öüîìó ì³ñö³ æåðòîâíèê ³

ïðèíîñèâ ó æåðòâó äâîð³÷íó â³âöþ. Þï³òåðîâ³ – ìîãóòíüîìó çàõèñíèêó, äàðèòåëþ ïåðåìîãè

³ áàãàòî¿ â³éñüêîâî¿ çäîáè÷³, íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³ â Ðèì³ áóëî ñïîðóäæåíî ãðàíä³îç-

íèé õðàì, äî ÿêîãî ïîëêîâîäö³, ïîâåðòàþ÷èñü ç ïîõîä³â, ïðèíîñèëè îáëàäóíêè ïåðåìîæå-

íèõ âîæä³â ³ íàéêîøòîâí³ø³ ñêàðáè, â³ä³áðàí³ ó âîðîãà. Þï³òåð áóâ òàêîæ çàñòóïíèêîì ëþ-

äåé, ùî îáåð³ãàâ ¿õí³ ñòîñóíêè. Â³í æîðñòîêî êàðàâ çà ïîðóøåííÿ êëÿòâè ³ íåõòóâàííÿ çâè-

÷àÿìè ãîñòèííîñò³. Íà ÷åñòü öüîãî íàéãîëîâí³øîãî áîãà âñüîãî äðåâíüîãî Ëàö³óìó ê³ëüêà

ðàç³â íà ð³ê ïðîâîäèëèñÿ çàãàëüí³ ñâÿòà – íà ïî÷àòêó ñ³âáè ³ ïî çàê³í÷åííþ æíèâ, ï³ä ÷àñ çáî-

ðó âèíîãðàäó. Ó Ðèì³ âëàøòîâóâàëèñÿ ùîð³÷í³ Êàï³òîë³éñüê³ é Âåëèê³ ³ãðè ç ê³ííèìè ïåðåãî-

íàìè ³ çìàãàííÿìè àòëåò³â. Âåëè÷íîìó ³ äàëåêîãëÿäíîìó Þï³òåðîâ³, ùî êåðóº äîëÿìè ñâ³òó

³ ëþäåé, áóëè ïðèñâÿ÷åí³ íàéâàæëèâ³ø³ äí³ ì³ñÿöÿ – ³äè

, 13–15 ÷èñëà.

²ì’ÿ Þï³òåðà çãàäóâàëîñÿ ïðè êîæí³é çíà÷í³é ñïðàâ³ – äåðæàâí³é ÷è ïðèâàòí³é. Éîãî

³ì’ÿì êëÿëèñÿ, ³ êëÿòâà ââàæàëàñÿ íåïîðóøíîþ, òîìó ùî øâèäêèé íà ðîçïðàâó ³ äðàò³âëè-

âèé áîã æîðñòîêî êàðàâ íå÷åñòèâöÿ.

Îñê³ëüêè îñíîâí³ ðèñè ³òàë³éñüêîãî Þï³òåðà áóëè áëèçüê³ äî îáðàçó âåðõîâíîãî áî-

æåñòâà ãðåê³â Çåâñà, òî ç ïîñèëåííÿì âïëèâó ãðåöüêî¿ êóëüòóðè äî ðèìñüêî¿ ðåë³ã³¿ óâ³éøëè

åëåìåíòè ãðåöüêî¿ ì³ôîëîã³¿. ² áàãàòî ñêàçàíü, ïîâ’ÿçàíèõ ³ç Çåâñîì, áóëè ïåðåíåñåí³ íà

Þï³òåðà. Éîãî áàòüêîì ïî÷àëè íàçèâàòè Ñàòóðíà, áîãà ïîñ³â³â, ùî ïåðøèì äàâ ëþäÿì ¿æó

³, ïîä³áíî äî ãðåöüêîãî Êðîíîñà, ïðàâèâ íèìè ó çîëîòó äîáó. Òîæ, ³ äðóæèíó Ñàòóðíà, áîãè-

íþ áàãàòèõ æíèâ Îïñ, ïî÷àëè ââàæàòè ìàò³ð’þ Þï³òåðà, à îñê³ëüêè ïðè çâåðíåíí³ äî áîãèí³

ñë³ä áóëî òîðêàòèñÿ çåìë³, òî ¿¿ îáðàç, ïðèðîäíî, çëèâñÿ ç îáðàçîì áîãèí³ Ðå¿, äðóæèíè Êðî-

íîñà. Îñîáëèâî ÿñêðàâèìè áóëè ñâÿòà íà ÷åñòü Ñàòóðíà ³ éîãî äðóæèíè – ñàòóðíàë³¿, ùî ïî-

372

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Äí³, ÿê³ ïðèïàäàþòü íà ñåðåäèíó ì³ñÿöÿ.

÷èíàëèñÿ ïî çàê³í÷åííþ æíèâ 17 ãðóäíÿ ³ òðèâàëè ñ³ì äí³â. Ï³ä ÷àñ öèõ ñâÿò ëþäè ïðàãíóëè

îæèâèòè ïàì’ÿòü ïðî çîëîòó äîáó öàðþâàííÿ Ñàòóðíà, êîëè, çà ñëîâàìè ðèìñüêîãî ïîåòà

Îâ³ä³ÿ, “â³÷íà ñòîÿëà âåñíà” ³ “ùåäðà çåìëÿ ñàìîõ³òü... ãîéíèé ïðèíîñèëà äàð, ïîæèâó ëåã-

êó ³ êîðèñíó”, “ìèðí³ íàðîäè æèëè â íåïîðóøí³ì ³ ëþá³ì äîçâ³ëë³”

. ² ä³éñíî, â äí³ ñàòóðíàë³é

ëþäè ïðîâîäèëè ÷àñ ó áåçòóðáîòíèõ âåñåëîùàõ, ³ãðàõ, òàíöÿõ, áåíêåòàõ. Âîíè ðîáèëè

ñâî¿ì áëèçüêèì ïîäàðóíêè ³ íàâ³òü ðàá³â, çâ³ëüíèâøè â³ä ðîá³ò, ñàäæàëè ³ç ñîáîþ çà ñò³ë ³

ïðèãîùàëè, ââàæàþ÷è, ùî â³ääàþòü öèì äàíèíó ð³âíîñò³ ì³æ ëþäüìè, ùî ³ñíóâàëà çà äàâí³õ

÷àñ³â.

ßíóñ

ßíóñ áóâ ùå äî Þï³òåðà áîæåñòâîì íåáà ³ ñîíÿ÷íîãî ñâ³òëà, â³í â³ä÷èíÿâ íåáåñí³ âî-

ðîòà ³ âèïóñêàâ ñîíöå íà íåáîñõèë, à íà í³÷ çà÷èíÿâ ö³ âîðîòà. Ïîò³ì â³í ïîñòóïèâñÿ ì³ñöåì

âëàäèêè íåáà Þï³òåðîâ³, à ñàì çàéíÿâ íå ìåíø ïî÷åñíå – âëàäèêè âñ³õ ïî÷àòê³â ³ ïî÷èíàíü

ó ÷àñ³. Ï³ä éîãî çàñòóïíèöòâîì çíàõîäèëèñÿ óñ³ âõîäè ³ âèõîäè, ÷è òî äâåð³ ïðèâàòíîãî áó-

äèíêó, õðàìó áîã³â ÷è âîðîòà ì³ñüêèõ ñò³í. ²ì’ÿì ßíóñà, äî ÿêîãî çâåðòàëèñü æåðö³, ïî÷èíàâ-

ñÿ êîæíèé äåíü; ïåðøèé ì³ñÿöü ðîêó ³ ïåðøèé äåíü ðîêó òàêîæ íàçâàëè éîãî ³ì’ÿì

³ ñâÿò-

êóâàëèñÿ íà éîãî ÷åñòü. Áîãó ßíóñó ïðèíîñèëèñÿ æåðòâè ó âèãëÿä³ ìåäÿíèõ ïèðîã³â, âèíà,

ïëîä³â. Ëþäè çè÷èëè îäíå îäíîìó ùàñòÿ ³ äàðóâàëè ñîëîäîù³ ÿê ñèìâîë çàäîâîëåííÿ âñ³õ

áàæàíü ó íàñòóïíîìó ùàñëèâîìó ³ ñîëîäêîìó ðîö³. Ñâàðêè ³ ðîçáðàòè ç êðèêîì ³ ãàëàñîì çà-

áîðîíÿëèñü çàêîíîì, ùîá íå çàòüìàðèòè íèìè äîáðîçè÷ëèâå ñòàâëåííÿ ßíóñà, ÿêèé ó ãí³â³

ì³ã íàñëàòè ïîãàíèé ð³ê. Ó öåé çíàìåííèé äåíü æåðö³ â ïðèñóòíîñò³ âñ³õ ïîñàäîâèõ îñ³á ïðè-

íîñèëè ßíóñîâ³ â æåðòâó á³ëîãî áèêà ³ âèãîëîøóâàëè ìîëèòâè ïðî áëàãîïîëó÷÷ÿ ðèìñüêî¿

äåðæàâè. Õðàì ßíóñà ìàâ äâ³ âåëèê³ àðêè, ùî ç’ºäíóâàëèñü ïîïåðå÷íèìè ñò³íàìè, íàâïðî-

òè ÿêèõ çíàõîäèëîñü äâîº âîð³ò. Óñåðåäèí³ ñòîÿëà ñòàòóÿ áîãà, ó ÿêîãî áóëî äâà îáëè÷÷ÿ,

çâåðíåíèõ ó ïðîòèëåæí³ ñòîðîíè (ñòàðèì – ó ìèíóëå, ìîëîäèì – ó ìàéáóòíº)

. Ó ðóö³ ßíóñ

òðèìàâ êëþ÷, ÿêèì â³í â³äìèêàâ ³ çàìèêàâ íåáåñí³ âîðîòà. Îñê³ëüêè ßíóñ áóâ áîãîì ÷àñó,

ÿêèé â³â ðàõóíîê äíÿì, ì³ñÿöÿì ³ ðîêàì, òî íà éîãî ïðàâ³é ðóö³ (íà ïàëüöÿõ) áóëî íàïèñàíå

÷èñëî 300 (ëàòèíñüê³ öèôðè = CCC), à íà ë³â³é – 65 (ëàòèíñüê³ öèôðè – LXV), ùî îçíà÷àëî

÷èñëî äí³â ó ðîö³. Îñîáëèâó ðîëü õðàì ßíóñà â³ä³ãðàâàâ ó â³éñüêîâèõ ñïðàâàõ Äðåâíüîãî

Ðèìó

. Êîëè ïðèéìàëîñÿ ð³øåííÿ ïðî îãîëîøåííÿ â³éíè, ãîëîâíà óðÿäîâà îñîáà, öàð ÷è

êîíñóë, â³äìèêàâ êëþ÷åì ïîäâ³éí³ äâåð³ õðàìó ³ ï³ä àðêàìè ïåðåä ëèêàìè ßíóñà ïðîõîäèëè

îçáðîºí³ âî¿íè, ùî â³äïðàâëÿëèñÿ â ïîõ³ä, à òàêîæ þíàêè, ùî óïåðøå âçÿëèñÿ çà çáðîþ. Óï-

ðîäîâæ óñ³º¿ â³éíè âîðîòà õðàìó ñòîÿëè â³ä÷èíåíèìè. Êîëè æ óêëàäàâñÿ ìèð, òîä³ îçáðîºí³

â³éñüêà, ïîâåðòàþ÷èñü ç ïåðåìîæíîãî ïîõîäó, çíîâó ïðîõîäèëè ïåðåä ñòàòóºþ áîãà, ³ âàæê³

ïîäâ³éí³ äóáîâ³ äâåð³ õðàìó, ïðèêðàøåí³ çîëîòîì ³ ñëîíîâîþ ê³ñòêîþ, çíîâó çà÷èíÿëèñÿ íà

êëþ÷.

Áîã ßíóñ, êð³ì òîãî, ââàæàâñÿ çàñòóïíèêîì äîð³ã ³ ïîäîðîæí³õ. Éîãî øàíóâàëè é

³òàë³éñüê³ ìîðåïëàâö³, ÿê³ â³ðèëè, ùî ñàìå â³í íàâ÷èâ ëþäåé áóäóâàòè ïåðø³ êîðàáë³. ²ñíó-

âàëî òàêîæ ïîâ³ð’ÿ, ùî ßíóñ öàðþâàâ íà çåìë³ ùå äî Ñàòóðíà ³ âñ³ì íàâè÷êàì îáðîáêè

373

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Ïóáë³é Îâ³ä³é Íàçîí. Ìåòàìîðôîçè (Ïåðåòâîðåííÿ) / Ïåð. Ì.Çåðîâà.

Januarius – ëàòèíñüêà íàçâà, â³ä ÿêî¿ ïîõîäèòü íàçâà ïåðøîãî çèìîâîãî ì³ñÿöÿ, çáåðåæåíà â

ðîñ³éñüê³é ìîâ³ – ÿíâàðü, àíãë³éñüê³é – January ³ ò.ä.

Çâ³äñè âèðàç “äâîëèêèé ßíóñ” ÷è “ëèê ßíóñà”.

Ïåðøèé õðàì áîãó ßíóñó áóâ ñïîðóäæåíèé, çà ïåðåêàçàìè, öàðåì Íóìîþ Ïîìï³ë³ºì.

çåìë³, çíàííÿì ðåìåñåë ³ â³äë³êó ÷àñó ëþäè çîáîâ’ÿçàí³ öüîìó äîáðîçè÷ëèâîìó ³ ñïðàâåä-

ëèâîìó áîæåñòâó. Äðóæèíîþ ßíóñà áóëà í³ìôà âîäè Þòóðíà, ïîêðîâèòåëüêà äæåðåë, à ñèí

¿õí³é Ôîíñ øàíóâàâñÿ ÿê áîã ôîíòàí³â ³ äæåðåë, ùî á’þòü ç-ï³ä çåìë³. Íà ÷åñòü Ôîíñà â

æîâòí³ âëàøòîâóâàëèñÿ ñâÿòà – ôîíòèíàë³¿. Êîëîäÿç³ îáâèâàëè ã³ðëÿí-äàìè ç êâ³ò³â, à â

äæåðåëà êèäàëè â³íêè. Òîìó ³ ßíóñîâ³, áàòüêó Ôîíñà, ïðèïèñóâàëè ñòâîðåííÿ âñ³õ ð³ê ³

ñòðóìê³â.

Ìàðñ

Ëþòèé ³ íåñòðèìíèé áîã â³éíè Ìàðñ øàíóâàâñÿ ÿê áàòüêî âåëèêîãî ³ âîéîâíè÷îãî

ðèìñüêîãî íàðîäó, ñëàâà ÿêîãî ïî÷àëàñÿ â³ä çàñíîâíèêà ì³ñòà Ðèìà – Ðîìóëà (Ðîìóë ç³

ñâî¿ì áðàòîì-áëèçíþêîì Ðåìîì, çà ëåãåíäàìè, áóëè ñèíàìè Ìàðñà). Çàâäÿêè çàñòóï-

íèöòâó ìîãóòíüîãî áîãà â³éíè ðèìëÿíè çäîáóâàëè ïåðåìîãè íàä ñóñ³äí³ìè ïëåìåíàìè, à

ïîò³ì é ³íøèìè íàðîäàìè. Ìàðñ â³äîìèé áóâ ³ ï³ä ³ìåíàìè – Ìàðñ (Ãðàä³âóñ), ùî âåäå á³é, ³

Ìàðñ (Êâ³ð³íóñ) Ñïèñîíîñåöü. Ï³ñëÿ ñìåðò³ Ðîìóëà ³ éîãî îáîæåñòâëåííÿ ç’ÿâèâñÿ áîã

Êâ³ð³í, íà ÿêîãî ïåðåòâîðèâñÿ Ðîìóë, ñòàâøè â òàêèé ñïîñ³á äâ³éíèêîì Ìàðñà. Òð³éö³ áîã³â

– ïîêðîâèòåëÿì â³éñüêîâî¿ äîáëåñò³ é îõîðîíöÿì ðèìñüêî¿ äåðæàâè – Þï³òåðîâ³, Ìàðñîâ³ ³

Êâ³ð³íó ïðèñâÿ÷óâàëèñÿ ñïåö³àëüí³ æåðòâîïðèíîøåííÿ, äî íèõ çâåðòàëèñÿ ç áëàãàííÿìè

ïðî ïåðåìîãó â áîÿõ. ²ì’ÿì Ìàðñà íàçâàíèé ïåðøèé ì³ñÿöü ðèìñüêîãî ðîêó

, ³ â ïåðøèõ éî-

ãî ÷èñëàõ ïðîâîäèëèñÿ ê³íí³ çìàãàííÿ, îñê³ëüêè êîí³ – â³ðíà ï³äòðèìêà âî¿íà â áîþ – áóëè

ïðèñâÿ÷åí³ áîãó Ìàðñó. Ïåðøîãî áåðåçíÿ íà ÷åñòü âîéîâíè÷îãî áîãà â³äáóâàëàñÿ õîäà éî-

ãî æåðö³â-ñàë³¿â, ÿê³ ðóõàëèñÿ ç ï³ñíÿìè ó ñâÿùåííèõ òàíöÿõ, á’þ÷è ñïèñàìè â ùèòè, îäèí ³ç

ÿêèõ, çà ïåðåêàçîì, çà öàðÿ Íóìè Ïîìï³ë³ÿ óïàâ ç íåáà. Ñëîâà ã³ìí³â, ùî âèêîíóâàëèñÿ

ñàë³ÿìè, áóëè íåçðîçóì³ë³ âæå ñàìèì æåðöÿì, ùî íàäàâàëî ìàã³÷íîãî çì³ñòó öüîìó äàâíü-

îìó ä³éñòâó. Â öåé äåíü ÷îëîâ³êè ðîáèëè ïîäàðóíêè ñâî¿ì äðóæèíàì, à æ³íêè – ðàáèíÿì. Ó

áîãà â³éíè áóëè é ³íø³, ìèðí³ îáîâ’ÿçêè; â³í áóâ óîñîáëåííÿì ïðîäóêòèâíèõ ñèë ïðèðîäè, çî-

êðåìà ÷îëîâ³÷î¿ ñèëè ³ øàíóâàâñÿ ÿê áîã âåñíè. Êð³ì òîãî, â³í ââàæàâñÿ îõîðîíöåì ïîë³â â³ä

øê³äíèê³â ³ îòàð â³ä âîâê³â. Òîìó Ìàðñîâ³ ïðèíîñèëè ïîæåðòâè õë³áîðîáè ³ ïàñòóõè, à éîãî

ñâÿùåííèìè òâàðèíàìè ââàæàëèñü äÿòåë ³ âîâê. Àëå, çàçâè÷àé, íàéá³ëüøå øàíóâàëàñü éî-

ãî â³éñüêîâà ì³öü, ³, êîëè ïîëêîâîäåöü âèðóøàâ ó ïîõ³ä, â³í éøîâ äî õðàìó Ìàðñà ³, çä³éìà-

þ÷è ñâÿùåííîãî ùèòà ³ ñïèñà áîãà, çâåðòàâñÿ äî íüîãî, çàêëèêàþ÷è: “Íå ñïè, Ìàðñå!”

Íåçì³ííèìè ñóïóòíèêàìè Ìàðñà â áîþ áóëè éîãî äðóæèíà Íåðèºíà (ñèëà), Ïàëëîð

(áë³ä³ñòü) ³ Ïàâîð (æàõ). Äî÷êîþ ÷è ñåñòðîþ Ìàðñà ââàæàëàñü áîãèíÿ â³éíè Áåëëîíà (â³ä

ëàòèíñüêîãî ñëîâà bellum – â³éíà). Á³ëÿ ¿¿ õðàìó, äå ðèìñüê³ ïðàâèòåë³ ïðèéìàëè ÷óæîçåì-

íèõ ïîñë³â ÷è ïîëêîâîäö³â, ùî ïîâåðòàëèñÿ ç ïîõîäó, çíàõîäèëàñÿ êîëîíà. Êîëè æðåöü-

ôåö³àë ïåðåêèäàâ ÷åðåç íå¿ ñïèñà, öå îçíà÷àëî ïî÷àòîê â³éíè. Îñê³ëüêè ðèìñüêèé Ìàðñ ³

ãðåöüêèé Àðåñ áóëè äóæå ñõîæèìè, òî ç ÷àñîì ¿õ ïî÷àëè îòîòîæíþâàòè.

Þíîíà

Áîæåñòâåííà äðóæèíà Þï³òåðà öàðèöÿ íåáà Þíîíà, òàê ñàìî ÿê ³ â³í, äàðóâàëà ëþ-

äÿì ñïðèÿòëèâó ïîãîäó, ãðîçè, äîù³ ³ âðîæà¿, ïðèíîñèëà óñï³õ ³ ïåðåìîãè, øàíóâàëàñÿ, êð³ì

òîãî, ³ ÿê ïîêðîâèòåëüêà æ³íîê, îñîáëèâî çàì³æí³õ. Þíîíà áóëà îõîðîííèöåþ øëþá³â,

ïîì³÷íèöåþ ïðè ïîëîãàõ. ¯¿ øàíóâàëè ³ ÿê âåëèêó áîãèíþ ðîäþ÷îñò³. Êóëüòîì Þï³òåðà â³äàâ

374

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Mensis Martius (ëàò.) – ì³ñÿöü ìàðò; ðîñ. – ìàðò; àíãë. – Ìarch.

æðåöü-ôëàì³í, à êóëüòîì Þíîíè – äðóæèíà ôëàì³íà (ôëàì³í³êà). Çàì³æí³ æ³íêè ùîð³÷íî

ñâÿòêóâàëè ïåðøîãî áåðåçíÿ íà ÷åñòü Þíîíè òàê çâàí³ ìàòðîíàë³¿

. Ç â³íêàìè â ðóêàõ âîíè

ïðÿìóâàëè äî õðàìó Þíîíè íà Åñêâ³ë³íñüêîìó ïàãîðá³, áëàãàþ÷è ïðî ùàñòÿ â ñ³ìåéíîìó

æèòò³, ïðèíîñèëè â æåðòâó áîãèí³ êâ³òè. Ó öüîìó ó ñâÿò³ áðàëè ó÷àñòü ³ ðàáèí³. Âåëèêèì àâ-

òîðèòåòîì êîðèñòóâàëàñÿ Þíîíà ÿê ìóäðà ïîðàäíèöÿ. Äî íå¿ çâåðòàëèñÿ ó âàæê³ õâèëèíè ³

ïðîñò³ ëþäè, ³ äåðæàâí³ ä³ÿ÷³. Íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³ áóâ ñïîðóäæåíèé õðàì Þíîíè Ìî-

íåòè (Ïîðàäíèö³)

. Òàì æå çíàõîäèâñÿ ìîíåòíèé äâ³ð ðèìñüêî¿ äåðæàâè, ïîêðîâèòåëüêîþ

ÿêîãî âîíà áóëà. Ïòàõàìè, ïðèñâÿ÷åíèìè Þíîí³, áóëè ïàâè÷ ³ ãóñè. Ç îñòàíí³ìè ïîâ’ÿçàíà

â³äîìà ëåãåíäà ïðî ïîðÿòóíîê Ðèìó ï³ä ÷àñ íàâàëè ãàëë³â. Êîëè â V ñòîë³òò³ äî í.å. Ðèì áóâ

çíåíàöüêà çàõîïëåíèé ãàëëüñüêèìè â³éñüêàìè, ðèìñüê³ âî¿íè, ÿê³ çàëèøèëèñÿ æèâèìè,

çàêð³ïèëèñÿ íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³ ³ ïîòåðïàëè â³ä ãîëîäó, ÷åêàþ÷è íà äîïîìîãó ñîþç-

íèöüêèõ â³éñüê. Ùîá ïîâ³äîìèòè îáëîæåíèõ ïðî áëèçüêó äîïîìîãó, ñë³ä áóëî ïðîáðàòèñÿ

÷åðåç òàá³ð ãàëë³â ³ çäîëàòè ñòð³ìê³ ñò³íè Êàï³òîë³éñüêî¿ òâåðäèí³. Öåé ïîäâèã çä³éñíèâ

ðèìñüêèé þíàê Êîì³í³é, ÿêèé ç âåëèêèì ðèçèêîì ³ ñì³ëèâ³ñòþ çðîáèâ íåìîæëèâå. Ãàëëè

ïîì³òèëè ì³ñöå, äå Êîì³í³þ âäàëîñÿ ï³äíÿòèñÿ, ³ ¿õí³é âîæäü Áðåíí îá³öÿâ âåëèêó íàãîðîäó

òèì âî¿íàì, ÿê³ çóì³þòü çàõîïèòè íåïðèñòóïíó ôîðòåöþ. ² îñü ó í³÷í³é òåìðÿâ³ ãàëëè, ïåðå-

áèðàþ÷èñü ç îäíèõ ãîðèçîíòàëüíî ïîêëàäåíèõ ùèò³â òèõ âî¿í³â, ùî ñòîÿëè óíèçó, íà ³íø³,

äîñÿãëè ö³ºþ ñâîºð³äíîþ ï³ðàì³äîþ âåðøèíè ïàãîðáà ³ ïåðåáèëè ñîííèõ âàðòîâèõ. Àëå êî-

ëè âîíè ïî÷àëè ïðîñóâàòèñÿ äàë³, ùîá çíåíàöüêà çàõîïèòè ôîðòåöþ, ãîëîäí³ ãóñè, ÿê³ çíà-

õîäèëèñÿ ó õðàì³ Þíîíè, ïî÷àëè ãîëîñíî ´åë´îòàòè ³ ðîçáóäèëè ðèìñüêèõ âî¿í³â. Ò³ â³äðàçó

æ êèíóëèñÿ íà ãàëë³â ³ ñêèíóëè ¿õ ç³ ñêåë³. Ïàäàþ÷è, ãàëëè çðóéíóâàëè ðÿäè ï³ðàì³äè. Ïåð-

øèé ðèìëÿíèí, ùî êèíóâñÿ íà ãàëë³â, Ìàðêî Ìàíë³é, îäåðæàâ â³ä êîæíîãî ç âî¿í³â âèíàãî-

ðîäó – îäíîäåííó ïîðö³þ õë³áà ³ âèíà.

Ì³íåðâà

Áîãèíåþ, ïîêðîâèòåëüêîþ ì³ñò ³ ìèðíèõ çàíÿòü ¿õí³õ ìåøêàíö³â, áóëà äî÷êà Þï³òåðà

Ì³íåðâà. ¯¿ îñîáëèâîþ ïðèõèëüí³ñòþ êîðèñòóâàëèñÿ ðåì³ñíèêè, õóäîæíèêè ³ ñêóëüïòîðè, ïî-

åòè ³ ìóçèêàíòè, ë³êàð³, â÷èòåë³ ³ ìàéñòðèí³ ðóêîä³ëëÿ. Ñâÿòà êâèíêâàòð³¿ íà ÷åñòü ïðåêðàñ-

íî¿ ³ ìóäðî¿ áîãèí³ ïðîâîäèëèñÿ â äðóã³é ïîëîâèí³ áåðåçíÿ ³ òðèâàëè ï’ÿòü äí³â. Ó ïåðøèé

äåíü êâèíêâàòð³é ó÷í³ çâ³ëüíÿëèñÿ â³ä çàíÿòü ³ ïðèíîñèëè ñâî¿ì ó÷èòåëÿì ïëàòó çà íàâ÷àí-

íÿ. Öüîãî äíÿ ïðèïèíÿëèñÿ âîºíí³ ä³¿, ÿêùî âîíè ïðîâîäèëèñÿ, ³ â³äáóâàëîñÿ çàãàëüíå áåç-

êðîâíå æåðòâîïðèíåñåííÿ êîðæàìè, ìåäîì ³ îë³ºþ. Ïîò³ì óëàøòîâóâàëèñÿ ãëàä³àòîðñüê³

³ãðè, à â îñòàíí³é äåíü ïðèíîñèëè æåðòâè Ì³íåðâ³ ³ óðî÷èñòî îñâÿ÷óâàëè ñóðìè, ùî ïåðåáó-

âàëè ï³ä îñîáëèâîþ îï³êîþ áîãèí³. Ñòàí ñóðìà÷³â â³ä³ãðàâàâ çíà÷íó ðîëü ó ì³ñüêîìó æèòò³,

îñê³ëüêè áðàâ ó÷àñòü â óðî÷èñòèõ öåðåìîí³ÿõ, ïîõîðîíàõ ³ ð³çíèõ îáðÿäàõ. Ôëåéòèñòè ââà-

æàëè ñâî¿ìè ãîëîâíèìè ñâÿòàìè ìàë³ êâèíêâàòð³¿ íà ÷åñòü Ì³íåðâè, ùî ñâÿòêóâàëèñÿ ç 13

÷åðâíÿ ³ òðèâàëè ïðîòÿãîì òðüîõ äí³â. Ì³íåðâà âõîäèëà äî áîæåñòâåííî¿ òð³éö³ ðàçîì ç

Þï³òåðîì ³ Þíîíîþ

3. Íà ¿õíþ ÷åñòü áóâ ñïîðóäæåíèé ÷óäîâèé õðàì íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïà-

ãîðá³, áóä³âíèöòâî ÿêîãî ðîçïî÷àëîñü ùå çà öàðÿ Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî. Öåé õðàì, ùî ñòîÿâ íà

âèñîêîìó ïîñòàìåíò³, ìàâ òðè ñâÿòèëèùà – Þï³òåðà, Þíîíè ³ Ì³íåðâè. Ó õðàì³ çíàõîäèëà-

375

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Matrona (ëàò.) – çàì³æíÿ æ³íêà.

Â³ä öüîãî ³ìåí³ Þíîíè ï³øëà ³ çàãàëüíà íàçâà ãðîøåé – “ìîíåòà”.

Ïåâíî, öå áóëî ïðÿìå çàïîçè÷åííÿ áîæåñòâåííî¿ òð³éö³ â åòðóñê³â: Òèíè (Þï³òåð), Óíè (Þíîíè) ³

Ìåíðâè (Ì³íåðâè).

ñÿ ñòàòóÿ Þï³òåðà, ùî ñèä³â íà âåëè÷íîìó òðîí³ ó â³íö³ ç³ ñê³ïåòðîì ³ áëèñêàâêîþ â ðóêàõ. ¯¿

ñòâîðèâ çíàìåíèòèé åòðóñüêèé ñêóëüïòîð Âóëêà ç îáïàëåíî¿ ãëèíè ³ âêðèâ ê³íîâàð’þ

. Õðàì

çãîð³â, ï³äïàëåíèé çëîâìèñíèêîì, à ï³ñëÿ éîãî â³äíîâëåííÿ íà öåíòðàëüíîìó òèìïàí³ áóëî

ðîçì³ùåíå ðåëüºôíå çîáðàæåííÿ Ðèìà, ðîçòàøîâàíîãî íà ùèòàõ, à ïåðåä íèì – âîâ÷èö³,

ùî âèãîäîâóâàëà Ðîìóëà ³ Ðåìà. Íà äâîñõèëîìó äàõó, ïîêðèòîìó ïîçîëî÷åíîþ ì³ääþ, ó

öåíòð³ áóëà ðîçì³ùåíà êâàäðèãà

ç Þï³òåðîì, îçáðîºíèì áëèñêàâêàìè ³ ñê³ïåòðîì, ë³âîðó÷

â³ä íüîãî – ñòàòóÿ Ì³íåðâè, à ïðàâîðó÷ – Þíîíè. Íà êðàÿõ ïîêð³âë³ – äâà îðëè. Ì³æ ÷îòèðìà

ñåðåäí³ìè êîëîíàìè âèñ³ëè òðè äèñêè íà ëàíöþãàõ (óñüîãî ïî ôàñàäó áóëî ø³ñòü êîëîí).

Á³ëÿ Êàï³òîë³éñüêîãî ïàãîðáà çíàõîäèëîñÿ ñâÿòèëèùå áîãà Òåðì³íà, îõîðîíöÿ ìåæ,

ïðèêîðäîííèõ êàìåí³â ì³æ çåìåëüíèìè ä³ëÿíêàìè ³ ðóáåæ³â ì³ñòà äåðæàâè. Ñâÿùåíí³ öåðå-

ìîí³¿ ç³ âñòàíîâëåííÿ êîðäîí³â ³ ìåæîâèõ êàìåí³â áóëè ââåäåí³ öàðåì Íóìîþ Ïîìï³ë³ºì. Ó

ÿì³, âèðèò³é äëÿ ìåæîâîãî êàìåíÿ, ðîçâîäèëè âîãîíü; íàä íèì çàêîëþâàëè æåðòîâíó òâà-

ðèíó òàê, ùîá ¿¿ êðîâ, ñò³êàþ÷è â ÿìó, íå ãàñèëà âîãîíü. Òóäè æ âèëèâàëè ìåä, ïàõîù³ ³ âè-

íî, êèäàëè ïëîäè ³, íàðåøò³, ñòàâèëè êàì³íü, ïðèêðàøåíèé â³íêîì. Ó äåíü ñâÿòà Òåðì³íàë³é

(28 ëþòîãî – îñòàíí³é äåíü ðèìñüêîãî ðîêó) âëàñíèêè ñóì³æíèõ ïîë³â çáèðàëèñÿ á³ëÿ ñâî¿õ

ìåæîâèõ êàìåí³â, ïðèêðàøàþ÷è ¿õ êâ³òàìè, ³ ïðèíîñèëè â æåðòâó áîãó Òåðì³íó êîðæ, ìåä ³

âèíî. Ïîò³ì ïî÷èíàâñÿ âåñåëèé ³ äðóæíèé áåíêåò. Íàéãîëîâí³øèì óò³ëåííÿì áîãà Òåðì³íà

áóâ ñâÿùåííèé êàì³íü, ùî çíàõîäèâñÿ â Êàï³òîë³éñüêîìó õðàì³.

Ä³àíà

Áîãèíåþ-ïîêðîâèòåëüêîþ òâàðèí, çàêâ³ò÷àíèõ ïîë³â, çåëåíèõ ãà¿â ³ ë³ñ³â, äå âîíà

³íîä³ ïîëþâàëà, áóëà Ä³àíà. ¯¿ îñîáëèâî øàíóâàëè ñåëÿíè, ÿêèì âîíà ïîëåãøóâàëà âàæêó

ïðàöþ ³ äîïîìàãàëà ïðè ë³êóâàíí³ õâîðîá ëþäåé ³ òâàðèí. Öàð Ñåðâ³é Òóëë³é ñïîðóäèâ ïåð-

øèé õðàì Ä³àíè íà Àâåíòèíñüêîìó ïàãîðá³ â Ðèì³, ³ îñê³ëüêè öåé ïàãîðá áóâ çàñåëåíèé

ëþäüìè ñåðåäíüîãî ñòàòêó ÷è ïðîñòî á³äíÿêàìè, òî âîíà ñòàëà ïîêðîâèòåëüêîþ íèæ÷èõ

êëàñ³â (ïëåáå¿â ³ ðàá³â)

. Îäíî÷àñíî ¿¿ âøàíîâóâàëè ÿê áîãèíþ Ì³ñÿöÿ ³ äàðèòåëüêó ñâ³òëà ³

æèòòÿ. Á³ëÿ õðàìó Ä³àíè â Àðèö³¿, íåïîäàë³ê â³ä Ðèìó, áèëè ö³ëþù³ äæåðåëà, é æåðö³ áîãèí³

óñï³øíî ë³êóâàëè áàãàòî õâîðîá. Áóëà íàâ³òü óëàøòîâàíà ñïåö³àëüíà ë³êàðíÿ, êóäè ñõîäè-

ëèñÿ, ïðàãíó÷è çö³ëåííÿ, øàíóâàëüíèêè Ä³àíè, ùî â³ðèëè â ¿¿ ë³êóâàëüíó ñèëó. Ò³, õòî îòðè-

ìóâàâ äîïîìîãó â³ä áîãèí³, ïðèíîñèëè ¿é, êð³ì çâè÷àéíèõ äàðóíê³â, ùå ³ çîáðàæåííÿ çö³ëå-

íèõ íåþ ÷àñòîê ò³ëà, çðîáëåíèõ ç ãëèíè. Ñàìå ñâÿòèëèùå Ä³àíè Àðèö³éñüêî¿ çíàõîäèëîñÿ

íåïîäàë³ê â³ä ïðåêðàñíîãî îçåðà

, îòî÷åíîãî ë³ñèñòèìè ãîðàìè. Òóò æå, çà õðàìîì, çåëåí³â

ãàé á³ëÿ äæåðåëà í³ìôè Åãåð³¿. Ó öüîìó ãàþ ì³ã ñõîâàòèñÿ áóäü-ÿêèé ðàá-óò³êà÷ ÷è çëî÷è-

íåöü, àëå äëÿ òîãî, ùîá îòðèìàòè ïðèòóëîê, â³í ïîâèíåí áóâ ñòàòè æåðöåì áîãèí³, ç³ðâàâ-

øè ã³ëêó ç³ ñâÿùåííîãî äåðåâà. Ïðè öüîìó â³í áóâ çîáîâ’ÿçàíèé ñòàòè äî áîþ ³ç æåðöåì,

ÿêèé îõîðîíÿâ ñâÿùåííèé ãàé, ³ óáèòè éîãî, ùîá çàéíÿòè çâ³ëüíåíå ì³ñöå. Öåé êðèâàâèé îá-

ðÿä, áåçñóìí³âíî, çáåð³ãàâ ðèñè ïåðâ³ñíîãî êóëüòó Ä³àíè Íåìîðåíç³ñ, ùî êîëèñü âèìàãàëà

ëþäñüêèõ æåðòâ. Öå ñâ³ä÷èòü ïðî áëèçüê³ñòü êóëüòó ðèìñüêî¿ Ä³àíè äî êóëüòó ãðåöüêî¿ Àð-

òåì³äè â Òàâðèä³.

376

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çâ³äñè äðåâí³é çâè÷àé ïîêðèâàòè îáëè÷÷ÿ ïîëêîâîäöÿ-òð³óìôàòîðà ÷åðâîíîþ ôàðáîþ, òîìó ùî

â³í îäÿãîì, ðåãàë³ÿìè é îáëè÷÷ÿì óïîä³áíþâàâñÿ Þï³òåðîâ³.

Êîë³ñíèöÿ, çàïðÿæåíà ÷åòâ³ðêîþ êîíåé.

Äåíü çàñíóâàííÿ õðàìó Ä³àíè, 13 ñåðïíÿ, áóâ äíåì â³äïî÷èíêó ðàá³â.

Ñó÷àñíå îçåðî Íåì³.

Âåíåðà

Âåíåðà áóëà ïîêðîâèòåëüêîþ êâ³òó÷èõ ñàä³â, áîãèíåþ âåñíè, ðîäþ÷îñò³, çðîñòàííÿ ³

ðîçêâ³òó âñ³õ æèâîòâîðíèõ ñèë ïðèðîäè. ¯¿ âøàíîâóâàëè ÿê áîæåñòâî æ³íêè ³ ÿê áëàãîä³éíè-

öþ ùàñëèâî¿ ïîäðóæíüî¿ ëþáîâ³ ï³ä ÷àñ êàëåíä (ïåðø³ ÷èñëà) êâ³òíÿ, ì³ñÿöÿ, ïðèñâÿ÷åíîãî

Âåíåð³. Íà ÷åñòü ïðåêðàñíî¿ áîãèí³ âëàøòîâóâàëè óðî÷èñò³ æåðòâîïðèíîøåííÿ, ï³äíîñèëè

¿é ìîëèòâè ïðî ïðîäîâæåííÿ ìîëîäîñò³, êðàñè ³ ïðî äîñÿãíåííÿ ïîäðóæíüîãî ùàñòÿ. Çà ïå-

ðåêàçàìè Âåíåðà, îòîòîæíåíà ç Àôðîä³òîþ, áóëà ìàò³ð’þ òðîÿíñüêîãî ãåðîÿ Åíåÿ, ÿêèé

ïðèïëèâ ç-ï³ä Òðî¿ â ²òàë³þ ³ íàùàäêè ÿêîãî çàñíóâàëè Ðèì. Òîìó ðèìëÿíè øàíóâàëè Âåíå-

ðó, ÿê ïðàðîäèòåëüêó ðèìñüêîãî íàðîäó. Â Ðèì³ áóëî áåçë³÷ ¿¿ ñâÿòèëèù ³ â³âòàð³â, àëå íàé-

ðîçê³øí³øèé õðàì Âåíåð³ Ïðàðîäèòåëüö³ áóâ ïîáóäîâàíèé â ² ñò. äî í.å. Þë³ºì Öåçàðåì

Ââàæàëîñÿ, ùî ð³ä Þë³¿â áðàâ ñâ³é ïî÷àòîê â³ä ñèíà Åíåÿ, Àñêàí³ÿ-Þëà, îíóêà ñàìî¿ áîãèí³

Âåíåðè. Ñèìâîëàìè áîãèí³ áóëè ãîëóá ³ çàºöü (ÿê çíàê ïëîäþ÷îñò³), ç ðîñëèí ¿é áóëè ïðè-

ñâÿ÷åí³ ìàê, òðîÿíäà, ìèðò. Ñèíà Âåíåðè, áîãà ëþáîâ³ Àìóðà, ðèìëÿíè âøàíîâóâàëè òàê

ñàìî, ÿê ãðåêè Åðîòà.

Ôëîðà

Þíà áîãèíÿ êâ³ò³â, ùî ðîçïóñêàþòüñÿ, ç íàñòàííÿì âåñíè ïàíóº íàä óñ³ìà æèâèìè

³ñòîòàìè – òàêîþ áóëà Ôëîðà â óÿâëåíí³ ðèìëÿí. Íà ÷åñòü ö³º¿ áîãèí³ ëåãåíäàðíèìè ðèìñü-

êèìè öàðÿìè áóâ ñïîðóäæåíèé õðàì, äå êóëüòîì Ôëîðè îï³êóâàâñÿ æðåöü-ôëàì³í. Áóëè çà-

ïî÷àòêîâàí³ ñïåö³àëüí³ ñâÿòà ôëîðàë³¿, ÿê³ òðèâàëè ç 28 êâ³òíÿ ïî 3 òðàâíÿ. Ó ö³ äí³ äâåð³

âñ³õ áóäèíê³â ïðèêðàøàëèñü ã³ðëÿíäàìè ³ â³íêàìè ç êâ³ò³â, æ³íêè â ð³çíîáàðâíèõ ñòðîêàòèõ

ïëàòòÿõ (ùî ñóâîðî çàáîðîíÿëîñÿ â çâè÷àéí³ äí³), ó çàïàøíèõ â³íêàõ òàíöþâàëè ³ ðîçâàæà-

ëèñü. Âåñü ëþä âåñåëèâñÿ ³ áåíêåòóâàâ ï³ä ÷àñ ñâÿò íà ÷åñòü ïðåêðàñíî¿ áîãèí³, ÿêà äàðó-

âàëà ðàä³ñòü. Â îäèí ³ç äí³â ôëîðàë³é âëàøòîâóâàëèñÿ ³ãðè ³ çìàãàííÿ.

Òåëëóðà (Òåëëóñ)

Òåëëóðà, ìàòè-çåìëÿ, áóëà îäí³ºþ ç íàéäàâí³øèõ ³òàë³éñüêèõ áîãèíü. Âîíà óîñîáëþ-

âàëà òó ðîäþ÷ó çåìëþ, ç ÿêî¿ âèðîñòàº âñå, ùî íåîáõ³äíî ëþäèí³ äëÿ ³ñíóâàííÿ. Òîìó Òåë-

ëóðà-çåìëÿ ïðîòèñòàâëÿëàñÿ Þï³òåðîâ³ – áîãîâ³ íåáà ³ ó êëÿòâàõ çâåðòàëèñü äî íèõ îäíî-

÷àñíî. Òåëëóðà, ÿê âò³ëåííÿ ìàòåðèíñüêîãî ëîíà çåìë³, ÿêå âñå ïðèéìàº ³ çíîâó äàº æèòòÿ,

øàíóâàëàñü ³ ÿê áîãèíÿ ñìåðò³, ÿê çàãàëüíà ìîãèëà óñüîãî, ùî ï³øëî ç æèòòÿ. ¯¿ ââàæàëè âî-

ëîäàðêîþ çåìëåòðóñ³â ³ âîëîäàðêîþ æèâèõ ³ ìåðòâèõ. Çà ëåãåíäîþ, ïåðøîþ ñëóæèòåëüêîþ

Òåëëóðè (¿¿ íàçèâàëè ùå “Ñâ³òëîþ áîãèíåþ”) áóëà Àêêà Ëàðåíö³ÿ, äðóæèíà ïàñòóõà Ôàóñòó-

ëà (òîãî, ùî çíàéøîâ ³ âèõîâàâ áëèçíþê³â Ðîìóëà ³ Ðåìà). Âîíà ìàëà 12 ñèí³â, ³ óñ³ âîíè

äðóæíî äîïîìàãàëè ìàòåð³ ïðè æåðòâîïðèíîøåííÿõ íà ÷åñòü áîãèí³ Òåëëóðè. Êîëè îäèí ³ç

íèõ ïîìåð, éîãî ì³ñöå çàéíÿâ Ðîìóë. Ñòàâøè ðèìñüêèì öàðåì, â³í çàñíóâàâ êîëåã³þ ç 12

æåðö³â, ùî íàçèâàëàñÿ êîëåã³ºþ àðâàëüñüêèõ áðàò³â (â³ä ëàòèíñüêîãî “arvum” – ïîëå, ð³ëëÿ,

ïàñîâèñüêî). Ðàç íà ð³ê â³äáóâàâñÿ óðî÷èñòèé îáðÿä æåðòâîïðèíîøåííÿ “Ñâ³òë³é áîãèí³”,

ùîá âîíà ïîñëàëà ãàðíèé âðîæàé íà ïîëÿ ðèìñüêèõ õë³áîðîá³â. Ïðî ïðîâåäåííÿ öüîãî ñâÿ-

òà, ÿêå âèïàäàëî çàçâè÷àé íà äðóãó ïîëîâèíó òðàâíÿ, íàïåðåäîäí³ æíèâ, ïîâ³äîìëÿâ çàçäà-

ëåã³äü ãëàâà àðâàëüñüêèõ áðàò³â. Ðèòóàë äîòðèìóâàâñÿ äóæå ñóâîðî, òîìó ùî íàéìåíøå

377

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Öåçàð, Ãàé Þë³é (102 ÷è 100–44 ð. äî í.å.) – ïîëêîâîäåöü, äåðæàâíèé ä³ÿ÷ ³ äèêòàòîð Äðåâíüîãî

Ðèìó.

ïîðóøåííÿ ìîãëî âèêëèêàòè íåâäîâîëåííÿ áîãèí³ ³, îòæå, çàãðîçó âðîæàþ. Âñÿ öåðåìîí³ÿ

òðèâàëà òðè äí³. Ó ïåðøèé ³ îñòàíí³é äåíü æåðö³ çáèðàëèñÿ â ì³ñò³, ó áóäèíêó ãëàâè àð-

âàëüñüêèõ áðàò³â. Ó ñâÿòêîâ³é îäåæ³ âîíè ï³äíîñèëè ó æåðòâó Òåëëóð³ âèíî ³ ïàõîù³. Ïîò³ì

âèêîíóâàâñÿ îáðÿä áëàãîñëîâåííÿ õë³á³â, óâ³í÷àíèõ ëàâðîâèì ëèñòÿì ³ êîëîññÿì òîð³øíüî-

ãî ³ íîâîãî âðîæàþ. Òðîõè ï³çí³øå âëàøòîâóâàëàñÿ çàãàëüíà òðàïåçà æåðö³â ç³ ñï³ëüíèìè

ìîë³ííÿìè é óçëèâàííÿì âèíà íà â³âòàð Òåëëóðè. Ïî çàê³í÷åíí³ îáðÿäó éîãî ó÷àñíèêè ç ïî-

áàæàííÿìè ùàñòÿ ï³äíîñèëè îäèí îäíîìó òðîÿíäè. Íà äðóãèé äåíü ñâÿòî ïåðåíîñèëîñÿ ó

ñâÿùåííèé ãàé “Ñâ³òëî¿ áîãèí³”, äå çíàõîäèâñÿ ¿¿ õðàì ³ áóäèíîê ³ç çàëîþ äëÿ ñâÿùåííèõ

òðàïåç. Âðàíö³ ãëàâà êîëåã³¿ ïðèíîñèâ î÷èñíó æåðòâó – äâîõ ñâèíåé ³ îäíó òåëèöþ. Îï³âäí³,

íàäÿãíóâøè â³íêè ç êîëîññÿ, âñ³ éøëè äî ãàþ, äå ïðèíîñèëè â æåðòâó âãîäîâàíó â³âöþ, ëà-

äàí ³ âèíî. Ïîò³ì â³äáóâàëîñÿ óçëèâàííÿ, ³ àðâàëüñüê³ áðàòè ïðÿìóâàëè äî íàéáëèæ÷îãî ïî-

ëÿ çà êîëîññÿì, çð³çàëè éîãî ³ ïåðåäàâàëè, ïåðåêëàäàþ÷è ç ë³âî¿ ðóêè â ïðàâó. Öÿ ïðîöåäó-

ðà ïîâòîðþâàëàñÿ äâ³÷³, ï³ñëÿ ÷îãî òàêå ñàìå ðîáèëè ç õë³áöÿìè, ÿê³ æåðö³, ââ³éøîâøè äî

õðàìó, ðîçïîä³ëÿëè ì³æ ñîáîþ. Çàìêíóâøè õðàì ³ âèäàëèâøè â³äò³ëÿ âñ³õ ñòîðîíí³õ, àð-

âàëüñüê³ áðàòè ïî÷èíàëè ñâÿùåííèé òàíåöü, ñï³âàþ÷è ïðè öüîìó ã³ìí, ñëîâà ÿêîãî âæå ñàì³

íå ðîçóì³ëè. ² îñê³ëüêè çàïàì’ÿòàòè ¿õ áóëî âàæêî, à ïîìèëêà ìîãëà âèêëèêàòè ãí³â áîãèí³,

òî âñ³ ìàëè ñïåö³àëüí³ áîãîñëóæáîâ³ çàïèñè, ÿêèõ ñóâîðî äîòðèìóâàëèñÿ. Ïåâíî, öå áóëè

çâåðíåí³ äî çåìë³ äðåâí³ çàêëèíàííÿ ïðî äàðóâàííÿ âðîæàþ.

Öåðåðà

Áîãèíþ æíèâ, ïîêðîâèòåëüêó ðîäþ÷îñò³ ³ øëþá³â Öåðåðó ãëèáîêî ïîâàæàëè ðèìñüê³

õë³áîðîáè. Íà ¿¿ ÷åñòü âëàøòîâóâàëèñÿ óðî÷èñò³ ñâÿòà – öåðåàë³¿, ùî ïî÷èíàëèñÿ 11 ÷è 12

êâ³òíÿ ³ ïðîäîâæóâàëèñÿ 8 äí³â. Öåðåàë³¿ ñïðàâëÿëè ò³ëüêè íèæ÷³ âåðñòâè – ïëåáå¿. Âîíè

îäÿãàëèñÿ â á³ëå (íà â³äì³íó â³ä çâè÷àéíî¿ ðîáî÷î¿ îäåæ³), ïðèêðàøàëè ñåáå â³íêàìè ³ ï³ñëÿ

óðî÷èñòèõ æåðòâîïðèíîøåíü (ï³äíîñèëè ñâèíåé, ïëîäè, ìåäÿí³ ñò³ëüíèêè) â³ñ³ì äí³â ðîçâà-

æàëèñÿ ïåðåãîíàìè â öèðêó. Ðèìñüêèé ëþä âëàøòîâóâàâ ñâÿòêîâ³ òðàïåçè, çàïðîøóþ÷è âñ³õ

ïåðåõîæèõ óìèëîñòèâèòè Öåðåðó, ÿêà äàº ñèòíó ¿æó. Ïîñòóïîâî êóëüò áîãèí³ Öåðåðè çëèâ-

ñÿ ç êóëüòîì “Ñâ³òëî¿ áîãèí³” (Òåëëóðè) ³ ãðåöüêî¿ Äåìåòðè, àëå ñâÿòî öåðåàë³é ç éîãî âåñå-

ëîùàìè ³ øèðîêîþ ãîñòèíí³ñòþ çáåðåãëîñÿ.

Áàõóñ

Äðóæèíîþ Áàõóñà

áóëà áîãèíÿ Ë³áåðà, ùî äîïîìàãàëà âèíîãðàäàðÿì ³ âèíîðîáàì.

Ñâÿòî íà ÷åñòü ö³º¿ ïîäðóæíüî¿ ïàðè â³äçíà÷àëîñü 17 áåðåçíÿ ³ ìàëî íàçâó ë³áåðàë³¿. Ó

ì³ñòàõ öüîãî äíÿ, êð³ì óðî÷èñòèõ æåðòâîïðèíîøåíü, óëàøòîâóâàëèñÿ òåàòðàëüí³ âèñòàâè, à

â ñ³ëüñüê³é ì³ñöåâîñò³ ñâÿòî çíàìåíóâàëîñÿ âåñåëîþ õîäîþ, æàðòàìè, òàíöÿìè ³ ãóëÿíêàìè

ç ùåäðèìè óçëèâàííÿìè Áàõóñó-Ë³áåðó, ÿêèé ñâî¿ì ÷óäåñíèì íàïîºì çâ³ëüíÿº ëþäèíó â³ä

óñ³ëÿêèõ òóðáîò, ³ éîãî äîáð³é ³ ïðåêðàñí³é äðóæèí³ Ë³áåð³. Ï³ä ÷àñ ë³áåðàë³é ïðèíîñèëèñÿ

æåðòâè ³ áîãèí³ Öåðåð³. Ñâÿòèëèùå Ë³áåðà ³ Ë³áåðè çíàõîäèëîñÿ â õðàì³ Öåðåðè.

378

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Áàõóñ (Bacchus) – ëàòèíñüêà ôîðìà ãðåöüêîãî ³ìåí³ Âàêõ (îäíîãî ç ³ìåí Ä³îí³ñà), ÿêîãî

îòîòîæíþâàëè ç äàâíüî³òàë³éñüêèì áîæåñòâîì Ë³áåðîì – áîãîì–ïîêðîâèòåëåì âèíîãðàäíèê³â,

âèíîðîáñòâà ³ âèíà. Ë³áåð (Liber) – ëàòèíñüêîþ îçíà÷àº “â³ëüíèé”. Î÷åâèäíî, öÿ íàçâà íàòÿêàëà íà

äåÿêó ñâîáîäó ïîâåä³íêè âëàøòîâàíèõ íà ÷åñòü Áàõóñà ñâÿò.

Âåðòóìí ³ Ïîìîíà

Âåðòóìí áóâ áîãîì ï³ð ðîêó ³ ïåðåòâîðåíü, ùî â³äáóâàþòüñÿ ó ïðèðîä³ ç çåìíèìè

ïëîäàìè: ñïî÷àòêó âîíè êâ³òíóòü, ïîò³ì çð³þòü ³, íàðåøò³, ïàäàþòü ç ã³ëîê, ÿê³ ñõèëÿþòüñÿ

ï³ä ¿õíüîþ âàãîþ. Âåðòóìí äàðóâàâ çåìë³ öâ³ò³ííÿ âåñíè, ë³òí³ æíèâà é îñ³íí³é âðîæàé

ïëîä³â. Àëå ïëîäîâèìè äåðåâàìè, îñîáëèâî ÿáëóíÿìè, ðåòåëüíî îï³êóâàëàñÿ þíà ³ ïðàöüî-

âèòà áîãèíÿ Ïîìîíà. Âîíà âñòèãàëà â óñ³õ ñàäàõ ï³äð³çàòè ñóõ³ ã³ëêè, ïðèùåïëþâàòè íîâ³

æèâö³, íàïóâàòè ïðîçîðîþ âîäîþ ñïðàãë³ äåðåâà. Ïåðåéìàþ÷èñü öèìè òóðáîòàìè, âîíà

çîâñ³ì íå ïîì³÷àëà, ÿê íàìàãàëèñÿ ïðèâåðíóòè ¿¿ óâàãó òàê³ ïîëüîâ³ ³ ë³ñîâ³ áîæåñòâà, ÿê

Ï³ê

, ùî æèâ ó ãàþ ïîáëèçó Àâåíòèíñüêîãî ïàãîðáà, é Ñ³ëüâàí, à òàêîæ ïóñòîòëèâ³ ñàòèðè.

Àëå íàéá³ëüø â³ä óñ³õ çà÷àðóâàâñÿ þíîþ êðàñîþ Ïîìîíè áîã Âåðòóìí. Ìàþ÷è çäàòí³ñòü äî

ïåðåâò³ëåííÿ, â³í ç’ÿâëÿâñÿ Ïîìîí³ ó âèãëÿä³ òî âî¿íà, òî ðèáàëêè ÷è ïðîñòîãî ñàä³âíèêà,

ïðîïîíóþ÷è ¿é ñâîþ ëþáîâ, àëå í³õòî íå ì³ã çàâîëîä³òè ñåðöåì Ïîìîíè ³ õî÷ íà ìèòü

â³äâåðíóòè ¿¿ â³ä óëþáëåíî¿ ñïðàâè. Âåðòóìí çâàæèâñÿ âïëèíóòè íà âïåðòó áîãèíþ ñèëîþ

÷óæîãî ïåðåêîíàííÿ. Ïåðåòâîðèâøèñü íà ñòàðåçíó áàáó, â³í ïðèéøîâ äî Ïîìîíè ³, ïîêè âî-

íà ïðîïîíóâàëà ïîâàæí³é ãîñò³ ñâ³æ³ ôðóêòè, ïî÷àâ ñòàðå÷èì ãîëîñîì ïåðåêîíóâàòè ¿¿ âèé-

òè çàì³æ çà ñëàâíîãî áîãà Âåðòóìíà. Ïîìîíà é òîä³ ð³øó÷å â³äìîâèëàñÿ, ïîñèëàþ÷èñü íà

òå, ùî í³êîëè íå áà÷èëà áîãà ³ íå ìîæå ñóäèòè ïðî éîãî äîñòî¿íñòâà. Òîä³ Âåðòóìí ïîñòàâ

ïåðåä çáåíòåæåíîþ Ïîìîíîþ â óñ³é ñâî¿é êðàñ³. Çîëîòîì ñÿÿëè éîãî êó÷åð³, ëþáîâ’þ ïàëà-

ëè î÷³. Â îäí³é ðóö³ þíàê òðèìàâ ñàäîâèé í³æ, à â ³íø³é – ïîâíèé êîøèê äóõìÿíèõ ïëîä³â.

Çà÷àðîâàíà ïðåêðàñíèì áîãîì, þíà Ïîìîíà ïîãîäèëàñÿ ñòàòè éîãî äðóæèíîþ. Ç’ºäíàâ-

øèñü íàçàâæäè, âîíè ïðîäîâæóâàëè íàòõíåííî ï³êëóâàòèñÿ ïðî áóÿííÿ ³ ñâ³æ³ñòü ïëîäîíîñ-

íèõ ñàä³â ³òàë³éñüêî¿ çåìë³. Ðèìëÿíè ãëèáîêî øàíóâàëè öþ þíó áîæåñòâåííó ïàðó. Õðàì

Âåðòóìíà áóëî ñïîðóäæåíî íà Àâåíòèíñüêîìó ïàãîðá³, Ïîìîíà æ ìàëà ñâîãî âëàñíîãî æåð-

öÿ – ôëàì³íà. Êîëè ïî÷èíàëîñÿ äîçð³âàííÿ ïëîä³â, ñàä³âíèêè ïðèíîñèëè æåðòâè öèì áîãàì,

à 13 ñåðïíÿ â³äáóâàëîñÿ ñâÿòî íà ÷åñòü Âåðòóìíà ³ éîãî ïðåêðàñíî¿ äðóæèíè.

Ôàâí

Ôàâí áóâ äîáðèì, âåñåëèì ³ ä³ÿëüíèì áîãîì ë³ñ³â, ãà¿â ³ ïîë³â. Â³í ïèëüíî îõîðîíÿâ

îòàðè â³ä õèæàê³â, çà ùî ïàñòóõè øàíóâàëè éîãî ï³ä ³ìåíåì áîãà Ëóïåðêà

(çàõèñíèêà â³ä

âîâê³â) ³, âëàñêàâëþþ÷è éîãî, ïðèíîñèëè â æåðòâó êîçë³â ³ ê³ç. Ùîð³÷íî 15 ëþòîãî âåñü Ðèì

ñâÿòêóâàâ ñâÿùåíí³ ëóïåðêàë³¿, çàñíîâàí³, çà ïåðåêàçàìè, ùå Ðîìóëîì ³ Ðåìîì, ÿêèõ

âèãîäóâàëà âîâ÷èöÿ, à ïîò³ì âèõîâóâàëè ïàñòóõè. Ñâÿòèëèùå Ôàâíà – Ëóïåðêàë – çíàõî-

äèëîñÿ á³ëÿ ãðîòà íà Ïàëàòèíñüêîìó ïàãîðá³. Â íüîìó ïàñòóõ çíàéøîâ íåìîâëÿò Ðîìóëà ³

Ðåìà. Ïî÷èíàëîñÿ ñâÿòêóâàííÿ ëóïåðêàë³é ³ç ïðèíåñåííÿ â æåðòâó ê³ç ³ êîçë³â, ïðè÷îìó á³ëÿ

â³âòàðÿ ñòîÿëè äâà þíàêè. Æåðö³-ëóïåðêè òîðêàëèñÿ ¿õíüîãî ÷îëà çàïëÿìîâàíèì êðîâ’þ

æåðòîâíèì íîæåì ³ íåãàéíî âèòèðàëè ö³ êðèâàâ³ ñìóãè êîçÿ÷îþ âîâíîþ, çìî÷åíîþ â ìîëîö³.

Ïðè öüîìó þíàêè ïîâèíí³ áóëè ñì³ÿòèñÿ. Çàê³í÷èâøè îáðÿä æåðòâîïðèíîøåííÿ ³ ñâÿùåííîãî

áåíêåòó, æåðö³ âèð³çàëè ç³ øê³ð ïðèíåñåíèõ ó æåðòâó êîçë³â ïîâ’ÿçêè íà ñòåãíà – ôàðòóõè ³

ðåìåí³ (ôåáðóà)

, ç êðèêàìè ³ ãàëàñîì âèá³ãàëè ç Ëóïåðêàëà ³ ì÷àëè íàâêîëî Ïàëàòèíñêîãî

379

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Áîæåñòâî ïîë³â òà ë³ñ³â, áàòüêî Ôàâíà. Ï³ê çíåõòóâàâ êîõàííÿì ÷àêëóíêè Ê³ðêè (Öèðöå¿), ÿêà çà öå

éîãî ïîêàðàëà, ïåðåòâîðèâøè íà äÿòëà. Ó ðèìëÿí â³í ââàæàâñÿ ïòàõîì-â³ùóíîì.

Ç ëàòèíñüêî¿ “lupus” – âîâê.

Februarius (ëàò.) – çâ³äñè ïîõîäèòü íàçâà äðóãîãî çèìîâîãî ì³ñÿöÿ ëþòîãî (ðîñ. – ôåâðàëü).

ïàãîðáà, çàâäàþ÷è óäàðè ðåìåíÿìè âñ³ì çóñòð³÷íèì. Öå áóâ äðåâí³é î÷èñíèé ³ ñïîêóòíèé

îáðÿä, ³ ðèìëÿíè îõî÷å îòðèìóâàëè óäàðè ñâÿùåííèõ ðåìåí³â, ÿê³ í³áèòî çí³ìàëè ç íèõ óñþ

ñêâåðíó, ùî íàêîïè÷èëàñÿ çà ð³ê. Æ³íêè, ÿê³ áàæàëè çáåðåæåííÿ ïîäðóæíüîãî ùàñòÿ, ìèðó â

ðîäèí³ é çá³ëüøåííÿ ñ³ìåéñòâà, íàìàãàëèñÿ íåîäì³ííî îäåðæàòè óäàð êîçÿ÷îãî ðåìåíÿ ³

âèõîäèëè íàçóñòð³÷ ëóïåðêàì. Ëþáëÿ÷è ³ øàíóþ÷è ïðèõèëüíîãî äî íèõ áîãà Ôàâíà, ðèìñüê³

õë³áîðîáè ³ ïàñòóõè ñâÿòêóâàëè ùå é ôàâíàë³¿, ÿê³ ñïðàâëÿëè 5 ãðóäíÿ ïðîñòî íåáà. Æåðòâî-

ïðèíîøåííÿ ç âèíà, ìîëîêà ³ çàêîëîòèõ êîçë³â çàê³í÷óâàëèñÿ âåñåëèì áåíêåòîì, ó ÿêîìó

ñèìâîë³÷íî áðàâ ó÷àñòü ³ ñàì âåñåëèé ³ äîáðèé Ôàâí. Ó öåé äåíü õóäîá³ äîçâîëÿëîñü áðîäèòè

ïî ïîëÿõ ³ ë³ñàõ áåç ïàñòóõ³â, îðí³ òâàðèíè â³äïî÷èâàëè, à ðàáè ìîãëè ðîçâàæàòèñÿ íà ëóãàõ ³

ïåðåõðåñòÿõ äîð³ã. Õî÷à Ôàâí áóâ äîáðîçè÷ëèâèì áîæåñòâîì, àëå ³íîä³ â³í ëþáèâ ïîáàâèòèñÿ

³ íàëÿêàòè ëþäèíó, ÿêà çàáðåëà âãëèá ë³ñó ³ ïîðóøèëà éîãî ñïîê³é. Â³í ïîëþáëÿâ íàø³ïòóâàòè

âñ³ëÿê³ ñòðàøí³ ³ñòîð³¿ ñïëÿ÷èì. Òèì, äî êîãî â³í áóâ ïðèõèëüíèé, Ôàâí ïîâ³äîìëÿâ ñâî¿

ïðîðîêóâàííÿ îñîáëèâèì øåëåñòîì ëèñòó. Àäæå Ôàâí áóâ ñèíîì áîãà Ï³êà ³ â³ä íüîãî

óñïàäêóâàâ ïðîðî÷èé äàð. ßêùî ëþäèíà õîò³ëà îäåðæàòè â³äïîâ³äü íà ïèòàííÿ, ùî ¿¿

òðèâîæèëè, òî òðåáà áóëî ñì³ëèâî ëÿãòè ó ñâÿùåííîìó ãà¿ íà øê³ðó ïðèíåñåíî¿ â æåðòâó â³âö³

é îäåðæàòè ïðîðîöòâî Ôàâíà â ñíîâèä³íí³. Áëèçüêèì äî áîãà Ôàâíà áóâ Ñ³ëüâàí, ÿêîãî

âøàíîâóâàëè ÿê áîãà – ïîêðîâèòåëÿ ë³ñó. Â³í, òàê ñàìî ÿê ³ Ôàâí, îáåð³ãàâ ÷åðåäè â ë³ñàõ ³

ëþáèâ ïðîñòó ïàñòóøó ñîï³ëêó. Éîãî ïîñò³éíèì ñóïóòíèêîì áóâ ïåñ – â³ðíèé ïîì³÷íèê

ïàñòóõ³â. Ñ³ëüâàí òàêîæ âîëîä³â äàðîì ïðîðîöòâà, é ³íîä³ ç ãëèáèíè ë³ñó ëóíàâ ãó÷íèé ãîëîñ

áîãà, ÿêèé íàâîäèâ ñòðàõ, ïåðåäâ³ùàþ÷è âàæëèâ³ ïîä³¿. Íà ñâÿòà áîãà Ñ³ëüâàíà äîïóñêàëèñÿ

ò³ëüêè ÷îëîâ³êè. Æ³íêàì öå ñóâîðî çàáîðîíÿëîñü.

Ôàâíà

Ï³ä çàñòóïíèöòâîì áîãèí³ Ôàâíè, äðóæèíè ³ ïîì³÷íèö³ áîãà Ôàâíà, çíàõîäèëèñÿ ïî-

ëÿ, ë³ñè ³ ñàäè, ÿê³ âîíà ùåäðî íàä³ëÿëà ðîäþ÷³ñòþ. Ï³ä ³ì’ÿì “Äîáðî¿ áîãèí³” (Bona dea) âî-

íà âèÿâëÿëà îñîáëèâå áëàãîâîë³ííÿ äî æ³íîê, ÿê³ ñïðàâëÿëè íà ¿¿ ÷åñòü äâà óðî÷èñòèõ ñâÿ-

òà. Îäíå ç íèõ â³äáóâàëîñÿ ïåðøîãî òðàâíÿ â õðàì³ áîãèí³ íà Àâåíòèíñüêîìó ïàãîðá³, äå

çáèðàëèñÿ þðáè ðèìëÿíîê, áàæàþ÷è âøàíóâàòè ñâîþ âèñîêó ïîêðîâèòåëüêó ³ ïðèíåñòè ¿é

âñòàíîâëåí³ çâè÷àºì æåðòâè. Äðóãå ñâÿòî ïðèïàäàëî íà ïåðø³ ÷èñëà ãðóäíÿ ³ ñïðàâëÿëîñÿ

â áóäèíêó îäí³º¿ ç âèùèõ ïîñàäîâèõ îñ³á (êîíñóëà ÷è ïðåòîðà). ×îëîâ³êè ïîâèíí³ áóëè çàëè-

øèòè áóäèíîê íà âñþ í³÷. Êåðóâàëè òà¿íñòâàìè öåðåìîí³¿ æðèö³ áîãèí³ Âåñòè ³ ãîñïîäàðêà

áóäèíêó, äå â³äáóâàëîñÿ áîãîñëóæ³ííÿ. Ò³ëüêè æ³íêè ìîãëè áóòè ïðèñóòí³ìè íà ñâÿò³, ïðè÷î-

ìó âîíè íàñò³ëüêè ðåòåëüíî çáåð³ãàëè òàºìíèö³ öüîãî îáðÿäó, ùî äî ö³º¿ ïîðè òàê í³õòî ³ íå

çì³ã ç’ÿñóâàòè, ùî ñàìå òàì â³äáóâàëîñÿ. Â³äîìî áóëî ëèøå, ùî íàìåò, äå ñòîÿëî çîáðà-

æåííÿ áîãèí³, ïðèêðàøàâñÿ âèíîãðàäíèìè ëîçàìè, á³ëÿ í³ã ñòàòó¿ íàñèïàëàñÿ ñâÿùåííà

çåìëÿ ³ âñ³ æåðòâîïðèíîøåííÿ ñóïðîâîäæóâàëèñÿ ìóçèêîþ ³ ñï³âîì ã³ìí³â. Â ³ñòîð³¿ öüîãî

êóëüòó â³äîìèé ëèøå ºäèíèé âèïàäîê, êîëè þíàê ñïðîáóâàâ ïîòðàïèòè äî áóäèíêó, äå â³äáó-

âàëîñÿ òà¿íñòâî, ïåðåîäÿãíóâøèñü ó æ³íî÷å ïëàòòÿ ³ âèäàâøè ñåáå çà ìóçèêàíòêó. Îáìàí

áóâ âèêðèòèé ñëóæíèöÿìè, ³ âèííîãî îáâèíóâàòèëè ó ñâÿòîòàòñòâ³

380

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Öþ çóõâàë³ñòü äîçâîëèâ ñîá³ ìîëîäèé ðèìñüêèé àðèñòîêðàò Êëîä³é, ï³äêóïèâøè îäíó ç³ ñëóæíèöü

ó áóäèíêó Þë³ÿ Öåçàðÿ, äå â³äáóâàëîñÿ òà¿íñòâî íà ÷åñòü “Äîáðî¿ áîãèí³”. Êëîä³ÿ çâèíóâàòèëè ó

áëþçí³ðñòâ³, ùî âèêëèêàëî õâèëþ îáóðåííÿ. Òîä³ Þë³é Öåçàð ðîçëó÷èâñÿ ç³ ñâîºþ äðóæèíîþ. Éîãî

çàïèòàëè, ÷îìó â³í öå çðîáèâ, àäæå âîíà í³ â ÷îìó íå áóëà âèííà. Öåçàð â³äïîâ³â ôðàçîþ, ùî ñòàëà

êðèëàòîþ: “ß çðîáèâ öå òîìó, ùî äðóæèíà Öåçàðÿ ïîâèííà áóòè ïîçà ï³äîçðîþ”.