Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Òàðêâ³í³é Ãîðäèé ³ ïàä³ííÿ öàðñüêî¿ âëàäè â Ðèì³

Ëóö³é Òàðêâ³í³é, îäåðæàâøè öàðñüêó âëàäó ö³íîþ çëî÷èíó, îòî÷èâ ñåáå ö³ëèì çàãîíîì

îõîðîíö³â, ðîçóì³þ÷è, ùî ñàì ïîäàâ ïðèêëàä, ÿê ìîæíà çäîáóòè öàðñüêèé òðîí. Êð³ì òîãî, â³í

âèíèùèâ òèõ ñåíàòîð³â, ÿêèõ ââàæàâ ïðèõèëüíèêàìè óáèòîãî íèì Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, îñê³ëüêè çàõî-

ïèâ öàðñüêó âëàäó, óíèêíóâøè îáðàííÿ ñåíàòîðàìè ³ íàðîäíèìè çáîðàìè. Ëóö³é, ðîçóì³þ÷è,

ùî ï³ñëÿ ïîä³é, òðàã³çì ÿêèõ ïîñèëèâñÿ ÷åðåç éîãî çàáîðîíó ïîõîâàòè ç ïî÷åñòÿìè ñòàðîãî öà-

ðÿ, â³í íå ì³ã ðîçðàõîâóâàòè íà ïîâàãó ñâî¿õ ñï³âãðîìàäÿí, òîìó âèð³øèâ òðèìàòè ï³ääàíèõ ï³ä

çàãðîçîþ ñòðàõó. Ëóö³é Òàðêâ³í³é, óñóïåðå÷ çàêîíàì, âåðøèâ ïðàâîñóääÿ ³ çàñóäæóâàâ ãðîìà-

äÿí äî ñòðàòè ³ âèãíàííÿ, ïîçáàâëÿâ æèòòÿ, ìàéíà ³ áàòüê³âùèíè âñ³õ íåóãîäíèõ ÷è ï³äîçð³ëèõ.

Íåçàëåæíî â³ä ðàäè ñåíàòîð³â, â³í îãîëîøóâàâ ³ çàê³í÷óâàâ âîºíí³ ä³¿, ñâàâ³ëüíî óêëàäàâ óãîäè

³ ïîðóøóâàâ ¿õ. Äî óñ³õ áåç âèíÿòêó Òàðêâ³í³é ñòàâèâñÿ çàðîçóì³ëî, íå áåðó÷è äî óâàãè í³ çàñëó-

ãè, í³ ÷åñíîòè ñâî¿õ ñï³âãðîìàäÿí. Íà âîëþ ñåíàòó ³ íàðîäó â³í íå çâàæàâ ³ øóêàâ ï³äòðèìêè íå

â Ðèì³, à ïîçà éîãî ìåæàìè, ðîçðàõîâóþ÷è íà äîïîìîãó çíàò³ ç ñóñ³äí³õ ïëåìåí ñóïðîòè ñâîº¿

âëàñíî¿ áàòüê³âùèíè. Â³í íàâ³òü âèäàâ ñâîþ äî÷êó çà áàãàòîãî ³ çíàòíîãî òóñêóëàíöÿ, ïðàãíó÷è

ñîþçó ç éîãî ñèëüíîþ ð³äíåþ. Ïðîòå, íåñïðîìîæíèé ïðèáîðêàòè ñâîþ ïîãàíó âäà÷ó, Òàðêâ³í³é

ïðèíèæóâàâ ïðè ïåðø³é ë³ïø³é íàãîä³ ñâî¿õ ñîþçíèê³â. Éîãî ï³äñòóïíèöòâî ïåðåâåðøóâàëî éî-

ãî íåïîì³ðíó ãîðä³ñòü, çàâäÿêè ÿê³é Ëóö³é Òàðêâ³í³é ³ îäåðæàâ ñâîº ïð³çâèñüêî Ãîðäèé. Â³í ì³ã

âëàøòóâàòè ï³äëó ïàñòêó ³ ñòðàòèòè íåâèííó ëþäèíó, ÿêà ìàëà çóõâàë³ñòü êèíóòè äîê³ð ðèìñü-

êîìó öàðþ â íåïîâàç³ äî âîæä³â, ÿê³ ç³áðàëèñÿ çà éîãî âëàñíèì íàêàçîì, ÿê öå áóëî ç Òóðíîì

ç Àðèö³¿. Òàðêâ³í³é îáâèíóâàòèâ éîãî â çìîâ³ ïðîòè öàðÿ ³ ñïðîá³ óáèâñòâà, ï³äêóïèâøè ðàáà,

ÿêèé ï³äêèíóâ ó ïàëàòó Òóðíà ìå÷³, ùî í³áè-òî íàëåæàëè çìîâíèêàì.

Ðîçïðàâèâøèñü ó òàêèé ñïîñ³á ç Òóðíîì ç Àðèö³¿, Òàðêâ³í³é Ãîðäèé çàëÿêàâ ³íøèõ

âîæä³â, ³ ò³ çìóøåí³ áóëè ïîãîäèòèñÿ íà ïîíîâëåííÿ òðèâàëî¿ óãîäè ç Ðèìîì. ² õî÷à, ÿê ðîç-

ïîâ³äàëè, â³í áóâ íåñïðàâåäëèâèì ïðàâèòåëåì, àëå íå òâåðäîãîëîâèì âîºíà÷àëüíèêîì, ³

óñï³øíî ïðîâ³â ê³ëüêà â³éñüêîâèõ îïåðàö³é ³ç ñóñ³äí³ìè ì³ñòàìè ³ íàâ³òü óçÿâ âåëèêó çäîáè÷,

ðîçãðîìèâøè ïëåì’ÿ âîëüñüê³â, ïðîòå éîãî â³éñüêîâ³ çàäóìè òàêîæ ´ðóíòóâàëèñÿ íà õèòðî-

ùàõ ³ ï³äñòóïíèöòâ³. Òàêîþ áóëà éîãî â³éíà ³ç ñèëüíèì ³ áàãàòèì ì³ñòîì Ãàá³ÿìè, ÿêå ñòàëî

íåïðèñòóïíèì äëÿ ðèìñüêèõ âî¿í³â. Òóäè âò³ê éîãî ìîëîäøèé ñèí Ñåêñò Òàðêâ³í³é, âäàâøè,

ùî ðÿòóºòüñÿ â³ä íåñòåðïíî¿ æîðñòîêîñò³ áàòüêà, ÿêèé í³áèòî áàæàâ íàâåñòè ëàä ó âëàñíî-

ìó äîì³ øëÿõîì çíèùåííÿ íåïîê³ðíèõ ñèí³â. Ìåøêàíö³ Ãàá³é ïîâ³ðèëè íàð³êàííÿì Ñåêñòà

Òàðêâ³í³ÿ, äî òîãî æ, â³í, çàâîéîâóþ÷è ïðèõèëüí³ñòü ãðîìàäÿí, øàíîáëèâî âèñëóõîâóâàâ

ñòàð³éøèí, áðàâ ó÷àñòü ó çàãàëüíèõ çáîðàõ ³ íàïîëÿãàâ íà ïðîäîâæåíí³ â³éíè ç Ðèìîì ³ ç

âëàñíèì “áàòüêîì-òèðàíîì”. Âäàëèìè â³éñüêîâèìè âèëàçêàìè ³ ùåäðî ðîçïîä³ëåíîþ çäî-

áè÷÷þ Ñåêñò Òàðêâ³í³é çäîáóâ ïðèõèëüí³ñòü ³ äîâ³ðó ñâî¿õ íîâèõ ñîþçíèê³â ³ ñòàâ íå ìåíø

ñèëüíèì ó Ãàá³ÿõ, í³æ áàòüêî éîãî â Ðèì³. Íå îäåðæàâøè ðîçïîðÿäæåíü Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî

ùîäî ïîäàëüøèõ ä³é, Ñåêñò ïî÷àâ ä³ÿòè òàê ñàìî, ÿê éîãî áàòüêî. ²íòðèãàìè ³ ï³äêóïîì â³í

äîì³ãñÿ âèãíàííÿ, ðîçîðåííÿ ³ âèíèùåííÿ íàéá³ëüø çíàòíèõ ãðîìàäÿí, âì³ëî íàöüêîâóþ÷è

íà íèõ íàðîä ³ ñ³þ÷è âñþäè ðîçáðàò. Á³äíèõ â³í çàëó÷àâ íà ñâîþ ñòîðîíó ùåäðèìè ïîäàðóí-

êàìè ç ìàéíà ñòðà÷åíèõ ÷è âèãíàíèõ. Óñ³ ö³ ä³¿ Ñåêñòà çîâñ³ì ïîñëàáèëè â³ä÷óòòÿ çàãàëüíî-

ãî ëèõà, ÿêå çàãðîæóâàëî ì³ñòó, ³ çíåêðîâèëè òèõ, õòî ì³ã áè ïðîòèñòîÿòè. Ó ðåçóëüòàò³ ãàíåá-

íî¿ ³ â³ðîëîìíî¿ ãðè Ñåêñòà Ãàá³¿ áåç îïîðó îïèíèëèñÿ ï³ä âëàäîþ ðèìñüêîãî öàðÿ.

Òàðêâ³í³é Ãîðäèé, áàæàþ÷è ùå á³ëüøå âîçâåëè÷èòè Ðèì ñåðåä ³íøèõ ï³äâëàäíèõ éîìó

ì³ñò, âçÿâñÿ äî ñïîðóäæåííÿ õðàìó Þï³òåðîâ³ íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³. Ó éîãî áóä³âíèöòâ³

áðàëè ó÷àñòü ïðîñëàâëåí³ ìàéñòðè ç Åòðóð³¿, çàïðîøåí³ öàðåì, à çíàìåíèòèé åòðóñüêèé

ñêóëüïòîð Âóëêà ñòâîðþâàâ ñòàòó¿ äëÿ îçäîáëåííÿ õðàìó. Êâàïëÿ÷èñü ç³ ñïîðóäæåííÿì õðà-

401

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

ìó, ÿêèé, â³äïîâ³äíî äî çàäóìó öàðÿ, ïîâèíåí áóâ óâ³÷íèòè íå ò³ëüêè ñëàâó âåðõîâíîãî áîæå-

ñòâà ðèìëÿí, àëå ³ ñòàòè âò³ëåííÿì ìîãóòíîñò³ ñàìîãî Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî, â³í çìóñèâ çàéìàòè-

ñÿ áóä³âåëüíèìè ðîáîòàìè ³ ïðîñòèé íàðîä. Êð³ì õðàìó, ñïîðóäæóâàëèñÿ ëîæ³ äëÿ çíàò³ íà-

âêîëî öèðêó, ïðîêëàäàëàñÿ ï³ä çåìëåþ âåëè÷åçíà òðóáà äëÿ çáèðàííÿ âñ³õ ì³ñüêèõ íå÷èñòîò.

Îäíàê óñÿ öÿ áóðõëèâà ä³ÿëüí³ñòü íå ìîãëà âãàìóâàòè â ñåðö³ öàðÿ íåäîáð³ ïåðåä÷óòòÿ, ÿê³

çàâæäè òðèâîæàòü ëþäåé ç íå÷èñòîþ ñîâ³ñòþ. ² êîëè â éîãî âëàñíîìó ïàëàö³ ç äåðåâ’ÿíî¿ êî-

ëîíè âèïîâçëà çì³ÿ, öàð, íå äîâ³ðÿþ÷è ðîç’ÿñíåííÿì åòðóñüêèõ â³ùóí³â, âèð³øèâ îäåðæàòè

òëóìà÷åííÿ öüîãî ñòðàøíîãî çíàìåííÿ ó Äåëüô³éñüêîãî îðàêóëà.

Ç ö³ºþ ìåòîþ â³í ïîñëàâ ó Äåëüôè äâîõ ñâî¿õ ñèí³â ³ ïëåì³ííèêà Ëóö³ÿ Þí³ÿ, ïðîçâà-

íîãî “Áðóòîì” (íåäîóìêîì) ÷åðåç éîãî íåêâàïëèâ³ñòü ³ ñëàáê³ñòü ðîçóìó. Ëóö³é Þí³é îõî÷å

ïðèéíÿâ öå ïð³çâèñüêî, òîìó ùî Òàðêâ³í³é, ââàæàþ÷è éîãî íåäàëåêèì ³ â³ëüíî êîðèñòóþ÷èñü

éîãî ìàéíîì (áàòüêî ³ ñòàðøèé áðàò Ëóö³ÿ Þí³ÿ áóëè ñòðà÷åí³ â³ðîëîìíèì öàðåì), ñòàâèâñÿ

äî Áðóòà çíåâàæëèâî, íå ï³äîçðþþ÷è, ùî ó äóø³ þíàêà êðèþòüñÿ âåëèê³ çàäóìè ùîäî

çâ³ëüíåííÿ áàòüê³âùèíè. Ïðèáóâøè â Äåëüôè, öàðñüê³ ñèíè ï³äíåñëè áîãó Àïîëëîíó äîðî-

ãîö³íí³ äàðóíêè. Áðóò ïîò³øèâ ¿õ ñâî¿ì ï³äíîøåííÿì, ïîæåðòâóâàâøè áîãó ñâ³é äîðîæí³é ö³ïîê,

çðîáëåíèé ç ðîãó. Àëå óñåðåäèí³ ö³ïîê áóâ âèäîâáàíèé ³ â íüîãî áóëà âñòàâëåíà çîëîòà ñåð-

öåâèíà. Òèì ñàìèì Áðóò õîò³â ïîêàçàòè, ùî ï³ä íåïîêàçíîþ îáîëîíêîþ â íüîìó êðèëàñÿ ïðå-

êðàñíà ³ ãîðäà äóøà. Âèêîíàâøè äîðó÷åííÿ, þíàêè ïîáàæàëè äîâ³äàòèñÿ ïðî ñâîº ìàéáóòíº.

² òàºìíè÷èé ãîëîñ ï³ô³¿ ç ãëèáèíè óùåëèíè ïðîâ³ùóâàâ, ùî òîé ç íèõ îäåðæèòü âåðõîâíó âëà-

äó â Ðèì³, õòî ïåðøèì ïîö³ëóº ñâîþ ìàò³ð. Ñèíè öàðÿ çðîçóì³ëè öå ïðîðîöòâî áóêâàëüíî ³

â³äêëàëè éîãî âèð³øåííÿ äî ïîâåðíåííÿ äîäîìó, ùîïðàâäà, äîìîâèâøèñü íå ñïîâ³ùàòè ïðî

öå ìîëîäøîãî áðàòà Ñåêñòà. Áðóò âèòëóìà÷èâ ñëîâà ï³ô³¿ ³íàêøå ³, çðîáèâøè âèãëÿä, ùî

ñï³òêíóâñÿ, óïàâ ³ òîðêíóâñÿ çåìë³ (ö³º¿ ñï³ëüíî¿ ìàòåð³ âñ³õ ëþäåé) ãóáàìè.

Ïîâåðíóâøèñü ³ç Äåëüô³â, ñèíè çàñòàëè Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî â ðîçïàë³ ï³äãîòîâêè äî

â³éíè ç ïëåì’ÿì ðóòóë³â çà áàãàòå ì³ñòî Àðäå¿. Îäðàçó âçÿòè éîãî íå âäàëîñÿ, ³ â³éñüêà ðèì-

ëÿí îáëîæèëè ì³ñòî. Ç³áðàâøèñü íà ãóëÿíêó â íàìåò³ Ñåêñòà Òàðêâ³í³ÿ, ìîëîä³ âî¿íè, ïîì³æ

³íøèõ ðîçìîâ ³ æàðò³â, ïî÷àëè âèõâàëÿòè âèñîê³ ÷åñíîòè ³ ïðàöüîâèò³ñòü ñâî¿õ äðóæèí. Ðîç-

ïàëåí³ âèíîì, ñïåðå÷àëüíèêè ñêî÷èëè íà êîíåé ³ ïîì÷àëè â Ðèì, ùîá íà âëàñí³ î÷³ ïîáà÷è-

òè, ÷èì çàéíÿò³ çà ¿õíüî¿ â³äñóòíîñò³ ñïðàâä³ äîáðî÷åñí³ ðèìñüê³ æ³íêè. ² ïåðåêîíàëèñÿ, ùî

óñ³ âîíè àáî ðîçâàæàëèñÿ áàëàêàíèíîþ ç ïîäðóãàìè, àáî áóëè íà áåíêåò³ â öàðñüêèõ

íåâ³ñòîê. Ëèøå îäíà Ëóêðåö³ÿ, ïðåêðàñíà ³ ñêðîìíà äðóæèíà Êîëëàò³íà, ÿêèé áðàâ ó÷àñòü â

ñóïåðå÷ö³, ï³çíî âíî÷³ ñèä³ëà ç³ ñëóæíèöÿìè çà ïðÿäèâîì. Âîíà ïðèâ³òíî ïðèéíÿëà íåæäà-

íèõ ãîñòåé, ³ â ñåðö³ Ñåêñòà Òàðêâ³í³ÿ, çà÷àðîâàíîãî ¿¿ êðàñîþ, çàðîäèâñÿ íèöèé çàäóì.

Áåç â³äîìà ÷îëîâ³êà Ëóêðåö³¿ Ñåêñò ÷åðåç äåê³ëüêà äí³â çíîâó ïîäàâñÿ â áóäèíîê Êîë-

ëàò³íà. Ëóêðåö³ÿ, í³÷îãî íå ï³äîçðþþ÷è, âèÿâèëà ãîñòèíí³ñòü, çâåë³ëà ñëóãàì ç íàñòàííÿì

íî÷³ â³äâåñòè éîãî â îïî÷èâàëüíþ äëÿ ãîñòåé. Ïåðåêîíàâøèñü, ùî óñ³ â áóäèíêó ïîñíóëè,

Ñåêñò ç îãîëåíèì ìå÷åì ïðîêðàâñÿ äî ïîêî¿â Ëóêðåö³¿ ³, ðîçáóäèâøè ïåðåëÿêàíó æ³íêó, íà-

ìàãàâñÿ ñõèëèòè ¿¿ äî ïåðåëþáñòâà. Àëå í³ ïîãðîçè, í³ áëàãàííÿ íå ìîãëè ïîõèòíóòè ¿¿ äîá-

ðî÷åñíîñò³, ³ ëèøå êîëè Ñåêñò ïîêëÿâñÿ, ùî, óáèâøè ¿¿, â³í ïîêëàäå äî íå¿ íà ëîæå çàäóøå-

íîãî ðàáà ³ ñàìà ïàì’ÿòü ïðî íå¿ áóäå çáåç÷åùåíà â î÷àõ ¿¿ áëèçüêèõ, íåùàñíà ï³ääàëàñÿ

íàñèëüñòâó. Ñåêñò ï³øîâ, òð³óìôóþ÷è, à Ëóêðåö³ÿ â ïîâíîìó ðîçïà÷³ ïîñëàëà â³ñíèêà äî

áàòüêà ³ ÷îëîâ³êà â òàá³ð ç³ çâ³ñòêîþ, ùî ç íåþ ñòàëîñÿ òÿæêå íåùàñòÿ, ïðî ÿêå âîíà ìîæå

ïîâ³äîìèòè ò³ëüêè ïðè çóñòð³÷³. Êîëëàò³í ïðè¿õàâ ðàçîì ç Ëóö³ºì-Þí³ºì Áðóòîì, ÿêîãî

çóñòð³â äîðîãîþ. Ëóêðåö³ÿ ÷åêàëà ¿õ â îïî÷èâàëüí³ íà îïîãàíåíîìó ïîäðóæíüîìó ëîæ³ ³, ðîç-

ïîâ³âøè óñå, ùî ñòàëîñÿ, ïî÷àëà áëàãàòè ïðî ïîìñòó íåã³äíèêó, ÿêèé çãàíüáèâ ¿¿ íåïîðî÷íå

402

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

³ì’ÿ. Ìîâ÷êè ñëóõàëè âîíè íåùàñíó æ³íêó, ÿêà çàòèíàëàñÿ â³ä ñòðèìóâàíèõ ðèäàíü. Íå ñëó-

õàþ÷è ñë³â ðîçðàäè, âîíà ïðîìîâèëà: “ß íå âèçíàþ çà ñîáîþ ïðîâèíè, àëå íå çâ³ëüíÿþ ñå-

áå â³ä ñòðàòè”. Òâåðäîþ ðóêîþ Ëóêðåö³ÿ âñòðîìèëà ñîá³ â ãðóäè êèíäæàë, ùî áóâ çàõîâàíèé

ó íå¿ â îäÿç³, ³ ñõèëèëàñÿ íà íüîãî, ùîá â³í ãëèáøå ââ³éøîâ ó ñåðöå. Âðàæåí³ òèì, ùî

ñêî¿ëîñÿ, ìîâ÷êè ñòîÿëè áàòüêî ³ ÷îëîâ³ê á³ëÿ ïîñòåë³ Ëóêðåö³¿. À Áðóò, âèéíÿâøè ç ãðóäåé

ìîëîäî¿, ïðåêðàñíî¿ ³ øëÿõåòíî¿ æ³íêè êèíäæàë, çàëèòèé êðîâ’þ, çàïðèñÿãñÿ, ùî áóäå ïå-

ðåñë³äóâàòè öàðÿ Òàðêâ³í³ÿ ç éîãî ï³äñòóïíîþ äðóæèíîþ ³ âñ³ìà íàùàäêàìè ³ íå äîïóñòèòü,

ùîá âîíè ÷è õòîñü ³íøèé öàðþâàâ ó Ðèì³. Òàêî¿ æ êëÿòâè çàæàäàâ â³í ³ â³ä îòî÷óþ÷èõ, óðà-

æåíèõ òåì, ùî Áðóò ï³ä çîâí³øí³ì ñëàáîóìñòâîì ïðèõîâóâàâ òàêó ñèëó äóõó ³ øëÿõåòí³ñòü.

Âèí³ñøè ò³ëî á³äíî¿ æåðòâè öàðñüêî¿ ñâàâîë³ íà ôîðóì Êîëëàö³¿

, âîíè çìóñèëè æè-

òåë³â ì³ñòà éòè äî Ðèìó, ùîá ïîêëàñòè êðàé ëèõîä³éñòâó ³ íàñèëüñòâó. Áðóò ³ òóò çàêëèêàâ

íàðîä äî çáðî¿, ùîá ïîìñòèòèñÿ çà âñ³ îáðàçè, îñê³ëüêè ìàéæå êîæíèé áóâ îáðàæåíèé ÷è

ïðèíèæåíèé Òàðêâ³í³ºì ³ éîãî ñèíàìè. Þðáà îçáðîºíèõ ìåøêàíö³â Êîëëàö³¿, î÷îëþâàíà

Áðóòîì, ââ³éøëà â Ðèì ³ ïðèêëèêàëà íà ñâîþ ñòîðîíó íàðîä, ÿêèé ç³áðàâñÿ íà ôîðóì³. Áðóò,

ïîòðÿñàþ÷è ìå÷åì, íà ÿêîìó ùå íà âèñîõëà êðîâ Ëóêðåö³¿, íàçâàâ çëî÷èíöÿìè ³ öàðÿ, ³ éî-

ãî ñèí³â, ³ éîãî äðóæèíó. Â³í íàãàäàâ ïðî çëî÷èí, ñêîºíèé Òàðêâ³í³ºì, ÿêèé ïðèâñåëþäíî

óáèâ ñòàðîãî Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, íàäçâè÷àéíå ñâÿòîòàòñòâî éîãî äðóæèíè, ÿêà ðîçòîïòàëà êîíÿ-

ìè ò³ëî âëàñíîãî áàòüêà, óñ³ êðèâäè, çàïîä³ÿí³ öàðåì, òÿæê³ ïîâèííîñò³, ÿêèìè â³í óòèñêóâàâ

á³äíÿê³â. Ïðàâåäíèé ãí³â Áðóòà, éîãî ãð³çíå êðàñíîìîâñòâî âèêëèêàëî ñåðåä íàðîäó òàêå

ñèëüíå îáóðåííÿ, ùî òóò æå áóëî âèð³øåíî ïîçáàâèòè Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî âëàäè ³ âèãíàòè éî-

ãî ç ì³ñòà ç äðóæèíîþ ³ ä³òüìè. Äàðåìíî öàðèöÿ Òóëë³ÿ â ñóì’ÿòò³ ìåòàëàñÿ ì³ñòîì. Óñ³, õòî

áà÷èâ ¿¿, ïîñèëàëè ¿é ïðîêëüîíè ³ ïðèêëèêàëè ôóð³é – ìåñíèöü çà óáèòèõ áàòüê³â.

Áðóò, ç³áðàâøè âî¿í³â, ðóøèâ ó òàá³ð öàðÿ á³ëÿ Àðäå¿, ùîá ï³äáóðèòè â³éñüêî

Òàðêâ³í³ÿ, ÿêå òðèìàëî â îáëîç³ ì³ñòî. Òàðêâ³í³é êèíóâñÿ äî Ðèìó, âîë³þ÷è ç âëàñòèâîþ éî-

ìó ð³øó÷³ñòþ æîðñòîêî ïðèäóøèòè ïîâñòàííÿ. Áðóò ñïåö³àëüíî ï³øîâ ³íøîþ äîðîãîþ, ùîá

ðîçìèíóòèñÿ ç öàðåì. Ïåðåä ðîçëþ÷åíèì Òàðêâ³í³ºì âîðîòà Ðèìó áóëè çàêðèò³. Éîìó îãî-

ëîñèëè, ùî öàð ç³ ñâîºþ ðîäèíîþ â³äòåïåð âèãàíÿºòüñÿ ç Ðèìà. Âðàæåíèé íåñïîä³âàíêîþ,

Òàðêâ³í³é Ãîðäèé áóâ çìóøåíèé øóêàòè ïðèòóëêó â Åòðóð³¿ ðàçîì ç³ ñâî¿ìè äâîìà ñèíàìè.

Ìîëîäøèé – Ñåêñò Òàðêâ³í³é ìàâ çóõâàë³ñòü ïîâåðíóòèñÿ â òå ñàìå ì³ñòî Ãàá³¿, ÿêå â³í òàê

ï³äñòóïíî çðàäèâ ñâîãî ÷àñó. Òàì éîãî ³ óáèëè ç ïîìñòè çà ñêîºí³ íèì çëî÷èíè. Òàê áóëà çíè-

ùåíà â Ðèì³ öàðñüêà âëàäà.

Íà ÷îë³ ðèìñüêî¿ äåðæàâè ïîñòàâèëè äâîõ êîíñóë³â, ÿê³ îáèðàëèñÿ çàãàëüíèìè íà-

ðîäíèìè çáîðàìè òåðì³íîì íà îäèí ð³ê. Ïåðøèìè êîíñóëàìè ðèìñüêî¿ ðåñïóáë³êè áóëè îá-

ðàí³ Ëóö³é Þí³é Áðóò ³ Ëóö³é Òàðêâ³í³é Êîëëàò³í. Âåëè âîíè ñïðàâè äåðæàâè ïî ÷åðç³, çì³íþ-

þ÷è îäèí îäíîãî êîæíîãî ì³ñÿöÿ. Áðóò, äîáðå çíàþ÷è ï³äñòóïíó íàòóðó Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî,

íå ñóìí³âàâñÿ, ùî âèãíàíåöü áóäå íàìàãàòèñÿ ³íòðèãàìè ³ ï³äêóïîì ñõèëèòè õî÷à á ÷àñòèíó

ðèìëÿí íà ñâ³é á³ê. Òîìó, áàæàþ÷è çàõèñòèòè ñâîáîäó â³ä çàç³õàíü íà íå¿ ç òàêèì çàïàëîì,

ç ÿêèì â³í ö³º¿ ñâîáîäè äîìàãàâñÿ, Áðóò çàæàäàâ â³ä ñåíàòó ³ âñüîãî íàðîäó óðî÷èñòî¿ êëÿò-

âè, ùî âîíè í³êîëè í³êîãî íå äîïóñòÿòü öàðþâàòè â Ðèì³. ² ä³éñíî, Áðóòó âäàëîñÿ íàâ³ÿòè

ðèìëÿíàì òàêó â³äðàçó äî öàðñüêî¿ âëàäè, ùî íàðîä äàâ óðî÷èñòó êëÿòâó í³êîëè ¿¿ íå

â³äíîâëþâàòè. Â³í çàæàäàâ âèãíàííÿ ç ì³ñòà óñ³õ, õòî íàëåæàâ õî÷ äî ÿêî¿ñü ë³í³¿ ðîäèíè

Òàðêâ³í³¿â. Òîìó ³ òîâàðèøåâ³ Áðóòà ïî êîíñóëüñòâó Ëóö³þ Òàðêâ³í³þ Êîëëàò³íó, ÷îëîâ³êó

øëÿõåòíî¿ Ëóêðåö³¿, äîâåëîñÿ âè¿õàòè ç Ðèìó.

403

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Êîëëàö³ÿ – ì³ñòî íåïîäàë³ê â³ä Ðèìó.

Óñóïåðå÷ ñïîä³âàííÿì ðèìëÿí Òàðêâ³í³é Ãîðäèé íå ïîñï³øàâ îãîëîøóâàòè â³éíó ñâî¿ì

êîëèøí³ì ï³ääàíèì. Íàòîì³ñòü, ÿê ³ ïðèïóñêàâ Áðóò, â³í ïî÷àâ øèðîêî çàñòîñîâóâàòè ï³äêóï ³

óìîâëÿííÿ, áî ñåðåä ðèìñüêî¿ ìîëîä³ áóëà çíà÷íà ê³ëüê³ñòü çíàòíèõ ïðèá³÷íèê³â ñèí³â

Òàðêâ³í³ÿ, ÿê³ øêîäóâàëè çà ìèíóëîþ áåçêàðí³ñòþ ³ íóäèëèñÿ â æîðñòîêèõ øîðàõ ñóâîðîãî ðå-

ñïóáë³êàíöÿ Áðóòà. Öèì íåâäîâîëåííÿì ñêîðèñòàëèñÿ ïîñëè Òàðêâ³í³ÿ, ùî ïðèáóëè â Ðèì ³

ïðåä’ÿâèëè âèìîãó êîëèøíüîãî öàðÿ ïðî ïîâåðíåííÿ éîãî ìàéíà. Ïîêè êîíñóëè ³ ñåíàò ïðèé-

ìàëè ð³øåííÿ, ïîñëè ïîøèðþâàëè ëèñòè Òàðêâ³í³ÿ ñåðåä òèõ ðèìëÿí, ÿê³ ñõâàëüíî âèñëóõó-

âàëè ¿õí³ óëåñëèâ³ ïðîìîâè, ñïîâíåí³ ïðèíàä ³ áàãàòèõ îá³öÿíîê. Ó ðåçóëüòàò³ óòâîðèëàñÿ ö³ëà

çìîâà ç ìåòîþ â³äíîâëåííÿ âëàäè Òàðêâ³í³ÿ â Ðèì³. Ëèøå çàâäÿêè ùàñëèâîìó âèïàäêó (îäèí

ç ðàá³â çíàòíîãî ðèìëÿíèíà Â³òåëë³ÿ, ç ñåñòðîþ ÿêîãî áóâ îäðóæåíèé Áðóò, çàï³äîçðèâ íåäî-

áðå ³ ïîâ³äîìèâ êîíñóëàì ïðî çðàäó ñâîãî õàçÿ¿íà ³ éîãî ñï³ëüíèê³â), çìîâíèêè áóëè ñõîïëåí³

ï³ä ÷àñ òðàïåçè ç ïîñëàìè Òàðêâ³í³ÿ. Ó íèõ çíàéøëè ëèñòè, â ÿêèõ âîíè çàïåâíÿëè Òàðêâ³í³ÿ

ïðî ãîòîâí³ñòü ïîâàëèòè ðåñïóáë³êó â Ðèì³ ³ â³äíîâèòè öàðñüêó âëàäó.

Áðóòà îõîïèâ æàõ, áî ñåðåä çìîâíèê³â, êð³ì áðàòà éîãî äðóæèíè, áóëè îáèäâà éîãî ñè-

íè – Ò³ò ³ Ò³áåð³é. Ïîñë³â Òàðêâ³í³ÿ âèãíàëè, à éîãî ìàéíî â³ääàëè íàðîäó íà ðîçãðàáóâàííÿ,

ùîá, îäåðæàâøè ÷àñòèíó çàõîïëåíèõ öàðåì áàãàòñòâ, ðèìñüêèé íàðîä íàçàâæäè âòðàòèâ

íàä³þ íà ìîæëèâ³ñòü ïðèìèðåííÿ ç êîëèøí³ì öàðåì. Çðàäíèêè áóëè çàñóäæåí³ äî ñòðàòè. Ñå-

ðåä ïðèâ’ÿçàíèõ äî ãàíåáíîãî ñòîâïà çíàòíèõ þíàê³â îñîáëèâó óâàãó ïðèâåðòàëè ñèíè Áðóòà.

Âîíè, ä³òè êîíñóëà, ÿêèé ùîéíî çâ³ëüíèâ íàðîä, çâàæèëèñÿ â³ääàòè ñïðàâó áàòüêà, éîãî ñàìî-

ãî ³ âåñü Ðèì äî ðóê ìñòèâîãî ³ íàéá³ëüø íåñïðàâåäëèâîãî ç äåñïîò³â! Ó ïîâíîìó ìîâ÷àíí³

îáèäâà êîíñóëè âèéøëè, ñ³ëè íà ñâî¿ ì³ñöÿ ³ íàêàçàëè ë³êòîðàì ïðèñòóïèòè äî çä³éñíåííÿ ïðè-

íèçëèâî¿ ³ æîðñòîêî¿ ñòðàòè. ²ç çàñóäæåíèõ áóâ ç³ðâàíèé îäÿã, ¿õ äîâãî ñ³êëè ð³çêàìè, à ïîò³ì

â³äðóáàëè ãîëîâè. Êîíñóë Ïóáë³é Âàëåð³é ç æàëåì äèâèâñÿ íà ìóêè ïðèðå÷åíèõ þíàê³â, à Áðóò

íåìîâ ïåðåòâîðèâñÿ íà ñòàòóþ, æîäíèì ðóõîì íå âèêàçàâ â³í ïî÷óòò³â, ÿê³ éîãî îõîïèëè. Ëè-

øå òîä³, êîëè ïîêîòèëèñÿ ãîëîâè éîãî ñèí³â, ëåãêà ñóäîìà ïåðåñìèêíóëà íåïîðóøíå îáëè÷÷ÿ

êîíñóëà. Ï³ñëÿ ñòðàòè áóëî â³äçíà÷åíî ðàáà, ÿêèé ðîçêðèâ çìîâó ïðîòè Ðèìñüêî¿ ðåñïóáë³êè.

Â³í îäåðæàâ âîëþ, éîìó áóëî äàðîâàíå ðèìñüêå ãðîìàäÿíñòâî ³ ãðîøîâà âèíàãîðîäà. Êîëè

Òàðêâ³í³é Ãîðäèé äîâ³äàâñÿ, ùî çìîâó áóëî âèêðèòî, â³í âèð³øèâ ç³áðàòè â³éñüêà åòðóñê³â ³ ðó-

øèòè ç íèìè íà Ðèì, îá³öÿþ÷è âî¿íàì áàãàòó çäîáè÷. Çàëåäâå âîðîãè, î÷îëåí³ Òàðêâ³í³ºì Ãîð-

äèì, âñòóïèëè â ðèìñüê³ âîëîä³ííÿ, êîíñóëè ðóøèëè ¿ì íàçóñòð³÷. Ïî îáèäâà áîêè ïîïåðåäó

âèñòóïàëà ê³ííà ðîçâ³äêà. Áðóò, îòî÷åíèé ë³êòîðàìè, ¿õàâ ó ïåðøèõ ðÿäàõ çàãîíó. Éîãî ïîáà-

÷èâ Àððóíñ, ñèí Òàðêâ³í³ÿ, ³ ç êðèêîì: “Áîãè, ïîìñò³òüñÿ çà öàð³â!” – êèíóâñÿ íàâïåðåéìè

ðèìñüê³é ê³ííîò³. Áðóò ç þíàöüêèì çàïàëîì çóñòð³â âîðîãà. Âîíè ç òàêîþ ñèëîþ óñòðîìèëè

ñâî¿ ñïèñè, ùî íàñêð³çü ïðîáèëè ùèòè îäèí îäíîãî é ä³ñòàëè ñìåðòåëüí³ ðàíè. Îáèäâà óïàëè

ìåðòâèìè ç êîíåé. Ïåðåìîãà â áèòâ³ ì³æ Òàðêâ³í³ºì ³ ðèìëÿíàìè áóëà âèð³øåíà áîãîì Ñ³ëüâà-

íîì, ÿêèé âèêëèêàâ æàõ â³éñüêà Òàðêâ³í³ÿ. Ãðîìîâèé ãîëîñ áîãà â³ùóâàâ ç ë³ñó: “Ó áèòâ³ ïîëÿã-

ëî íà îäíîãî åòðóñêà á³ëüøå – ïåðåìîãà íà ñòîðîí³ ðèìëÿí”. Çàãèáëîãî Áðóòà âøàíóâàëè

ïèøíîþ ïîõîðîííîþ öåðåìîí³ºþ. Âåñü Ðèì ñóìóâàâ çà ö³ºþ ìóæíüîþ ³ ñò³éêîþ ëþäèíîþ, ÿêà

ïîíàä óñå ö³íóâàëà ñâîáîäó áàòüê³âùèíè. Àëå ùå á³ëüø ïî÷åñíèì âèÿâîì óøàíóâàííÿ áóëî

îãîëîøåííÿ ð³÷íî¿ æàëîáè, ïðîòÿãîì ÿêî¿ ðèìñüê³ æ³íêè îïëàêóâàëè Áðóòà ÿê ñóâîðîãî ìåñíè-

êà çà ïðèíèæåíó æ³íî÷ó ã³äí³ñòü.

Òèì ÷àñîì Òàðêâ³í³é çíàéøîâ ï³äòðèìêó â îñîá³ åòðóñêà Ïîðñåííè, öàðÿ ì³ñòà Êëóç³ÿ,

ÿêîãî â³í çàëó÷èâ íà ñâ³é á³ê îá³öÿíêîþ ñîþçó ç Ðèìîì ó ðàç³ ïîíîâëåííÿ Òàðêâ³í³ÿ íà ðèìñü-

êîìó ïðåñòîë³. Ïîðñåííà âñòóïèâ ó ðèìñüê³ çåìë³ ³ çàéíÿâ ßíèêóëüñüêèé ïàãîðá, ç’ºäíàíèé ç

³íøèìè ïàãîðáàìè ìîñòîì ÷åðåç Òèáð. Ðèìñüê³ âî¿íè, ÿê³ îõîðîíÿëè ì³ñò, çáåíòåæèëèñü, ïî-

404

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

áà÷èâøè, ùî ç çàõîïëåíîãî âîðîãîì ßíèêóëüñüêîãî ïàãîðáà íà íèõ ñóíå âîðîæà íàâàëà, ïî-

÷àëè êèäàòè çáðîþ ³ âäàëèñÿ äî âòå÷³. Ìàðíî âî¿í íà ³ì’ÿ Ãîðàö³é Êîêëåñ, ùî çíàõîäèâñÿ ñå-

ðåä íèõ, íàìàãàâñÿ ñòðèìàòè âò³êà÷³â. Òîä³ â³í íàêàçàâ âî¿íàì ÿêíàéøâèäøå çðóéíóâàòè ì³ñò,

ÿêèé çíàõîäèâñÿ ïîçàä íüîãî, ùîá âîðîã íå çì³ã ïî íüîìó ïðîéòè. Â³í çàëèøèâñÿ ñàì ïåðåä

âîðîæîþ çàãðîçîþ, çàêðèâøèñü ùèòîì â î÷³êóâàíí³ ðóêîïàøíîãî áîþ. Çà éîãî ñïèíîþ ïàëàâ

çðóéíîâàíèé ðèìëÿíàìè ì³ñò, ç ãóðêîòîì ïàäàëè ó âîäè Òèáðó êîëîäè ³ äîøêè, ³ áóëè çìóøåí³

â³äñòóïèòè íàâ³òü ò³ äâîº âî¿í³â, ÿê³ çàëèøèëèñÿ, ùîá çàõèñòèòè Êîêëåñà. Åòðóñêè, ï³ä³éøîâ-

øè íà áëèçüêó â³äñòàíü, çäèâîâàíî çóïèíèëèñÿ, äèâëÿ÷èñü íà ìîãóòíüîãî ³ ñàìîòíüîãî çàõèñ-

íèêà âæå íàï³âçðóéíîâàíîãî ìîñòó. Ðèìëÿíèí, îêèíóâøè ñóâîðèì ïîãëÿäîì çíàòíèõ åòðóñê³â,

ÿê³ ìèìîâîë³ çàòðèìàëèñÿ ç íàïàäîì, âèêðèêíóâ ¿ì â îáëè÷÷ÿ îáðàçëèâ³ ñëîâà, íàçâàâøè ¿õ

öàðñüêèìè ðàáàìè, ÿê³ íå ìàþòü âëàñíî¿ âîë³ ³ éäóòü â³äáèðàòè ÷óæó. Ï³ñëÿ öèõ çóõâàëèõ ñë³â

íà Êîêëåñà ïîñèïàëàñÿ çëèâà ñòð³ë, ÿê³ âñòðîìèëèñÿ â ùèò õîðîáðîãî âî¿íà. Òèñíó÷è îäèí îä-

íîãî, åòðóñüê³ âî¿íè êèíóëèñÿ íà â³äâàæíîãî ðèìëÿíèíà ³, çâè÷àéíî, çäîëàëè á éîãî, àëå â öåé

÷àñ çà ñïèíîþ Êîêëåñà çàëèøêè ìîñòó ç³ ñòðàøíèì òð³ñêîì âïàëè â Òèáð ³ â³í ñàì, ïðèêëè-

êàâøè íà äîïîìîãó áîãà ð³êè Òèáåð³íà, íå çí³ìàþ÷è îáëàäóíê³â, êèíóâñÿ â õâèë³ ³ ïåðåïëèâ íà

ñâ³é áåðåã ï³ä ðàä³ñí³ âèãóêè òîâàðèø³â ïî çáðî¿. Ãîðàö³é Êîêëåñ íå áóâ ïîðàíåíèé, íåçâàæà-

þ÷è íà òå, ùî ïåðåïëèâàâ Òèáð ï³ä çëèâîþ ñòð³ë, ÿêèìè îáñèïàëè éîãî åòðóñüê³ ëó÷íèêè. Çà

ñâîþ íåéìîâ³ðíó â³äâàãó â³í áóâ âèçíàíèé ã³äíèì âèñîêî¿ íàãîðîäè. Éîìó ñïîðóäèëè ñòàòóþ

íà ïëîù³, äå ó ðèìëÿí â³äáóâàëèñü âèáîðè, ³, êð³ì òîãî, ïîäàðîâàíî ñò³ëüêè çåìë³, ñê³ëüêè â³í

ì³ã îáâåñòè ïëóãîì çà äåíü. Óñ³ ðèìñüê³ ãðîìàäÿíè, íà ïîäÿêó çà âèÿâëåíó íèì äîáëåñòü, ïðè-

íîñèëè Êîêëåñó ñâî¿ äàðóíêè â çàëåæíîñò³ â³ä äîáðîáóòó.

Çàçíàâøè ïåðøî¿ ïîðàçêè ï³ä ÷àñ íàïàäó íà Ðèì, öàð åòðóñê³â Ïîðñåííà âèð³øèâ óçÿ-

òè éîãî îáëîãîþ. Â³í ñòàâ òàáîðîì íà áåðåç³ Òèáðó, ³ éîãî âî¿íè ïèëüíî ñòåæèëè, ùîá äî Ðè-

ìó íå ï³äâîçèëè ïðèïàñ³â. Êð³ì òîãî, ïåðåïðàâëÿþ÷èñü ÷åðåç ð³êó, îêðåì³ çàãîíè åòðóñê³â ãðà-

áóâàëè ³ ùîðàçó ðîçîðÿëè ðèìñüêó îáëàñòü. Ðèìëÿíè, ó ñâîþ ÷åðãó, íàìàãàëèñÿ â³äáèâàòè

áåçëàäí³ íàïàäè åòðóñê³â, àëå ñòàí ó ì³ñò³ çàëèøàâñÿ ñêëàäíèì. Îáëîãà çàãðîæóâàëà çàòÿã-

òèñÿ íàäîâãî. Ïî÷àëèñÿ õâîðîáè ³ ãîëîä, à åòðóñüê³ â³éñüêà ïðîäîâæóâàëè òðèìàòè Ðèì â îá-

ëîç³. ² òîä³ þíàê íà ³ì’ÿ Ãàé Ìóö³é, ÿêèé ïîõîäèâ ç³ çíàòíî¿ ðîäèíè, îáóðþþ÷èñü òèì, ùî,

íàâ³òü çíàõîäÿ÷èñü ó ïîëîæåíí³ ðàá³â çà öàð³â, ðèìëÿíè í³êîëè íå çíàëè îáëîãè, à ñàì³ ðîç-

áèâàëè åòðóñê³â, êîòð³ íèí³ ñòîÿòü ï³ä ñò³íàìè ì³ñòà, ïðèéíÿâ ñì³ëèâå ð³øåííÿ ïðîáðàòèñÿ â

òàá³ð öàðÿ Ïîðñåííè é óáèòè éîãî. Îäíàê ïîáîþþ÷èñü, ùîá ðèìñüêà âàðòà íå ñõîïèëà éîãî

ÿê ïåðåá³æ÷èêà, Ìóö³é çâåðíóâñÿ äî ñåíàòîð³â ç³ ñâîºþ ïðîïîçèö³ºþ. Ñåíàòîðè ïîãîäèëèñÿ, ³

Ãàé Ìóö³é, ñõîâàâøè çáðîþ ï³ä îäÿãîì, ñïðèòíî ïðîáðàâñÿ ó âîðîæèé òàá³ð. Îñê³ëüêè â³í íå

çíàâ öàðÿ â îáëè÷÷ÿ, à ðîçïèòóâàííÿìè áîÿâñÿ âèêëèêàòè ï³äîçðó, òî, çì³øàâøèñü ç ãóñòîþ

þðáîþ âî¿í³â, ïî÷àâ ïðèäèâëÿòèñÿ äî íèõ, íàìàãàþ÷èñü âèçíà÷èòè, õòî æ ç íèõ Ïîðñåííà. Âè-

ïàäêîâî â³í ïîòðàïèâ ó òàá³ð ï³ä ÷àñ ðîçäà÷³ ïëàòí³ âî¿íàì. Ç ðóê ëþäèíè â áàãàòîìó îäÿç³

âî¿íè îäåðæóâàëè âèíàãîðîäó. Ïîðó÷ ñèä³â ùå îäèí åòðóñê ó ñêðîìí³øîìó îäÿç³. Ãàé Ìóö³é ó

þðá³ íàáëèçèâñÿ äî áàãàò³ÿ ³, âèõîïèâøè ìå÷, çàâäàâ ñìåðòåëüíîãî óäàðó. Ñõîïëåíèé öàðñü-

êèìè îõîðîíöÿìè, â³í ç æàõîì çðîçóì³â, ùî íèì áóâ óáèòèé ñåêðåòàð Ïîðñåííè, à ñàì öàð

çíàõîäèâñÿ ïîðó÷ ³ çàëèøèâñÿ íåóøêîäæåíèì. Ñòàâøè ïåðåä Ïîðñåííîþ, ìóæí³é þíàê íà-

çâàâ ñâîº ³ì’ÿ ³ äîäàâ: “ßê âîðîã, ÿ õîò³â óáèòè âîðîãà ³ òàê ñàìî ãîòîâèé óìåðòè, ÿê ãîòîâèé

áóâ ñêî¿òè óáèâñòâî. Àëå çíàé, öàðþ, ÿ ëèøå ïåðøèé ç áåçê³íå÷íîãî ðÿäó ðèìñüêèõ þíàê³â, ùî

øóêàþòü òàêî¿ æ ÷åñò³. Ìè îãîëîñèëè òîá³ â³éíó. Íå ñòðàøèñÿ â³éñüêà, íå ñòðàøèñÿ áèòâè.

Ñòðàøèñÿ äâîáîþ: ì³ñöå çàãèáëîãî çàñòóïèòü ³íøèé ç ìå÷åì ó ðóêàõ”. Íàëÿêàíèé ³ ðîçãí³âà-

íèé Ïîðñåííà çàæàäàâ, ùîá áðàíåöü íàçâàâ òèõ, õòî ãîòóº çàìàõ íà éîãî æèòòÿ. Ìóö³é ïðî-

405

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

ìîâ÷àâ. Òîä³ öàð íàêàçàâ ðîçïàëèòè áàãàòòÿ, çàãðîæóþ÷è Ìóö³þ ñïàëèòè éîãî æèâöåì, ÿêùî

òîé íå íàçâå ³ìåí çìîâíèê³â. Ìóö³é çðîáèâ êðîê äî â³âòàðÿ, íà ÿêîìó ïàëàâ ðîçâåäåíèé çà íà-

êàçîì Ïîðñåííè âîãîíü äëÿ æåðòâîïðèíåñåííÿ, ³ ñïîê³éíî îïóñòèâ ðóêó â ïîëóì’ÿ. Íåìîâ íå

ïîì³÷àþ÷è, ùî éîãî æèâà ïëîòü ãîðèòü, ñïðè÷èíÿþ÷è éîìó íåëþäñüê³ ñòðàæäàííÿ, Ìóö³é

ñïîê³éíî ñêàçàâ, çâåðòàþ÷èñü äî çàö³ïåí³ëîãî â³ä æàõó öàðÿ: “Îñü òîá³ äîêàç, ùîá òè çðîçóì³â,

ÿê ìàëî ö³íóþòü ñâîº ò³ëî ò³, êîòðèì ïåðåäð³êàþòü âåëèêó ñëàâó!” Ïîðñåííà, îïàì’ÿòàâøèñü,

íàêàçàâ íåãàéíî â³äòÿãíóòè þíàêà â³ä â³âòàðÿ ³ âåë³â éîìó íàïðàâèòèñÿ â Ðèì, ïîâòîðþþ÷è â

ñóì’ÿòò³, ùî Ìóö³é â÷èíèâ ³ç ñîáîþ ùå á³ëüø íåëþäÿíî, í³æ çáèðàâñÿ çðîáèòè ç íèì â³í, Ïîð-

ñåííà. Â³í â³äïóñòèâ þíàêà áåç ïîêàðàííÿ, äèâóþ÷èñü éîãî ñèë³ é ìóæíîñò³. Ìóö³é íà ïðîùàí-

íÿ â³äêðèâ öàðþ, ùî òðèñòà íàéá³ëüø äîáëåñíèõ ðèìñüêèõ þíàê³â ïîñòàâèëè ñîá³ çà ìåòó

âáèâñòâî Ïîðñåííè. ² ò³ëüêè òîìó Ìóö³é ïîïåðåäæàº ïðî öå öàðÿ åòðóñê³â, áî ïåðåêîíàâñÿ,

ùî Ïîðñåííà âì³º ã³äíî îö³íèòè ëþäñüêó äîáëåñòü.

Ñòðèâîæåíèé ñëîâàìè Ìóö³ÿ, Ïîðñåííà, çðîçóì³âøè, ùî éîãî æèòòÿ, âðÿòîâàíå ëè-

øå çàâäÿêè ùàñëèâîìó âèïàäêó, íåãàéíî ñë³äîì çà Ìóö³ºì íàïðàâèâ ïîñîëüñòâî äî Ðèìó

ç ïðîïîçèö³ºþ ìèðíèõ ïåðåãîâîð³â. Íåçàáàðîì îáëîãà áóëà çíÿòà ³ â³éñüêà Ïîðñåííè âèá-

ðàëèñÿ çà ìåæ³ ðèìñüêî¿ çåìë³. Çà âåëèêó äîáëåñòü Ãàé Ìóö³é, ïðîçâàíèé Ñöåâîëîþ (øóëü-

ãîþ), òîìó ùî â³í ñïàëèâ ïðàâó ðóêó, îäåðæàâ ó âîëîä³ííÿ ïîëå çà Òèáðîì, ùî ñòàëî íàçè-

âàòèñÿ Ìóö³ºâèìè ëóãàìè.

Ï³ä ÷àñ â³éíè ç åòðóñêàìè â³äçíà÷èëèñÿ ³ ðèìñüê³ æ³íêè. Ç òàáîðó Ïîðñåííè âòåêëè

ï³ä ïðîâîäîì þíî¿ ðèìëÿíêè Êëåë³¿ çàðó÷íèö³, ñì³ëèâî ïåðåïëèâøè Òèáð ï³ä çëèâîþ âîðî-

æèõ ñòð³ë. Ä³â÷àòà ïîâåðíóëèñÿ ï³ä áàòüê³âñüêèé äàõ, îäíàê Ïîðñåííà, ðîçãí³âàíèé çóõ-

âàë³ñòþ Êëåë³¿, çàæàäàâ ÷åðåç ïîñë³â ¿¿ âèäà÷³. Ïîò³ì, ÿê ðîçïîâ³äàþòü, â³í çì³íèâ ñâ³é ãí³â

íà ìèë³ñòü, çäèâîâàíèé ñì³ëèâ³ñòþ òàêîãî þíîãî ñòâîð³ííÿ, ùî íàâàæèëîñü íà ïîäâèã. Ïðî-

òå öàð óñå-òàêè íàïîë³ã, ùîá Êëåë³þ áóëî ïîâåðíóòî åòðóñêàì. Ó ³íøîìó ðàç³ â³í ïîãðîæó-

âàâ ïîðóøèòè ìèðíèé äîãîâ³ð. Ïðàâäà, Ïîðñåííà â³äðàçó îá³öÿâ, ùî ÿêùî ðèìëÿíè âèêîíà-

þòü óìîâó, òî â³í, ó ñâîþ ÷åðãó, ö³íóþ÷è äîáëåñòü ä³â÷èíè, â³äïóñòèòü ¿¿ íåóøêîäæåíîþ. ²

ä³éñíî, îáèäâ³ ñòîðîíè äîòðèìàëè ñëîâà: ðèìëÿíè â³äïðàâèëè Êëåë³þ äî Ïîðñåííè, à â³í

äàâ ¿é ïðàâî ïîâåðíóòèñÿ â Ðèì, äîçâîëèâøè âçÿòè ³ç ñîáîþ òèõ çàðó÷íèê³â, êîãî âîíà ââà-

æàëà çà íåîáõ³äíå. Þíà Êëåë³ÿ ñêîðèñòàëàñÿ ñâî¿ì ïðàâîì, çàáðàâøè âñ³õ íåïîâíîë³òí³õ

þíàê³â ³ ä³â÷àò, òîáòî òèõ, êîãî áóëî ëåãøå çà âñå ñêðèâäèòè ³ çíåäîëèòè. Â Ðèì³ Êëåë³¿ áó-

ëè ó÷èíåí³ íåáà÷åí³ ïî÷åñò³ ï³ñëÿ ïîíîâëåííÿ äîãîâîðó ç Ïîðñåííîþ. Íà Ñâÿùåíí³é âóëèö³

¿é áóëà âñòàíîâëåíà ñòàòóÿ, ùî çîáðàæóâàëà þíó ãåðî¿íþ âåðõè íà êîí³. Òàê áåçóñï³øíî

çàê³í÷èëàñÿ ñïðîáà Òàðêâ³í³ÿ Ãîðäîãî ³ éîãî ïðèá³÷íèê³â çíîâó çàïàíóâàòè â Ðèì³. Íàðîä äî-

òðèìàâñÿ êëÿòâè, ïðîãîëîñèâøè ãåðîºì ïåðøîãî êîíñóëà Ðèìñüêî¿ ðåñïóáë³êè Áðóòà. Ñàìå

ñëîâî “öàð” ñòàëî îñîðóæíèì äëÿ âóõà â³ëüíîãî ðèìëÿíèíà, òîìó ùî ç öèì ñëîâîì áóëè

ïîâ’ÿçàí³ ñïîãàäè ïðî áåçìåæíó ñâàâîëþ ³ äåñïîòèçì. Áóâ íàâ³òü âèäàíèé ñïåö³àëüíèé çà-

êîí ïðî òèõ, êîãî ï³äîçðþâàëè â ïðàãíåíí³ öàðñüêîãî â³íöÿ. Öèì ÷åñòîëþáöÿì çàãðîæóâàëà

ñòðàòà, ÿêùî ïîä³áíèé íàì³ð áóâ äîâåäåíèé

Âèêëàäåíî çà êíèãîþ: Ëåãåíäû è ñêàçàíèÿ Äðåâíåé Ãðåöèè è Äðåâíåãî Ðèìà /

Ñîñò. À.À.Íåéõàðäò. – Ì.: Ïðàâäà, 1988. – 576 ñ. Ïåðåêëàä ç ðîñ. óïîðÿäíèê³â.

406

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Òàêå îáâèíóâà÷åííÿ, âèñóíóòå ïðîòè Ãàÿ Þë³ÿ Öåçàðÿ, ïîëêîâîäöÿ ³ äåðæàâíîãî ä³ÿ÷à (² ñò. äî

í.å.), ñòàëî ïðèâîäîì äëÿ îðãàí³çàö³¿ çìîâè ç ìåòîþ “îõîðîíè ðåñïóáë³êè” ³ âáèâñòâà Öåçàðÿ.

ТІТ МАКЦІЙ (МАКК) ПЛАВТ

(áë. 250 – 184 ðð. äî í. å.)

Âèäàòíèé ðèìñüêèé êîìåä³îãðàô. Çà çðàçêîì íîâî¿ àòò³÷íî¿ (ïîáóòîâî¿) êîìåä³¿

(Ìåíàíäð, Ä³ô³ë, Ô³ëåìîí òà ³í.) ñòâîðèâ îðèã³íàëüíó ðèìñüêó êîìåä³þ, â³äîìó ï³ä

íàçâîþ "ïàëë³àòà" (â³ä ëàò. pallium - âåðõí³é îäÿã ðèìëÿí, ïîä³áíèé äî ãðåöüêîãî

ã³ìàò³ÿ). Â çàïëóòàíèé êàðêîëîìíèé ñþæåò ñâî¿õ êîìåä³é Ïëàâò âêëþ÷àâ ôðàãìåíòè

òà åï³çîäè ç ãðåöüêèõ òâîð³â (êîíòàì³íàö³ÿ), àäàïòóþ÷è ¿õ äî ðèìñüêèõ ðåàë³é. Êîìåä³¿

Ïëàâòà âèð³çíÿº æâàâ³ñòü ä³¿, êîì³÷í³ñòü ñèòóàö³é, ñàìîáóòí³ñòü ãóìîðó,

³íòåíñèô³êîâàíà ãðîþ ñë³â, íåîëîã³çìàìè, áàãàòîþ ³ äîòåïíîþé ìîâîþ.

Çáåðåãëèñü òåêñòè 21 êîìåä³¿. Ñåðåä íèõ "Àìô³òð³îí" (ï³çí³ø³ ïåðåðîáêè Ìîëüºðà,

Êëåéñòà), "Ñêàðá" (ñþæåòí³ êîë³ç³¿ âèêîðèñòàâ Ìîëüºð ó êîìåä³¿ "Ñêóïèé"), "Áëèçíÿòà"

(êîìåä³ÿ íåïîðîçóì³íü, ùî íàäèõíóëà Øåêñï³ðà íà "Êîìåä³þ ïîìèëîê") òà ³í.

ÑÊÀÐÁ

Ä³éîâ³ îñîáè

ËÀÐ, áîã äîìàøíüîãî âîãíèùà â Åâêë³îíà.

ÅÂÊË²ÎÍ, ñòàðèé.

ÑÒÀÔ²ËÀ, ñòàðà ñëóæíèöÿ.

ÌÅÃÀÄÎÐ, ñòàðèé, ñóñ³ä Åâêë³îíà.

ÅÂÍÎÌ²ß, éîãî ñåñòðà.

Ë²ÊÎÍ²Ä, ¿¿ ñèí.

ÑÒÐÎÁ²Ë, ðàá.

ÀÍÔÐÀÊ, êóõàð.

ÊÎÍÃÐ²ÎÍ, êóõàð.

Ï²ÔÎÄ²Ê, ðàá.

ÔÅÄÐÀ, äî÷êà Åâêë³îíà.

Âóëèöÿ ç äâîìà ñóñ³äí³ìè áóäèíêàìè – Åâêë³îíà ³ Ìåãàäîðà. Õðàì áîãèí³ Â³ðíîñò³ ³

ïåðåä íèì æåðòîâíèêè.

407

Тіт Макцій (Макк) Плавт

Ðÿäêè, ÿê³, íà äóìêó á³ëüøîñò³ äîñë³äíèê³â, º ï³çí³øèì âêëþ÷åííÿì â òåêñò Ïëàâòà, âçÿò³ â äóæêè

àáî âèíåñåí³ ó ï³äðÿäêîâ³ ïðèì³òêè.

ÏÐÎËÎÃ

Ëàð

Íå çíàºòå, õòî ÿ? Ñêàæó âàì êîðîòêî:

ß – Ëàð äîìàøí³é, ç áóäèíêó îò öüîãî,

Â³äê³ëÿ, ÿê áà÷èòå, ÿ âèéøîâ. Òóò

Æèâó áàãàòî ðîê³â, áóâ çàñòóïíèêîì

Áàòüêó ³ ä³äó íîâîãî õàçÿ¿íà.

Ä³ä éîãî ìåí³ ç áëàãàííÿì çîëîòà äîâ³ðèâ

Ñêàðá ïðèõîâàíèé: ïîñåðåä âîãíèùà ñâîãî

Çàðèâøè, áëàãàâ éîãî îáåð³ãàòè.

² âìåð â³í; íàñò³ëüêè æàä³áíèé áóâ ó äóø³,

Ùî ñèíó íå õîò³â íà íüîãî âêàçóâàòü,

Ââàæàâ çà êðàùå éîãî ëèøèòè â á³äíîñò³,

Ò³ëüêè á íå ïîêàçóâàòè ñêàðáó.

Çåìë³ éîìó ìàëåíüêèé çîñòàâèâ êëàïòèê,

Íåõàé æèâå â òðóä³ âåëèêîìó é á³äóº.

Êîëè ïîìåð â³í, ñêàðá ìåí³ îòîé äîâ³ðèâøè,

Ñòàâ ïðèäèâëÿòèñü ÿ, à ÷è íå âèêàæå

Ìåí³ ñèí øàíè á³ëüøî¿, í³æ áàòå÷êî éîãî,

Òà â³í âñå ìåíøå é ìåíøå øàíóâàâ ìåíå,

Âñå ìåíøå ìàâ â³ä íüîãî ÿ äàð³â ïî÷åñíèõ,

Òîæ â³äïîâ³äíî é ÿ äî íüîãî ñòàâèâñÿ.

Àëå ³ â³í ïîìåð, ³ çàëèøèâñÿ ñèí îäèí,

Îöåé, â áóäèíêó â³í òåïåð õàçÿ¿íîì,

Òàêèé æå òî÷íî âäà÷åþ, ÿê áàòüêî é ä³ä,

²ç íèì äî÷êà æèâå, âîíà ìåí³ ùîäåííî â äàð

Âèíà ïðèíîñèòü, ëàäàíó ÷è ùå ÷îãîñü

Ïîä³áíîãî, â³íêè êëàäå. Òîæ ðàäè íå¿

Äîçâîëèâ Åâêë³îíó ÿ òîé ñêàðá çíàéòè,

Ùîá ëåãøå ì³ã â³í çàì³æ âèäàòè äî÷êó ñâîþ.

Çä³éñíèâ íàä íåþ çíàòíèé ìîëîäèê

Íàñèëüñòâî: éîìó â³äîìî, õòî âîíà,

Âîíà æ éîãî íå çíàº, ÿê ³ ñàì áàòüêî

Íå çíàº ïðî íàðóãó íàä äî÷êîþ.

ß çðîáëþ, ùîáè îöåé ñòàðèé ñóñ³äà

Çà äðóæèíó ïîïðîñèâ ¿¿ ñîá³, óñå äëÿ òîãî,

Ùîá ëåãøå ¿¿ çàì³æ óçÿâ îòîé þíàê:

Ñòàðèé, ùî îæåíèòèñü íà í³é õî÷å,

ª ð³äíèì äÿäüêîì òîìó þíàêîâ³,

Ùî íàðóãó íàä íåþ ñêî¿â íà Öåðåðèíîìó ñâÿò³.

Àæ îñü ñòàðèé êðè÷èòü: çàâæäè â³í òàê.

Ñòàðó ñëóæíèöþ â³í æåíå, ùîáè âîíà

Éîãî òàºìíó ñïðàâó íå ïðîâ³äàëà.

Íà çîëîòî â³í ãëÿíóòü õî÷å, ÷è æ íà ì³ñö³.

408

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ä²ß ÏÅÐØÀ

ÑÖÅÍÀ ÏÅÐØÀ

Åâêë³îí, Ñòàô³ëà.

Åâêë³îí

Ãåòü! Ãåòü çâ³äñè! Ãåòü! Çà äâåð³! Çàáåðèñÿ ãåòü!

Ï³äãëÿäàòè, óñþäè øàñòàòè î÷èñüêàìè òîá³!

Ñòàô³ëà

Çà ùî ìåíå, íåùàñíó, á’ºø òè?

Åâêë³îí

Ùîá òè íàñïðàâä³ áóëà íåùàñíîþ, íåã³äíèöå,

É æèòòÿ òîá³ òàêîãî êåïñüêîãî, ÿêîãî çàñëóãîâóºø.

Ñòàô³ëà

Íàâ³ùî çàðàç ìåíå ç äîìó âèãíàâ òè?

Åâêë³îí

Òîá³, ëåäàùî, ìàþ çâ³òóâàòèñÿ?

Éäè â³ä äâåðåé! Ãåòü çâ³äñè! Ãëÿíüòå, ÿê

Ñòóïàº! À òè çíàºø, äî ÷îãî ä³éäå?

Â³çüìó ÿ çàðàç ìîòóçîê ÷è ïàëèöþ

² êðîê òâ³é ÷åðåïàøà÷èé ïðèñêîðþ!

Ñòàô³ëà

Íà øèáåíèöþ êðàùå á äàëè ìåí³ áîãè

Ïîòðàïèòè, í³æ òàê ó òåáå íà ñëóæá³ áóòè.

Åâêë³îí

Áà÷, ùîñü ñîá³ áóðìî÷å, ï³äëà!

Çàæäè, òâàðþêî! Î÷³, ¿é-áîãó, âèäåðó!

Ï³äãëÿäàòü çà ìíîþ ÿ íå äàì òîá³.

Ãåòü! Ãåòü! Ùå, ùå! Îñü òàê òåïåð. Òè

Òàì ñò³é. À ÿêùî ç öüîãî ì³ñöÿ õî÷

Íà ïàëü÷èê, íà í³ãòèê ï³äñóíåøñÿ,

×è îçèðíåøñÿ áåç ìîãî äîçâîëó, – ÿ

Çàðàç æå êàòþç³ â³ääàì íà âèó÷êó!

Ï³äë³øî¿ çà öþ ñòàðó íå áà÷èâ ùå ÿ

Çðîäó! ¯é-ïðàâî, äóæå ÿ ¿¿ áîþñÿ:

Çíåíàöüêà, ìèìîõ³òü äî ìåíå ï³äêðàäåòüñÿ,

Ïðîíþõàº, äå çîëîòî çàõîâàíå!

Î÷èñüêà ìàº é íà ïîòèëèö³ öÿ áåñò³ÿ.

Ï³äó äî ñõîâêó, ãëÿíó, ÷è òàì çîëîòî?

Îé, ñê³ëüêè ìàþ êëîïîòó é òðèâîãè ç íèì!

(²äå.)

ÑÖÅÍÀ ÄÐÓÃÀ

Ñòàô³ëà.

Ñòàô³ëà

Äî òÿìè íå â³çüìó, ùî ñòàëîñÿ ç õàçÿ¿íîì!

409

Тіт Макцій (Макк) Плавт

Îò ëèøåíüêî! ×è é ñïðàâä³ çîâñ³ì ðîçóì âòðàòèâ:

Òàê ìåíå ç äîìó ãîíèòü â³í ùîäíÿ

Ðàç³â ³ç äåñÿòü. ßêå, í³ÿê ÿ íå âòîðîïàþ,

Íàéøëî íà ÷îëîâ³êà áîæåâ³ëëÿ!

Âñþ í³÷ íå ñïèòü, à äåíü ïðèéäå –

Òî, ÿê êóëüãàâèé øâåöü, ñèäèòü ó äîì³.

² îò ùå: ÿê ïðèõîâàòè áåç÷åñòÿ äî÷êè õàçÿéñüêî¿

(âæå ÷àñ ¿¿ ïîëîã³â íàáëèæàºòüñÿ)?

Íå çíàþ! Ëèøàºòüñÿ ìåí³ îäíå òåïåð,

ß äóìàþ, – íà øèþ çàøìîðãà ì³öíîãî.

² âèòÿãíóñü, ÿê äîâæåëåçíà áóêâà “³”.

ÑÖÅÍÀ ÒÐÅÒß

Åâêë³îí, Ñòàô³ëà.

Åâêë³îí

Òåïåð äóøà ñïîê³éíà ³ ï³òè ÿ ìîæó.

Ó äîì³, áà÷èâ âñå âñåðåäèí³ ö³ë³ñ³íüêå.

Âåðíèñÿ-áî, ³ ñòåðåæè âñå âäîìà.

Ñòàô³ëà

Ùå á ïàê!

Ìåí³ ñòîðîæóâàòè? À ùî, õ³áà áóäèíîê õòîñü ïîöóïèòü?

Çëîä³ÿì ó íàñ ïîæèâè íåìà í³ÿêî¿, –

Â áóäèíêó ïîðîæíå÷à, âñå âêðèòå ïàâóòèííÿì.

Åâêë³îí

Òî ìîæå, ùîá òîá³ âãîäèòè, â³äüìî,

Þï³òåð ìàâ ìåíå çðîáèòè âëàäàðåì –

Ô³ë³ïïîì àáî Äàð³ºì? Õî÷ó, ùîá òè

Ìåí³ öþ ïàâóòèíó âàðòóâàëà.

Òàê, ÿ á³äíÿê! Òåðïëþ! Íà òå º âîëÿ áîæà!

Çàõîäü, çàìêíè òàì äâåð³. ß çàðàç ïîâåðíóñÿ.

Ç ÷óæèìè îáåðåæíî, í³êîãî íå ïóñêàòè.

Ïðèéäóòü çà âîãíèêîì – çãàñè íåãàéíî,

Ùîá íå áóëî ïðè÷èí ÷³ïëÿòèñÿ äî òåáå.

Çíàéäó âîãîíü – òîä³ âæå çãàñíåø òè.

Âîäè ïîïðîñÿòü – òè ñêàæè: íåìà âîäè.

Ñóñ³äè çàâæäè êàíþ÷àòü: òî ïîñóä ¿ì,

Òî íîæèêà, ñîêèðó, òîâêà÷êó é ñòóïêó, –

Ñêàæè, ùî çëîä³¿ ïîêðàëè âñå.

Íó, ñëîâîì, õòî á òàì íå áóâ, áåç ìåíå íå ñì³é

Ïóñêàòè! Çàïàì’ÿòàé ñîá³: í³êîãî íå ïóñêàòè,

100

Õî÷à á ñàìà Ôîðòóíà íàñ â³äâ³äàëà.

Ñòàô³ëà

Íàïåâíî, ¿é ñàì³é íå äóæå õî÷åòüñÿ

Äî íàñ ïîòðàïèòè; õî÷à ³ ïîáëèçó áóëà,

Ïðîòå äî íàøîãî áóäèíêó òàê ³ íå íàáëèçèëàñü.

410

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì