Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Âåñòà

Áîãèíÿ äîìàøíüîãî âîãíèùà ³ ïàëàþ÷îãî ó íüîìó âîãíþ, Âåñòà øàíóâàëàñÿ ÿê ïî-

êðîâèòåëüêà äåðæàâè, ³ âîãîíü, ùî ïàëàâ ó ¿¿ õðàì³, ââàæàâñÿ â³÷íèì ³ íåâãàñèìèì. Â³í áóâ

óò³ëåííÿì ñàìî¿ âåëèêî¿ áîãèí³, òîìó ¿¿ ñòàòó¿ â õðàì³ íå áóëî. Ó òàºìíîìó ì³ñö³ õðàìó, ÿêå

çâàëîñÿ “Ïåí” (Ïåíòðàë³ÿ), çáåð³ãàëèñÿ ñâÿùåíí³ ïðåäìåòè, ñåðåä ÿêèõ çíàõîäèëèñÿ ïåíà-

òè – çîáðàæåííÿ áîã³â-çàñòóïíèê³â, ïðèâåçåí³, çà ëåãåíäîþ, ãåðîºì Åíåºì ç³ çðóéíîâàíî¿

Òðî¿. Ïðî ö³ ïðåäìåòè çíàëè ò³ëüêè âåðõîâíèé æðåöü – âåëèêèé ïîíòèô³ê ³ âåñòàëêè – æðèö³

áîãèí³ Âåñòè. Ãîëîâíèì îáîâ’ÿçêîì âåñòàëîê (¿õ áóëî ø³ñòü) áóëà ï³äòðèìêà íåâãàñèìîãî

ïîëóì’ÿ â õðàì³ áîãèí³. Æðèöü â³äáèðàëè äóæå ðåòåëüíî, ç ãàðíèõ ðîäèí, áåç ô³çè÷íèõ íå-

äîë³ê³â. Âåëèêèé ïîíòèô³ê ñàì â³äáèðàâ ø³ñòüîõ ä³â÷àòîê â³êîì â³ä 6 äî 10 ðîê³â ç-ïîì³æ

äâàäöÿòè, îáðàíèõ çà äîïîìîãîþ æåðåáà. Âîíè ïîòðàïëÿëè íà íàâ÷àííÿ äî ñòàðøèõ âåñ-

òàëîê íà äåñÿòü ðîê³â, ñïî÷àòêó ïðîéøîâøè öåðåìîí³þ ïðèñâÿòè Âåñò³. ¯ì îáð³çàëè âîëîñ-

ñÿ, ÿêå ï³äâ³øóâàëè íà ñâÿùåííîìó äåðåâ³ ÿê ïîæåðòâó áîãèí³, ïîò³ì âäÿãàëè â á³ëèé îäÿã ³

íàð³êàëè ³ì’ÿì Àìàòà, ùî äîäàâàëîñÿ äî ¿õ âëàñíîãî. Ïðîâ÷èâøèñü äåñÿòü ðîê³â, ìîëîä³

æðèö³ ïðèñòóïàëè äî ñâî¿õ îáîâ’ÿçê³â, ÿê³ ïîâèíí³ áóëè âèêîíóâàòè ïðîòÿãîì íàñòóïíîãî äå-

ñÿòèë³òòÿ. Íàéòÿæ÷îþ ïðîâèíîþ âåñòàëêè áóëî ïîðóøåííÿ íåþ îá³òíèö³ öíîòëèâîñò³. Âèí-

íà êàðàëàñÿ ñòðàøíîþ ñìåðòþ – ¿¿ æèâîþ çàêîïóâàëè ó çåìëþ. Á³ëÿ ì³ñüêî¿ ñò³íè, ó çåìëÿ-

íîìó âàëó âèêîïóâàëè íåâåëèêèé ëüîõ, êóäè ñïóñêàëèñÿ ïî çåìëÿíèõ âèñòóïàõ. Ó öüîìó

ëüîñ³ ñòåëèëè ïîñò³ëü, ñòàâèëè çàïàëåíèé ñâ³òèëüíèê ³ çàëèøàëè íåâåëèêèé çàïàñ ¿æ³ –

õë³á, âîäó, ãëå÷èê ìîëîêà ³ òðîõè îë³¿. Öå ðîáèëîñÿ äëÿ òîãî, ùîá íå îáðàæàòè áîãèíþ, çà-

ìîðèâøè ãîëîäîì ñâÿùåííó îñîáó ¿¿ æðèö³. Âåñòàëêó, ÿêà ïîðóøèëà îá³òíèöþ, ó ïîâí³é òèø³

çàâîäèëè äî íàãëóõî çàêðèòèõ ³ çàâ’ÿçàíèõ øê³ðÿíèìè ðåìåíÿìè íîø. Â³äò³ëÿ íå áóëî ÷óò-

íî íàâ³òü ¿¿ ãîëîñó. Óñå ì³ñòî áóëî çàíóðåíå â ãëèáîêèé ñóì. Êîëè íîø³ äîñÿãàëè ì³ñöÿ óâ’ÿç-

íåííÿ, ðåìåí³ ðîçâ’ÿçóâàëè. Ïåðåä âèêîíàííÿì ñòðàøíîãî âèðîêó âåëèêèé ïîíòèô³ê âèãî-

ëîøóâàâ ìîëèòâè, çä³éìàþ÷è ðóêè äî íåáà, ïîò³ì ïðîâîäèâ âåñòàëêó, çàêóòàíó ç ãîëîâè äî

í³ã ó ïîêðèâàëî, â³ä íîñèëîê äî ôàòàëüíèõ ñõîä³â, ïðÿìî äî ìîãèëè. Ïðèðå÷åíà ìîâ÷êè ñïó-

ñêàëàñÿ âíèç, ³ îòâ³ð çàêðèâàëè, çàñèïàþ÷è éîãî çåìëåþ. Çà ³íø³ ïðîâèíè þíèõ âåñòàëîê

íåùàäíî ñ³êëè, à ÿêùî â ÿêî¿ñü íåäáàéëèâî¿ æðèö³ ñâÿùåííèé âîãîíü çãàñàâ, òî ïîêàðàííÿ

áàòîãàìè çä³éñíþâàâ ñàì âåëèêèé ïîíòèô³ê. Çãàñëèé íà âîãíèù³ Âåñòè âîãîíü ââàæàâñÿ ïî-

ãàíîþ ïðèêìåòîþ äëÿ äåðæàâè, ³ ðîçïàëèòè éîãî ìîæíà áóëî ëèøå òåðòÿì äåðåâ’ÿíèõ ïà-

ëè÷îê, ùî ñâ³ä÷èëî ïðî ãëèáîêó ñòàðîäàâí³ñòü îáðÿäó, áî â òàêèé ñïîñ³á âîãîíü äîáóâàâñÿ

â ïåðâ³ñí³ ÷àñè. Ïðîñëóæèâøè äåñÿòü ðîê³â, âåñòàëêè íàñòóïí³ äåñÿòü ðîê³â ïîâèíí³ áóëè

ïðèñâÿòèòè âèõîâàííþ ³ íàâ÷àííþ íîâèõ ä³â÷àòîê. Òàêèì ÷èíîì, ïðîòÿãîì òðèäöÿòè ðîê³â

âåñòàëêè ñëóæèëè ñâî¿é áîãèí³. Ï³ñëÿ öüîãî âîíè ìàëè ïðàâî ïîâåðíóòèñÿ äîäîìó ³ íàâ³òü

âèéòè çàì³æ. Àëå á³ëüø³ñòü âåñòàëîê çàëèøàëàñÿ ïðè õðàì³, îñê³ëüêè âîíè çàéìàëè íàäçâè-

÷àéíî ïî÷åñíå ñòàíîâèùå â Ðèì³. Êîëè âîíè ¿õàëè âóëèöåþ, òî óñ³ ïîâèíí³ áóëè ïîñòóïàòè-

ñÿ äîðîãîþ. ¯õí³ ñâ³ä÷åííÿ â ñóä³ ìàëè âèð³øàëüíå çíà÷åííÿ. Îáðàçà âåñòàëêè êàðàëàñÿ

ñìåðòþ. ßêùî âåñòàëêà çóñòð³÷àëà çëî÷èíöÿ, çàñóäæåíîãî äî ñòðàòè, òî ñòðàòà ñêàñîâóâà-

ëàñÿ. Íàéá³ëüø øàíîâàíèì âåñòàëêàì, ÿê³ çðîáèëè äåðæàâ³ âàæëèâ³ ïîñëóãè, ñïîðóäæóâà-

ëèñÿ ñòàòó¿

. Ñòàðøà çà â³êîì íàçèâàëàñÿ ãîëîâíîþ âåñòàëêîþ ³ êåðóâàëà âñ³ìà ³íøèìè. Ó

Ðèì³ ùîð³÷íî 9 ÷åðâíÿ ñïðàâëÿëèñÿ ñâÿòà íà ÷åñòü áîãèí³ – îõîðîííèö³ äåðæàâè ³ ñ³ìåéíî-

381

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Ïîä³áíèõ ñòàòóé áóëî çíàéäåíî äåê³ëüêà, ³ õî÷à îáëè÷÷ÿ ¿õ óøêîäæåí³, àëå ïðåêðàñíî çáåðåãëèñÿ

âñ³ äåòàë³ îäÿãó ³ ãîëîâíèõ óáîð³â öèõ æðèöü.

ãî âîãíèùà. Âîíè íàçèâàëèñÿ âåñòàë³ÿìè ³ ñóïðîâîäæóâàëèñÿ îáðÿäàìè ³ æåðòâîïðèíîøåí-

íÿìè ç îäíîð³÷íèõ òåëèöü, ïëîä³â, âèíà, âîäè é îë³¿. Âåñòà áóëà ñèìâîëîì, ùî ïîºäíóâàâ

ðèìñüêèõ ãðîìàäÿí â îäíó âåëèêó ðîäèíó íàâêîëî çàãàëüíîãî âîãíèùà. Òîìó êóëüò ö³º¿ áî-

ãèí³ ìàâ âàæëèâå çíà÷åííÿ â æèòò³ ðèìñüêî¿ äåðæàâè. Ïîêè ïàëàâ âîãîíü Âåñòè â ¿¿ ñâÿòè-

ëèù³ é çáåð³ãàëèñÿ â ¿¿ õðàì³ ñâÿùåíí³ ðåë³êâ³¿, Ðèì ï³ä îõîðîíîþ öèõ ñâÿòèíü áóâ ì³öíèé ³

ìîãóòí³é.

Âóëêàí

Ç äåðæàâíèì êóëüòîì âîãíþ ³ âîãíèùà çâ’ÿçàíå òàêîæ øàíóâàííÿ ðèìëÿíàìè áîãà

Âóëêàíà. Õðàìó Âóëêàíà â ñàìîìó ì³ñò³ íå áóëî, àëå â öåíòð³ Ðèìó íà óçâèøø³ íàä ôîðó-

ìîì çíàõîäèëàñÿ ñâÿùåííà ä³ëÿíêà, âóëêàíàë, äå, íåìîâ á³ëÿ äåðæàâíîãî âîãíèùà, ïðîâî-

äèëèñÿ íàðàäè ñåíàòó. Óñ³ õðàìè Âóëêàíà, ÿê áîæåñòâà, çâ’ÿçàíîãî ç âîãíåì ³ ïîæåæàìè,

çíàõîäèëèñÿ çà ìåæàìè ì³ñüêèõ ñò³í. Âóëêàí, ïîä³áíî äî ãðåöüêîãî áîãà Ãåôåñòà, áóâ

âïðàâíèì êîâàëåì, ïîêðîâèòåëåì ðåì³ñíèê³â ³ þâåë³ð³â. Äðóæèíîþ éîãî áóëà ïðåêðàñíà áî-

ãèíÿ Âåíåðà. Ñâÿòà, ÿê³ ïðîâîäèëèñÿ íà ÷åñòü Âóëêàíà, â³äáóâàëèñÿ 23 ñåðïíÿ ³ â³äçíà÷à-

ëèñÿ æåðòâîïðèíîøåííÿìè ³ ãó÷íèìè ³ãðàìè ó âåëèêîìó öèðêó. Âóëêàí øàíóâàâñÿ ³ ÿê áîã

ï³äçåìíîãî âîãíþ, ùî ïîñò³éíî ïîãðîæóâàâ âèâåðæåííÿìè. Ââàæàëîñÿ, ùî éîãî áîæåñòâåí-

íà êóçíÿ çíàõîäèòüñÿ â íàäðàõ ãîðè Åòíè â Ñèöèë³¿, äå éîìó äîïîìàãàþòü ó ðîáîò³ ã³ãàíòè-

ê³êëîïè.

Ïåíàòè, ëàðè, ìàíè

²ç âøàíóâàííÿì äîìàøíüîãî âîãíèùà áóâ ïîâ’ÿçàíèé ³ êóëüò ïåíàò³â – äîáðèõ äî-

ìàøí³õ áîã³â, ùî ï³êëóâàëèñü ïðî ºäí³ñòü ³ áëàãîïîëó÷÷ÿ êîæíî¿ ðîäèíè. ¯õí³ çîáðàæåííÿ

çâè÷àéíî çíàõîäèëèñü ó çàêðèò³é øàôö³ á³ëÿ âîãíèùà, äå çáèðàëèñÿ âñ³ ÷ëåíè ðîäèíè. Ï³ä

÷àñ ðàä³ñíèõ ïîä³é ó ðîäèí³ ïåíàòàì ïðèíîñèëèñÿ ïîäÿ÷í³ æåðòâè. Îõîðîíèòåëÿìè äîìó áó-

ëè ëàðè, äîáð³ äóõè, ùî í³êîëè íå çàëèøàëè áóäèíîê íà â³äì³íó â³ä ïåíàò³â, ÿêèõ ìîæíà áó-

ëî âçÿòè ç ñîáîþ ïðè ïåðå¿çä³ íà ³íøå ì³ñöå. Ëàðè òàêîæ çáåð³ãàëèñÿ á³ëÿ âîãíèùà â îñîá-

ëèâ³é øàôö³ – ëàðàð³¿, äâåðöÿòà ÿêî¿ ï³ä ÷àñ ñ³ìåéíèõ ñâÿò â³äêðèâàëè, ùîá ëàðè ìîãëè âçÿ-

òè ó÷àñòü ó çàãàëüíèõ âåñåëîùàõ ³ òðàïåç³. Ïåðåä íèìè ñòàâèëèñÿ â îñîáëèâîìó ïîñóä³ ¿æà

³ ïèòâî, à â äí³ íàðîäæåííÿ ÷ëåí³â ðîäèíè ¿õ ïðèêðàøàëè êâ³òàìè. Êîëè ñèí óïåðøå íàäÿ-

ãàâ ÷îëîâ³÷ó òîãó, òî â³í ïðèñâÿ÷óâàâ ñâ³é äèòÿ÷èé àìóëåò – áóëëó

ëàðàì, ðîáëÿ÷è ïðè öüî-

ìó óçëèâàííÿ ³ ìîëèòâè. Çàõîäÿ÷è â áóäèíîê ÷îëîâ³êà, íàðå÷åíà íåîäì³ííî ïðèíîñèëà

æåðòâó ëàðàì, çàñòóïíèöòâà ÿêèõ ïðîñèëà. Ëàðè îõîðîíÿëè âñ³õ ÷ëåí³â ðîäèíè ³ ó ïîäîðî-

æàõ, ³ ó â³éñüêîâèõ ïîõîäàõ. Ò³ëüêè ñë³ä áóëî íå çàáóâàòè ïðî æåðòâîïðèíîøåííÿ.

Êð³ì äîìàøí³õ ëàð³â, îñîáëèâî øàíóâàëèñÿ ëàðè ðèìñüêî¿ äåðæàâè, ÿê³ âò³ëþâàëè

äóõè äðåâí³õ ãåðî¿â – Ðîìóëà, Ðåìà, Ò³òà Òàö³ÿ, ùî ââàæàëèñÿ çàñíîâíèêàìè ³ çàõèñíèêà-

ìè Ðèìó. Äî ëàð³â áóëî â³äíåñåíî é Àêêó Ëàðåíö³þ, ÿêà ðàçîì ç³ ñâî¿ì ÷îëîâ³êîì âèðîñòè-

ëà Ðîìóëà ³ Ðåìà. Ï³ä ÷àñ óðî÷èñòîãî ñâÿòà ëàðåíòàë³é, ÿêå â³äçíà÷àëîñÿ 23 ãðóäíÿ, ¿é

ñïåö³àëüíî ïðèíîñèëè çàóïîê³éíó ïîæåðòâó. Êð³ì òîãî, îñê³ëüêè êàïëèö³ ëàð³â, ÿê³ îõîðîíÿ-

þòü ìåøêàíö³â âóëèöü, ñòîÿëè íà ïåðåõðåñòÿõ, ¿ì òàêîæ â³ääàâàëè ïî÷åñò³, ¿õí³ â³âòàð³ ïðè-

êðàøàëè êâ³òàìè ó ñâÿòî êîìï³òàë³é, ðîáèëè óçëèâàííÿ âèíîì ³ îë³ºþ. Á³äíîòà ðèìñüêèõ

382

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Áóëëà – çîëîòèé êðóãëèé ìåäàëüéîí-êóëüêà, ó ÿêîìó çíàõîäèâñÿ àìóëåò. Éîãî íîñèëè íà øè¿ óñ³

â³ëüíîíàðîäæåí³ ðèìñüê³ õëîï÷èêè.

êâàðòàë³â ïðè öüîìó ùèðî âåñåëèëàñÿ, äèâëÿ÷èñü íà âèñòàâè êîìåä³àíò³â ³ àêðîáàò³â, çìà-

ãàííÿ àòëåò³â ³ áåðó÷è ó÷àñòü ó ðîçâàãàõ íà ÷åñòü äîáðèõ ëàð³â.

Ìàíè áóëè òàêîæ äîáðèìè çàñòóïíèêàìè ðîäèíè, àëå â íèõ óò³ëþâàëèñÿ äóø³ ïîìåð-

ëèõ ïðåäê³â. ¯õ óìèëîñòèâëÿëè óçëèâàííÿìè âîäîþ, âèíîì ³ ìîëîêîì, à 21 ëþòîãî çàãàëü-

íèì ñâÿòîì – ôåâðàë³ºþ ³ óðî÷èñòîþ òðàïåçîþ íà ÷åñòü ìåðòâèõ ïðåäê³â. Ìàíè æèëè â

ï³äçåìíîìó ñâ³ò³, ³ íà Ïàëàòèíñüêîìó ïàãîðá³ çíàõîäèëàñÿ ãëèáîêà ÿìà, ïðèêðèòà êàìåíåì,

ùî íàçèâàëàñÿ ìóíäóñ. Öå áóëî ñâÿùåííå æèòëî ìàí³â. Â³äêðèâàëîñÿ âîíî òðè÷³ íà ð³ê,

ùîá çä³éñíèòè óðî÷èñò³ öåðåìîí³¿ äëÿ óìèëîñòèâëåííÿ áîã³â-ìàí³â. Ïðèíîñèëèñÿ æåðòâè –

âèíî, âîäà, ìîëîêî, êðîâ ÷îðíèõ îâåöü, áèê³â ³ ñâèíåé. Ï³ä ÷àñ ñâÿòà íà ÷åñòü ìàí³â õðàìè

âñ³õ ³íøèõ áîã³â áóëè çà÷èíåí³, âåñ³ëüí³ öåðåìîí³¿ çàáîðîíÿëèñÿ. Âñÿ äåðæàâà âøàíîâóâà-

ëà ìîëèòâàìè áëàãîä³éíèõ ³ äîáðîçè÷ëèâèõ ìàí³â. Àëå íå ò³ëüêè äîáðèì äóõàì ïîìåðëèõ

ïðèíîñèëèñÿ æåðòâè. Çë³ñí³ ³ ìñòèâ³ äóõè ïîìåðëèõ íåäîáðèõ ëþäåé íå ò³ëüêè ìó÷èëèñÿ

ñàì³, àëå é äîï³êàëè æèâèì. Âíî÷³ ö³ çë³ äóõè, ¿õ íàçèâàëè ëàðâàìè, çàëèøàëè ï³äçåìíèé

ñâ³ò ³ ïåðåñë³äóâàëè òèõ, êîãî âîíè ââàæàëè ñâî¿ìè âîðîãàìè, ìó÷èëè ¿õ êîøìàðàìè ³

ñòðàøíèìè âèä³ííÿìè. Ðèìëÿíè íàçèâàëè ¿õ òàêîæ ëåìóðàìè

. Ó äí³ ëåìóð³é, ñâÿòà ìåðò-

âèõ, êîòðå â³äçíà÷àëîñÿ òðè íî÷³ (9, 11 ³ 13 òðàâíÿ), ùîá óìèëîñòèâèòè çëèõ äóõ³â, ÿê³ þð-

áàìè áðîäÿòü ó öåé ÷àñ ïî çåìë³, ãëàâà êîæíî¿ ðîäèíè ïîâèíåí áóâ âèêîíàòè äðåâí³é îá-

ðÿä. Ð³âíî îï³âíî÷³ â³í óñòàâàâ, áîñîí³æ îáõîäèâ óñ³ ïðèì³ùåííÿ ³ âèõîäèâ çà ïîð³ã. Îìèâ-

øèñü äæåðåëüíîþ âîäîþ, õàçÿ¿í äåâ’ÿòü ðàç³â êèäàâ ÷åðåç ïëå÷å, íå îãëÿäàþ÷èñü, ÷îðí³

áîáè, ùîðàç ïîâòîðþþ÷è: “Ö³ áîáè ÿ äàþ âàì ³ öèìè áîáàìè âèêóïîâóþ ñåáå ³ ñâî¿õ áëèçü-

êèõ”. Ââàæàëîñÿ, ùî ëåìóðè éäóòü çà íèì ³ îõî÷å ïî¿äàþòü æåðòîâí³ áîáè. Ïîò³ì ãëàâà ðî-

äèíè çíîâó îìèâàâñÿ âîäîþ ³, ùîá â³ä³ãíàòè ëåìóð³â â³ä áóäèíêó, âäàðÿâ îäíèì ì³äíèì òà-

çîì îá ³íøèé, äåâ’ÿòü ðàç³â ïîâòîðþþ÷è ïðîõàííÿ çëèì äóõàì çàëèøèòè éîãî æèòëî. Öåé

îáðÿä, ÿêèé ïîâòîðþâàâñÿ òðè÷³ áåç áóäü-ÿêèõ çì³í, ñâ³ä÷èâ ïðî òå, ùî â ðèìñüê³é ðåë³ã³¿

çáåðåãëîñÿ áàãàòî ïåðâ³ñíèõ ìàã³÷íèõ ðèñ.

Ãåí³¿ ³ þíîíè

Ó êîæíîãî ðèìëÿíèíà áóâ ñâ³é ãåí³é – áîæåñòâî, ÿêå ñóïðîâîäæóâàëî éîãî ïðîòÿãîì

óñüîãî æèòòÿ – â³ä êîëèñêè äî ìîãèëè, ñïîíóêàþ÷è ëþäèíó äî òèõ ó÷èíê³â, ÿê³ âîíà çä³éñíþâà-

ëà ïðîòÿãîì æèòòÿ. Òîìó â äåíü ñâîãî íàðîäæåííÿ êîæåí ðèìëÿíèí ïðèíîñèâ ñâîºìó ãåí³þ

æåðòâè – êâ³òè, ïëîäè, ô³ì³àì é óçëèâàííÿ. Óñ³ çíà÷í³ ïîä³¿ â æèòò³ â³äçíà÷àëèñÿ æåðòâîïðè-

íîøåííÿì ãåí³þ. Ðèìëÿíè âëàøòîâóâàëè áåíêåòè ç äðóçÿìè, áàæàþ÷è ïðèíåñòè ãåí³þ

ðàä³ñòü. Ï³ñëÿ ñìåðò³ ëþäèíè éîãî ãåí³é çàëèøàâñÿ íà çåìë³, ïåðåáóâàþ÷è á³ëÿ ìîãèëè. Òàêó

æ ðîëü ó æèòò³ ðèìñüêèõ æ³íîê ãðàëè ¿õí³ þíîíè – ãåí³¿ æ³íî÷îãî ðîäó. Áóëè ãåí³¿, ï³ä çàñòóï-

íèöòâîì ÿêèõ çíàõîäèëèñÿ äåðæàâà, ì³ñòî ³ íàâ³òü îêðåì³ ì³ñöåâîñò³. Çàçâè÷àé ãåí³ºì ì³ñöå-

âîñò³ ââàæàëàñÿ ãàðíà çì³ÿ, ÿê³é ó æåðòâó ïðèíîñèëèñÿ äîçð³ë³ ïðåêðàñí³ ïëîäè. Êð³ì ãåí³ÿ,

äèòèíó çìàëå÷êó îòî÷óâàëè òóðáîòëèâ³ áîãè ³ áîãèí³. Îäí³ äîïîìàãàëè íåìîâëÿò³ âïåðøå çà-

êðè÷àòè, ³íø³ îõîðîíÿëè êîëèñêó, â÷èëè ïèòè, ¿ñòè, ðóõàòèñÿ, ðîçìîâëÿòè, âèõîäèòè ç áóäèíêó

³ ïîâåðòàòèñÿ íàçàä. Ó òàêèé æå ñïîñ³á ðîçãëÿäàëîñÿ ³ æèòòÿ ïðèðîäè – ñàìå òîìó ³ íàë³÷óâà-

ëîñÿ â ðèìëÿí áåçë³÷ áîã³â ³ áîãèíü, ÿê³ ï³êëóâàëèñÿ, çäàâàëîñÿ á, ïðî îäíå é òå ñàìå – ùîá

çåðíî áóëî êèíóòå â çåìëþ, ùîá çëàêè ï³äíÿëèñÿ, çàêîëîñèëèñÿ ³ áóëè ç³áðàí³, ùîá ðîçïóñêà-

ëèñÿ êâ³òè, çàâ’ÿçóâàëèñÿ ïëîäè ñàäîâèõ äåðåâ, ïëîäîíîñèëè âèíîãðàäíèêè. Óâåñü ñâ³ò äëÿ

383

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Ëåìóðè – ñòðàøí³ ïðèìàðè, ìàëè âèãëÿä ñêåëåò³â ÷è âàìï³ð³â ³ âèñìîêòóâàëè êðîâ ó æèâèõ ëþ-

äåé.

ðèìëÿíèíà áóâ íàïîâíåíèé áîæåñòâàìè, ç ÿêèìè â³í ïîñò³éíî çóñòð³÷àâñÿ ³ ÿêèì ïîâèíåí áóâ

äîãîäæàòè, ùîá éîãî æèòòÿ ïðîõîäèëî ùàñëèâî. Äëÿ öüîãî ïîòð³áíî áóëî òî÷íî çíàòè, äî ÿêî-

ãî áîæåñòâà ³ ÿê çâåðíóòèñÿ, ùîá î÷³êóâàíà ìèë³ñòü íå îáåðíóëàñÿ ïîêàðàííÿì. Çàïàì’ÿòàòè

âñ³ ö³ íàñòàíîâè, ñóâîðèé ðèòóàë æåðòâîïðèíîøåííÿ ³ ïðîãîëîøåííÿ ìîëèòîâ áóëî ïðàêòè÷-

íî íåìîæëèâî, à òîìó ³ äîâîäèëîñÿ çâåðòàòèñÿ äî æåðö³â, ÿê³ òâåðäî çíàëè ïðàâèëà ñï³ëêó-

âàííÿ ç áîæåñòâîì. Æåðö³ é æðèö³ ð³çíèõ áîã³â – ïîíòèô³êè, ôëàì³íè, ôåö³àëè, ëóïåðêè, ñàë³¿,

âåñòàëêè, àðâàëüñüê³ áðàòè, àâãóðè

, ãàðóñïèêè

â³ä³ãðàâàëè âåëè÷åçíó ðîëü ó ñóñï³ëüíîìó ³

ïðèâàòíîìó æèòò³ ðèìëÿí. Âîíè òî÷íî çíàëè ôîðìóëè ìîëèòîâ, óñå, ùî âàðòî ðîáèòè é îá³öÿ-

òè áîãó, ùîá îäåðæàòè â³ä íüîãî áàæàíå. Ãîëîâíèì ó ñòîñóíêàõ ³ç áîæåñòâîì áóëî ðåòåëüíå

âèêîíàííÿ âñòàíîâëåíèõ îáðÿä³â, â³ðí³ñòü, áëàãî÷åñòÿ ³ äîòðèìàííÿ íàêëàäåíèõ áîãàìè çàáî-

ðîí. Ðåòåëüíî äîòðèìóþ÷èñü âñ³õ óìîâ, çàïðîïîíîâàíèõ áîæåñòâîì, â³ðóþ÷èé ðèìëÿíèí

î÷³êóâàâ òàêîãî æ ñêðóïóëüîçíîãî âèêîíàííÿ â³ä áîãà òîãî, ùî â³í ïðîñèâ. Óñå öå íàãàäóâàëî

ä³ëîâó óãîäó ì³æ ëþäèíîþ, ùî ìîëèòüñÿ, ³ áîãîì. Ïðè öüîìó ëþäèíà ïîâèííà áóëà òî÷íî âêà-

çàòè, ùî ñàìå âîíà ïðèíîñèòü ó æåðòâó, ùîá áîãè íå çðîçóì³ëè íåïðàâèëüíî. Òàê, íàïðèêëàä,

ðîáëÿ÷è óçëèâàííÿ, ñë³ä áóëî ñêàçàòè: “Ïðèéìè öå âèíî, ùî ÿ òîá³ ïðèíîøó”, – ùîá áîæåñò-

âî íå ïîäóìàëî, ùî éîìó îá³öÿíå óñå âèíî, ùî çíàõîäèòüñÿ â ëüîñ³ ìîë³ëüíèêà. Âèãîëîøóþ-

÷è ìîëèòâó, ðèìëÿíèí íàêðèâàâ ãîëîâó ïëàùåì, ùîá êðàùå çîñåðåäèòèñÿ ³ äîòðèìàòèñÿ óñ³õ

ôîðìàëüíîñòåé. ² íàâ³òü, çâåðòàþ÷èñü äî Þï³òåðà, íàéãîëîâí³øîãî áîæåñòâà ðèìëÿí, óñ³ì

äîáðå â³äîìîãî, íàéá³ëüø çàâáà÷ëèâ³ ïðîõà÷³ ç îáåðåæíîñò³ óæèâàëè íàñòóïíó ôîðìóëó: “Ìî-

ãóòí³é Þï³òåðå, ÷è, ìîæå, íàçâàòè òåáå ³íøèì ³ìåíåì, òèì, ÿêå òîá³ á³ëüø äî âïîäîáè...” Òà-

êèì ÷èíîì, óñÿ ðèìñüêà ðåë³ã³ÿ äîòðèìóâàëàñü ñóâîðî âèïðàöþâàíèõ îáðÿä³â ³ ñâÿùåííèõ

ôîðìóë, çíàòè ÿê³ ìîãëè ëèøå ëþäè, ùî ñïåö³àëüíî öèì çàéìàëèñÿ, òîáòî æåðö³. Âîíè ïåðå-

áèðàëè íà ñåáå òëóìà÷åííÿ ìàã³÷íèõ çàêëèíàíü ³ îáðÿä³â, ùî ïðèéøëè ç ãëèáîêî¿ äàâíèíè ³

çáåðåãëèñÿ â ðåë³ã³¿ ðèìëÿí.

ÃÅÐÎ¯ ² ËÅÃÅÍÄÈ

Åíåé

Âèêëàäåíî çà ïîåìîþ ðèìñüêîãî ïîåòà Ïóáë³ÿ Ìàðîíà Âåðã³ë³ÿ (² ñò. äî í.å.) "Åíå¿äà"

³ ïðàöåþ Ò³òà Ë³â³ÿ (59 ð. äî í.å. - 17 ð. í.å.) "Ðèìñüêà ³ñòîð³ÿ â³ä çàñíóâàííÿ ì³ñòà".

Ìîãóòíÿ ³ ïðåêðàñíà äðóæèíà ãðîìîâåðæöÿ Þï³òåðà, áîãèíÿ Þíîíà, çäàâíà íåíà-

âèä³ëà òðîÿíö³â çà íåïîïðàâíó îáðàçó, çàâäàíó ¿é öàðåâè÷åì Ïàð³ñîì: â³í ïðèñóäèâ çîëî-

òå ÿáëóêî íå ¿é, âîëîäàðö³ áîã³â, à áîãèí³ Âåíåð³. Êð³ì ö³º¿ îáðàçè, çíàëà Þíîíà ïðî â³ùó-

âàííÿ, ÿêå îá³öÿëî ¿¿ óëþáëåíîìó Êàðôàãåíó, áàãàòîìó ³ ñëàâíîìó ñâîºþ äîáëåñòþ ì³ñòó,

ùî ïåðåáóâàëî ï³ä ¿¿ çàñòóïíèöòâîì, çàãèáåëü â³ä íàùàäê³â òðîÿíö³â, ùî âèñëèçíóëè ç³

384

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Æåðö³, ÿê³ ïðîðîêóâàëè ìàéáóòíº çà ïîëüîòîì ïòàõ³â ³ çà ¿õí³ì ñòàâëåííÿì äî ñâÿùåííî¿ ¿æ³.

Æåðö³, ÿê³ ïðîðîêóâàëè ìàéáóòíº çà íóòðîùàìè òâàðèí, òëóìà÷èëè òàºìíèé çì³ñò óäàðó áëèñêà-

âîê â³äïîâ³äíî äî ì³ñöÿ âëó÷àííÿ ³ êîëüîðó. Îñîáëèâî ñëàâèëèñÿ ãàðóñïèêè ç Åòðóð³¿, ùî áóëà êîëèñ-

êîþ âñ³ëÿêèõ ìàðíîâ³ðñòâ ³ ìàã³÷íèõ îáðÿä³â, ÿê³ ïåðåéøëè äî ðèìñüêèõ â³ðóâàíü.

çðóéíîâàíî¿ ãðåêàìè Òðî¿. Äî òîãî æ ³ òðîÿíåöü Åíåé, ÿêèé î÷îëèâ ïîðÿòîâàíèõ òðîÿíö³â,

áóâ ñèíîì Âåíåðè, ùî ïîñîðîìèëà Þíîíó â ñóïåðå÷ö³ áîãèíü çà çâàííÿ íàéïðåêðàñí³øî¿.

×åðåç ãí³â Þíîíè Åíåé áóâ ïðèðå÷åíèé íà òÿæê³ âèïðîáóâàííÿ, ïåðø í³æ çáóäåòüñÿ

òå, ùî éîìó ïðèçíà÷èëè áîãè: öàðþâàòè íà ÷óæèí³, íà ³òàë³éñüê³é çåìë³, çâ³äêè â³í ðîçïî÷-

íå ñâ³é ð³ä, äå ñïîðóäèòü ì³ñòî, ÿêîìó ï³äêîðÿòüñÿ âñ³ çåìë³ é íàðîäè.

Ï³ñëÿ íåáåçïå÷íèõ ïðèãîä êîðàáë³ áàãàòîñòðàæäàëüíîãî Åíåÿ äîñÿãëè ãèðëà ð³êè

Òèáð, ä³ñòàëèñÿ çåìë³, ÿêà íàçèâàëàñÿ Ëàö³óì. Ì³ñöåâèé öàð Ëàòèí ñïî÷àòêó âîðîæî ïîñòà-

âèâñÿ äî ïðèáóëüö³â, àëå ïîò³ì âèÿâèâ ãîñòèíí³ñòü ³ çãîäîì óêëàâ äðóæí³é ñîþç ì³æ ëàòèíà-

ìè ³ òðîÿíöÿìè, ïîáàæàâøè ñêð³ïèòè éîãî øëþáîì Åíåÿ ç³ ñâîºþ äî÷êîþ Ëàâ³í³ºþ. Âîæäü

ïëåìåí³ ðóòóë³â Òóðí, ç ÿêèì áóëà çàðó÷åíà Ëàâ³í³ÿ, ï³äíÿâ ñâ³é íàðîä ïðîòè ÷óæèíö³â. Ó

äâîáî¿ ç ìîãóòí³ì Åíåºì Òóðí çàãèíóâ.

Óñóíóâøè ñâîãî ñòðàøíîãî ñóïåðíèêà, Åíåé îäðóæèâñÿ ç Ëàâ³í³ºþ ³ çàñíóâàâ íîâå

ì³ñòî Ëàö³óìó – Ëàâ³í³é. Ï³ñëÿ ñìåðò³ öàðÿ Ëàòèíà Åíåé, î÷îëèâøè öàðñòâî, çìóøåíèé áóâ

â³äáèâàòè íàïàäè ìîãóòí³õ åòðóñê³â, ùî íå áàæàëè òåðï³òè ïðèáóëüö³â, ÿê³ çäîáóëè ñëàâó äî-

áëåñíèõ ³ â³äâàæíèõ âî¿í³â. Óêëàâøè ñîþç ³ç ïëåìåíåì ðóòóë³â, åòðóñêè âèð³øèëè ïîê³í÷èòè ç

çóõâàëèìè ÷óæîçåìöÿìè ³ ¿õí³ì âîæäåì. Àëå òðîÿíö³ é ëàòèíè, îêðèëåí³ ñâî¿ì ìóæí³ì öàðåì,

çäîáóëè ïåðåìîãó ó âèð³øàëüí³é áèòâ³ ç âîðîãàìè. Áèòâà öÿ áóëà îñòàííüîþ äëÿ Åíåÿ é îñ-

òàíí³ì éîãî ïîäâèãîì. Âî¿íè Åíåÿ ââàæàëè éîãî çàãèáëèì, àëå áàãàòî õòî ðîçïîâ³äàâ, ÿê â³í

ç’ÿâèâñÿ ñâî¿ì ñïîäâèæíèêàì ïðåêðàñíèé, ñïîâíåíèé ñèë, ó ñÿþ÷èõ îáëàäóíêàõ ³ ñêàçàâ, ùî

áîãè âçÿëè éîãî äî ñåáå, ÿê ð³âíîãî ¿ì. Ùî á òàì íå áóëî, íàðîä ïî÷àâ âøàíîâóâàòè éîãî ï³ä

³ì’ÿì Þï³òåðà

. Ñèí Åíåÿ Àñêàí³é ùå íå äîñÿã òîãî â³êó, â ÿêîìó ìîæíà áóëî þíàêîâ³ äîâ³ðè-

òè âñþ ïîâíîòó âëàäè, ³ â³ä éîãî ³ìåí³ ïðèâèëà öàðèöÿ Ëàâ³í³ÿ, ðîçóìíà ³ äàëåêîãëÿäíà æ³íêà.

¯é âäàëîñÿ çáåðåãòè äåðæàâó â ºäíîñò³ ³ ïðîöâ³òàíí³. Çìóæí³âøè, Àñêàí³é çàëèøèâ öàðèöþ êå-

ðóâàòè Ëàâ³í³ºì, à ñàì ç³ ñâî¿ìè äðóçÿìè ³ ñïîäâèæíèêàìè ïåðåñåëèâñÿ äî ï³äí³ææÿ Àëü-

áàíñüêî¿ ãîðè, çàñíóâàâøè ì³ñòî, íàçâàíå Àëüáà-Ëîíãîþ

, îñê³ëüêè âîíî ïðîñòÿãëîñÿ óçäîâæ

ã³ðñüêîãî õðåáòà. Íåçâàæàþ÷è íà ñâîþ þí³ñòü, Àñêàí³é çóì³â äîìîãòèñÿ âèçíàííÿ ç áîêó ìî-

ãóòí³õ ñóñ³äí³õ ïëåìåí, ³ êîðäîí ì³æ ëàòèíàìè é åòðóñêàìè áóâ ïîçíà÷åíèé ð³÷èùåì Òèáðó. Àñ-

êàí³þ óñïàäêîâóâàâ éîãî ñèí Ñ³ëüâ³é, íàçâàíèé òàê òîìó, ùî â³í íàðîäèâñÿ â ë³ñ³

. Öàðñòâî

Ñ³ëüâ³ÿ ïåðåõîäèëî â³ä îäíîãî íàùàäêà Åíåÿ äî ³íøîãî. Ñåðåä íèõ áóëè öàð³ Òèáåð³í (â³í ïî-

òîíóâ ó Òèáð³ ³ ñòàâ áîãîì ö³º¿ ð³êè) ³ Àâåíòèí (éîãî ³ì’ÿì áóâ íàçâàíèé îäèí ç ïàãîðá³â, íà ÿêèõ

çãîäîì ðîçòàøóâàëîñÿ âåëèêå ì³ñòî Ðèì). ², íàðåøò³, âëàäó îäåðæàâ öàð Íóì³òîð, çà

ïðàâë³ííÿ ÿêîãî â³äáóëèñÿ âñ³ ïîä³¿, ïîâ’ÿçàí³ ç ³ñòîð³ºþ çàñíóâàííÿ ì³ñòà Ðèìó.

Ðîìóë ³ Ðåì. Çàñíóâàííÿ Ðèìó

Âèêëàäåíî çà "Ðèìñüêîþ ³ñòîð³ºþ â³ä çàñíóâàííÿ ì³ñòà" ðèìñüêîãî ³ñòîðèêà

Ò³òà Ë³â³ÿ (59 ð. äî í.å. - 17 ð. í.å. ) ³ "Ïîð³âíÿëüíèìè æèòòºïèñàìè"

ãðåöüêîãî ïèñüìåííèêà Ïëóòàðõà (² ñò. í.å.).

Ó ñëàâíîìó ì³ñò³ Àëüáà-Ëîíç³ öàðþâàâ íàùàäîê âåëèêîãî òðîÿíñüêîãî ãåðîÿ Åíåÿ –

Íóì³òîð, ùî áóâ ñïðàâåäëèâèì ³ ìèëîñòèâèì ïðàâèòåëåì. Àëå áðàò éîãî Àìóë³é, ÿêèé çà-

çäðèâ Íóì³òîðó ³ ñàì ïðàãíóâ öàðñüêî¿ âëàäè, ï³äêóïèâ îòî÷åííÿ öàðÿ ³, ñêîðèñòàâøèñü

385

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Ó äàíîìó âèïàäêó “ì³ñöåâîãî” áîãà.

Longa – ó ïåðåêëàä³ ç ëàòèíñüêî¿ “äîâãà”.

Silva – ó ïåðåêëàä³ ç ëàòèíñüêî¿ “ë³ñ”.

äîâ³ðëèâ³ñòþ Íóì³òîðà, ñêèíóâ éîãî ç ïðåñòîëó. Îäíàê óáèòè áðàòà Àìóë³é íå íàâàæèâñÿ.

Äëÿ òîãî, ùîá çàêð³ïèòè çà ñîáîþ öàðñüêó âëàäó, â³í âèð³øèâ óáèòè ñèíà Íóì³òîðà, à ïðå-

êðàñíó Ðåþ Ñ³ëüâ³þ, äî÷êó öàðÿ, çðîáèâ æðèöåþ áîãèí³ Âåñòè. Æðèö³ ö³º¿ áîãèí³ ïîâèíí³ áó-

ëè äàâàòè îá³òíèöþ öíîòè ³ çáåð³ãàòè íåâãàñèìèé ñâÿùåííèé âîãîíü, ùî ãîð³â äåíü ³ í³÷ ó

ñâÿòèëèù³. Âåñòàëêà, ÿêà ïîðóøóâàëà îá³òíèöþ ÷èñòîòè é îïîãàíþâàëà â òàêèé ñïîñ³á

ñâÿò³ñòü âîãíèùà Âåñòè, çàñóäæóâàëàñÿ äî ñòðàòè – ¿¿ çàêîïóâàëè æèâîþ ó çåìëþ. Çà÷àðî-

âàíèé êðàñîþ Ðå¿ Ñ³ëüâ³¿, áîã Ìàðñ ïîêîõàâ ¿¿, ³ â äî÷êè ñêèíóòîãî öàðÿ íàðîäèëèñÿ õëîï-

÷èêè-áëèçíþêè. Âæå ïðè íàðîäæåíí³ âîíè âðàçèëè öàðÿ Àìóë³ÿ ñâî¿ì íåçâè÷àéíèì âèäîì:

âîíè âèïðîì³íþâàëè ÿêóñü äèâíó ñèëó.

Ðîçëþòîâàíèé ³ íàëÿêàíèé ïîÿâîþ áëèçíþê³â, ÿêèõ â³í ñïðèéíÿâ ÿê ïðåòåíäåíò³â íà

ïðåñòîë, Àìóë³é íàêàçàâ êèíóòè íåìîâëÿò ó âîäè Òèáðó, à ìàò³ð ¿õíþ çà ïîðóøåííÿ îá³òíèö³

çàêîïàòè â çåìëþ. Îäíàê áîã Ìàðñ íå äîïóñòèâ çàãèáåë³ ñâî¿õ ä³òåé ³ ¿õíüî¿ óëþáëåíî¿ ìà-

òåð³

. Êîëè, çà íàêàçîì Àìóë³ÿ, öàðñüêèé ðàá ïðèí³ñ êîøèê ³ç íåìîâëÿòàìè, ùî ïëàêàëè, íà

áåðåã Òèáðó, â³í ïîáà÷èâ, ùî âîäà ñòî¿òü âèñîêî ³ áóðõëèâ³ õâèë³ çàãðîæóþòü êîæíîìó, õòî

íàñì³ëèòüñÿ íàáëèçèòèñÿ äî ð³êè. Çëÿêàíèé ðàá, íå çâàæèâøèñü ñïóñòèòèñÿ áëèçüêî äî âî-

äè, êèíóâ êîøèê íà áåðåç³ é óò³ê. Ðîçáóðõàí³ õâèë³ çàëèëè êîøèê ç íåìîâëÿòàìè ³ â³äíåñëè

á éîãî çà òå÷³ºþ, ÿêáè éîãî íå çàòðèìàëè ã³ëêè ñìîê³âíèö³, ùî ðîñëà á³ëÿ ñàìî¿ âîäè. ² îòóò,

íà÷å çà÷àðîâàíà, âîäà â ð³÷ö³ ñòàëà ñïàäàòè, áóðÿ ïðèïèíèëàñÿ, à áëèçíþêè, âèïàâøè ç êî-

øèêà, ùî ïîõèëèâñÿ, ï³äíÿëè ãîëîñíèé êðèê. Ó öåé ÷àñ äî ð³êè ï³ä³éøëà âîâ÷èöÿ, â ÿêî¿ íå-

ùîäàâíî íàðîäèëèñÿ âîâ÷åíÿòà, ùîá óãàìóâàòè ñïðàãó. Âîíà ç³ãð³ëà áëèçíþê³â, ÿê³ æàä³áíî

ïðèïàëè äî ¿¿ ñîñê³â, ïîâíèõ ìîëîêà. Âîâ÷èöÿ ïðèíåñëà ¿õ ó ñâîº ë³ãâèùå, äå íåçàáàðîì ¿õ

çíàéøîâ öàðñüêèé ñâèíîïàñ íà ³ì’ÿ Ôàóñòóë. Ïîáà÷èâøè äâîõ ïðåêðàñíèõ íåìîâëÿò ó âî-

â÷îìó ë³ãâèù³, Ôàóñòóë çàáðàâ ¿õ äî ñâîº¿ õàòèíè ³ ðàçîì ç³ ñâîºþ äðóæèíîþ âèõîâàâ õëîï-

÷èê³â, ÿêèõ íàçâàëè Ðîìóëîì ³ Ðåìîì. Áëèçíþêè ³ òîä³, êîëè âîíè áóëè ä³òüìè, ³ òîä³, êîëè

ñòàëè þíàêàìè, âèð³çíÿëèñÿ ñâîºþ êðàñîþ, ñèëîþ ³ ãîðäîâèòîþ ïîñòàâîþ ñåðåä ³íøèõ

ä³òåé ïàñòóõ³â. Ìîëîêî âîâ÷èö³, ÿêà ¿õ âèãîäóâàëà, çðîáèëî þíèõ Ðîìóëà ³ Ðåìà ñì³ëèâèìè

³ çóõâàëèìè ïåðåä áóäü-ÿêîþ íåáåçïåêîþ, ñåðöÿ ¿õí³ áóëè ìóæí³ìè, ðóêè ³ íîãè ì³öíèìè ³

ì’ÿçèñòèìè. Ïðàâäà, îáèäâà âîíè áóëè çàïàëüí³ ³ âïåðò³, àëå Ðîìóë óñå-òàêè âèÿâèâñÿ

á³ëüø ðîçâàæëèâèì í³æ áðàò. ² íà çáîðàõ îáùèíè, êîëè ìîâà éøëà ïðî ïîëþâàííÿ ÷è âèïàñ

õóäîáè, Ðîìóë íå ò³ëüêè âèñòóïàâ ç ìóäðèìè ïîðàäàìè, àëå ³ äàâàâ çðîçóì³òè îòî÷óþ÷èì,

ùî â³í ðàäøå íàðîäæåíèé íàêàçóâàòè, í³æ ï³äêîðþâàòèñÿ ³íøèì. Îáèäâà áðàòè êîðèñòóâà-

ëèñÿ çàãàëüíîþ ëþáîâ’þ, âîíè â³äð³çíÿëèñÿ ñèëîþ ³ ñïðèòí³ñòþ, áóëè ïðåêðàñíèìè ìèñëèâ-

öÿìè, çàõèñíèêàìè â³ä ðîçá³éíèê³â, ùî ñïóñòîøóâàëè ¿õí³é ð³äíèé êðàé. ² Ðîìóë, ³ Ðåì çà-

ñòóïàëèñÿ çà íåñïðàâåäëèâî ñêðèâäæåíèõ, ³ íàâêîëî íèõ îõî÷å çáèðàëèñÿ ëþäè, ñåðåä

ÿêèõ ìîæíà áóëî çóñòð³òè íå ò³ëüêè ïàñòóõ³â, àëå ³ âîëîöþã, ³ íàâ³òü ðàá³â-óò³êà÷³â. Òàêèì ÷è-

íîì, ó êîæíîãî ç áðàò³â íàçáèðàëîñÿ ïî ö³ëîìó çàãîíó. Ñòàëîñÿ òàê, ùî Ðåìà â îäí³é ³ç ñó-

òè÷îê ñõîïèëè ïàñòóõè Íóì³òîðà. Êîëè éîãî ïðèâåëè äî ñêèíóòîãî öàðÿ, òîé áóâ óðàæåíèé

êðàñîþ ³ øëÿõåòíèì âèãëÿäîì Ðåìà. Íà ïèòàííÿ, õòî â³í ³ â³äê³ëÿ ðîäîì, Ðåì â³äïîâ³â

â³äâåðòî. Â³í ðîçïîâ³â, ùî ðàí³øå âîíè ç áðàòîì ââàæàëè ñåáå ñèíàìè ïàñòóõà, ÿêèé âèõî-

âàâ ¿õ. Ïîò³ì âîíè äîâ³äàëèñÿ, ùî ¿õ âèãîäóâàëà ñâî¿ì ìîëîêîì âîâ÷èöÿ, ùî äÿòëè íîñèëè

¿ì ¿æó ³ áóðõëèâà ð³êà ïîìèëóâàëà áåçïîì³÷íèõ íåìîâëÿò. Òîä³ áðàòè çðîçóì³ëè, ùî ¿õíÿ ïî-

ÿâà íà ñâ³ò ïîâ’ÿçàíà ç ãëèáîêîþ òàºìíèöåþ, ÿêó âîíè ðîçãàäàòè íå ìîæóòü. Ñëóõàþ÷è ðîç-

386

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Â³äïîâ³äíî äî ³íøèõ âàð³àíò³â ñêàçàííÿ ïðî Ðîìóëà ³ Ðåìà, ¿õíÿ ìàòè áóëà óâ’ÿçíåíà â òåìíèö³

÷è ñêèíóòà â ð³êó Òèáð. ¯¿ âðÿòóâàâ áîã ö³º¿ ð³êè Òèáåð³í ³ çðîáèâ Ðåþ Ñ³ëüâ³þ ñâîºþ äðóæèíîþ.

ïîâ³ä³ þíàêà, ó Íóì³òîðà çàêðàëàñÿ ï³äîçðà, ùî çà â³êîì, òàºìíèöåþ íàðîäæåííÿ, ÷óäåñíèì

ïîðÿòóíêîì áëèçíþêè ö³ëêîì ìîæóòü áóòè éîãî îíóêàìè, ÿêèõ óñ³ ââàæàëè çàãèáëèìè ³ ÿêèõ

â³í îïëàêóâàâ. Ïîêè Ðåì ðîçïîâ³äàâ ñâîþ ³ñòîð³þ Íóì³òîðó, ÿêèé ïðîéìàâñÿ äî îïîâ³äà÷à

óñå á³ëüøîþ ëàñêîþ ³ äîâ³ðîþ, ïàñòóõ Ôàóñòóë, ïî÷óâøè, ùî Ðåìà çàõîïèëè ñëóãè öàðÿ, ³

îñòåð³ãàþ÷èñü ï³äñòóïíèöòâà Àìóë³ÿ, êèíóâñÿ ïî äîïîìîãó äî Ðîìóëà. Ôàóñòóë ðîçïîâ³â Ðî-

ìóëó âñå, ùî çíàâ ïðî òàºìíèöþ íàðîäæåííÿ áðàò³â. Ðîìóë, ç³áðàâøè ñâ³é çàã³í, ðóøèâ äî

ì³ñòà, ùîá çâ³ëüíèòè áðàòà. Äîðîãîþ äî Àëüáà-Ëîíãè ç îêîëèöü ì³ñòà äî íüîãî ïî÷àëî

ïðèºäíóâàòèñü ì³ñöåâå íàñåëåííÿ, ÿêå íåíàâèä³ëî æàä³áíîãî, ï³äñòóïíîãî ³ æîðñòîêîãî äî

ñâî¿õ ï³ääàíèõ öàðÿ Àìóë³ÿ. Æèòåë³ Àëüáà-Ëîíãè, î÷îëþâàí³ Ðîìóëîì, çâ³ëüíèëè Ðåìà ³

ñêèíóëè ç ïðåñòîëó Àìóë³ÿ. Éîãî áóëî óáèòî, à Íóì³òîðó ïîâåðíóëè öàðñüêèé òðîí. Àëå í³

Ðîìóë, í³ Ðåì íå âèÿâèëè áàæàííÿ çàëèøèòèñÿ â Àëüáà-Ëîíç³ íàâ³òü çà äîáðîçè÷ëèâîãî

ïðàâë³ííÿ ñâîãî ä³äà. Äëÿ íèõ íåñòåðïíîþ áóëà äóìêà ïðî çàëåæí³ñòü â³ä áóäü-êîãî. Âîíè

õîò³ëè çàñíóâàòè íîâå ì³ñòî ³ ïàíóâàòè íàä òèìè, êîãî ïðèâåëè ç ñîáîþ, – ïàñòóõàìè, âîëî-

öþãàìè ³ ðàáàìè, ÿê³ óáà÷àëè â áðàòàõ-áëèçíþêàõ ñâî¿õ ïðîâîäèð³â. Òà é æèòåë³ Àëüáà-Ëîí-

ãè íå çàõîò³ëè á ïðèéíÿòè äî ñåáå ÿê ð³âíîïðàâíèõ ãðîìàäÿí âåñü òîé ñòðîêàòèé íàáð³ä, ùî

ïðèâ³â Ðîìóë.

Áðàòè âèð³øèëè ïîáóäóâàòè íîâå ì³ñòî íà òîìó ñàìîìó ì³ñö³, êóäè ¿õ âèêèíóëè âîäè

Òèáðó (öå ³ áóâ äðåâí³é Ïàëàòèíñêèé ïàãîðá – êîëèñêà âåëèêîãî ì³ñòà Ðèìó). Îäíàê ñàìà

äóìêà ïðî áóä³âëþ ì³ñòà â³äðàçó æ âèêëèêàëà ðîçáðàò ì³æ äðóæíèìè êîëèñü áðàòàìè. Âîíè

ïî÷àëè ñïåðå÷àòèñÿ ÷åðåç òå, â³äê³ëÿ ïî÷èíàòè ðîçáóäîâó, ÷è¿ì ³ìåíåì áóäå íàçèâàòèñÿ çà-

êëàäåíå ì³ñòî ³ õòî ç íèõ ñòàíå â íüîìó öàðþâàòè. Ï³ñëÿ äîâãèõ ñóïåðå÷îê áðàòè âèð³øèëè

çà÷åêàòè âêàç³âêè áîã³â ³ ïîâîðîæèòè çà ïîëüîòîì ïòàõ³â. ×åêàþ÷è áîæåñòâåííîãî çíàêó, âî-

íè ñ³ëè äàëåêî îäèí â³ä îäíîãî. Ðåì ðàä³ñíî ñêðèêíóâ – â³í ïåðøèì ïîáà÷èâ ø³ñòüîõ øóë³ê,

ùî ïîâ³ëüíî êðóæëÿëè â ÿñíîìó íåá³. Çà ìèòü ïîâç Ðîìóëà ç ãàìîðîì, ñóïðîâîäæóâàíèì

ãóðêîòîì ãðîìó, ïðîëåò³ëî äâàíàäöÿòü øóë³ê. Áðàòè çíîâó ïî÷àëè ñïåðå÷àòèñÿ. Ðåì, ÿêîìó

ïåðøîìó ÿâèëèñÿ â³ñíèêè âîë³ áîã³â, ââàæàâ, ùî öàðåì ïîâèíåí áóòè â³í. Ðîìóë æå,

îñê³ëüêè øóë³ê ïîâç íüîãî ïðîëåò³ëî âäâ³÷³ á³ëüøå, íàïîëÿãàâ íà òîìó, ùî ð³øåííÿ áîã³â áó-

ëî âèíåñåíî íà éîãî êîðèñòü. Îáèäâà áðàòè áóëè âïåðò³, ³ æîäåí íå õîò³â ïîñòóïèòèñÿ. Êî-

ëè Ðîìóë, íàïîëÿãàþ÷è íà ñâîºìó, âçÿâñÿ êîïàòè ð³â, ÿêèé ìàâ îêðåñëèòè êîíòóðè ìàéáóò-

íüîãî ì³ñòà, Ðåì, ðîçäðàòîâàíèé çàïàëîì áðàòà, ïî÷àâ çíóùàòèñÿ ç íüîãî, ãëóçóâàòè ³, ëåã-

êî ïåðåñêàêóþ÷è ÷åðåç ð³â ³ íàñèïàíèé âàë, ïðèêàçóâàâ, ùî í³êîëè íå áà÷èâ òàêèõ ìîãóòí³õ

óêð³ïëåíü. Ðîçëþ÷åíèé Ðîìóë, íå òÿìëÿ÷è ñåáå â³ä ãí³âó, çàêðè÷àâ: “Òàê áóäå ç êîæíèì, õòî

íàñì³ëèòüñÿ ïåðåñòóïèòè ñò³íè ìîãî ì³ñòà!” ³ íàí³ñ Ðåìîâ³ ñòðàøíèé óäàð, â³ä ÿêîãî òîé óïàâ

ìåðòâèì.

Ïîõîâàâøè Ðåìà, Ðîìóë, â³äïîâ³äíî äî íàñòàíîâè áîã³â, ðåòåëüíî âèêîíàâ îáðÿä çà-

ñíóâàííÿ ì³ñòà. Ïåðåäóñ³ì ñàì Ðîìóë ³ éîãî ñóïóòíèêè ïðîéøëè î÷èùåííÿ ñâÿùåííèì âîãíåì

– êîæíèé ç íèõ ïåðåñòðèáíóâ ÷åðåç ïàëàþ÷å áàãàòòÿ, ùîá ç ÷èñòèìè ïîìèñëàìè ïðèñòóïèòè

äî çàáóäîâè ì³ñòà. Ïîò³ì Ðîìóë âèðèâ íåâåëèêó êðóãëó ÿìó, êóäè êèíóâ ãðóäêó çåìë³, ïðèíå-

ñåíó íèì ç Àëüáà-Ëîíãè, äå æèëè éîãî ïðåäêè. Òàê ñàìî â÷èíèëè ³ âñ³ ³íø³. Öå áóëî çðîáëåíî

äëÿ òîãî, ùîá äëÿ êîæíîãî ïîñåëåíöÿ çåìëÿ, íà ÿê³é â³í çáèðàâñÿ æèòè, ñòàëà ð³äíîþ. Äðåâí³

â³ðèëè, ùî ðàçîì ³ç æìåíåþ ð³äíî¿ çåìë³ âîíè ïåðåíîñÿòü ³ äóø³ ïðåäê³â, ùî îõîðîíÿþòü ¿õ

(ñâî¿õ ìàí³â). Ñàìå íà öüîìó ì³ñö³ Ðîìóëîì áóâ óëàøòîâàíèé â³âòàð ³ çàïàëåíèé æåðòîâíèé

âîãîíü. Òàê âèíèêëî ñâÿùåííå âîãíèùå íîâîãî ì³ñòà, éîãî öåíòð, íàâêîëî ÿêîãî ìàþòü áóòè

çâåäåí³ æèòëîâ³ áóäèíêè. Ïîò³ì Ðîìóë ïðîâ³â ñâÿùåííó áîðîçíó, ùî îêðåñëèëà ìåæ³ ì³ñòà.

Á³ëèé áèê ³ á³ëà êîðîâà, çàïðÿæåí³ â ïëóãà ç ì³äíèì ñîøíèêîì, ÿêèõ ñïðÿìîâóâàâ Ðîìóë â

387

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

îäÿç³ æåðöÿ ç ïîêðèòîþ ãîëîâîþ, ïîâ³ëüíî âåëè ãëèáîêó áîðîçíó. Ñë³äîì çà Ðîìóëîì ðóõàëè-

ñÿ éîãî ñóïóòíèêè, ïèëüíî ñòåæà÷è çà òèì, ùîá ãðóäêè ïîðèòî¿ ëåì³øåì çåìë³ áóëè â³äêèíóò³

óñåðåäèíó ïðîâåäåíî¿ ë³í³¿. Ïåðåñòóïèòè öþ áîðîçíó íå ìàâ ïðàâà í³ ì³ñöåâèé æèòåëü, í³ ÷ó-

æîçåìåöü. Òàêèé ó÷èíîê ââàæàâñÿ á âåëèêèì áåç÷åñòÿì, ³, ìîæëèâî, Ðåì ïîïëàòèâñÿ òàê æîð-

ñòîêî ñàìå òîìó, ùî çðîáèâ éîãî. Ó òèõ ì³ñöÿõ, äå ìàâ çíàõîäèòèñÿ âõ³ä ³ âèõ³ä ç ì³ñòà, áîðîç-

íà ïåðåðèâàëàñÿ – òàê ïîçíà÷àëîñÿ ì³ñöåçíàõîäæåííÿ ì³ñüêèõ âîð³ò. Äëÿ öüîãî Ðîìóë

ï³äí³ìàâ ïëóãà ³ çàëèøàâ íåçîðàíèé ïðîñò³ð. Ñò³íè, ñïîðóäæåí³ íà ö³é îñâÿ÷åí³é áîðîçí³, òà-

êîæ ââàæàëèñÿ ñâÿùåííèìè. Ðîìóë, ÿêèé çä³éñíèâ îáðÿä çàñíóâàííÿ ì³ñòà çà óñ³ìà âèìîãà-

ìè ðåë³ã³éíèõ óÿâëåíü òîãî ÷àñó, çðîáèâñÿ éîãî ïåðøèì öàðåì. ² äàâ éîìó ñâîº ³ì’ÿ. Ì³ñòî ïî-

÷àëè íàçèâàòè Ðèìîì (â³ä ëàò. – Roma – ì³ñòî Ðîìóëà).

Ñ²Ì ÖÀÐ²Â ÄÐÅÂÍÜÎÃÎ ÐÈÌÓ

Ðîìóë ³ Ò³ò Òàö³é

Ïàëàòèíñêèé ïàãîðá, íà ÿêîìó Ðîìóë çàñíóâàâ ñâîº ì³ñòî, ìàâ ÷îòèðèêóòíó ôîðìó.

Â³äïîâ³äíî áóëè ïîáóäîâàí³ ³ äðåâí³ ñò³íè, ñêëàäåí³ ç êàì’ÿíèõ áðèë, âèðóáàíèõ íà ñõèëàõ

ñàìîãî ïàãîðáà. Òîìó ³ ñàìå ì³ñòî íàçèâàëè “êâàäðàòíèì Ðèìîì”.

Çàïàíóâàâøè â Ðèì³, Ðîìóë, äîòðèìóþ÷èñü çâè÷à¿â âîæä³â ñóñ³äí³õ ïëåìåí, çîêðåìà

áàãàòèõ åòðóñüêèõ öàð³â, âèð³øèâ îáñòàâèòè ñâ³é ïðåñòîë ðîçê³øøþ ³ áëèñêîì. Â³í ìàâ ïî-

÷åò îñîáëèâèõ îõîðîíö³â, ÿê³ íàçèâàëèñÿ ë³êòîðàìè. Êîæåí ë³êòîð íîñèâ â’ÿçàíêó ð³çîê ³ç ñî-

êèðîþ óñåðåäèí³. Çà íàêàçîì öàðÿ, ë³êòîðè õàïàëè âèííîãî, ñ³êëè éîãî ð³çêàìè, à çà îñîá-

ëèâî òÿæêèé çëî÷èí â³äðàçó â³äòèíàëè ãîëîâó. Öàð ç’ÿâëÿâñÿ ïåðåä íàðîäîì ó ïóðïóðíîìó

ïëàù³, ç æåçëîì ó ðóêàõ, îòî÷åíèé ë³êòîðàìè ³ íàáëèæåíèìè.

Ðîìóë áóâ äàëåêîãëÿäíèì ³ ðîçóìíèì ïðàâèòåëåì. Áàæàþ÷è çì³öíèòè ìîãóòí³ñòü çà-

ñíîâàíîãî íèì ì³ñòà, â³í ðîçä³ëèâ óñ³õ æèòåë³â, çäàòíèõ íîñèòè çáðîþ, íà çàãîíè ç 3000 ï³õî-

òèíö³â ³ 300 âåðøíèê³â. Êîæåí òàêèé çàã³í íàçèâàâñÿ ëåã³îíîì. Ç³ ñòà íàéá³ëüø àâòîðèòåò-

íèõ ãðîìàäÿí Ðîìóë óòâîðèâ ðàäó ñòàð³éøèí, íàçâàíó ñåíàòîì

. ×ëåí³â ñåíàòó íàçèâàëè

ïàòðèö³ÿìè

. Âîíè â³äð³çíÿëèñÿ â³ä ïðîñòîãî ëþäó, íàé÷àñò³øå çîâñ³ì íåçàìîæíîãî, ÿêèé

ñò³êàâñÿ â íîâå ì³ñòî çâ³äóñ³ëü. Äëÿ òîãî, ùîá çì³öíèòè çâ’ÿçêè ç ñóñ³äí³ìè ïëåìåíàìè, Ðî-

ìóë íàïðàâëÿâ äî íèõ ïîñîëüñòâà ç ïðîïîçèö³ÿìè óêëàñòè øëþáè æ³íîê öèõ ïëåìåí ç éîãî

ï³ääàíèìè. Îäíàê ñóñ³äè, ââàæàþ÷è ðèìëÿí íåçàìîæíèìè âò³êà÷àìè, â³äìîâëÿëèñÿ âèäà-

âàòè ñâî¿õ ä³â÷àò çà öåé “ï³äîçð³ëèé íàáð³ä”. Àëå õèòðîìóäðèé Ðîìóë âèð³øèâ ñòîÿòè íà

ñâîºìó ³ çàëó÷èòè äî ñåáå æ³íîê ï³ä ïðèâîäîì ñâÿòà, íà ÿêå áóëè ñêëèêàí³ æèòåë³ ñóñ³äí³õ

ì³ñò ³ ïîñåëåíü. Ðîìóë âåë³â ïóñòèòè ÷óòêè ïðî òå, ùî íà éîãî çåìë³ çíàéäåíî çàêîïàíèé

â³âòàð áîãà Ïîñåéäîíà. Áóëè ïðèíåñåí³ ùåäð³ æåðòâè é óëàøòîâàí³ ³ãðè ³ ê³íí³ çìàãàííÿ.

Íàé÷èñëåíí³øèìè ç ãîñòåé áóëè ñàá³íè, ÿê³ ïðèâåëè íà ñâÿòî ñâî¿õ äðóæèí ³ äî÷îê. Ñàì Ðî-

ìóë, ÿêèé ñèä³â ó ïóðïóðíîìó ïëàù³, ïîâèíåí áóâ ïîäàòè óìîâíèé çíàê âî¿íàì: ï³äíÿâøèñü,

çãîðíóòè ïëàù ³ çíîâó íàêèíóòè éîãî íà ïëå÷³. Áåçë³÷ ðèìëÿí íå çâîäèëè î÷åé ç öàðÿ ³, çà

éîãî ñèãíàëîì, ç êðèêàìè êèíóëèñÿ äî ñàá³íÿíîê, çàáèðàþ÷è ¿õ ç ñîáîþ. Í³õòî íå ïåðåñë³äó-

âàâ ñàá³í³â, ÿê³ ðÿòóâàëèñÿ âòå÷åþ. ² õî÷à ñàá³íè íàìàãàëèñÿ äîìîâèòèñÿ ïðî ïîâåðíåííÿ

388

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Â³ä ëàò. senex – ñòàðèé.

Â³ä ëàò. pater – áàòüêî.

âèêðàäåíèõ äî÷îê, Ðîìóë â³äìîâèâñÿ öå çðîáèòè. Â³í çàïðîïîíóâàâ ñàá³íàì ïåðåñåëèòèñÿ

äî íüîãî â Ðèì. Òîä³ îáóðåí³ ñàá³íè ïî÷àëè ãîòóâàòèñÿ äî ïîõîäó íà ì³ñòî.

Âîíè ðóøèëè ï³ä îðóäîþ Ò³òà Òàö³ÿ. Àëå øëÿõ ¿ì ïåðåòíóëè óêð³ïëåííÿ íà Êàï³òî-

ë³éñüêîìó ïàãîðá³, äå çíàõîäèëàñÿ ðèìñüêà âàðòà. Ñàá³íè çìîãëè çäîëàòè ¿õ, ï³äêóïèâøè

äî÷êó íà÷àëüíèêà âàðòè – Òàðïåþ. Ó ñàá³í³â áóâ çâè÷àé íîñèòè íà ë³â³é ðóö³ âàæê³ çîëîò³

áðàñëåòè. Òàðïåÿ, ñïîêóñèâøèñü äîðîãîö³ííèìè ïðèêðàñàìè, ïîãîäèëàñÿ â³äêðèòè óíî÷³ âî-

ðîòà, çàæàäàâøè â³ä Òàö³ÿ òå, ùî éîãî âî¿íè íîñÿòü íà ë³â³é ðóö³. Òàö³é ïîãîäèâñÿ, àëå, çíå-

âàæàþ÷è çðàäíèöòâî, âåë³â ñâî¿ì âî¿íàì â÷èíèòè ÿê â³í – êèíóòè ó Òàðïåþ íå ò³ëüêè çîëî-

òèé áðàñëåò, àëå ³ âàæêîãî ùèòà, ïðèïàñîâàíîãî äî ë³âî¿ ðóêè. Ó òàêèé ñïîñ³á çðàäíèöþ çà-

êèäàëè çîëîòèìè ïðèêðàñàìè ³ âàæêèìè ùèòàìè. Òàðïåþ ïîõîâàëè íà îäí³é ç³ ñêåëü

Êàï³òîë³éñüêîãî ïàãîðáà, ÿêà áóëà íàçâàíà Òàðïåéñüêîþ, ñòàëà ì³ñöåì ñòðàòè – ç íå¿ ñêè-

äàëè çàñóäæåíèõ íà ñìåðòü çëî÷èíö³â.

Ï³ñëÿ òîãî ÿê ñàá³íè âçÿëè óêð³ïëåííÿ, Ðîìóë, íå òÿìëÿ÷è ñåáå â³ä ëþò³, âèêëèêàâ

Ò³òà Òàö³ÿ íà á³é. Ïî÷àëàñÿ çàïåêëà áèòâà, òî÷èëàñÿ ñóòè÷êà çà ñóòè÷êîþ. Ðîìóë áóâ ïîðà-

íåíèé êàìåíåì ó ãîëîâó ³, çíåñèëåíèé, ëåäü íå âïàâ íà çåìëþ, íå ñïðîìîæíèé ïðîäîâæó-

âàòè á³é. Ðèìëÿíè çëÿêàëèñÿ ³ êèíóëèñÿ á³ãòè äî Ïàëàòèíñüêîãî ïàãîðáà. Äàðåìíî Ðîìóë,

ç³áðàâøè îñòàíí³ ñèëè, êèíóâñÿ âî¿íàì íàâïåðåéìè, íàìàãàþ÷èñü ïîâåðíóòè ¿õ îáëè÷÷ÿì

äî âîðîãà. Ó ðîçïà÷³ â³í ïðîñòÿã ðóêè äî íåáà ³ ãðîìîâèì ãîëîñîì çàâîëàâ äî Þï³òåðà, áëà-

ãàþ÷è éîãî ïîâåðíóòè ðèìëÿíàì ìóæí³ñòü ³ âðÿòóâàòè Ðèì â³ä çàãèáåë³. Þï³òåð ïðèñîðîìèâ

âî¿í³â-âò³êà÷³â ³ âñåëèâ â³äâàãó â ¿õí³ ñåðöÿ. Âîíè çóïèíèëèñÿ, ç³ìêíóëè ðÿäè ³ çíîâó â³äêè-

íóëè ñàá³í³â

. Ó öåé ÷àñ ñòàëàñÿ ïîä³ÿ, íåñïîä³âàíà ÿê äëÿ ðèìëÿí, òàê ³ äëÿ ¿õí³õ âîðîã³â.

Íà÷å íàòõíåíí³ áîæåñòâîì, ³ç áëàãàííÿìè, ñëüîçàìè, êðèêàìè, ïðèòèñêàþ÷è äî ãðóäåé íå-

ìîâëÿò, êîâçàþ÷è ïî êðîâ³ ïîëåãëèõ âî¿í³â, ç ïàãîðá³â ñïóñòèëèñÿ âèêðàäåí³ ðèìëÿíàìè

ñàá³íÿíêè. Âîíè êèíóëèñÿ äî âî¿í³â, áëàãàþ÷è ¿õ, áàòüê³â ñâî¿õ ä³òåé, ïîæàë³òè ìàëîë³òí³õ

ä³òåé, ùî íåìèíó÷å ïîñèðîò³þòü, ÿêùî öÿ æîðñòîêà áèòâà ïðîäîâæóâàòèìåòüñÿ. Îäíà ³ç

ñàá³íÿíîê, Ãåðñèë³ÿ, áóëà îñîáëèâî êðàñíîìîâíà ó ñâî¿õ áëàãàííÿõ ³ äîêîðàõ. Ðåøòà æ³íîê,

ñõâèëüîâàíèõ, ó ñëüîçàõ, ïðåêðàñíèõ ó ñâîºìó îáóðåíí³ ³ ðîçïà÷³, ñì³ëèâî ïåðåïèíÿëè

øëÿõ çâèòÿæöÿì, ³ ¿ì óäàëîñÿ çóïèíèòè êðîâîïðîëèòòÿ. Ðèìëÿíè ³ ñàá³íè óêëàëè ìèð. Áóëî

ïðèéíÿòå ð³øåííÿ ïðî ñï³ëüíå ïðàâë³ííÿ, â³éñüêàìè ïî÷àëè êîìàíäóâàòè Ðîìóë ³ Ò³ò Òàö³é.

Ñàá³íÿíè ïåðåñåëèëèñÿ â Ðèì. Ó òàêèé ñïîñ³á ïîäâî¿ëîñÿ ÷èñëî æèòåë³â ì³ñòà, ïàòðèö³¿â ³

âî¿í³â ó ëåã³îíàõ. Æ³íêè ïî÷àëè êîðèñòóâàòèñÿ îñîáëèâîþ ïîâàãîþ – ¿ì ïîñòóïàëèñÿ äîðî-

ãîþ, í³õòî íå íàñì³ëþâàâñÿ ó ¿õí³é ïðèñóòíîñò³ ãîâîðèòè íåïðèñòîéíîñò³, çàëó÷àòè ¿õ äî ñó-

äó çà îáâèíóâà÷åííÿì â óáèâñòâ³. Ä³òè ¿õí³ ìàëè ïðàâî íîñèòè íà øè¿ ïðèêðàñó-áóëëó. Íà

÷åñòü æ³íîê, ÿê³ ãåðî¿÷íî ïîêëàëè ê³íåöü â³éí³, áóëî óëàøòîâàíå îñîáëèâå ñâÿòî – ìàòðî-

íàë³¿.

Îáèäâà öàð³, ³ Ðîìóë ³ Ò³ò Òàö³é, ïîâàæàëè îäèí îäíîãî ³ ïðàâèëè â ïîâí³é çëàãîä³.

Çà ÷àñ ¿õíüîãî ñï³ëüíîãî ïðàâë³ííÿ Ðèì çíà÷íî ðîçð³ññÿ, îäåðæàâøè âåëèêó ê³ëüê³ñòü ñëàâ-

íèõ ïåðåìîã íàä ñóñ³äí³ìè ïëåìåíàìè. Ðîìóë, ÿêèé âèÿâèâ ñåáå âèäàòíèì âîºíà÷àëüíè-

êîì, íå ðóéíóâàâ çàéíÿò³ ì³ñòà, à ïåðåòâîðþâàâ ¿õ íà ðèìñüê³ ïîñåëåííÿ, â³äïðàâëÿþ÷è òó-

äè äëÿ ïðîæèâàííÿ ñâî¿õ ï³ääàíèõ. Ï³ñëÿ ñìåðò³ Ò³òà Òàö³ÿ Ðîìóë ñòàâ ïðàâèòè Ðèìîì îä-

íîîñ³áíî. Îäíàê çðîñëà ìîãóòí³ñòü çðîáèëà Ðîìóëà çàðîçóì³ëèì, ùî áóëî íåñòåðïíèì íå

ò³ëüêè äëÿ íàðîäó, àëå ³ äëÿ ñåíàòîð³â, äóìêè ÿêèõ â³í ïåðåñòàâ äîñëóõàòèñÿ. Êîëè â Àëü-

389

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Â ïàì’ÿòü ïðî öþ ïîä³þ Ðîìóë ïîáóäóâàâ õðàì Þï³òåðà-Ñòàòîðà (Òîé, ùî çóïèíÿº) íà òîìó ì³ñö³,

äå ðèìñüê³ âî¿íè, çóïèíèâøèñü, â³äêèíóëè ñàá³í³â.

áà-Ëîíç³ ïîìåð éîãî ä³ä, öàð Íóì³òîð, Ðîìóë ìàâ ñòàòè ñïàäêîºìöåì, â³í íàäàâ ¿¿ æèòåëÿì

ïðàâî ñàìèì ðîçïîðÿäæàòèñÿ ñâî¿ìè ñïðàâàìè ³ ëèøå ùîð³÷íî ïðèçíà÷àâ ¿ì íàì³ñíèêà.

Òîä³ ñåíàòîðàì Ðèìó ñïàëî íà äóìêó, ùî âîíè ³ ñàì³ ìîæóòü îá³éòèñÿ áåç îäíîâëàääÿ öà-

ðÿ. Äî òîãî æ, Ðîìóë îáðàçèâ ¿õ ñâî¿ì ñâàâ³ëëÿì, ïîä³ëèâøè çàõîïëåí³ ó â³éí³ ç åòðóñêàìè

çåìë³ ì³æ âî¿íàìè, íå ò³ëüêè íå ïîðàäèâøèñü ³ç ñåíàòîðàìè, àëå âçàãàë³ íå ñòàâëÿ÷è ¿õ äî

â³äîìà. Öå âèêëèêàëî òàêå îáóðåííÿ â ñåíàò³, ùî, êîëè Ðîìóë ðàïòîâî ³ òàºìíî çíèê, íàðîä

ïî÷àâ õâèëþâàòèñÿ é îáâèíóâà÷óâàòè ñåíàòîð³â ó âáèâñòâ³ öàðÿ. Îñê³ëüêè çíèêíåííÿ Ðîìó-

ëà ñòàëîñÿ ï³ä ÷àñ áóð³, ÿêà íàëåò³ëà ðàïòîâî ³ ñóïðîâîäæóâàëàñÿ ñîíÿ÷íèì çàòåìíåííÿì,

ãëèáîêîþ ï³òüìîþ ³ ïåðåêàòàìè ãðîçè, òî îäèí ³ç ñåíàòîð³â, íàéáëèæ÷èé äðóã Ðîìóëà,

ç’ÿâèâñÿ íà ôîðóì³ ïåðåä óñ³ì íàðîäîì ³ ïîêëÿâñÿ, ùî â³í äîðîãîþ çóñòð³â Ðîìóëà, ïðå-

êðàñíîãî, ó ñÿþ÷èõ îáëàäóíêàõ, ÿêèé ïîâ³äîìèâ éîìó, ùî, ç âîë³ áåçñìåðòíèõ áîã³â, äîâãî

ïðîæèâøè íà çåìë³ ³ çàñíóâàâøè âåëèêå ì³ñòî, â³í, Ðîìóë, çíîâó ïîâåðíóâñÿ íà íåáåñà ³ áó-

äå òåïåð ìèëîñòèâèì äî ðèìëÿí áîæåñòâîì Êâ³ðèíîì, ï³ä çàñòóïíèöòâîì ÿêîãî Ðèì äîñÿã-

íå íåáóâàëî¿ ìîãóòíîñò³

Íóìà Ïîìï³ë³é ³ í³ìôà Åãåð³ÿ

Âèêëàäåíî çà "Ðèìñüêîþ ³ñòîð³ºþ" Ò³òà Ë³â³ÿ

³ "Ïîð³âíÿëüíèìè æèòòºïèñàìè" Ïëóòàðõà

Íóìà Ïîìï³ë³é, ñàá³í, â³äîìèé ñâî¿ìè ìîðàëüíèìè ÷åñíîòàìè, áóâ âñåíàðîäíî îáðà-

íèé äðóãèì öàðåì Ðèìó. Îäíàê éîãî çãîäó ñòàòè öàðåì ïîñëè, ïðèáóë³ ç Ðèìó â ì³ñòî Êóðè,

äå â³í æèâ, îòðèìàëè íå â³äðàçó. Íóìà, âòðàòèâøè êîõàíó äðóæèíó, äî÷êó öàðÿ Òàö³ÿ, ÿêà íå

ïî¿õàëà â Ðèì çà áàòüêîì, à çàëèøèëàñÿ æèòè â ð³äíîìó ì³ñò³ ³ çíàéøëà ùàñòÿ â øëþá³ ç

Íóìîþ, â ñâîþ ÷åðãó, çàëèøèâ ì³ñòî ³ â³â ñàìîòíº ñïîãëÿäàëüíå æèòòÿ ï³ä ïîêðèâîì ñâÿ-

ùåííèõ ãà¿â, íà áåðåãàõ ïðîçîðîãî ñòðóìêà. Í³ìôà öüîãî äæåðåëà íà ³ì’ÿ Åãåð³ÿ çàêîõàëà-

ñÿ â îäèíîêîãî ³ ïðåêðàñíîãî ÷îëîâ³êà, ÿêèé øóêàâ ñïîêîþ ³ ìóäðîñò³ â ñï³ëêóâàíí³ ç ïðèðî-

äîþ. ¯¿ áëèçüê³ñòü ç Íóìîþ çðîáèëà ìàéáóòíüîãî ðèìñüêîãî öàðÿ ùå ìóäð³øèì ³ ëþ-

äÿí³øèì.

Íóì³ ìèíàâ óæå ñîðîêîâèé ð³ê, êîëè ïîñëè ç Ðèìó çàïðîïîíóâàëè éîìó ðèìñüêèé

òðîí. Ó ïðèñóòíîñò³ ñâîãî áàòüêà ³ ðîäè÷³â â³í â³äìîâèâñÿ, ãîâîðÿ÷è, ùî íå ëè÷èòü éîìó, ëþ-

äèí³, äëÿ ÿêî¿ ìèð ³ ñïðàâåäëèâ³ñòü ïîíàä óñå, î÷îëèòè äåðæàâó, ÿêà æèâå â³éíàìè ³ ðîçáðà-

òîì. Âîíà ïîòðåáóº, ïåðø çà âñå, öàðÿ-ïîëêîâîäöÿ, à íå íàñòàâíèêà, ÿêèé â÷èòü íåíàâèä³òè

íàñèëüñòâî ³ â³éíè. Ïîñëè ïî÷àëè ïðîñèòè Íóìó íå âòÿãóâàòè íàðîä ó íîâ³ íåùàñòÿ ì³æóñî-

áèöü; äî ¿õí³õ áëàãàíü ïðèºäíàëèñÿ ³ éîãî ðîäè÷³, ïåðåêîíóþ÷è, ùî íàðîä, ïåðåñè÷åíèé ïå-

ðåìîãàìè ³ òð³óìôàìè, ñàì ñòîìèâñÿ â³ä íåñê³í÷åííèõ êðîâîïðîëèòü ³ øóêàº øëÿõ³â äî ìè-

ðó é ñïîê³éíîãî æèòòÿ ï³ä ïðàâë³ííÿì äîáðîãî ³ ðîçóìíîãî öàðÿ. ² ìîæëèâî, ñàì³ áîãè ïðè-

âåëè öèõ ëþäåé äî Íóìè ç òèì, ùîá â³í ñïðÿìóâàâ çóñèëëÿ ðèìëÿí íå íà âèíèùóâàííÿ ³

çàâîþâàííÿ ñîá³ ïîä³áíèõ, à íà äåðæàâîòâîðåííÿ, çâ’ÿçàâøè ì³öíèìè ñòîñóíêàìè äîáðî-

çè÷ëèâîñò³ ³ äðóæáè ñàá³í³â ç ðèìëÿíàìè é ³íøèìè ñóñ³äàìè.

390

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ç ³ì’ÿì Ðîìóëà ëåãåíäè ïîâ’ÿçóâàëè áàãàòî âèçíà÷íèõ ïàì’ÿòîê Ïàëàòèíñüêîãî ïàãîðáà. Íà îäíî-

ìó ç éîãî ñõèë³â ó çàò³íêó ñìîê³âíèö³ çíàõîäèâñÿ ãðîò, äå õîâàëàñÿ âîâ÷èöÿ, ÿêà âèãîäóâàëà ñâî¿ì ìî-

ëîêîì íåìîâëÿò Ðîìóëà ³ Ðåìà. Òàì ðîñëî êèçèëîâå äåðåâî, êîðåí³ ÿêîãî äèâîâèæíî ïðîðîñëè ç³ ñïè-

ñà, êèíóòîãî ìîãóòíüîþ ðóêîþ Ðîìóëà ç Àâåíòèíñüêîãî ïàãîðáà íà Ïàëàòèí. Íà ñàì³é âåðøèí³ Ïàëàòè-

íó ñòîÿëà õàòèíà Ðîìóëà – îäíà ç íàéçíà÷í³øèõ äëÿ ðèìëÿí ðåë³êâ³é.