Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ï³ñëÿ äîâãèõ âàãàíü Íóìà, âçÿâøè äî óâàãè íàïîëÿãàííÿ ñï³âãðîìàäÿí ³ ñïðèÿòëèâ³

çíàìåííÿ, íàä³ñëàí³ áîãàìè, ïîãîäèâñÿ â³äïðàâèòèñÿ äî Ðèìó. Íàçóñòð³÷ éîìó âèéøîâ âåñü

íàðîä ³ ñåíàòîðè, ùîá â³òàòè îáðàíîãî âñ³ìà öàðÿ. Àëå êîëè Íóì³ áóëè ï³äíåñåí³ çíàêè

öàðñüêîãî äîñòî¿íñòâà, â³í ïîïðîñèâ ïî÷åêàòè ïðîÿâó ïðèõèëüíîñò³ áîã³â. Ðàçîì ³ç æåðöÿ-

ìè ³ â³ùóíàìè Íóìà ï³äíÿâñÿ íà Êàï³òîë³éñüêèé ïàãîðá. Òàì ãîëîâíèé â³ùóí, çàêðèâøè Íóì³

îáëè÷÷ÿ ïîêðèâàëîì ³ ïîâåðíóâøè éîãî íà ï³âäåíü, ñòàâ çà ñïèíîþ öàðÿ ³ ïîêëàâ éîìó ðó-

êó íà ãîëîâó. Òâîðÿ÷è ìîëèòâó áîãàì, â³ùóí çîñåðåäæåíî ñïîñòåð³ãàâ, ÷è íå ç’ÿâèòüñÿ íà

íåá³ ÿêåñü çíàìåííÿ, ÿêå ìîæíà âèòëóìà÷èòè ÿê âîëåâèÿâëåííÿ áîã³â. Òèñÿ÷íèé íàòîâï ñòî-

ÿâ óíèçó ç ï³äíÿòèìè ãîëîâàìè, çàòà¿âøè ïîäèõ ³ î÷³êóþ÷è áîæåñòâåííîãî çíàìåííÿ. Ëèøå

êîëè â³ù³ ïòàõè ç’ÿâèëèñÿ â íåá³ ç ïðàâî¿ ñòîðîíè, ñòàëî ÿñíî, áîãè ïîñèëàþòü ñïðèÿòëèâèé

çíàê. Òîä³ Íóìó âáðàëè ó öàðñüê³ îäåæ³ é â³í ñïóñòèâñÿ ç ïàãîðáà äî íàðîäó, ùî â³òàâ éîãî

ÿê “áëàãî÷åñòèâ³øîãî ç³ ñìåðòíèõ” ³ “óëþáëåíöÿ áîã³â”.

Ïåðøèì ä³ÿííÿì Íóìè Ïîìï³ë³ÿ ï³ñëÿ ïðèéíÿòòÿ íèì âëàäè áóâ ðîçïóñê çàãîíó ç

òðüîõñîò îõîðîíö³â, ÿêèé çíàõîäèâñÿ ïðè Ðîìóë³. Íóìà çàÿâèâ, ùî â³í íå ìîæå íå äîâ³ðÿòè

íàðîäó, ÿêèé âèÿâèâ éîìó äîâ³ðó. Äî äâîõ óæå ³ñíóþ÷èõ ó ðèìëÿí æåðö³â áîã³â Þï³òåðà ³ Ìàð-

ñà â³í äîëó÷èâ ùå îäíîãî – Êâ³ðèíà. Òàêèì ÷èíîì, â³í, ç îäíîãî áîêó, ï³äíÿâ äóõ ðèìëÿí,

îô³ö³éíî âèçíàâøè ¿õíüîãî öàðÿ Ðîìóëà áîæåñòâîì, à ç ³íøîãî – íàìàãàâñÿ ïîì’ÿêøèòè âîé-

îâíè÷ó ³ íåñòðèìíó âäà÷ó öüîãî ðîçìà¿òîãî íàñåëåííÿ, ùî çáèðàëîñÿ â Ðèì³, ñïðÿìîâóþ÷è

éîãî ñèëè íà ìèðí³ çàíÿòòÿ, – áëàãîóñòð³é ì³ñòà, îáðîáêó çåìë³, ðîçâèòîê ðåìåñëà. Íóìà âëà-

øòîâóâàâ ñâÿòà íà ÷åñòü áîã³â ç ïèøíèìè æåðòâîïðèíîøåííÿìè ³ çìàãàííÿìè, òàíöÿìè ³ õî-

ðîâîäàìè. ²íîä³ æ â³í óïîêîðþâàâ íåïîê³ðëèâèé äóõ ðèìëÿí, çàãðîæóþ÷è ¿ì êàðàìè áîã³â,

ãð³çíèìè ïðîðîöòâàìè ³ âèä³ííÿìè, íàâîäÿ÷è íà ñâî¿õ ï³ääàíèõ çàáîáîííèé æàõ. Ñëîâîì, öàð

ïîâîäèâñÿ ç íèìè ÿê ëþáëÿ÷èé, àëå ñóâîðèé áàòüêî, íàìàãàþ÷èñü ïðèùåïèòè ìåøêàíöÿì

ëþáîâ äî ïîðÿäêó ³ ñïðàâåäëèâîñò³, âïëèâàþ÷è íà íèõ îñîáèñòèì ïðèêëàäîì. Áîãè ÿâíî âè-

ÿâëÿëè ñâîþ ïðèõèëüí³ñòü äî ìóäðîãî öàðÿ. Êîëè äî Ðèìó ï³äñòóïèëà ñòðàøíà ìîðîâèöÿ, â³ä

ÿêî¿ ïîòåðïàëè âñ³ ³òàë³éñüê³ ïëåìåíà, òî çíåíàöüêà ç íåáåñ ïðÿìî â ðóêè öàðÿ óïàâ ì³äíèé

ùèò. Íóìà, ïîñèëàþ÷èñü íà í³ìôó Åãåð³þ ³ ìóç, ïîâ³äîìèâ íàðîä, ùî ùèò ïîñëàíèé ó ïîðÿòó-

íîê ì³ñòà. Àëå ùîá çáåðåãòè éîãî, ñë³ä çðîáèòè îäèíàäöÿòü ïîä³áíèõ ùèò³â, ùîá æîäåí çëîâ-

ìèñíèê íå çì³ã âï³çíàòè ùèò, íàä³ñëàíèé ç íåáåñ ñàìèì Þï³òåðîì. ², ä³éñíî, îäèí ç íàéá³ëüø

âïðàâíèõ ìèòö³â òîãî ÷àñó äîì³ãñÿ òàêî¿ ïîä³áíîñò³, ùî íàâ³òü ñàì öàð íå çì³ã âèçíà÷èòè, ÿêèé

ùèò ñëóãóâàâ çðàçêîì äëÿ ³íøèõ. Õîðîíèòåëÿìè ³ ñòðàæàìè öèõ ùèò³â Íóìà çðîáèâ æåðö³â –

ñàë³¿â. Ëóã, íà ÿêèé óïàâ ùèò, ñë³ä áóëî ïðèñâÿòèòè ìóçàì, à äæåðåëî, ÿêå çðîøóº ö³ ì³ñöÿ,

îãîëîñèòè ñâÿùåííèì. Çâ³äñè æðèö³ áîãèí³ Âåñòè ùîäíÿ ïîâèíí³ íàáèðàòè ñâÿùåííó âîäó äëÿ

î÷èùåííÿ é îêðîïëåííÿ õðàìó áîãèí³, â ÿêîìó ãîð³â íåâãàñèìèé âîãîíü. Çà âåë³ííÿì Íóìè áóâ

ñïîðóäæåíèé êðóãëÿñòèé õðàì Âåñòè, õðàìè Â³ðíîñò³ ³ áîãà êîðäîí³â – Òåðì³íà. Öàð ïðàãíóâ

ïðèùåïèòè ñâî¿ì íåñòðèìíèì ï³ääàíèì äóìêó, ùî êëÿòâà Â³ðí³ñòþ – íàéâåëè÷í³øà. Ïîáóäó-

âàâøè õðàì áîãà ðóáåæ³â Òåðì³íà, Íóìà ïåðåêîíàâ ñï³âãðîìàäÿí, ùî áîã îäíî÷àñíî º ñòðà-

æåì ñâ³òó é îõîðîíöåì ñïðàâåäëèâîñò³. ßêùî äîòðèìóâàòèñÿ êîðäîíó – öå áóäå ñòðèìóâàòè

ñèëó, à éîãî ïîðóøåííÿ âèêðèº ïðàãíåííÿ äî íàñèëüñòâà. Ðîìóë íå õîò³â âèçíà÷àòè ðóáåæ³,

áî öå âêàçóâàëî, ñê³ëüêè çåìë³ â³í â³äíÿâ ó ñâî¿õ ñóñ³ä³â íàñèëüíèöüêèì øëÿõîì. Íóìà ïðå-

êðàñíî ðîçóì³â, ùî í³ùî òàê íå ñõèëÿº ëþäèíó äî ìèðó, ÿê ïðàöÿ íà çåìë³. Â³í çáåð³ãàº

â³éñüêîâó äîáëåñòü ÿê çàñ³á çàõèñòó ñâî¿õ âîëîä³íü, àëå îäíî÷àñíî âèêîð³íþº ÷âàíüêóâàòó

âîéîâíè÷³ñòü, ïîðîäæåíó íèçüêîþ êîðèñëèâ³ñòþ.

Çà âåñü äîâãèé ÷àñ ïðàâë³ííÿ Íóìè Ïîìï³ë³ÿ íå âèíèêàëî çàêîëîò³â, âèñòóï³â çëîâìèñ-

íèê³â, âîºí. Âîðîòà õðàìó áîãà ßíóñà, ÿê³ â³äêðèâàëèñÿ íà ïåð³îä â³éíè, çà Íóìè áóëè çà÷è-

391

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

íåí³ ïðîòÿãîì ñîðîêà òðüîõ ðîê³â. Ï³ääàí³ ìóäðîãî öàðÿ ââàæàëè, ùî â³í ïåðåáóâàº ï³ä çàõè-

ñòîì áîã³â ³ ùî áóäü-ÿêèé çëèé íàì³ð áåçñèëèé ïåðåä ¿õí³ì çàñòóïíèöòâîì. Ëþäè ðîçïîâ³äà-

ëè ïðî ÷èñëåíí³ äèâí³ ÿâèùà, ùî â³äáóâàëèñÿ ç Íóìîþ. Òàê, îäíîãî ðàçó, ç³áðàâøè íàðîä íà

áåíêåò, â³í ïðèéíÿâ óñ³õ çà ñêðîìíî ïðèáðàíèìè ñòîëàìè, çàñòàâëåíèìè ïðîñòîþ, íåâèáàãëè-

âîþ ¿æåþ. Êîëè òðàïåçà âæå ïî÷àëàñÿ, öàð îãîëîñèâ, ùî áåíêåò âøàíóâàëà ñâî¿ì â³äâ³äóâàí-

íÿì éîãî êîõàíà – áîãèíÿ, ³ â³äðàçó íà ñòîëàõ ç’ÿâèëîñÿ áàãàòå íà÷èííÿ ³ ðîçê³øí³ ñòðàâè.

Â³äîìî òàêîæ, ùî Íóì³ âäàëîñÿ ïîì’ÿêøèòè ãí³â Þï³òåðà ³, çàâäÿêè ñïðèòíîñò³ é ñì³ëèâîñò³ ó

ñòàâëåíí³ äî âåðõîâíîãî áîæåñòâà, çäîáóòè éîãî ìèëîñåðäÿ ï³ä ÷àñ âïðîâàäæåííÿ æàõëèâî-

ãî îáðÿäó î÷èùåííÿ, ÿêèé çä³éñíþâàâñÿ ï³ñëÿ óäàðó áëèñêàâêè

. Êîëè íà Àâåíòèíñüêîìó ïà-

ãîðá³ Íóìà ï³äñòóïíî ñï³éìàâ äâîõ ë³ñîâèõ áîã³â – Ôàâíà ³ Ï³êà, ÿê³ âîëîä³ëè äàðîì ÷àð³âíèõ

çàêëèíàíü ³ òàºìíèöÿìè ÷àð³âíèõ òðàâ, òîä³ ðîçãí³âàíèé Þï³òåð, ç³éøîâøè íà çåìëþ, ãð³çíî

âèãîëîñèâ, ùî î÷èùåííÿ íåîáõ³äíî ðîáèòè ãîëîâàìè. “Öèáóë³?” – øâèäêî çàïèòàâ Íóìà, íà-

â÷åíèé ìóäðîþ Åãåð³ºþ. – “Í³, ëþäñüêèìè...” – ïðîäîâæóâàâ Þï³òåð. Íóìà, áàæàþ÷è çàïîá³ãòè

æàõàþ÷³é æîðñòîêîñò³ áîæîãî âåë³ííÿ, øâèäêî ïðîìîâèâ: “Âîëîññÿì (êîñàìè)?” – “Í³, æèâè-

ìè...” – ïðîãðèì³â Þï³òåð. – “Ðèáêàìè?” – çíîâó ï³äõîïèâ Íóìà, íå äàþ÷è Þï³òåðîâ³ çàê³í÷è-

òè ñâî¿ ñëîâà ÿêèìñü æàõëèâèì ïîâåë³ííÿì. Ãð³çíîãî áîãà óìèðîòâîðèëà ñïðèòí³ñòü ³ äîáðî-

ñåðäíà íàïîëåãëèâ³ñòü öàðÿ. Þï³òåð, çìèëîñòèâèâøèñü, â³ääàëèâñÿ, à îáðÿä î÷èùåííÿ

â³äòàê ïî÷àëè ðîáèòè çà äîïîìîãîþ ãîë³âîê öèáóë³, ëþäñüêîãî âîëîññÿ ³ äð³áíèõ ðèáîê.

Òàê, øàíîâàíèé íå ò³ëüêè òèìè, êèì â³í ïðàâèâ, àëå ³ áàãàòüìà ñóñ³äí³ìè íàðîäàìè,

Íóìà äîæèâ äî â³ñ³ìäåñÿòè ðîê³â. Íà éîãî óðî÷èñòå ïîõîâàííÿ ç³áðàëèñÿ âñ³, õòî ïîâàæàâ

ñòàðîãî öàðÿ, çàâäÿêè ÿêîìó íà ïîí³âå÷åí³é áåçïåðåðâíèìè â³éíàìè ³òàë³éñüê³é çåìë³ íà-

ñòàëè ìèð ³ áëàãîäåíñòâî.

Òóëë Ãîñò³ë³é

Âèêëàäåíî çà "Ðèìñüêîþ ³ñòîð³ºþ" Ò³òà Ë³â³ÿ.

Ï³ñëÿ ñìåðò³ Íóìè Ïîìï³ë³ÿ íàðîä îáðàâ öàðåì Òóëëà, îíóêà îäíîãî ç óñëàâëåíèõ

ñîðàòíèê³â Ðîìóëà – Ãîñò³ë³ÿ, ÿêèé çàãèíóâ ó çíàìåíèò³é áèòâ³ ðèìëÿí ³ç ñàá³íàìè. Òóëë

Ãîñò³ë³é áóâ ìîëîäèé ³ õîðîáðèé. Éîãî íàäèõàëè â³éñüêîâ³ ïîäâèãè, çä³éñíåí³ ä³äîì. Ìîëî-

äèé öàð ââàæàâ, ùî äåðæàâà, äîòðèìóþ÷èñü ìèðíîãî æèòòÿ, ñëàáøàº ³ âòðà÷àº â³éñüêîâó

ì³öü. ² Òóëë Ãîñò³ë³é óñþäè øóêàâ ïðè÷èíè, ùîá ïî÷àòè âîºíí³ ä³¿ ïðîòè ñóñ³äí³õ ïëåìåí.

Òàê, â³í îãîëîñèâ â³éíó æèòåëÿì ì³ñòà Àëüáà-Ëîíãè, îáâèíóâàòèâøè ¿õ ó âèêðàäåíí³ õóäîáè

â ðèìñüêèõ ñåëÿí (õî÷à ðèìëÿíè ñàì³ òàêîæ ãíàëè ÷åðåäè ç àëüáàíñüêèõ ïîë³â). Öàð

íàä³ñëàâ ïîñë³â äî ïðàâèòåëÿ Àëüáà-Ëîíãè Ãàÿ Êëó¿ë³ÿ ç âèìîãîþ â³äøêîäóâàòè ñïðè÷èíåí³

çáèòêè. Îñê³ëüêè àëüáàíö³ â³äìîâèëèñÿ âèêîíàòè öþ âèìîãó, ðèìëÿíè îãîëîñèëè, ùî ÷åðåç

30 äí³â ðîçïî÷íóòü âîºíí³ ä³¿. Îäíàê àëüáàíö³ ïåðøèìè ç âåëè÷åçíèì â³éñüêîì ââ³éøëè íà

ðèìñüê³ çåìë³ é îòàáîðèëèñÿ. Íåñïîä³âàíî ïîìåð àëüáàíñüêèé âîæäü, ³ âîíè îáðàëè âàòàæ-

êîì Ìåòò³ÿ. Äîâ³äàâøèñü ïðî ñìåðòü àëüáàíñüêîãî âîæäÿ, Òóëë Ãîñò³ë³é îá³éøîâ âîðîæèé

òàá³ð, óâ³éøîâ íà àëüáàíñüê³ çåìë³, çàÿâèâøè ïðèâñåëþäíî, ùî âîæäÿ àëüáàíö³â ïîêàðàëè

âñåìîãóòí³ áîãè, òàêà æ êàðà ÷åêàº âåñü íàðîä çà íå÷åñòèâó â³éíó ç ðèìëÿíàìè. Ìåòò³é ðó-

øèâ çà ðèìñüêèì â³éñüêîì, ³ êîëè îáèäâ³ àðì³¿ âèøèêóâàëèñÿ â áîéîâîìó ïîðÿäêó, Ìåòò³é

çâåðíóâñÿ äî Òóëëà Ãîñò³ë³ÿ ç ïðîõàííÿì – ïåðø í³æ ñòàòè äî áîþ, îáãîâîðèòè éîãî ïðîïî-

çèö³þ. ² êîëè îáèäâà âîæä³ ó ñóïðîâîä³ äîâ³ðåíèõ ðàäíèê³â, ç³éøëèñÿ ïîñåðåä ïîëÿ ìàéáóò-

392

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Óäàð áëèñêàâêè ââàæàâñÿ çíàìåííÿì ãí³âó ÷è âîëåâèÿâëåííÿ ãðîìîâåðæöÿ Þï³òåðà.

íüî¿ áèòâè, Ìåòò³é ñêàçàâ: “Áèòâà ìàº áóòè âàæêîþ ³ êðîâîïðîëèòíîþ. Êîëè âîíà ñê³í÷èòü-

ñÿ, óñ³ áóäóòü âèñíàæåí³ – ³ ïåðåìîæö³, ³ ïåðåìîæåí³. ² òîä³ åòðóñêè, íàðîä ñèëüíèé ³ íà ñó-

õîäîë³, ³ íà ìîð³, íàïàäóòü ³ ïîíåâîëÿòü óñ³õ íàñ. ×è íå êðàùå íàì âèð³øèòè ñóïåðå÷êó, êî-

ìó íàä êèì ïàíóâàòè, áåç âåëèêîãî êðîâîïðîëèòòÿ ³ ñòðàøíèõ íåùàñòü?” ² õî÷à Òóëë

Ãîñò³ë³é çà ñâî¿ì õàðàêòåðîì áóâ ñõèëüíèé äî âîºííèõ ä³é, â³í íå ì³ã íå îö³íèòè ìóäðèõ ñë³â

âîæäÿ àëüáàíö³â. Ñòàëîñÿ òàê, ùî é ó â³éñüêó ðèìëÿí, ³ ó â³éñüêó àëüáàíö³â çíàõîäèëîñÿ ïî

òðè áðàòè, äî òîãî æ ùå é áëèçíþêè. Ðèìñüê³ áëèçíþêè áóëè ç ðîäèíè Ãîðàö³¿â, àëüáàíñüê³

– ç ðîäó Êóð³àö³¿â. Âîæä³ ï³äêëèêàëè þíàê³â äî ñåáå ³ çàïèòàëè, ÷è çãîäí³ âîíè áèòèñÿ çà âî-

ëþ ³ ÷åñòü ñâî¿õ ð³äíèõ ì³ñò. Õòî çäîáóäå ïåðåìîãó, òîé ³ ïðèíåñå áàòüê³âùèí³ ñëàâó ³ ïàíó-

âàííÿ íàä ì³ñòîì ñóïðîòèâíèêà. Êîëè ðèìñüê³ é àëüáàíñüê³ þíàêè âèÿâèëè ñâîþ ãîòîâí³ñòü,

áóëî äîìîâëåíî ì³æ âàòàæêàìè, ùî òîé íàðîä, âî¿íè ÿêîãî âèéäóòü ïåðåìîæöÿìè â öüîìó

áîþ, áóäå êåðóâàòè ³íøèì íàðîäîì çà éîãî ïîâíîþ çãîäîþ. Îáèäâ³ ñòîðîíè ïîêëÿëèñÿ â òî-

ìó óðî÷èñòîþ êëÿòâîþ, ñêð³ïëåíîþ çâåðíåííÿì äî Þï³òåðà ïîêàðàòè ïîðóøíèêà óäàðîì

áëèñêàâêè. Ï³ä ñóïðîâ³ä ñõâàëüíèõ âèãóê³â òîâàðèø³â ïî çáðî¿, íàïó÷óâàíü âîæä³â, ÿê³ íàãà-

äóâàëè þíàêàì ïðî òå, ùî íà ¿õíþ â³éñüêîâó äîáëåñòü äèâëÿòüñÿ ð³äí³ áîãè, áàòüêè ³

ñï³âãðîìàäÿíè, øåñòåðî ìîëîäèõ âî¿í³â ñòàëè íàâïðîòè óñåðåäèí³ ì³æ àðì³ÿìè ðèìëÿí ³

àëüáàíö³â. Òðîº Ãîðàö³¿â ñóïðîòè òðüîõ Êóð³àö³¿â, âñ³ îõîïëåí³ æàãîþ ïåðåìîãè áóäü-ÿêîþ

ö³íîþ ó ö³é íåùàäí³é áèòâ³, ðåçóëüòàò ÿêî¿ âèð³øóâàâ äîëþ ð³äíîãî ì³ñòà ³ íàðîäó. Ìóæí³ ³

ïðåêðàñí³ ó ñâî¿é ãîòîâíîñò³ ïîæåðòâóâàòè æèòòÿì, ùîá çáåðåãòè â³éñüêîâó ì³öü ñâî¿õ

ñï³âãðîìàäÿí, ñòîÿëè þíàêè, íåìîâ äâ³ ïåðø³ øåðåíãè âîðîæèõ â³éñüê, î÷³êóþ÷è óìîâíîãî

çíàêà, ùîá êèíóòèñÿ â á³é. Ùîéíî çáëèñíóëè îãîëåí³ ìå÷³ ³ ïî÷àâñÿ á³é, óñ³õ ãëÿäà÷³â îõî-

ïèâ òðåïåò – òàê æîðñòîêî ³ âïðàâíî áèëèñÿ þí³ âî¿íè. Àäæå äèâèëèñÿ íà öþ áèòâó

äîñâ³ä÷åí³ ³ áóâàë³ á³éö³ é âîºíà÷àëüíèêè. ² â êîæíîãî ç íèõ çàòàìîâóâàëî ïîäèõ ³ ïåðåðè-

âàâñÿ â³ä õâèëþâàííÿ ãîëîñ. Âî¿íè îáîõ àðì³é ìèìîâîë³ ñòèñêàëè ðóê³â’ÿ ìå÷³â ³ äåðæàëà

ñïèñ³â, àëå í³õòî íå íàñì³ëþâàâñÿ í³ ïðèéòè íà äîïîìîãó, í³ ðóøèòè ç ì³ñöÿ. Óæå ïîñëàáøà-

ëà ñèëà óäàð³â, ùî çàâäàâàëè îäèí îäíîìó ñóïðîòèâíèêè, óæå çàñòðóìåí³ëà êðîâ íà ¿õí³õ

ò³ëàõ. Óñ³ òðîº Êóð³àö³¿â áóëè ïîðàíåí³, àëå, íà ãîðå ðèìëÿíàì, äâîº ç Ãîðàö³¿â îäèí çà îä-

íèì óïàëè ìåðòâèìè. Ç òðüîõ áðàò³â Ãîðàö³¿â çàëèøèâñÿ îäèí ïðîòè òðüîõ Êóð³àö³¿â. Àëü-

áàíñüê³ âî¿íè ðàä³ñíî çàêðè÷àëè, ââàæàþ÷è, ùî çäîáóëè ïåðåìîãó. Îäíàê óñ³ áðàòè Êóð³àö³¿

áóëè ïîðàíåí³, à îñòàííüîìó Ãîðàö³þ âäàëîñÿ çàëèøèòèñÿ íåóøêîäæåíèì. Ðîçóì³þ÷è, ùî

òðüîõ ñóïðîòèâíèê³â îäíî÷àñíî éîìó íå çäîëàòè, â³í âèð³øèâ áèòèñÿ ç íèìè ïî ÷åðç³. Äëÿ

öüîãî îñòàíí³é ç Ãîðàö³¿â âäàâñÿ äî óäàâàíî¿ âòå÷³. Êóð³àö³¿ êèíóëèñÿ çà íèì, àëå íàçäîãíàâ

Ãîðàö³ÿ ïåðøèì òîé, õòî ìàâ íàéëåãøå ïîðàíåííÿ. Îáåðíóâøèñü, Ãîðàö³é íàïàâ íà ñóïðî-

òèâíèêà, ÿêèé ï³äá³ã äî íüîãî, ³ ñèëüíèì óäàðîì ìå÷à óáèâ éîãî. Ïîò³ì, ÿê âèõîð, Ãîðàö³é

íàëåò³â íà äðóãîãî Êóð³àö³ÿ ³, íå ÷åêàþ÷è, ïîêè ïðèñï³º òðåò³é íà äîïîìîãó áðàòó, çàâäàâ éî-

ìó ñìåðòåëüíî¿ ðàíè. Îêðèëåíèé ö³ºþ ïîäâ³éíîþ ïåðåìîãîþ Ãîðàö³é êèíóâñÿ íàçóñòð³÷ òðå-

òüîìó Êóð³àö³þ. Àëå òîé, âðàæåíèé òàêîþ øâèäêîþ ñìåðòþ äâîõ áðàò³â, çíåñèëåíèé ðàíà-

ìè ³ ïåðåñë³äóâàííÿì âîðîãà, óæå íå ì³ã äàòè ã³äíî¿ â³äñ³÷³ Ãîðàö³þ. Éîãî ìå÷ ñêîâçíóâ ïî

ùèòó âîðîãà, Ãîðàö³é, ñï’ÿí³ëèé â³ä êðîâ³, îõîïëåíèé æàãîþ óáèâñòâà, ðîçñ³ê éîìó ãîëîâó

ìå÷åì ³ çàêðè÷àâ: “Äâîõ áðàò³â ÿ â³ääàâ ï³äçåìíèì áîãàì! Òðåòüîãî æ ÿ ïðèíîøó â æåðòâó,

ùîá ðèìëÿíè ïàíóâàëè íàä àëüáàíöÿìè!” Ðàä³ñí³ ðèìëÿíè îòî÷èëè çàëèòîãî âîðîæîþ

êðîâ’þ þíîãî ãåðîÿ, êîòðèé, ÿê òðîôåé, óçÿâ îáëàäóíêè îñòàííüîãî âáèòîãî íèì Êóð³àö³ÿ.

Ïîõîâàâøè âáèòèõ òàì, äå âîíè ïîëÿãëè, â³éñüêà ðîç³éøëèñÿ ïî äîì³âêàõ. Ïîïåðåäó ðèìñü-

êîãî â³éñüêà éøîâ Ãîðàö³é, íåñó÷è îáëàäóíêè òðüîõ ïåðåìîæåíèõ Êóð³àö³¿â. Íà éîãî ïëå÷àõ

ìàéîð³â ðîçê³øíèé ïëàù, çíÿòèé ç îñòàííüîãî âîðîãà. Á³ëÿ ì³ñüêèõ âîð³ò íà ãåðîÿ ÷åêàâ íà-

393

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

ðîä, â³òàþ÷è ìóæíüîãî âî¿íà, ÿêèé âðÿòóâàâ Ðèì â³ä ïàíóâàííÿ àëüáàíö³â. Àëå ñåñòðà Ãî-

ðàö³ÿ, Êàì³ëëà, âï³çíàâøè íà ïëå÷àõ áðàòà âèòêàíèé âëàñíîðó÷ ïëàù ñâîãî íàðå÷åíîãî

Êóð³àö³ÿ, çàõîäèëàñÿ òÿæêî ãîëîñèòè. Ðîçïóñòèâøè ó ðîçïà÷³ âîëîññÿ, âîíà ñòàëà êëèêàòè

çàãèáëîãî íàðå÷åíîãî, îïëàêóþ÷è éîãî êâ³òó÷ó þí³ñòü, óáèòó áåçæàë³ñíîþ ðóêîþ ¿¿ áðàòà.

Ãîðàö³é, ùå íå îõîëîíóâøè â³ä çàïåêëîãî áîþ, îáóðåíèé öèìè ñêîðáîòíèìè êðèêàìè ñåðåä

ïîâñåëþäíèõ ðàäîù³â, ãí³âíî âèõîïèâ ìå÷, íà ÿêîìó íå âñòèãëà âèñîõíóòè êðîâ Êóð³àö³¿â, ³

âñòðîìèâ ó ãðóäè ñâî¿é ñåñòð³. Ïîáà÷èâøè òàêó æîðñòîê³ñòü ùîäî íåùàñíî¿ ä³â÷èíè, íàðîä

æàõíóâñÿ. Ãîðàö³é æå âèãóêíóâ: “Éäè çà ñâî¿ì íàðå÷åíèì, òè, ÿêà çàáóëà ïðî ïîëåãëèõ

áðàò³â ³ áàòüê³âùèíó. Òàê çàãèíå êîæíà ðèìëÿíêà, ÿêà ïî÷íå îïëàêóâàòè âîðîãà!” Íå äèâëÿ-

÷èñü íà ùîéíî çä³éñíåíèé ïîäâèã, ÿêèé ïîì’ÿêøóâàâ ïðîâèíó Ãîðàö³ÿ, éîãî ñõîïèëè ³ ïðè-

âåëè äî öàðÿ, ùîá ïåðåäàòè äî ñóäó. Òóëë Ãîñò³ë³é íàäàâ íàðîäó ïðàâî ïðèéìàòè ð³øåííÿ

ïðî ñòðàòó ÷è ïîìèëóâàííÿ Ãîðàö³ÿ. Ïåðåä íàðîäîì âèñòóïèâ áàòüêî òðüîõ áðàò³â Ãîðàö³¿â,

çàÿâëÿþ÷è, ùî, íà éîãî äóìêó, äî÷êà çàñëóæèëà ñâîþ ñìåðòü. ² ÿêáè â³í ââàæàâ ó÷èíîê ñè-

íà íåïðàâèì, òî ñàì áè ïîêàðàâ âèííîãî. ² ïîò³ì, îá³éíÿâøè ñèíà çà ïëå÷³, Ãîðàö³é-áàòüêî

ñòàâ ïðîñèòè íàðîä íå ïîçáàâëÿòè éîãî îñòàííüîãî ç ä³òåé. Àäæå éîãî ñèí òèìè ðóêàìè, ÿê³

ïîâèííèé çâ’ÿçàòè ë³êòîð, ï³ääàþ÷è ãàíåáíîìó ïîêàðàííþ

, ò³ëüêè ùî çàâîþâàâ âîëþ äëÿ

Ðèìó. Àäæå äâîº áðàò³â Ãîðàö³¿â ò³ëüêè-íî â³ääàëè ñâîº æèòòÿ çà ð³äíå ì³ñòî. Íàðîä áóâ

ñõâèëüîâàíèé ñëüîçàìè é ïðîõàííÿì áàòüêà ³ ñïîêîºì ãåðî¿÷íîãî þíàêà. Ìîëîäøèé Ãî-

ðàö³é áóâ âèïðàâäàíèé ³ ñïîêóòóâàâ óáèâñòâî, ïðèí³ñøè î÷èñí³ æåðòâè. Ñåñòðà Ãîðàö³ÿ áó-

ëà ïîõîâàíà òàì, äå ¿¿ íàçäîãíàâ íåùàäíèé ìå÷ ð³äíîãî áðàòà.

Âò³ì, ìèð ç àëüáàíöÿìè áóâ íåòðèâêèì. Àëüáàíö³ íàð³êàëè, ùî äîëÿ ö³ëîãî íàðîäó

áóëà ïîñòàâëåíà â çàëåæí³ñòü â³ä ñì³ëèâîñò³ é óäà÷³ òðüîõ ìîëîäèõ âî¿í³â, ÷èÿ çàãèáåëü

ïðèçâåëà äî ïàíóâàííÿ ðèìëÿí íàä Àëüáà-Ëîíãîþ, ³ çàñóäæóâàëè ñâîãî âîæäÿ Ìåòò³ÿ. Òóëë

Ãîñò³ë³é, çíàþ÷è öå, õèòðîùàìè çóì³â ïåðåêîíàòè ³ ðèìëÿí, ³ àëüáàíö³â, ùî Ìåòò³é ïîðóøèâ

ñêð³ïëåíó ñâÿùåííîþ êëÿòâîþ óãîäó ì³æ äâîìà íàðîäàìè. Â³í ïðèâñåëþäíî îãîëîñèâ

Ìåòò³ÿ çðàäíèêîì, ÿêèé çàâàæàº ºäíîñò³ ðèìëÿí ³ àëüáàíö³â. Íåùàñíîãî Ìåòò³ÿ ïðèâ’ÿçàëè

äî äâîõ ñïðÿìîâàíèõ ó ð³çí³ ñòîðîíè êîë³ñíèöü ³ ðîçäåðëè íà øìàòêè.

Öå áóëà ïåðøà é îñòàííÿ òàêà ïóáë³÷íà ñòðàòà â ðàíí³é ³ñòîð³¿ ðèìëÿí. Çàëÿêàâøè

ö³ºþ ñòðàòîþ àëüáàíö³â, Òóëë Ãîñò³ë³é çàÿâèâ, ùî âñ³ ìåøêàíö³ Àëüáà-Ëîíãè áóäóòü ïåðå-

ñåëåí³ äî Ðèìó, ùîá ç öüîãî ÷àñó áóëî îäíå ì³ñòî é îäíà äåðæàâà â Ëàö³¿. Ðèìñüê³ âî¿íè,

âåðøíèêè ³ ï³õîòèíö³, áóëè â³äïðàâëåí³ â Àëüáà-Ëîíãó, ùîá âèãíàòè ç ì³ñòà æèòåë³â, à ïîò³ì

çðóéíóâàòè ñàìå ì³ñòî. Ðîçãóáëåíå, â ñóì’ÿòò³, íàñåëåííÿ Àëüáà-Ëîíãè íàçàâæäè çàëèøà-

ëî ð³äí³ ñò³íè. Æ³íêè ³ç çàïëàêàíèìè ä³òüìè áðîäèëè ïî ñâî¿õ äîì³âêàõ, íå çíàþ÷è, ùî ç íàé-

äîðîæ÷èõ äëÿ íèõ ðå÷åé âçÿòè ³ç ñîáîþ. Äåõòî ñòîÿâ íåðóõîìî, äèâëÿ÷èñü, ÿê áåçóïèííà

âåðâå÷êà ëþäåé çàëèøàº ïðèðå÷åíå íà çíèùåííÿ ì³ñòî, áðåäå êóðíîþ äîðîãîþ, òèõî ç³òõà-

þ÷è ³ ïëà÷ó÷è. ² ëèøå êîëè çàòð³ùàëè ðóéíîâàí³ ðèìñüêèìè âî¿íàìè áóä³âë³, îñòàíí³ ç íå-

ùàñíèõ ìåøêàíö³â ïðèðå÷åíîãî ì³ñòà çàëèøèëè éîãî, âêðèò³ õìàðàìè êóðÿâè, ùî ï³äíÿëà-

ñÿ â³ä ïàäàþ÷èõ ñò³í ³ äàõ³â. Ðèìëÿíè çð³âíÿëè ç çåìëåþ âñ³ ãðîìàäñüê³ ³ ïðèâàòí³ áóä³âë³

Àëüáà-Ëîíãè, ì³ñòà, ÿêå ñïîðóäæóâàëîñÿ é ïðèêðàøàëîñÿ ïðîòÿãîì ÷îòèðüîõ ñòîë³òü.

Ò³ëüêè õðàìè áîã³â ïîáîÿâñÿ çðóéíóâàòè ãð³çíèé öàð.

Ç ïåðåñåëåííÿì àëüáàíñüêîãî íàðîäó äî Ðèìó ì³öü äåðæàâè ïîñèëèëàñÿ. Çá³ëüøèëî-

ñÿ â³éñüêî, îñê³ëüêè Òóëë Ãîñò³ë³é íàáðàâ ç àëüáàíö³â 300 âåðøíèê³â äî ê³ííîòè ³ ïîïîâíèâ

394

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çà ðèìñüêèìè çàêîíàìè ëþäèíà, ÿêà ñêî¿ëà óáèâñòâî, ÿê öå çðîáèâ Ãîðàö³é, ïðèâëàñíèëà ñîá³

ïðàâî äåðæàâè ñóäèòè âèííîãî ³ òîìó ñàìà ñòàâàëà äåðæàâíèì çëî÷èíöåì. Ë³êòîðè ïîâèíí³ áóëè çëî-

÷èíöÿ ³ç çàêðèòîþ ãîëîâîþ ïîâ³ñèòè íà äåðåâ³, ïðèñâÿ÷åíîìó ï³äçåìíèì áîãàì, ³ áèòè ïàëèöÿìè.

ëåã³îíè. Îäíàê áîãè ïî÷àëè âèÿâëÿòè ñâîº íåâäîâîëåííÿ íèçêîþ ãð³çíèõ çíàìåíü – íà àëü-

áàíñüê³é ãîð³ éøîâ äîù ç êàì³ííÿ. Ç ãàþ, ðîçòàøîâàíîãî íà âåðøèí³ ãîðè, ëóíàâ ñòðàøíèé ãî-

ëîñ, ÿêèé âåë³â àëüáàíöÿì ðîáèòè ñâÿùåííîä³éñòâà çà çâè÷àÿìè ¿õí³õ áàòüê³â. Áîãè íàñëàëè

íà Ëàö³é ìîðîâèöþ, ñòðàøíó õâîðîáó, ÿêî¿ íå óíèê ³ Òóëë Ãîñò³ë³é. ² îò, çàñëàáíóâøè ò³ëîì ³

äóøåþ, â³í âèð³øèâ óìèëîñòèâèòè áîã³â, ÿê³ ïðîãí³âèëèñÿ íà Ðèì ³ éîãî öàðÿ. Âîéîâíè÷èé äóõ

Òóëëà Ãîñò³ë³ÿ áóâ çëàìàíèé çàáîáîíàìè, ÿêèì â³í ïîêîðèâñÿ. Â³í çðîçóì³â, ùî, ñòðàòèâøè

Ìåòò³ÿ, ïðîãí³âàâ Þï³òåðà, ÿêèé ïîâèííèé áóâ ñàì ïîêàðàòè êëÿòâîïîðóøíèêà. Òîìó öàð, âè-

÷èòàâøè â çàïèñàõ, ùî çàëèøèëèñÿ ï³ñëÿ Íóìè Ïîìï³ë³ÿ, ïðî ³ñíóâàííÿ ÿêèõîñü òàºìíè÷èõ

ñâÿùåííîä³éñòâ íà ÷åñòü Þï³òåðà, ïîäàâñÿ ðîáèòè æåðòâîïðèíîøåííÿ. Àëå îñê³ëüêè âîíî

ïðîâîäèëîñÿ Òóëëîì Ãîñò³ë³ºì íå òàê, ÿê ñë³ä

, òî Þï³òåð àæ í³ÿê íå çìèëóâàâñÿ, à ðîçãí³âàâ-

ñÿ ñïîòâîðåííÿì âñòàíîâëåíîãî îáðÿäó, ìåòíóâ áëèñêàâêó â áóäèíîê öàðÿ ³ ñïîïåëèâ éîãî.

Òàê çàãèíóâ Òóëë Ãîñò³ë³é, ïîöàðþâàâøè íàä ðèìëÿíàìè 32 ðîêè.

Àíê Ìàðö³é

Âèêëàäåíî çà "Ðèìñüêîþ ³ñòîð³ºþ" Ò³òà Ë³â³ÿ.

Â³äïîâ³äíî äî âñòàíîâëåíîãî çâè÷àþ, íàðîä îáðàâ íà öàðñòâî îíóêà öàðÿ Íóìè

Ïîìï³ë³ÿ, Àíêà Ìàðö³ÿ. Çà ñâî¿ì õàðàêòåðîì Àíê Ìàðö³é áóâ ìèðîëþáíèé, ÿê ³ éîãî ä³ä, àëå

â³í ðîçóì³â, ùî ó ðàç³ íàïàäó ñóñ³ä³â áóäå çìóøåíèé äàòè ¿ì íàëåæíó â³äñ³÷. Â ³íøîìó âèïàä-

êó, âîðîãè Ðèìó, âèïðîáîâóþ÷è ì³ðó éîãî òåðï³ííÿ ³ ïåðåêîíàâøèñü ó ñâî¿é áåçêàðíîñò³, ïî÷-

íóòü íåõòóâàòè òèì, ùî ¿õ íåäàâíî ñòðèìóâàëî. Ñòðàøíà ñìåðòü Òóëëà Ãîñò³ë³ÿ äîâåëà, ùî

íå ñë³ä ïîðóøóâàòè ïðàâèëà áîãîñëóæ³íü ³ æåðòâîïðèíîøåíü. Òîìó Àíê Ìàðö³é ðîçïîðÿäèâ-

ñÿ, ùîá ïîíòèô³ê

âèïèñàâ íà ñïåö³àëüí³é äîøö³ ñòàòóòè Íóìè Ïîìï³ë³ÿ äëÿ â³äïðàâè ñâÿ-

ùåííîä³éñòâ ³ âèñòàâèâ ¿¿ íà ëþäíîìó ì³ñö³. Òóðáîòà íîâîãî ðèìñüêîãî öàðÿ ïðî áîãîñëóæ³ííÿ

³ æåðòâîïðèíîøåííÿ ïîðîäèëà â ñåðöÿõ ëàòèíÿí (ç ÿêèìè Òóëëîì Ãîñò³ë³ºì áóâ óêëàäåíèé

ìèð) óïåâíåí³ñòü, ùî ìîæíà áåçêàðíî ðîçîðÿòè ðèìñüê³ ïîëÿ ³ çàáèðàòè õóäîáó, îñê³ëüêè öàð

çáèðàºòüñÿ ïðîâîäèòè ñâîº æèòòÿ ñåðåä õðàì³â ³ æåðòîâíèê³â. Îäíàê Àíê Ìàðö³é âèðóøèâ ç

â³éñüêîì íà çåìë³ ëàòèíÿí, ³ ï³ñëÿ ÷èñëåííèõ êðîâîïðîëèòíèõ áî¿â éîìó âäàëîñÿ çàõîïèòè

¿õí³ ì³ñòà, çðóéíóâàòè ¿õ, ÿê êîëèñü áóëà çðóéíîâàíà Àëüáà-Ëîíãà, ³ ïåðåñåëèòè âñ³õ æèòåë³â

äî Ðèìó. Àíê Ìàðö³é ïîâåðíóâñÿ ç âåëè÷åçíîþ çäîáè÷÷þ, çàõîïëåíîþ ó âîðîãà. Çà íàêàçîì

öàðÿ áóâ ïîáóäîâàíèé ïåðøèé ì³ñò íà ïàëÿõ ÷åðåç ð³êó Òèáð, ùîá ç’ºäíàòè íàíîâî óêð³ïëå-

íèé ßíèêóëüñüêèé ïàãîðá ³ç ì³ñòîì. Äëÿ çàëÿêóâàííÿ çëî÷èíö³â, ÿêèõ áàãàòî ðîçâåëîñÿ â òà-

êîìó ïåðåíàñåëåíîìó ì³ñò³, ÿê Ðèì, áóëà ñïîðóäæåíà â’ÿçíèöÿ, âèñ³÷åíà â Êàï³òîë³éñüêîìó

ïàãîðá³ ç³ ñêëåï³ííÿìè â äâà ïîâåðõè. Â ¿¿ íèæí³é ÷àñòèí³ çä³éñíþâàëàñÿ ñìåðòíà êàðà

. Ï³ñëÿ

âäàëèõ âîºí êîðäîíè Ðèìñüêî¿ äåðæàâè äîñÿãëè ìîðÿ. Àíê Ìàðö³é çàñíóâàâ â óñò³ Òèáðó

ì³ñòî Îñò³þ – ìîðñüêèé ïîðò Ðèìó. Îñòåð³ãàþ÷èñü ãí³âó áîã³â, îñîáëèâî äðàò³âëèâîãî ³ øâèä-

êîãî íà ðîçïðàâó Þï³òåðà, Àíê Ìàðö³é, íà â³äçíàêó çà âèäàòí³ â³éñüêîâ³ ïåðåìîãè ðèìëÿí,

çâåë³â ðîçøèðèòè ³ ïðèêðàñèòè õðàì Þï³òåðà Ôåðåòð³ÿ

. Íàñë³äóþ÷è ñâîºþ ä³ÿëüí³ñòþ ñëàâ-

395

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Ðåë³ã³ÿ ðèìëÿí âèìàãàëà ñóâîðîãî äîòðèìàííÿ âñ³õ ïðàâèë îáðÿäó òèìè, õòî ïðèíîñèòü æåðòâó.

Íàéìåíøå â³äõèëåííÿ â³ä âèðîáëåíî¿ æåðöÿìè ôîðìóëè ìîãëî çàì³ñòü ìèëîñò³ âèêëèêàòè ãí³â áîæå-

ñòâà íà òîãî, õòî ìîëèòüñÿ.

×ëåí æðåöüêî¿ êîëåã³¿, ÿêèé ñïîñòåð³ãàâ çà ðåë³ã³éíèì æèòòÿì ðèìëÿí, çà ïðàâèëüíèì âèêîíàííÿì

ãðîìàäñüêèõ ³ ïðèâàòíèõ áîãîñëóæ³íü.

Öÿ â’ÿçíèöÿ (Ìàìåðòèíñüêà) çáåðåãëàñÿ äî íàøîãî ÷àñó.

íîãî ä³äà, Àíê Ìàðö³é, ïîä³áíî Íóì³ Ïîìï³ë³þ, ÿêèé âëàøòîâóâàâ ìèðí³ öåðåìîí³¿ é îáðÿäè,

çàïðîâàäèâ ñïåö³àëüíó â³éñüêîâó öåðåìîí³þ – ïîðÿäîê îãîëîøåííÿ â³éíè, ö³ëèé ðèòóàë, ÿêî-

ãî ïî÷àëè íåóõèëüíî äîòðèìóâàòèñÿ ç öüîãî ÷àñó ðèìëÿíè. Çà öèì ðèòóàëîì, ñïåö³àëüíèé ïî-

ñîë, îáâ’ÿçàâøè ãîëîâó âîâíÿíîþ ñòð³÷êîþ, ïîâèíåí áóâ íàáëèçèòèñÿ äî êîðäîíó íàðîäó, ÿêî-

ìó ïðåä’ÿâëÿëèñÿ ïðåòåíç³¿ ðèìëÿí, ³ âèìîâèòè íàñòóïíó ôîðìóëó: “Ïî÷óé, Þï³òåðå, ïî÷óé,

íàðîäå (òóò íàçèâàëîñÿ ³ì’ÿ ïëåìåí³), ïî÷óé, ñâÿùåííå ïðàâî! ß, â³ñíèê, ùî ç’ÿâèâñÿ â³ä ³ìåí³

âñüîãî ðèìñüêîãî íàðîäó. Çã³äíî ç áîæåñòâåííèìè ³ ëþäñüêèìè çàêîíàìè, ÿ º ïîñëîì, ³ áóäóòü

âèñëóõàí³ ìî¿ ñëîâà ç äîâ³ðîþ”. Ï³ñëÿ öüîãî âèêëàäàëèñÿ âèìîãè. Çàâåðøóâàëîñÿ âñå íàñòóï-

íîþ ôðàçîþ: “ßêùî ÿ ñóïðîòè çàêîí³â áîæåñòâåííèõ ³ ëþäñüêèõ âèìàãàþ âñå ïåðåë³÷åíå, òî

íå äàé ìåí³, Þï³òåðå, ïîáà÷èòè áàòüê³âùèíó!” Ö³ ñëîâà ïîñîë ïîâòîðþº ïåðøîìó çóñòð³÷íî-

ìó äîðîãîþ äî ì³ñòà, âñòóïàþ÷è â ì³ñòî ³ ïðèáóâøè íà ôîðóì. ßêùî æ ïðîòÿãîì òðèäöÿòè

òðüîõ äí³â ïîñîë íå îäåðæóº íåîáõ³äíîãî, òî â³í îãîëîøóº â³éíó, âèìîâëÿþ÷è íàñòóïí³ ñëîâà:

“Ïî÷óé, Þï³òåðå, ³ òè, ßíóñ Êâ³ðèí, ³ âñ³ áîãè-íåáîæèòåë³, ³ âè, ùî æèâóòü íà çåìë³, ³ áîãè ï³ä-

çåìíîãî öàðñòâà, ïî÷óéòå! Âàñ ÿ çàêëèêàþ ó ñâ³äêè, ùî öåé íàðîä íå âèêîíóº çîáîâ’ÿçàíü, à

ïðî òå, ÿê äîìîãòèñÿ òîãî, ùî íàëåæèòü íàì ïî ïðàâó, ïîðàäèìîñÿ âäîìà ç³ ñòàð³éøèíàìè”.

Ïîò³ì öåé â³ñíèê ïîâèíåí áóâ ïîâåðíóòèñÿ äî Ðèìó äëÿ íàðàäè. Òîä³ öàð, ç³áðàâøè ñåíàò,

îïèòóâàâ óñ³õ ñåíàòîð³â, ïî÷èíàþ÷è ç íàéøàíîâí³øîãî, ³ ÿêùî âîíè â³äïîâ³äàëè, ùî óñ³ âèìî-

ãè âàðòî çàäîâîëüíèòè “â³éíîþ ÷åñíîþ ³ çàêîííîþ”, òî ïðèéìàëîñÿ ð³øåííÿ ïðî îãîëîøåííÿ

â³éíè. Ï³ñëÿ öüîãî ôåö³àë

í³ñ äî êîðäîíó âîðîæîãî ïëåìåí³ ñïèñ, çàïëÿìîâàíèé êðîâ’þ, ³ â

ïðèñóòíîñò³ òðüîõ îçáðîºíèõ âî¿í³â êèäàâ éîãî íà âîðîæó çåìëþ ç³ ñëîâàìè: “ß ³ ðèìñüêèé íà-

ðîä ïîâ³äîìëÿþ ³ ðîçïî÷èíàþ â³éíó ïðîòè íàðîäó ³ ãðîìàäÿí (íàçèâàëîñÿ ïëåì’ÿ), òîìó ùî

âîíè çîãð³øèëè ïðîòè ðèìñüêîãî íàðîäó Êâ³ð³ò³â, òîìó ùî ðèìñüêèé íàðîä ³ ñåíàò ðèìñüêîãî

íàðîäó Êâ³ð³ò³â ïîâåë³â áóòè â³éí³”

. Óâåäåííÿ öüîãî óðî÷èñòîãî ðèòóàëó çäîáóëî ñåðåä ðèìñü-

êîãî íàðîäó ùå á³ëüøå ïîâàãè äî Àíêà Ìàðö³ÿ, îñê³ëüêè óäàâàíà çàêîíí³ñòü çí³ìàëà ç ðèìëÿí

òàâðî íàðîäó, ñõèëüíîãî äî íàñèëüñòâà, áóéñòâà ³ áåççàêîííÿ, ÿêå òÿæ³ëî íàä íèìè â³ä äíÿ çà-

ñíóâàííÿ ì³ñòà.

Àíê Ìàðö³é ïîìåð, ï³ñëÿ 24 ðîê³â öàðþâàííÿ, çàëèøèâøè ïî ñîá³ ñëàâó âîëîäàðÿ,

ÿêèé âì³â ðîçóìíî ïðàâèòè ÿê ó ìèðí³, òàê ³ ó âîºíí³ ÷àñè.

Òàðêâ³í³é Äðåâí³é

Âèêëàäåíî çà "Ðèìñüêîþ ³ñòîð³ºþ" Ò³òà Ë³â³ÿ.

Äåñü íàïðèê³íö³ öàðþâàííÿ Àíêà Ìàðö³ÿ äî Ðèìó ç åòðóñüêîãî ì³ñòà ïåðåñåëèâñÿ

Òàðêâ³í³é, áàãàòèé âåëüìîæà, ñèí âèõ³äöÿ ç ãðåöüêîãî ì³ñòà Êîðèíôó ³ çíàòíî¿ åòðóðÿíêè. Öåé

÷îëîâ³ê, îäðóæåíèé ç æ³íêîþ íà ³ì’ÿ Òàíàêâ³ëü, ÿêà ïîõîäèëà ç³ çíàòíîãî åòðóñüêîãî ðîäó, íà

íàñò³éíó âèìîãó âëàäíî¿ ³ ãîðäî¿ äðóæèíè âè¿õàâ ç ì³ñòà, æèòåë³ ÿêîãî ïîñò³éíî íàãàäóâàëè éî-

ìó, ùî â³í – ñèí ³çãîÿ, ³ íå â³ääàâàëè íàëåæíèõ ïî÷åñòåé ³ øàíè. Òàíàêâ³ëü, îáóðåíà ³ ïðèíè-

396

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ôåðåòð³é (“òîé, ùî äàº ïåðåìîãó”, “ïîäàâåöü â³éñüêîâî¿ çäîáè÷³”) – åï³òåò Þï³òåðà, ïåðøèé õðàì

ÿêîãî áóâ ñïîðóäæåíèé íà Êàï³òîë³éñüêîìó ïàãîðá³ öàðåì Ðîìóëîì.

Ôåö³àë – ÷ëåí êîëåã³¿ æåðö³â, ÿê³ â³äàëè ì³æíàðîäíèìè â³äíîñèíàìè â ðèìñüê³é äåðæàâ³,

ïèòàííÿìè â³éíè ³ ìèðó.

Ó ï³çí³ø³ ÷àñè, êîëè Ðèì â³â â³éíè ç äàëüí³ìè íàðîäàìè ³ äåðæàâàìè, öåé îáðÿä çáåð³ãñÿ, õî÷ ìàâ

äîñèòü ôîðìàëüíèé õàðàêòåð. Ôåö³àë íà çíàê îãîëîøåííÿ â³éíè êèäàâ ñïèñà â³ä “â³éñüêîâî¿ êîëîíè”

á³ëÿ õðàìó áîãèí³ â³éíè Áåëëîíè.

æåíà ñòàâëåííÿì ñâî¿õ ñï³ââ³ò÷èçíèê³â äî Òàðêâ³í³ÿ, óïåâíåíà â ùàñëèâ³é äîë³ ñâîãî ÷îëîâ³êà,

îáäàðîâàíîãî ðîçóìîì ³ äîáëåñòþ, îáðàëà äëÿ íîâîãî ïðîæèâàííÿ Ðèì, ââàæàþ÷è, ùî ñåðåä

íàðîäó, äå ùå ìàëî çíàòíèõ ëþäåé, åíåðã³éíà ³ ÷åñòîëþáíà ëþäèíà ìîæå ëåãêî çàéíÿòè ã³äíå

ì³ñöå. Ï³äòâåðäæåííÿì ÷åñòîëþáíèõ çàäóì³â Òàíàêâ³ëü ñòàëî çíàìåííÿ áîã³â, ïîñëàíå äîðî-

ãîþ äî Ðèìó. Êîëè Òàðêâ³í³é ¿õàâ ³ç äðóæèíîþ ó â³çêó, îðåë, ùî øèðÿâ ó ïîâ³òð³, ñïóñòèâñÿ íàä

íèìè ³ çðèíóâ äîãîðè, òðèìàþ÷è â ïàçóðàõ ïîâñòÿíèé äîðîæí³é êàïåëþõ ç ãîëîâè Òàðêâ³í³ÿ.

Íå âñòèãëè ÷îëîâ³ê ³ äðóæèíà îïàì’ÿòàòèñÿ â³ä ïåðåëÿêó, ÿê îðåë ç ãîëîñíèì êðèêîì çíîâó ïî-

âåðíóâñÿ ³ ïîêëàâ êàïåëþõà íà ãîëîâó Òàðêâ³í³ÿ, íåìîâ óâ³í÷óþ÷è éîãî çà âåë³ííÿì áîã³â

Òðåìòÿ÷è, Òàíàêâ³ëü ç òîðæåñòâîì îãîëîñèëà ÷îëîâ³êó, ùî òåïåð, ñóäÿ÷è ç ïîëüîòó ïòàõà ³ éî-

ãî ä³é, ó Ðèì³ íà íüîãî ÷åêàþòü âèñîê³ ïî÷åñò³ ³ ñëàâà.

Ïðè¿õàâøè äî ì³ñòà ³ êóïèâøè áóäèíîê, Òàðêâ³í³é â³äðàçó ñòàâ â³äîìîþ ëþäèíîþ. Â³í

áóâ ãîñòèííèì, îõî÷å äîïîìàãàâ íóæäåííèì ³ íåçàáàðîì óâ³éøîâ ó äîâ³ðó äî öàðÿ Àíêà

Ìàðö³ÿ íàñò³ëüêè, ùî òîé çðîáèâ Òàðêâ³í³ÿ íàñòàâíèêîì äâîõ ñâî¿õ ñèí³â. ×åðåç äåÿêèé ÷àñ

öàð ïåðåéíÿâñÿ äî íüîãî òàêèìè ãëèáîêèìè äðóæí³ìè ïî÷óòòÿìè, ùî ïðèçíà÷èâ éîãî îï³êóíîì

ä³òåé äî ¿õíüîãî ïîâíîë³òòÿ. Ïðîæèâàþ÷è â Ðèì³, Òàðêâ³í³é óçÿâ ñîá³ ³ì’ÿ Òàðêâ³í³ÿ Äðåâíüî-

ãî

. Ñâî¿ì äîáðèì ïîâîäæåííÿì â³í ïðèâåðíóâ äî ñåáå ñèìïàò³¿ ³ çíàòíèõ ðèìëÿí, ³ ïðîñòîãî

íàðîäó. Ï³ä áåçïîñåðåäí³ì êåð³âíèöòâîì öàðÿ Àíêà Ìàðö³ÿ Òàðêâ³í³é äîñêîíàëî âèâ÷èâ óñ³

ðèìñüê³ çàêîíè ³ çâè÷à¿. Â³í áðàâ àêòèâíó ó÷àñòü ³ â ãðîìàäñüêîìó, ³ ó â³éñüêîâîìó æèòò³ ðèìñü-

êîãî íàðîäó, à ïîêîðîþ ³ øàíîáëèâ³ñòþ äî öàðÿ âèð³çíÿâñÿ ç-ïîì³æ óñ³õ éîãî ï³ääàíèõ.

Êîëè Àíê Ìàðö³é ïîìåð, Òàíàêâ³ëü, ïàì’ÿòàþ÷è ïðî îòðèìàíå íà øëÿõó äî Ðèìó çíà-

ìåííÿ, ³ ïðàãíó÷è íàéâèùèõ ïî÷åñòåé äëÿ ÷îëîâ³êà, ïî÷àëà çì³öíþâàòè ÷åñòîëþáí³ çàäóìè

Òàðêâ³í³ÿ. Âîíà ïîâòîðþâàëà, ùî â Ðèì³ çâèêëè äî ³íîçåìíèõ öàð³â – ³ Ò³ò Òàö³é, ³ Íóìà

Ïîìï³ë³é íå áóëè ðèìëÿíàìè, àëå çäîáóëè âèùó âëàäó íàä ðèìñüêèì íàðîäîì. Çãîäèâøèñü

íà óìîâëÿííÿ äðóæèíè, ÿê³ â³äïîâ³äàëè, óò³ì, éîãî âëàñíèì ÷åñòîëþáíèì ïðàãíåííÿì,

Òàðêâ³í³é, â³ä³ñëàâøè öàðñüêèõ ñèí³â íà ïîëþâàííÿ íà ÷àñ îáðàííÿ öàðÿ, ñàì âèñòóïèâ ç

ïðîìîâîþ ïåðåä íàðîäîì. Ó êðàñíîìîâíèõ âèñëîâëþâàííÿõ â³í çìàëþâàâ ñâî¿ çàñëóãè ïå-

ðåä Ðèìîì, ñâîþ â³ääàí³ñòü öàðþ ³ ñïðàâàì ðèìñüêîãî íàðîäó, íàãàäàâ, ùî â³í íå ïåðøèé

³íîçåìåöü, ÿêèé, ó ðàç³ îáðàííÿ, ñòàíå äî âëàäè. Ñëîâîì, óñ³ ò³ äîâîäè, ÿê³ âîíè ðàçîì ç Òà-

íàêâ³ëü äîáðå îáì³ðêóâàëè, Òàðêâ³í³é âèñëîâèâ íà çáîðàõ íàñò³ëüêè ïåðåêîíëèâî, ùî

ðèìñüêèé íàðîä îäíîñòàéíî çàïðîïîíóâàâ ïåðåäàòè éîìó öàðñüê³ ïîâíîâàæåííÿ

Ïðîâ³âøè ê³ëüêà ïåðåìîæíèõ âîºí ³ç ñàá³íàìè ³ ëàòèíàìè, Òàðêâ³í³é Äðåâí³é ïðèºäíàâ ¿õí³

îáëàñò³ äî Ðèìó, çàõîïèâøè áàãàòó çäîáè÷. Ï³ñëÿ ïîâåðíåííÿ äî Ðèìó Òàðêâ³í³é âçÿâñÿ çà

ìèðí³ ñïðàâè ç íå ìåíøîþ åíåðã³ºþ, í³æ òà, ÿêó â³í â³ääàâ ñïðàâàì â³éñüêîâèì. Â³í ââàæàâ,

ùî íàðîä çàâæäè ìàº áóòè çàéíÿòèé êîðèñíîþ ñïðàâîþ – ÷è òî º â³äñ³÷ âîðîãó, ÷è çì³öíåí-

íÿ âëàñíîãî æèòëà. Çà íàêàçîì Òàðêâ³í³ÿ ïî÷àëàñÿ äîáóäîâà êàì’ÿíèõ ñò³í òàì, äå áóëè ëè-

øå çåìëÿí³ óêð³ïëåííÿ; ðîáîòà ç îñóøåííÿ çàáîëî÷åíèõ ì³ñöü ó ð³âíèíàõ ì³æ ïàãîðáàìè.

Áóëè ïðîâåäåí³ ñïåö³àëüí³ êàíàëè, ÿêèìè ñò³êàëà âîäà â Òèáð, ïîáóäîâàíèé âåëèêèé öèðê

äëÿ ê³íñüêèõ ïåðåãîí³â ³ êóëà÷íèõ áî¿â, ùî ïðîâîäèëèñÿ ùîð³÷íî (Âåëèê³ àáî Ðèìñüê³ ³ãðè).

Ó Òàðêâ³í³ÿ Äðåâíüîãî áóëî äâîº ñèí³â ³ äî÷êà, ÿêó â³í âèäàâ çàì³æ çà ñâîãî âèõîâàí-

öÿ Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, ùî âèð³ñ ó ðîäèí³ Òàðêâ³í³ÿ ï³ñëÿ ñìåðò³ ìàòåð³, óçÿòî¿ â ïîëîí ïðè çäî-

397

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Îðåë ââàæàâñÿ ïòàõîì, ïðèñâÿ÷åíèì Þï³òåðîâ³.

²ìîâ³ðíî, òàê éîãî íàçâàëè ï³çí³øå, ùîá â³äð³çíèòè â³ä íàñòóïíîãî öàðÿ ç òàêèì ñàìèì ³ìåíåì.

Ñó÷àñí³ ³ñòîðèêè ââàæàþòü, ùî ëåãåíäè, ïîâ’ÿçàí³ ç ïðàâë³ííÿì Òàðêâ³í³ÿ, â³äòâîðþþòü ³ñòîðè÷íèé

ôàêò òèì÷àñîâîãî ï³äïîðÿäêóâàííÿ Ðèìó åòðóñêàì, íàðîäó ìîãóòíüîìó ³ ç á³ëüø ðîçâèíåíîþ êóëüòóðîþ.

áóòò³ îäíîãî ç ëàòèíñüêèõ ì³ñò. Áàòüêî Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ áóâ óáèòèé, à ìàòè íàðîäèëà õëîï÷è-

êà â áóäèíêó öàðÿ. Îäíîãî ðàçó ïîáà÷èëè, ÿê íàâêîëî ãîëîâè ñïëÿ÷îãî õëîï÷èêà ïàëàº ïî-

ëóì’ÿ. Çëÿêàí³ ñëóãè ïðèíåñëè âîäó, ùîá çàãàñèòè âîãîíü, àëå ìóäðà öàðèöÿ Òàíàêâ³ëü íà-

êàçàëà íå áóäèòè äèòèíó, ïîêè âîíà ñàìà íå ïðîêèíåòüñÿ. ², ä³éñíî, âîãîíü ïàëàâ, íå îáïà-

ëþþ÷è, ³ çíèê, êîëè ìàëåíüêèé Ñåðâ³é â³äêðèâ î÷³. Òàíàêâ³ëü, ïîâ³âøè ÷îëîâ³êà ó îêðåìó

ê³ìíàòó, ïîÿñíèëà éîìó, ùî öåé âîãîíü – ïîñëàíå áîãàìè çíàìåííÿ. Âîíî ñâ³ä÷èòü ïðî òå,

ùî õëîï÷èê ó õâèëèíó ãð³çíî¿ íåáåçïåêè ìîæå ñòàòè ¿õí³ì ðÿò³âíèêîì. Òîìó âàðòî äàòè éî-

ìó íå çâè÷àéíå âèõîâàííÿ, ÿêå îäåðæóþòü óñ³ ä³òè, à ðåòåëüíî ï³êëóâàòèñÿ ïðî íüîãî, ðîç-

âèâàþ÷è ðîçóì ³ äîáëåñòü. Òàê ³ áóëî çðîáëåíî, ³ Ñåðâ³é Òóëë³é ñòàâ þíàêîì ä³éñíî öàðñò-

âåíîãî ðîçóìó ³ âèñîêèõ äîñòî¿íñòâ. Ç ö³º¿ ïðè÷èíè ³ áóëà éîìó íàäàíà ïåðåâàãà ïåðåä ³íøè-

ìè çíàòíèìè þíàêàìè Ðèìó, ÿê³ ïðåòåíäóâàëè íà ðóêó öàðñüêî¿ äî÷êè.

Óæå òðèäöÿòü â³ñ³ì ðîê³â öàðþâàâ Òàðêâ³í³é Äðåâí³é ó Ðèì³, ³ äåðæàâà ïðîöâ³òàëà çà

éîãî ìóäðîãî ïðàâë³ííÿ. Óëþáëåíåöü öàðÿ, Ñåðâ³é Òóëë³é, êîðèñòóâàâñÿ ñåðåä íàðîäó é ñå-

íàòîð³â íàéá³ëüøîþ ïîâàãîþ. Àëå ñèíè Àíêà Ìàðö³ÿ äàâíî ïðèõîâóâàëè çë³ñòü íà Òàðêâ³í³ÿ,

ÿêèé îáìàíîì ïîçáàâèâ ¿õ ïðàâà (ÿê âîíè äóìàëè) ïîñ³ñòè áàòüê³âñüêèé òðîí, ³ çðîçóì³ëè,

ùî ï³ñëÿ ñìåðò³ Òàðêâ³í³ÿ áåçð³äíèé ïðèáóëåöü çíîâó ìîæå çàõîïèòè âëàäó. Ðåìñòâóþ÷è íà

Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, ÿêîãî âîíè ñêð³çü çíåñëàâëþâàëè ÿê ñèíà ðàáèí³ ³ ðàáà

, ñèíè Àíêà Ìàðö³ÿ

ïîáîþâàëèñÿ âñå æ á³ëüøå Òàðêâ³í³ÿ, ðîçóì³þ÷è, ùî ÿêùî âîíè óá’þòü Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, òî

æàõëèâî¿ ïîìñòè öàðÿ ¿ì íå îìèíóòè. Äî òîãî æ, óáèâñòâî Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ ïðèçâåëî á ëèøå

äî ïîÿâè ³íøîãî ñïàäêîºìöÿ, ïðèçíà÷åíîãî Òàðêâ³í³ºì. Òîæ, ïî÷èíàòè ñë³ä áóëî ç Òàðêâ³í³ÿ.

Äëÿ çä³éñíåííÿ çàìèñëåíîãî çëîä³ÿííÿ áóëî âèáðàíî äâîõ íàéâ³ä÷àéäóøí³øèõ ïàñòóõ³â.

Óçÿâøè ç ñîáîþ çâè÷àéí³ çíàðÿääÿ ïðàö³, âîíè ðîçïî÷àëè óäàâàíó á³éêó ïîáëèçó öàðñüêî-

ãî áóäèíêó, ñóïðîâîäæóþ÷è ¿¿ íåñàìîâèòèì ãàëàñîì ³ êðèêàìè. Âîíè ãóêàëè öàðÿ, âèìàãàþ-

÷è, ùîá òîé âèð³øèâ ¿õíþ ñóïåðå÷êó. Íàïîëîõàí³ ñëóãè, ñïîâ³ñòèëè ïðî öå Òàðêâ³í³ÿ, ³ â³í

çâåë³â ïîêëèêàòè ïàñòóõ³â äî áóäèíêó. Âîíè ïðîäîâæóâàëè ëàéêó ³ ñóïåðå÷êó, ïåðåáèâàþ÷è

îäèí îäíîãî. Ï³ñëÿ òîãî, ÿê ë³êòîð çóïèíèâ ¿õ ³ çàæàäàâ, ùîá ïàñòóõè ïîÿñíèëè öàðþ ïî

÷åðç³, ó ÷îìó ñóòü ñïðàâè, îäèí ç íèõ ñòàâ ïëåñòè ÿêóñü í³ñåí³òíèöþ ³ òèì â³äâåðíóâ óâàãó

öàðÿ. À äðóãèé, ï³ä³éøîâøè áëèçüêî é äî÷åêàâøèñü çðó÷íîãî ìîìåíòó, óäàðîì ñîêèðè ðîç-

ðóáàâ ãîëîâó Òàðêâ³í³þ. Îáèäâà ïàñòóõè êèíóëèñÿ ò³êàòè, àëå áóëè ñõîïëåí³ ë³êòîðàìè. Íà

ðîçïà÷ëèâ³ êðèêè ñëóã çá³ãñÿ íàðîä. Ïðîòå ìóæíÿ Òàíàêâ³ëü íàêàçàëà çà÷èíèòè áóäèíîê ³ çà-

áðàòè çâ³äòè óñ³õ ñâ³äê³â ïîä³¿. Çðîçóì³âøè â³äðàçó æ, ùî ðàíà Òàðêâ³í³ÿ ñìåðòåëüíà, âîíà

ïîñëàëà çà Ñåðâ³ºì Òóëë³ºì. Êîëè òîé ç’ÿâèâñÿ, òî Òàíàêâ³ëü, âêàçóþ÷è éîìó íà ìàéæå áåç-

äèõàííå ò³ëî öàðÿ, ïî÷àëà áëàãàòè Ñåðâ³ÿ ïîìñòèòèñÿ çà ñìåðòü ëþäèíè, ÿêà çàñòóïèëà éî-

ìó áàòüêà. Âîíà íàãàäàëà ïðî çíàìåííÿ, ïîñëàíå áîãàìè, êîëè Ñåðâ³é áóâ ùå äèòèíîþ, ³

áëàãàëà óçÿòè âëàäó ó ñâî¿ ðóêè, ùîá íå çàëèøèòè ðîäèíó öàðÿ ³ ðèìñüêèé íàðîä íà

ñâàâ³ëëÿ óáèâöü, ùî çä³éñíèëè çëîä³ÿííÿ ÷óæèìè ðóêàìè. Âîíà îá³öÿëà Ñåðâ³þ ñâîþ

ï³äòðèìêó, ùîá çì³öíèòè éîãî äóõ, çáåíòåæåíèé ñòðàøíîþ íåñïîä³âàíêîþ. Îñê³ëüêè òðèâî-

ãà ³ øóì íà âóëèö³ çðîñòàëè ³ ñëóãè âæå íå â çìîç³ áóëè ñòðèìóâàòè íàòèñê ñòðèâîæåíîãî íà-

ðîäó, òî öàðèöÿ ï³ä³éøëà äî â³êíà áóäèíêó, ùî çíàõîäèëîñÿ íà äðóãîìó ïîâåðñ³

, ³ çâåðíó-

ëàñÿ äî þðáè, çàñïîêîþþ÷è ¿¿. Òàíàêâ³ëü ïîâ³äîìèëà, ùî öàðÿ ëèøå îãëóøèëî ðàïòîâèì

óäàðîì, ðàíà íåâåëèêà ³ íàðîä íåçàáàðîì çìîæå çíîâó ïîáà÷èòè Òàðêâ³í³ÿ. Àëå ïîêè ùî â³í

íàêàçóº êîðèòèñÿ Ñåðâ³þ Òóëë³þ, ÿêèé áóäå â óñüîìó ïðîñèòè öàðñüêî¿ ïîðàäè ³ ð³øåíü ïðè

398

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Servus – ðàá, ñëóãà (ëàò.).

Â³êíà ïåðøîãî ïîâåðõó â ðèìñüêèõ áóäèíêàõ çàçâè÷àé âèõîäèëè ó âíóòð³øí³é äâ³ð.

âèêîíàíí³ ñâî¿õ îáîâ’ÿçê³â. Òàêèì ÷èíîì, ïðîòÿãîì äåê³ëüêîõ äí³â Ñåðâ³é Òóëë³é, ñèäÿ÷è íà

öàðñüêîìó ì³ñö³, ó ïëàù³, ó ñóïðîâîä³ ë³êòîð³â ÿê³ñü ñïðàâè âèð³øóâàâ â³äðàçó, ³íø³ â³äêëà-

äàâ äëÿ òîãî, ùîá í³áèòî ïîðàäèòèñÿ ç Òàðêâ³í³ºì, ÿêèé áóâ óæå ìåðòâèé. Êîëè æ ñìåðòü öà-

ðÿ áóëà îïðèëþäíåíà ³ â ïàëàö³ ïî÷àâñÿ ïîõîðîííèé ïëà÷, Ñåðâ³é Òóëë³é, âåëüìè çì³öíèâ-

øè ñâîº ïîëîæåííÿ ³ âèÿâèâøè ñåáå ã³äíèì ñïàäêîºìöåì Òàðêâ³í³ÿ, çà çãîäîþ ñåíàòîð³â

ïðèéíÿâ öàðñüêó âëàäó. Áîÿ÷èñü íîâèõ çàìàõ³â, â³í îòî÷èâ ñåáå íàä³éíîþ âàðòîþ, òèì

á³ëüøå, ùî ñèí³â Àíêà Ìàðö³ÿ íå áóëî ñõîïëåíî, âîíè âòåêëè ³ æèëè âèãíàíöÿìè ó â³ääàëå-

íîìó ì³ñò³, ÿêå íàäàëî ¿ì ïðèòóëîê. Ìóäðèé Ñåðâ³é Òóëë³é äëÿ òîãî, ùîá óíèêíóòè çðàäè ç

áîêó ñèí³â Òàðêâ³í³ÿ – Ëóö³ÿ é Àððóíñà, óâ³â ¿õ ó ñâîþ ðîäèíó, â³ääàâøè çà íèõ ñâî¿õ äî÷îê.

Àëå òóò â³í ïðîðàõóâàâñÿ, òîìó ùî ïðàãíåííÿ ïàíóâàòè áóëî íàáàãàòî ñèëüí³øèì çà ðî-

äèíí³ çâ’ÿçêè ³ çãîäîì ö³ øëþáè ñòàëè ïðè÷èíîþ çàãèáåë³ öàðÿ.

Â³éñüêîâ³ óñï³õè Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ â éîãî áîðîòüá³ ç åòðóñüêèìè ì³ñòàìè ïðèíåñëè éîìó

âåëè÷åçíó çäîáè÷ ³ íàðîäíó ëþáîâ, îñê³ëüêè â³í âèÿâèâ ñåáå äîáëåñíèì âîºíà÷àëüíèêîì,

ö³ëêîì ã³äíèì âèñîêîãî ñàíó öàðÿ ðèìëÿí. Çàáåçïå÷èâøè ìèð ó ñâî¿õ âîëîä³ííÿõ ³ ì³öü

ñâî¿õ êîðäîí³â, Ñåðâ³é Òóëë³é âçÿâñÿ äî óëàøòóâàííÿ âíóòð³øíüîãî æèòòÿ ðèìñüêèõ ãðîìà-

äÿí. Îñê³ëüêè Ðèì áóâ ïðèâàáëèâèì öåíòðîì, äî ÿêîãî îõî÷å ñõîäèëèñÿ íîâ³ ïîñåëåíö³ ç

ð³çíèõ îáëàñòåé, ³ ñàì³ ðèìñüê³ âîëîäàð³ ÷àñòî ïåðåñåëÿëè äî Ðèìó æèòåë³â ï³äêîðåíèõ

ì³ñò, òî ñåðåä íàñåëåííÿ ì³ñòà ç’ÿâèëàñÿ çíà÷íà ê³ëüê³ñòü â³ëüíèõ ëþäåé, ÿê³ íå ìàëè ïðàâ

ãðîìàäÿíñòâà. Âîíè íå áðàëè ó÷àñò³ ó íàðîäíèõ çáîðàõ, ÿê³ ñêîð³øå áóëè ç³áðàííÿìè îçá-

ðîºíîãî íàðîäó, íå ìîãëè çàéìàòè ãðîìàäñüê³ ïîñàäè ³ íå ìàëè æîäíèõ ïîë³òè÷íèõ ïðàâ. Íà

â³äì³íó â³ä ïîâíîïðàâíèõ ðèìñüêèõ ãðîìàäÿí, ¿õ íàçèâàëè ïëåáåÿìè. Öàð Ñåðâ³é Òóëë³é

âðàõóâàâ, ùî âåëèêà ê³ëüê³ñòü â³ëüíèõ, àëå áåçïðàâíèõ ëþäåé, íåçàäîâîëåíèõ ñâî¿ì ñòàíî-

âèùåì, ìîæå ñòàíîâèòè çíà÷íó íåáåçïåêó ³íòåðåñàì äåðæàâè. Â³í îáäóìàâ ³ çàïðîâàäèâ ó

æèòòÿ íîâèé óêëàä ðèìñüêîãî ñóñï³ëüñòâà, ðîçä³ëèâøè âñ³õ ãðîìàäÿí íà ï’ÿòü êëàñ³â, äî

ÿêèõ âõîäèëî âñå ÷îëîâ³÷å íàñåëåííÿ ì³ñòà â çàëåæíîñò³ â³ä ìàéíîâîãî ñòàíó. Äî ïåðøîãî

êëàñó â³äíîñèëèñÿ íàéáàãàòø³ ëþäè, ÿê³ êîðèñòóâàëèñÿ íàéá³ëüøèìè ïðàâàìè ³ ïîøàíîþ.

Â³äïîâ³äíî äî êëàñó íàêëàäàëèñÿ ³ â³éñüêîâ³ îáîâ’ÿçêè. Íàéá³ëüø çàìîæí³ çîáîâ’ÿçàí³ áóëè

ìàòè äîðîãå îçáðîºííÿ. Ï’ÿòèé êëàñ, ÷èñëåííèé ³ á³äíèé, áóâ îçáðîºíèé ò³ëüêè ïðàùàìè.

Ïðàâà ãðîìàäÿí çìåíøóâàëèñÿ â çàëåæíîñò³ â³ä îäåðæóâàíèõ ïðèáóòê³â, õî÷à, çäàâàëîñÿ

á, í³õòî ç ðèìëÿí íå áóâ ¿õ ïîçáàâëåíèé ïîâí³ñòþ. Ëèøå ö³ëêîâèòî íåçàìîæí³ ìåøêàíö³ çà-

ëèøàëèñÿ ïîçà êëàñàìè, íå ìàþ÷è æîäíèõ ïðàâ; ¿õ íàçèâàëè ïðîëåòàðÿìè

Äàâøè â òàêèé ñïîñ³á ëàä âíóòð³øí³ì ñïðàâàì â äåðæàâ³, Ñåðâ³é Òóëë³é âèð³øèâ

ìèðíèì øëÿõîì äîñÿãòè çì³öíåííÿ Ðèìó ñåðåä ³íøèõ ïëåìåí. Â³í óçÿâ çà çðàçîê îäíå ç ÷ó-

äåñ ñâ³òó – çíàìåíèòèé õðàì Àðòåì³äè Åôåñüêî¿, ïîáóäîâàíèé ñï³ëüíî âñ³ìà äåðæàâàìè

Àç³¿. Âèõâàëÿþ÷è ïåðåä òèìè, ç êèì â³í íàìàãàâñÿ ï³äòðèìóâàòè äðóæí³ â³äíîñèíè, ïðèêëàä

ïîä³áíî¿ çãîäè ³ çàãàëüíîãî øàíóâàííÿ áîæåñòâà, Ñåðâ³é Òóëë³é äîì³ãñÿ òîãî, ùî â Ðèì³

ñï³ëüíèìè çóñèëëÿìè áóâ ñïîðóäæåíèé õðàì áîãèí³ Ä³àíè. Ó òàêèé ñïîñ³á Ñåðâ³þ Òóëë³þ

âäàëîñÿ äîìîãòèñÿ âèçíàííÿ âåðõîâåíñòâà Ðèìó â Ëàö³óì³, ùî ðàí³øå âèêëèêàëî çáðîéí³

ñóòè÷êè. Öàðÿ, ÿêèé øàíóâàâ çàêîíè êåðîâàíî¿ íèì äåðæàâè, òóðáóâàëè äóìêè ïðî òå, ùî

â³í ôàêòè÷íî óñóíóâ ñèí³â Òàðêâ³í³ÿ â³ä âëàäè, à ñàì áóâ îáðàíèé íå íàðîäíèìè çáîðàìè,

à ëèøå ñåíàòîðàìè. Òîìó, çíàþ÷è, ùî Ëóö³é Òàðêâ³í³é ðîçïîâñþäæóº ÷óòêè ïðî íåçà-

êîíí³ñòü éîãî âëàäè ³ ðàáñüêå ïîõîäæåííÿ, Ñåðâ³é Òóëë³é çâåðíóâñÿ äî íàðîäó ç ïèòàííÿì:

399

Áîãè ³ ãåðî¿ Ñòàðîäàâíüîãî Ðèìó

Â³ä ëàòèíñüêîãî “proles” – “ïîòîìñòâî”, òîáòî âñå áàãàòñòâî ³ ìàéíî, ÿêèì ðîçïîðÿäæàëèñÿ ïðîëå-

òàð³, ïîëÿãàëî â ¿õí³õ íàùàäêàõ.

÷è áàæàþòü ãðîìàäÿíè Ðèìà ïðîäîâæåííÿ éîãî öàðþâàííÿ. ² Ñåðâ³é Òóëë³é áóâ ïðîãîëîøå-

íèé öàðåì ç ð³äê³ñíîþ îäíîñòàéí³ñòþ.

Àëå öå íå ïðîòâåðåçèëî äåñïîòè÷íîãî ³ ï³äñòóïíîãî Ëóö³ÿ Òàðêâ³í³ÿ. Ï³äòðèìêó ñâî¿ì

çàäóìàì â³í çíàéøîâ ó äî÷êè öàðÿ Òóëë³¿, äðóæèíè ñâîãî áðàòà Àððóíñà. Íà ïðîòèâàãó

ñïîê³éíîìó ³ ëàã³äíîìó ÷îëîâ³êó, Òóëë³ÿ ïåðåéìàëàñÿ ÷åñòîëþáíèìè ìð³ÿìè. Ó òàºìíèõ

áåñ³äàõ ç Ëóö³ºì âîíà âèÿâëÿëà áåçìåæíå ïðåçèðñòâî äî ìàëîäóøíîãî Àððóíñà ³ äî äðó-

æèíè Ëóö³ÿ, ñâîº¿ ð³äíî¿ ñåñòðè, ÿêà íå çìîãëà îö³íèòè ñì³ëèâîñò³ é ñïðàâä³ âåëè÷íèõ äî-

ñòî¿íñòâ ñâîãî ÷îëîâ³êà.

Öÿ òàºìíà çìîâà äâîõ ÷åñòîëþáö³â ïðèçâåëà äî ñòðàøíîãî çëîä³ÿííÿ, ñêîºíîãî ó

öàðñüê³é ðîäèí³. Òàºìíî áóëè óáèò³ Àððóíñ ³ ñòàðøà ñåñòðà Òóëë³¿, à óáèâö³, Ëóö³é ³ Òóëë³ÿ,

îäðóæèëèñÿ. ² òóò áåçóìíå ïðàãíåííÿ âëàäè ³ ïî÷åñòåé îïàíóâàëî îáîìà. Òóëë³ÿ, çíàþ÷è,

ùî ïðåñòàð³ëèé áàòüêî íå â çìîç³ ïðîòèñòîÿòè ¿é, íåâïèííî òâåðäèëà Ëóö³þ, ùî ñë³ä

ñêîð³øå ðóõàòèñÿ äî ìåòè, ³íàêøå âæå ñêîºí³ çëî÷èíè ìîæóòü ñòàòè íàìàðíèìè. Ñèí

Òàðêâ³í³ÿ, ãîâîðèëà âîíà, íå ïîâèííèé ñìèðåííî ñïîä³âàòèñÿ íà ìèë³ñòü ñòàðîãî öàðÿ, à

âçÿòè ó ñâî¿ ðóêè âëàäó. Íå ìàþ÷è ³íøîãî çàñîáó ï³äøòîâõíóòè Ëóö³ÿ äî ð³øó÷îãî êðîêó,

Òóëë³ÿ ïî÷àëà äîð³êàòè éîìó â áîÿãóçòâ³, íå ã³äíîìó ñèíó Òàðêâ³í³ÿ, â òîìó, ùî â³í ââ³â ¿¿ â

îìàíó, ³ âîíà çàì³íèëà ëåãêîäóõîãî ÷îëîâ³êà ëåãêîäóõèì çëî÷èíöåì. Ïîãðîçàìè, ëåñòîùà-

ìè, óìîâëÿííÿìè äîìîãëàñÿ Òóëë³ÿ òîãî, ùî Ëóö³é ïî÷àâ øóêàòè ïîïóëÿðíîñò³ ñåðåä òèõ,

õòî áóâ îáëàñêàâëåíèé éîãî áàòüêîì, ï³äëåùóþ÷èñü, ðîçäàþ÷è êîøòîâí³ ïîäàðóíêè ³ ùåäð³

îá³öÿíêè. Ïåðåä Òóëë³ºþ æ çàâæäè ñòîÿâ îáðàç âëàäíî¿ öàðèö³ Òàíàêâ³ëü, äðóæèíè

Òàðêâ³í³ÿ Äðåâíüîãî, ÷óæèíêè, ÿêà ç³éøëà íà ðèìñüêèé ïðåñòîë çàâäÿêè ñâîºìó âëàäîëþá-

ñòâó, íàïîëåãëèâîñò³ ³ âïëèâó íà ÷îëîâ³êà. Òàêó äîëþ âèçíà÷èëà ñîá³ ³ äî÷êà öàðÿ Ñåðâ³ÿ,

çàáóâøè ïðî äîáðîòó ³ øëÿõåòí³ñòü ñâîãî áàòüêà.

Ëóö³é, ï³äáóðþâàíèé Òóëë³ºþ, ïåðåéøîâ äî ð³øó÷èõ ä³é, ³ íà ÷îë³ çáðîéíî¿ þðáè

ââ³ðâàâñÿ íà ôîðóì. Â³í ñ³â íà öàðñüêèé òðîí ³ íàêàçàâ ñêëèêàòè ñåíàòîð³â äî öàðÿ

Òàðêâ³í³ÿ. Ïðèãîëîìøåíèé íàðîä, äóìàþ÷è, ùî Ñåðâ³é Òóëë³é ïîìåð, ç³áðàâñÿ íà ïëîù³ é

ñëóõàâ ëèõîñë³â’ÿ Òàðêâ³í³ÿ, ÿêèé ïàïëþæèâ Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ, ÿê ðàáà ³ ñèíà ðàáèí³, ùî íåçà-

êîííî ïðèâëàñíèâ öàðñüêó âëàäó. Â³í çâèíóâàòèâ éîãî â òîìó, ùî â³í íàäàâàâ ïåðåâàãó ëþ-

äÿì íèæ÷îãî êëàñó ïåðåä áàãàòèìè ³ äîñòîéíèìè. Ï³ä ÷àñ ïëóòàíî¿ ³ æîðñòîêî¿ ïðîìîâè

Òàðêâ³í³ÿ ðàïòîâî ç’ÿâèâñÿ ñòàðèé öàð ³ çàæàäàâ, ùîá íàõàáíèé þíàê íåãàéíî çàëèøèâ

öàðñüêèé òðîí ³ ï³øîâ ç ôîðóìó. Àëå Ëóö³é Òàðêâ³í³é çóõâàëî â³äìîâèâñÿ, ³ ì³æ éîãî îçá-

ðîºíèìè ïðèõèëüíèêàìè ³ íàðîäîì ïî÷àëèñÿ ñóòè÷êè. Ëóö³é, óñï³õ ÿêîãî âèð³øóâàëè õâèëè-

íè, çíåíàöüêà ñõîïèâ ñòàðîãî öàðÿ, ï³äíÿâ ³ ç ðîçìàõó æáóðíóâ éîãî âíèç ïî ñõîäàõ. Êîëè

ñëóãè ³ ïðèá³÷íèêè Ñåðâ³ÿ Òóëë³ÿ ï³äá³ãëè äî íüîãî, â³í áóâ óæå ìåðòâèé, òîìó ùî ïîñëàí³

íàâçäîã³í óáèâö³ áóëè á³ëüø ïðóäêèìè – âîíè çàêîëîëè íåïðèòîìíîãî ñòàðîãî. Ðîçïîâ³äàëè

íàâ³òü, ùî óáèâö³ áóëè ïîñëàí³ ñàìîþ Òóëë³ºþ, ÿêà, âñóïåðå÷ çâè÷àÿì, íà êîë³ñíèö³ ïðèì÷à-

ëàñÿ íà ôîðóì, ùîá ïåðøîþ â³òàòè ÷îëîâ³êà ÿê öàðÿ Ðèìó. Êîëè Òàðêâ³í³é, íåçàäîâîëåíèé

¿¿ ïîÿâîþ, íàêàçàâ ¿é ïîâåðíóòèñÿ äîäîìó, â³çíèê, ïåðåä òèì ÿê ï³äíÿòèñÿ íà Åñêâ³ëèíñüêèé

ïàãîðá, ïðèòðèìàâ õðèïêèõ êîíåé, îá³éíÿòèõ æàõîì, òîìó ùî íà äîðîç³ ëåæàëî ò³ëî Ñåðâ³ÿ

Òóëë³ÿ, íàâêîëî ÿêîãî êëîïîòàëèñÿ éîãî ñëóãè. Òóëë³ÿ, îõîïëåíà çëîâ³ñíèì òîðæåñòâîì, âè-

õîïèâøè â³æêè, ïîãíàëà êîíåé ÷åðåç òðóï áàòüêà. Êðîâ æåðòâè çàáðèçêàëà îäÿã ï³äñòóïíî¿

äî÷êè, êîë³ñíèöþ ³ íàëÿêàíèõ êîíåé. Öþ êðîâ Òóëë³ÿ, îïîãàíèâøèñü, ïðèíåñëà íà êîë³ñíèö³

äî ñâî¿õ ïåíàò³â é îïîãàíèëà äîìàøí³õ áîã³â. Ðîçãí³âàí³, âîíè âèçíà÷èëè ïîãàíèé ïî÷àòîê

íîâîãî öàðþâàííÿ ³ òðàã³÷íèé éîãî ê³íåöü. Âóëèöÿ æ, íà ÿê³é ñòàëàñÿ íå÷óâàíà íàðóãà ð³äíî¿

äî÷êè íàä ò³ëîì äîñòîéíîãî öàðÿ, ç òèõ ï³ð íàçèâàºòüñÿ Çëî÷èííèöüêîþ.

400

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì