Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо
Подождите немного. Документ загружается.
Хуросон аст ин љо
замонї ва арзишњои олии исломї бо дастовардњои фарњанги
миллии бостонї созгор омада, таркиби наве ба њам овард ва ин
њама равандњои мураккаб заминаи шукуфти миллї гардид.
Ин хаќиќатро имрўз њам бояд дар назар дошта бошем. Набояд
фаромўш кунем, ки эњёи миллї чи дар назария, чи дар амалия
њатман заминаи миллї дорад, аз дастовардњои фарњангию маънавї
ва иљтимоъиву сиёсии миллат, аз ѓайрату њиммат ва љуръату
љасорати вай мерўяд. Дар айни замон эњёи миллї аз фарњанг ва
афкори иљтимоъии халќњои наздику дур, аз таљрибаи таърихии
гузаштаю имрўзаи онњо сарчашма мегирад. Эњёи миллї њодисаи
бузурги таърихист ва њар њодисаи бузурги таърихї дар заминаи
миллї мањдуд набуда, мањсули робитањои доманадори
байналмилалист ва таъсири густурдаи байналмилалї дорад.
Таърихи давлати Сомониён аз ин хусус гувоњї медињад ва ин аз
навиштањои донишмандони гуногун маълум аст. Пас мо имрўз агар
эњёи миллї хоњем, на танќо таърихи халќи худ, аз љумла сабаќњои
давлати оли Сомон, назарияњои гуногуни фалсафї ва иљтимоъиву
сиёсии гузаштагони худро бояд бидонем, балки таърихи халќњои
дигар ва андўхтањои фарњангиву маънавии онњоро низ биёмўзем, то
ки ояндаи худро бо махсусиятњои миллї ва бо назардошти
равандњои умумии љањон дар сатњи дунёи имрўз бисозем.
Дар асри оли Сомон савияи маънавии љомеа хеле баланд рафта
буд ва шояд давлати Сомониёнро аз бисёр љињатњо давлати
маънавибунёд метавон номид. Омўзањои Абунасри Форобї дар
бораи давлат ва кишвардорї то андозае бо назардошти таљрибаи
оли Сомон ба вуљуд омада, дар навбати худ барои муайян шудани
хусусиятњои ин давлат наќши муњим дошт. «Мадинат-ул-фозила»-и
Форобї чунин кишвари некї буд, ки бо ёрмандии аќлу хирад ва
илму дониш дар натиљаи муваффаќ шудан ба дараљаи баланди
фарњанги маънавї барпо мегардад ва дар замони Сомониён алњаќ
чунин љомеае ба миён омад. Форобї аќида дошт, ки тафаккури
мантиќї асоси маърифат буда, барои дарки гузаштаю оянда замина
тайёр мекунад. Дар даврони Сомониён дар амал исбот шуд, ки ин
103
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
пиндор айни њаќиќат аст. Кўшиши амалї кардани баъзе рукнњои
назарияи илмулмадинаи Форобї дар давлати хориљия, хуррамия,
исмоилия ва ѓайра низ бенатиља набуд. Низомулмулк дар садаи 11
ва Алишери Навої дар садаи 15 давлати маънавиасос ба вуљуд
овардан хостанд ва ба таљрибаи Сомониён, ба таълимоти Форобї,
Ибни Сино, Фирдавсї ва дигар мутафаккирон, ба бозљустњои
назарию амалии худ такя намуданд, вале кўшиши онњо кам натиља
дод. Пас аз ањди Сомониён агарчи дар тўли њазор сол асоси
маънавии љомеа устувор буд, ба мардуми Хуросону Мовароуннањр
дигар муяссар нашуд, ки давлате бо пояњои маънавї бунёд оваранд.
Бештари давлатњое, ки дар ин сарзамин рўи кор омадаанд,
моњиятан бегонаасос буданд ва зотан ба хусусиятњои маънавии
љомеа созгорї надоштанд.
Он навъи давлатдорї, ки дар замони шўравї аз соли 1924
таъсис шуд, пас аз чандин сада як ќисми тољиконро ба истиќлоли
сиёсии нисбї расонид, боиси комёбињои фарњангиву илмї,
пешрафти иљтимоъї (бештар пешрафти зоњирї) ва ободї гардид,
чанд гоње - ба хусус дар дањаи шасту њафтод андак осудањолии
моддї овард ва њоказо, вале низ аз анъанањои миллии кишвардорї
дур ва аз асоси маънавї мањрум буда, натавонист ба миллат
озодиву соњибихтиёрї биёварад, шароити рушди њакиќии
фарњангї, иќтисодї ва сиёсї омода бисозад.
Ин аст, ки пай афкандани бинои бузурги давлати миллии
тољикон, фароњам овардани шароити њатмии тараќќии маънавї,
иќтисодї ва иљтимоъиву сиёсии онњо вазифаи таърихии имрўз аст,
ки барои иљрои он алъон бояд остин барзанем. Давлати тозабунёди
тољикон он гоњ мутобиќи зењнияти миллї хоњад буд, ки анъанањои
устувори кишвардории миллиро, ки ќариб се њазор сол таърих
дорад, бо дастовардњои давлатдории демократии асри нав созгор
оварад. Тољикон ва аљдоди онњо дар ташкили љомеа, дар
пайгузории навъњои гуногуни кишвардорї, дар хаёлпарастињои
сиёсї ва ба вуљуд овардани муделњои ормонии давлат таљрибаи
104
Хуросон аст ин љо
фаровон доранд ва лозим аст, ки ин таљрибаи таърихї имрўз чун
омили фаъоле ба кор гирифта шавад.
Дуруст аст, ки пас аз барњам хўрдани давлати Сомониён дар
зарфи нўњ сад соли охир дар Осиёи Миёна давлатњои туркї њукм
ронданд, вале аз давраи Ќарахониён сар карда подшоњон аз туркњо
бошанд њам, вазирон, ќозињо, уламо аз эрониён - аз тољикон буданд
ва дар дастгоњи идорї тољикон кор мекарданд. Туркњои хукмдор
бештар бо љангу љўш ва муборизањои хунини байни якдигар ё айшу
нўш машѓул буданд ва дастгоњи азими кишвардорї аз поин то
болоњо аз тарафи кордорони мањаллї идора мешуд, низому
тартиби иљтимоъї дар кишвар бештар, бо дасти онќо љорї
мегардид. Вазирони машњур, ќозињову раисњои номдор,
ќонундонњову њуќуќшиносони адолатгустар аз байни њаминњо
баромадаанд. Фуќаро асосан ва мансабдорон ќариб тамоман тољик
буданд, аз ин сабаб забони форсї забони расмии давлатї буд.
Як ривояти арабї машњур аст, ки тарљумаи форсии он дар
китоби Ричард Фрай «Бухоро» чунин омадааст. «Ќудрат аз они
туркон аст, кишвардорї аз они эрониён ва риёсати динї аз они
аъроб». Дар ин ривоят он њаќиќати таърих акс андохтааст, ки
эронитаборон ба њама љањони ислом дар кишвардорї ном
баровардаанд. Дар Эрон, Хуросон ва Мовароуннањр зиёъиёни
мазњабї низ аз мардуми мањаллї буданд, яъне маънавї ва динї ба
дасти эронитаборн буд.
Муњимтарин нуктае дар санъати кишвардории аљдоди тољикон
таъмини тартибу низоми љомеа дар шароити душвори љангу
хунрезии доимии подшоњон буд, ки то њадди имкон аз осеби
турктоз мањфуз доштани раият, як андоза пойдор доштани адлу
инсоф, заруриёти зиндагї, њатто ободии мамлакат ба баъзе
сиёсатмадорони ботадбир муяссар мегардид. Дар зери дасти
бегонагони дур аз хайрхоњї, дар шароите, ки хилофи осудањолї ва
ободист, ба навъе фароњам овардани заминаи зиндагии мўътадили
раият вазифаи душворе буд, ки иљрои он дар љустуљўи назарию
амалии кишвардорони мо мавќеъи асосї дошт.
105
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Муњимтар аз њама он аст, ки нигоњ доштани бунёди маънавии
зиндагї дар тўли асрњо имконпазир омад. Омилњои танзимгарии
ѓоявию маънавї, иљтимоъиву ахлоќї ва коркарди амалї дар љомеа
пурзўр буда, дар бисёр мавридњо кишвардориро низ ба анъанањои
мустањками худ тобеъ мекард. Дарунмояи илмию назарии ин
кишвардорї аз гуманизми даврони эњёи миллї ба бор омада буд.
Як љузъи муњимми ин гуманизмро андешаи растагорї ташкил кард.
Растагории иљтимоъї ва маънавии инсон дар афкори фалсафии
ахди Сомониён аз масъалањои асосї буд.
Эњёи Эрон, ки дар илми имрўз Ренессанси Эрон ном
гирифтааст, њамроњ бо инќилоби илмї буд, ки дар њама соњањои
дониш ва адабиёту санъат тараќќии беназир овард. Ин инќилоби
фикрї поя бар башардўстї дошт: инсон ва манфиатњои вай,
сифатњои олии одамиро аз њама боло гузошта буданд. Бузургон
љањд доштанд, ки фарњанг ва маънавият инсонро аз хориву зорї ва
офатњо, аз эњтимоли рафтан ба роњи бад, аз њар ќайду банд наљот
бидињад. Растагорї дар фалсафаи иљтимоъї аз мавзўъњои бузург
буда, ба мафњуми муњимми фалсафї табдил ёфт. Онро аз њар љињат
тањќиќ карданд. Чунончи Фирдавсї гуфтааст:
Туро донишу дин рањонад дуруст,
Рањи растагорї бибоядт љуст.
Чунонки мебинем, шоир илму дониш ва - динро боиси
растагорї донистааст, густариши дониш ва дину диёнатро чун
омили халоскорї зарур шуморидааст.
Бузургтарин донишманди он замон Ибни Синост, ки гуфта
буд: «Растагории мардум ба покии љон аст».
Ин њикмати шайхурраис чи ба шахси алоњида ва рўйдодњои
рўзмарраи зиндагї, чи ба халќу миллат ва воќиањои бузурги таърих
- ба њама њолат баробар дахл дорад ва хулосаи фалсафии љомеи
њамагонист. Дар њар сурат растагорї бидуни рўњу равони соф ва
сиришту тинати пок имконпазир нест. Сафои дил ва љилои хирад
106
Хуросон аст ин љо
њамеша бо њаманд ва аз ягонагии онњо маънавияту одамият њосил
мешавад, ки алњаќ боиси рањоист.
Ин њаќиќат дар асри Сомониён амиќан дарк шуда буд ва аз
љумла Даќиќї дар њаќќи ќањрамонаш гуфтааст:
Чунон поктан буду покизаљон,
Ки будї бар ў ошкоро нињон.
Чунонки мебинем, нињояти покдиливу поктанї умдатарин
шарти пай бурдан ба асрори нињон аст, шарти донишмандию
тадбиркорист. Њамабинии аќл аз дили софу тани пок оѓоз мегирад.
Агар покљониву покдилї, њатто поктанї набошад, аз пай бурдан ба
асрори љањон, аз растагорї умед набояд кард. Яъне сифатњои
ахлоќї ва ќобилияти аќлї сахт њамбастаи якдигаранд, бидуни
якдигар вуљуд надоранд, яке аз дигаре ба бор меоянд. Ба њам
омадани ин ду љанба - љанбаи ахлоќї ва аќлї аз шартњои асосии
маънавият аст. Маънавият дараљаи баланди тасаввуротест, ки дар
бораи сифатњои нек ва аќлу хирад дорем, ин тасаввуротро бенињоят
амиќ бурда ва такмил дода, аз шахсият ба љамъият мегузаронад, ба
онњо мазмуни умумї ва иљтимоъї медињад. Он гоњ ин мафњумњо ба
хидмати атрофиёни шахс, ба хидмати љомеа медароянд ва
мафњумњое аз ќабили навъдўстї пайдо мешавад, ки хайрхоњиву
фидокорї барои дигарон аст, вале маърифати беѓаразона ва
эљодкории илњомомез низ аз пай меорад. Љомеа ва миллат бо
њаминњо пойдор аст. Растагории он њар дафъа аз њаминњо мерасад.
Имрўз дар охири садаи бист, ки орзуманди эњёи миллї њастем,
бояд бидонем, ки эњё бидуни шукуфти маънавї ба тасаввур
намеояд. Эњёи миллат танњо эњёи маънавї метавонад буд, ки њама
љанбањои дигари њастї тобеъи онанд. Чунончи таърих аз ањди
Сомониён гувоњї медињад, эњё болидани табъи миллат, парвози
баланди тахайюл ва кўшоии аќлу заковати инсон, љилои арзишњои
маънавист. Имрўз тољиконро боз зарурати парвози маънавї ва эњёи
даврони Сомониён, эњёи даврони мењвар пеш омадааст. Ин эњёро ба
107
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
маънои зоњирии сухан набояд фањмид, зеро бозгашти мањз ба ќарни
10 ва ё ба замони дуву ним њазор сол пеш нахоњад буд. Эњё
баргаштан ба асли инсонї ва маънавии худ, дубора расидан ба
моњияти худ ва тоза шудан аз чангу ѓуборест, ки моњияти одамиро
рўпўш кардааст. Бешак мазмуну шаклњои ин бозгашт имрўзї хоњад
буд ва фардову пасфардоро дар назар хоњад дошт. Маќсади он
умри дубора ёфтан, расидан ба зиндагии њаќиќии инсонї, ќадам
задан баробари миллатњои пешрафтаи љањон аст. Миллате, ки аз
љумлаи «халќњои мењвар» аст, имрўз дар сафи халќњои љањон танњо
бо чењраи хоси худ метавонад мавќеъе биёбад, вагарна дар
бењувиятй миёни дигарон ноаён ва гумном хоњад буд. Ин аст, ки на
танњо асли одамї, балки чењраи маънавии хоси худро низ бояд
пайдо кард. Танњо фарњанги ѓании замонї ва маънавияти, баланд
метавонад миллатро аз гумномї эмин дорад, аз таљовузи фарњангии
пешрафтагон, аз таљовузу таъсире, ќи оќибаташ мањрумї аз
њувияти миллї ва нобудии маънавист, рањої бахшад. Растагории
миллї имрўз бо фарњангу маънавияти баланд устувор кардани
љойгоњи худ дар љањон аст.
Давлати миллї дар марњилаи бўњронии таърих сабаби
растагории шахс ва миллат аст. Давлате, ки такя бар башардўстии
њаќиќї дорад, ќобил аст, ки асбоби растагории шахсу миллатро
фароњам орад. Танњо аз давлате умеди растагорї њаст, ки падид
овардани моњияти аслии инсон ва нашъу нумўи фарњанги
маънавиро маќсади асосї ќарор додааст, барои расидан ба ин
маќсад њама василањои иљтимоъиву сиёсї ва иќтисодиро фароњам
меорад ва устувор медорад.
Чун Исмоили Сомонї муттањид кардани њама ноњияву
вилоятњои Хуросонро сар кард, зуд ошкор гардид, ки маќсадњои
наљибе дорад. Аз њар тарафи Хуросон, аз њар гўшаи олами ислом
ањли адаб ва донишмандон ба Бухоро љамъ шудан гирифтанд. Он
гоњ давлати Сомониён барои таъмини маишати ањли илму фарњанг
њанўз чандон имконоти моддиву иќтисодї надошт, бо вуљуди ин
ањли илму адаб ба сояи ин давлат паноњ овардан гирифтанд. Рў ба
108
Хуросон аст ин љо
Бухоро овардани адибону донишмандон нишонаи он буд, ки аз
давлати оли Сомон умеди растагорї, умеди осудањолї ва нашъу
нумў њаст. Гирд омадани фарњангиён муждае аз имкони растагорї
ва рў ба гурез нињодани онњо нишонае аз хавфи гирифторист. Дар
њаќиќат њар чи ба сулолаи Сомониён даст дод, аз муттањид кардани
кишвару миллат, аз гирди њам овардани неруњои эљодкор, аз омода
сохтани шароите барои пайрезии бинои мўњташами як фарњанги
воло буд, ки боиси тараќќии беназири илм, забону адабиёт ва
санъат гардид, баќои умри миллатро таъмин намуд. Аз ин рў
давлати Сомониёнро давлати маънавибунёди растагорї номзад
бояд кард.
Зотан давлат аз љумлаи ташаккулоти маънавист. Фаъолияти
давлатї аз беху бун комилан моњияти маънавї дорад. Њама
ќонунњо ва имконоти маъмурї, њама барномањои давлат ва ѓайра
ба њамин маќсад амалї мешавад, ки барои одамвор зиндагї
кардани мардум ва арзишњои башарї офаридани љомеа имконот
фароњам ояд. Аз сохтори иќтисодї низ љуз ба ин маќсаде нест.
Иќтисоди кишвар моњиятан иќтисоди миллї хоњад буд, ки барои
расидан ба њадафњои миллї хизмат карда, заминаи моддиву
маънавї њозир мекунад. Пас иќтисод њам моњияти маънавї дошта,
мутобиќи дархостњои моддиву рўњонии инсон созмон меёбад.
Агар давлат вазифањои миллии худро ба дараљаи ќаноатбахш
иљро намояд, ба њамаи миллатњои кишвар баробар хизмат хоњад
кард. Агар миллати тољик бо љањду љадали давлати худ ба маќсад
расад, муроди њама халќњои кишвар њосил хоњад шуд. Ва баръакс
агар миллати тољик дар кишвари худ номурод монад, ба гумон аст,
ки дар кишвари ў миллатњои дигар ком ёбанд. То њоли миллати
тољик бењ нашавад, њоли миллатњои дигари Тољикистон бењ
нахоњад шуд. «Покии љони» мардуми тољик замонати некўањволии
худи онњо ва њама ёронаш хоњад буд. Давлати миллї поя бар
«покизаљонии» миллат ва хиради њамабини вай дорад ва инњо
танњо ба манфиати њама метавонанд амал бикунанд. Аз ин рў
давлати миллї хилофи маслаки интернатсионалї нест, балки аз
109
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
роњи иљрои вазифањои миллї ба сари ниятњои умумии башарї
хоњад расид.
Ин аст, ки фароњам шудани заминањои њаёти маънавии миллат
баробари муайян гардидани низоми иќтисодии љомеа ва ташаккули
давлати миллї идома ёфта, барои риояи хуќуќи башар ва
принсипњои демократия, барои таъсиси сохтори иљтимоъиву сиёсии
њуќуќбунёд шароити зарурї омода меояд.
Демократия, шаклњои демократии кишвардорї дар љомеаи
баркамол, дар љомеае, ки ба њадди камоли маънавї расидааст,
имконпазир аст. Дар љомеаи аќибмонда, ки дараљаи инкишофи
фарњангї баланд нест, аз демократия, аз њимояи њуќуќи башар, аз
боло бурдани ќадри инсон љои гап намемонад. Шинохти ќадри
инсон ва њуќуќи башар он гоњ муяссар хоњад шуд, ки худшиносии
маънавии шахс ва љомеа ба дараљаи кофї амиќ рафта бошад. Танњо
дар љомеаи маънавибунёд азиздошти инсон ва гуманизм метавонад
як андоза ранги њамагонї дошта бошад.
Мо бар инем, ки љомеаи нави тољикон, ки имрўз дар садади
бар по гузоштани он њастем, асосан мансуб ба он навъи љомеа хоњад
буд, ки дар тўли асрњо дар сарзамини мо вуљуд дошт. Агарчи
љомеаи тозаи мо љомеаи имрўзї буда, тибќи њама шароити ќарни
бист ва бисту як аз садањои миёна ба куллї фарќ хоњад кард,
моњиятан љомеаи маънавибунёд хоњад буд. Агар њар се омили
иљтимоъї - фарњанги маънавї, фаъолияти иќтисодї ва ќудрати
сиёсї мавќеъи баробар ёбад, аз бунёд шудани чунин љомеа умед
њаст. Лекин агар яке аз ин омилњо, масалан давлат, хусусан ду омил
- сохтори иќтисодї ва зўроварии давлат бартарї ёбад, имконоти
маънавии љомеа коњиш ёфта барои густариши моддигарої ва
њиссиёти дур аз одамият њар рўз роње кушода хоњад шуд. Он гоњ
маънавиёт танњо ба як-ду гурўњи мардум, танњо ба равшанфикрон
ва баъзе болонишинон ихтисос хоњад ёфт ва миёни «ањли зиё» ва
«авоми торикназар» фосилае фоњиш пайдо шуда, дар як ќутб
«ашрофи аќлонї» ва дар ќутби дигар «халќ» ќарор ёфта, байни
онњо људої ва зиддияту бархурд хоњад афзуд. Дар љомеаи Русия
110
Хуросон аст ин љо
ањвол њамин буд ва сустии тамаддуни русї аз ин љо сар зад. Дар
Русия байни равшанфикрон ва халќ њамеша дурию беробитагие
мављуд буд ва нависандагону рассомон гоњ-гоњ мекўшиданд, ки
«байни мардум» бираванд ва «халќро омўзанд». Дар замони
шўравї њам нависандагон лозим медонистанд, ки «барои
њаётомўзї» ба корхонањо, ба дењот бароянд. Људоии миёни зиёъиён
ва халќ дар замони шўравї аз љомеаи Русия ба љомеаи тољикон њам
сироят кард. Дар Тољикистон њам нависандагон, бастакорон,
рассомон ва дигар зиёъиён масалан ба маъракаи пахтачинї
сафарбар мешуданд, то ки дар айни долу зарби кор «бо халќ
бошанд», аз зиндагии вай огоњї пайдо кунанд. Ва њол он ки сад сол
пештар аз ин дар љомеаи тољикон фарќи азиме миёни зиёъиён ва
мардуми одї вуљуд надошт, зарурати «миёни мардум рафтан» ва
«халќро омўхтан» пеш намеомад. Он гоњ бештари равшанфикрон
гўё як љузъи халќ буданд, на танњо аз байни халќ мебаромаданд,
балки њама умр бо халќ мезистанд. Чунончи аксари нависандагон
аз ањли њунар буда, зиндагиашон бо устохонаю дукони косибон
сахт алоќамандї дошт. Дар ин сурат њељ љои тааљљуб нест, ки
зиёъиён дар љомеа чун пешвои маънавии мардум наќше
мегузоштанд, чунончи ахлоќу одобро шакл медоданд.
Мо итминон дорем, ки дар замони мо љомеаи маънавибунёд,
љомеае, ки поя бар маънавияти баланд дошта, шаклан ва мазмунан
як падидаи тозаи имрўзист, метавон бунёд гузошт. Давлати миллї
кўшо хоњад буд, ки девори миёни «зубдаи хушмаърифат» ва «авоми
торикфикр» бардошта шавад, ин ду ба њам наздик оянд, сатњи
фарњангии љомеа ба дараљае расад, ки рисолати ањли зиё дар
сафарбарии омма барои иљрои вазифањои бузурги иљтимоъї иљро
гардад, пешвоёни дину оин битавонанд дар ташаккули ахлоќи шахс
наќши зарурї гузоранд.
Њар халќе дар муњимтарин даврањои таьрих дар даврони
сарнавиштсоз моњияти фарњанги худро амиќан ба андеша гирифта,
аз нав дарк мекунад, аз нав кашф менамояд ва бо ин худљўиву
худрасї ягонагии таърихии фарњанги худро барќарор меорад, њама
111
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
љузъњои сохтори фарњанги миллиро дубора эљод менамояд. Халќ
дар натиљаи ин худшиносии маънавї ба пояи тозаи худогоњии
миллї хоњад расид ва барои гузоштани ќадамњои нав дар роњи
инкишофи таърихї замина тайёр хоњад кард.
Барои ин ки ягонагии сохтори фарњанги миллї барќарор
шавад, бозофаринии заминаи табиъии маънавї, заминаи маънавии
хоси ин халќ зарур аст, то ки ои муњити табиъии зист, ки хоси ўст,
омода гардад. Бозофаринии чунин заминаи маънавї ва муњити
хоси зист аз муњимтарин шартњои эњёи миллист ва њоло тољиконро
зиёда зарур аст.
Мо тољикон агар аз дунё умед дорем, зарур аст, ки дар њама
гўшањои сарзамини худ ба иттињоду ягонагї ноил омада ва аз як
гиребон сар бароварда, як муњити маънавии хоси худи мо, ки ба
њастии таърихии мо созгор бошад, эљод кунем, яъне чунонки гуфта
омад, ба сўи сарчашмањои фарњанги маънавии худ роњ љўем, аз ин
сарчашмањо шодоб гардида ва аз фарњанги кунунии башарият
бањрањо бардошта, як фарњанги ѓании имрўзї ба вуљуд оварем. Он
гоњ дар хонадони халќњои љањон чун яке аз њамсангону њамсозон
пазируфта хоњем шуд, вагарна дар ин хонадон аз писарандаре
бештар ќурбу манзалат нахоњем ёфт.
Мардуми тољик аз ќадим неруи бузурги маънавї дар худ гирд
овардаанд. Ин неруро љунбиш додан ва фаъол кардан даркор аст.
Он гоњ тољикон љомеаи маънавиасос ва давлати миллии
маънавибунёд барпо карда, боз дар таърихи халќњои минтаќаи мо
наќши чашмрасе хоњанд гузошт.
112