Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ùî íàéäð³áí³øèõ íà÷àòê³â ðå÷åé íàøå îêî íå áà÷èòü,

Äóìêó òàêó ùå äîäàì: ó ðå÷àõ – öå âæå âèçíàòè ìóñèø –

Ì³ñòÿòüñÿ ò³ëüöÿ, êîòð³, õî÷ ³ñíóþòü, óñå æ íåïîì³òí³.

Â³òåð, ïî-ïåðøå, âïàäàþ÷è â øàë, óñå ìîðå øìàãàº,

Ñóäíà òðîùèòü âàæê³, ðîçãàíÿº, ðîçøàðïóº òó÷³,

Âèõîðîì ³íîä³ â ïîë³ ïðîì÷èòü, âåëè÷åçí³ äåðåâà,

Ìîâ ñîëîìèíêè, êëàäå; íà õðåáòè íåáîñÿæí³ çâàëèâøèñü,

Ïîäóâîì äóæèì ëàìàº ë³ñè – îñü òàêà â íüîãî ñèëà:

Ãóðêîòîì, ãðîìîïîä³áíèé, ãðîçèòü íàì, ãóäå, ñêàæåí³º.

Îòæå, â³òðè – öå ò³ëà, ùî ¿õ çîðîì ïîì³òèòè ãîä³.

Ñàìå âîíè, ö³ ò³ëà, ñóõîä³ë, ³ ìîðÿ, ³ íåáåñí³

Õìàðè ñ³÷óòü, ó ïîðèâ³ ðàïòîâîìó íèìè êðóæëÿþòü.

¯õ òå÷³ÿ ðóéí³âíà – ÿê âîäà, ùî õâèëþº ëàñêàâî

Â ð³÷èù³ é ðàïòîì, ðîçáóðõàíà, ðèíå, âèõîäèòü äàëåêî

Ïîçà ñâî¿ áåðåãè, êîëè çëèâè ñòðàøí³ ¿¿ ïîâíÿòü

², ç âèñî÷åííèõ ñïàäàþ÷è ã³ð, ïîâíîâîä³ ïîòîêè, –

Ùî õìèçíÿêîì, ³ ã³ëëÿì, ³ äåðåâàìè ö³ëèìè êðóòèòü.

Íàâ³òü ìîãóòí³ ìîñòè íå çäîëàþòü îïåðòèñü ïîòóæí³é

Ñèë³ ñòð³ìêî¿ âîäè: òàê ïîðèâíî, äîùàìè íàáðÿêëèé,

Íà êàì’ÿí³ âåëåòåíñüê³ îïîðè ïîò³ê íàá³ãàº.

Ç ãóðêîòîì, òð³ñêîì ðîçâàëþº âñå, ïåðåêî÷óº â õâèë³

Áðèëè, ïîä³áí³ äî ñêåëü; ùî ç³òêíåòüñÿ ç íèì, – ïàäàº òóò æå.

Òàê îò, õî÷à é íåïîì³òí³, ïðîíîñÿòüñÿ â³òðó ïîðèâè,

Ìîâ íåïîê³ðíà ð³êà: ÿê ëèøå ïî äîðîç³ íàòðàïëÿòü

Íà ïåðåøêîäó ÿêóñü, – íàë³òàþòü íà íå¿ ðàç ïî ðàç,

Ïîêè òàêè íå çìåòóòü. À áóâà, çàêëóáèâøèñü ìèòòºâî,

Ñõîïëÿòü ùî-íåáóäü ³, êðóòÿ÷è â âèõîð³, ì÷àòü ñîá³ äàë³.

Çíà÷èòü, â³òðè – êàæó ùå ðàç ³ ùå ðàç – ò³ëà, ùî ¿õ îêîì

Íå ïîì³÷àºì, ÿêùî ³ ïðèêìåòàìè, é ä³ÿìè ñõîæ³

Äî íåâãàìîâíîãî ïëèíó ð³êè, ùî äîñòóïíà äëÿ çîðó.

É çàïàõè ð³çíîìàí³òíèõ ðå÷åé ìè ñïðèéìàºì, îäíà÷å

Çîâñ³ì íå áà÷èìî, ÿê âîíè íàì ïîòðàïëÿþòü äî í³çäð³â.

Îêî íå âëîâèòü ïîòîê³â òåïëà, éîìó ãîä³ óçäð³òè

Õîëîäó ïîäèõ, òà é ñë³â, ùî â ïîâ³òð³ ëåòÿòü, íå ïîì³òèø.

Âñå öå â ïðèðîä³ ñâî¿é ìóñèòü áóòè ò³ëåñíèì, îñê³ëüêè

Íà â³ä÷óòòÿ íàø³ ä³º, òîðêàþ÷èñü ¿õ. À òîðêàòèñü

² ï³ääàâàòèñÿ äîòèêó – ùî á ìîãëî ùå, îêð³ì ò³ëà?

300

Îäÿã, ðîçâ³øàíèé íà óçáåðåææ³, äå ï³íèòüñÿ õâèëÿ, –

Âîãêèé, à âèñòàâ íà ñîíöå éîãî – çà õâèëèíó ïðîñîõíå,

Òà íå äîãëåä³òè, ÿê îñ³äàº íà íüîìó âîëîãà,

ßê – óò³êàº, çàëåäâå êîâçíóòü ïî í³é ïðîìåí³ ñîíöÿ.

Îòæå, âîäà íà òàê³ âæå äð³áí³ ðîçïàäàºòüñÿ êðèõòè,

Ùî é íàéç³ðê³øå í³ÿê ¿õ íå çìîæå ïîì³òèòè îêî.

Òàê îò ³ ïåðñòåíü, êîëè éîãî íîñèø íà ïàëüö³ ïîñò³éíî,

Ç ðîêó íà ð³ê íåïîì³òíî âòðà÷àº ùîñü, ðîáèòüñÿ òîíøèì.

451

Тіт Лукрецій Кар

Êàì³íü óïåðòà ïðîäîâáóº êðàïëÿ. Ëåì³ø, õî÷ çàë³çíèé,

Òåæ ïîñòóïîâî ìàë³º – ñòèðàºòüñÿ, êðàþ÷è çåìëþ.

Ãëÿíü íà äîðîãó ì³ñüêó: ïîêðèòòÿ ¿¿ – òåñàí³ ïëèòè –

Âè÷îâãàâ íàòîâï ëþäñüêèé. À ïðàâèö³ ó áðîíçîâèõ ñòàòóé,

Ùî á³ëÿ áðàì âèñî÷àòü, íà÷å ñõóäëè: äî íèõ ðàç îä ðàçó

Êîæåí, äî ì³ñòà ÷è ç ì³ñòà éäó÷è, ïðèïàäàº âóñòàìè.

Òîæ î÷åâèäíî, ùî âñå â³ä òåðòÿ ñòàº ìåíøèì, îäíà÷å

Íå ïîì³÷àºìî ÷àñòî÷îê òèõ, ùî âñÿê÷àñ îäïàäàþòü:

Íà÷å ïîçàçäðèâøè, áà÷èòü òîãî íå äàëà íàì ïðèðîäà.

Âðåøò³, é òîãî, ùî ðå÷àì óñ³ì äåíü ³ ïðèðîäà ïîìàëó,

×àñòêó ïî ÷àñòö³ äàº, ùîá ðîñëè, ðîçâèâàëèñÿ ì³ðíî, –

Õòî á íå íàïðóæóâàâ ãîñòðîãî çîðó, – íå âãëåäèòü í³êîëè.

ßê ³ òîãî, ùî ç òðóõëÿâîþ ñòàð³ñòþ ðå÷³ âòðà÷àþòü, –

Îò ÿê òîé áåðåã ñêåëÿñòèé, ïîãëÿíü, ùî éîãî çàïîâçÿòî

Ñ³ëü ðîç’¿äàº ìîðñüêà, – çðîçóì³ëî, í³ÿê íå çàââàæèø.

×åðåç ò³ êðèõòè, äëÿ îêà íå âèäèì³, é ä³º ïðèðîäà.

Òà íå ïîäóìàé, ùî âñå òèìè êðèõòàìè, ò³ëüöÿìè òèìè

Ù³ëüíî çàáèòå äîâê³ë: ó ðå÷àõ ïîðîæíå÷à º òàêîæ.

Äîáðå çàòÿì ñîá³ òå: ïðèãîäèòüñÿ íà êîæíîìó êðîö³,

Áî æ í³ áëóêàòü, í³ âàãàòèñü íå áóäåø, í³ çíîâó òà çíîâó

Ñóò³ â óñüîìó øóêàòü, äî ìîãî íåäîâ³ðëèâèé ñëîâà.

ª, êàæó, â³ëüíèé, ïîðîæí³é ö³ëêîì, íåäîòîðêàíèé ïðîñò³ð.

À íå áóëî á éîãî, – ÿê æå òîä³ ìàëè á ðóõàòèñü ðå÷³?

Ïåðøà-áî êîæíî¿ ðå÷³ âëàñòèâ³ñòü – îï³ð ÷èíèòè

É íà ïåðåøêîä³ ñòàâàòü – îäíî÷àñíî â óñüîìó ïðî ñåáå

Çíàòè äàëà á – ³ í³ùî é âîðóõíóòèñü íå ìàëî áè çìîãè:

Æîäíà-áî ð³÷, ïîñòóïèâøèñü, íå ñòàëà á äëÿ ðóõó ïî÷àòêîì,

Òè îçèðíèñü: íà ìîðÿõ, ³ íà çåìëÿõ, ³ âèñîêî â íåá³ –

Ñê³ëüêè òàì ð³çíîãî ðóõó äîâê³ë! Îïèñàòü íåñïðîìîãà –

Ïðîñòî â î÷àõ ìåðåõòèòü. À êîëè á íå áóëî ïîðîæíå÷³,

Òî íå ëèøå íå ìîãëî á óñå ðóõàòèñü òàê ìåòóøëèâî,

À é ïîÿâèòèñü íà ñâ³ò íå çäîëàëî á: ó êóï³ ñóö³ëüí³é

Òàê ³ ëåæàëà á ìàòåð³ÿ ìåðòâî, áåç æîäíîãî ðóõó.

......................................................................................

Îòæå, ïðèðîäà, ãîâîðÿ÷è ñòèñë³øå, – öå ïîºäíàííÿ

Äâîõ ïðîòèëåæíèõ ðå÷åé: º ò³ëà, àëå º é ïîðîæíå÷à –

Ïðîñò³ð, äå ìîæóòü âîíè ïîì³ùàòèñü ³ ðóõàòèñü â³ëüíî.

Òå, ùî ³ñíóþòü ò³ëà, – â³ä÷óòòÿ, äëÿ ñòâîð³íü óñ³õ ñï³ëüí³,

Ñòâåðäæóþòü. Íå äîâ³ðÿòè ¿ì – çíà÷èòü ñåáå æ ïîçáàâëÿòè

Çìîãè ñóäèòè ïðî ðå÷³ ïðèõîâàí³, áî æ î÷åâèäíó

Âèá’ºì îïîðó ç-ï³ä í³ã, ïåðåêðåñëèìî äóìêè ñïðîìîãó.

420

Äàë³. ßêáè íå áóëî òîãî ïðîñòîðó, â³ëüíîãî ì³ñöÿ,

Òîáòî ïîðîæíÿâè, – äå á ìàëè ð³çí³ ò³ëà ïîä³âàòèñü,

ßê òîä³ ïåðåñóâàòèñü ìîãëè á âîíè â íàïðÿìêàõ ð³çíèõ?

Âèùå ÿ âèêëàâ òîá³ ùîäî öüîãî ÷³òêó ñâîþ äóìêó.

452

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âðåøò³, ÷è º ùîñü òàêå, ùî â³ä ò³ëà òè á ì³ã îää³ëèòè

É â³ä ïîðîæíå÷³, – òàêå, ùî òâîðèòè ìîãëî á ñàìîñò³éíî

Òðåòþ ÿêóñü, â³ä ïîðîæíÿâè é ò³ëà â³äì³ííó, ïðèðîäó?

Ñïðàâä³-áî: ùî âæå ³ñíóº, òå ìóñèòü-òàêè ÷èìîñü áóòè;

Õàé çà îá’ºìîì âîíî é íåâåëèêå, õàé êðèõ³òíå áóäå, –

Âñå æ, êîëè ìîæíà éîãî õî÷ ëåãåíüêî, õî÷ ÿêîñü òîðêíóòèñü, –

Ò³ë óñ³õ ê³ëüê³ñòü ïðèìíîæèòü âîíî, â ¿õ ñóêóïí³ñòü óâ³éäå.

À íåäîñòóïíèì äëÿ äîòèêó áóäå ³ çìîæå êð³çü ñåáå

Â³ëüíî áóäü-ÿêó ð³÷ ïðîïóñòèòè áåç îïîðó, – çíà÷èòü,

Öå – íåçàïîâíåíèé ïðîñò³ð, ìè êàæåìî òóò: “ïîðîæíå÷à”.

Âñå, ùî ³ñíóº, äîäàéìî, ñàìå ïî ñîá³ – íåîäì³ííî

Ä³º ñàìå àáî æ ä³¿ ÿê³éñü ï³äëÿãàº ñòîðîíí³é;

Âðåøò³, – é òèì ìîæå áóòü, ùî âì³ùàº âñ³ ðå÷³ ðóõëèâ³.

Ä³ÿòè æ ³ ï³ääàâàòèñÿ ä³¿ – öå ðå÷³ âëàñòèâ³ñòü,

Íó, à âì³ùàòè ùîñü – ìàº ñïðîìîæí³ñòü îäíà ïîðîæíå÷à.

Îòæå, êð³ì ò³ëà é ïîðîæíÿâè, â íèçö³ ðå÷åé íå áóâàº

Ùå ÷îãîñü ³íøîãî, òðåòüîãî, ùî ³ñíóâàëî á îêðåìî

² íåçàëåæíî, ñàìå ïî ñîá³, ùî ìîãëè á ìè ñïðèéìàòè,

×è çàâäÿêè â³ä÷óòòÿì, ÷è çóñèëëÿìè äóìêè çáàãíóòè.

Áî, ÿê ïîáà÷èø, – óñå, ùî ³ñíóº, ùî íàçâàíå ÿêîñü,

Áóäå âëàñòèâ³ñòþ äâîõ òèõ íà÷àë àáî ÿâèùåì áóäå.

Ùî íåìîæëèâî â³ä ðå÷³ â³äíÿòü, â³äîêðåìèòü îä íå¿,

Íå çðóéíóâàâøè ïðè òîìó ¿¿, – ìàº íàçâó “âëàñòèâ³ñòü”:

Æàð – îä âîãíþ, â³ä êàì³ííÿ – òÿãàð, îä âîäè íåâ³ää³ëüíèé –

Ïëèí, äîòèêàííÿ – â³ä ò³ë, îä ïîðîæíÿâè – íåäîòèêàëüí³ñòü.

² íàâïàêè, ÿê-îò: ðàáñòâî, óáîã³ñòü, áàãàòñòâî, ñâîáîäó,

450

Â³éíè ³ çëàãîäó – âñå, ùî ïðèõîäèòü íà ñâ³ò ÷àñ îä ÷àñó,

ßê ³ â³äõîäèòü, ï³ä íàçâîþ “ÿâèùà” òóò ðîçãëÿäàºì.

Òàêîæ ³ ÷àñ íå ³ñíóº îêðåìî: ùî òðàïèëîñü íèí³,

Ùî – â äàâíèíó, ùî êîëèñü ìàº ñòàòèñÿ, – ìè â³ä÷óâàºì

Ò³ëüêè â çâ’ÿçêó íåðîçðèâíî–ò³ñíîìó ç ñàìèìè ðå÷àìè.

Âèçíàòè ìóñèø òàêå: ñàìîãî ïî ñîá³, ïîçà ðóõîì

Òà ñóïîêîºì ðå÷åé, ìè íå ìîæåìî ÷àñó ñïðèéìàòè.

........................................................................................

Âñåñâ³òó ñïðàâä³ ó æîäíîìó íàïðÿì³ æîäíà ãðàíèöÿ

Íå çàìèêàº, ³íàêøå á â³í ìóñèâ ê³íåöü ÿêèéñü ìàòè.

Íó, à ê³íåöü ëèø òîä³ º ê³íöåì, êîëè éäå ï³ñëÿ íüîãî

Ùå ÿêåñü ò³ëî, ÿêàñü íà÷å ãðàíü, àáè ìè ïîì³÷àëè:

Îñü ñàìå çâ³äñè íàø ç³ð íå ñïðèéìàº âæå ðå÷³ ò³º¿.

950

Îòæå, êîëè ïîçà âñåñâ³òîì – ÿê âèçíàºì – íå ³ñíóº

Á³ëüøå í³÷îãî, òî â³í áåçêîíå÷íèé, áåçêðà¿é, íåçì³ðíèé.

Çîâñ³ì íå ìàòèìå çíà÷åííÿ, äå á òè ó í³ì çóïèíèâñÿ:

Òóò ñîá³ ñòàíü ÷è ï³äè êóäèñü ãåí – äîîê³ë ð³âíîì³ðíî

Ñëàòèñÿ áóäóòü òàê³ æ íåñê³í÷åííîãî ñâ³òó ïðîñòîðè.

Òà ïðèïóñò³ìî òåïåð, ùî ïðîòÿæí³ñòü óñåñâ³òó ìàº

453

Тіт Лукрецій Кар

Ãðàí³ ÿê³ñü, ùî êîìóñü ³ç ëþäåé ïîùàñòèëî äîñêî÷èòü

Àæ äî îêðàéêà òîãî, ³ùå é ñïèñ, ðîçìàõíóâøèñü, ìåòíóòè.

ßê òè ãàäàºø: òîé ñïèñ ïîëåòèòü, ÿê éîãî ñêåðóâàëà

Äóæà ðóêà äî äàëåêî¿ ö³ë³, ÷è òóò æå é íàòðàïèòü

Íà ïåðåøêîäó ÿêóñü, ùî éîìó íà äîðîç³ ïîñòàíå?

Òðåòüîãî òóò, ùî ìîãëî á ³ç íèì áóòè, ïîãîäüñÿ, íåìàº.

Òàê ÷è ³íàêøå – íå áà÷èìî âèõîäó. Âèçíàòè ìóñèø

Òå, ùî íå ìàº ê³íöÿ, â ÿêèé á³ê áè íå øèðèâñÿ, âñåñâ³ò.

Áî, ÷è íà ùîñü íàøòîâõíóâøèñÿ, ñïèñ íå ìàòèìå çìîãè,

Âðåøò³, äîì÷àòè äî ö³ë³ ñâîº¿, ùîá òàì çóïèíèòèñü,

×è áåç çàâàäè ïîì÷èòü, – íå ç îñòàííüî¿ ðèñè çëåò³â â³í.

Äîâîäîì öèì ÿ òåáå ïåðåñòð³íó é òîä³, ÿê äåñü-³íäå

Âñåñâ³òó âèçíà÷èø êðàé: “À òè ñïèñà ìåòíóâ?” – çàïèòàþ.

Âèéäå, ùî ñïðàâä³ í³äå íå çíàéòè òîá³ æîäíî¿ ãðàí³:

Ö³ëü ïåðåä ñïèñîì, õî÷ ÿê òóò ìóäðóé, âèñëèçàòèìå çàâæäè.

Âò³ì, ÿêáè âñåñâ³ò îêðåñëåíèé áóâ, ÿêáè âñå, ùî º â íüîìó,

Ìàëî ñò³éê³ áåðåãè âêîëî ñåáå, ÿêáè íå áåçìåæí³

Îáøèðè â íüîìó áóëè, òî â³ääàâíà á óæå ï³ä âàãîþ

Ù³ëüíèõ íà÷àòê³â ìàòåð³ÿ âñÿ, ïîçáèâàâøèñü äîêóïè,

Çãóñòêîì áè ñòàëà îäíèì, ³ í³ùî á íå ðóõíóëîñü ï³ä íåáîì.

Íåáà òîä³ âçàãàë³ á íå áóëî, íå ñâ³òèëî á ³ ñîíöå,

Áî ñïîêîíâ³êó, âñÿê÷àñ, îñ³äàþ÷è íèæ÷å òà íèæ÷å,

Çâàëèùåì íèí³ ìàòåð³ÿ âñÿ íåïîðóøíî á ëåæàëà.

Íó, à íàñïðàâä³ ñïîêîþ íå â³äàþòü ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ –

Âñå ìåòóøàòüñÿ, àäæå íå çíàéòè ¿ì í³ÿêîãî ñïîäó,

Äå, ïîñïëèâàâøèñü, ìîãëè á çàãí³çäèòèñü ó òèõîìó ì³ñö³.

Âñå ïîñòàº ò³ëüêè â ðóñ³ – ïîñò³éíîìó, âïåðòîìó ðóñ³:

Ðîºì ãóñòèì çâ³äóñ³ëü ïîñï³øàþ÷è, – âåðõí³ äî íèæí³õ, –

Ñèïëþòü íåâïèííî ç áåçîäíÿâè ò³ëüöÿ ìàòåð³¿ æâàâ³.

Âðåøò³, îêèíü óñå îêîì: îäíå ùîñü â³ää³ëåíå ÷³òêî

²íøèì: ïîâ³òðÿ ìåæó äàº ãîðàì, à ãîðè – ïîâ³òðþ;

Ìîðå – çåìëåþ, âîíà æ, íàâïàêè, – â³äîêðåìëåíà ìîðåì.

Îáð³é íà çì³íó éäå îáð³þ: êðàéíüîãî – âñåñâ³ò íå çíàº.

Ïðîñò³ð íàñò³ëüêè â ïðèðîä³ ñâî¿é íåîñÿæíî ðîçëîãèé,

Ùî é áëèñêàâèöÿ, ç ÿêèì áè øàëåíèì ðîçãîíîì íå ì÷àëà

Ïðîòÿãîì â³÷íîñò³, âñå æ íå çäîëàëà á éîãî í³ ïðîá³ãòè,

Í³ äîñÿãíóòè òîãî, ùîá õî÷ ìåíøå ¿é ëåòó ëèøèëîñü.

Îñü ÿê³ áåçêðà¿ âñþäè ðå÷àì îäñëîíÿº ïðèðîäà –

Ìåæ ¿ì íå çíàéäåø, êóäè íå çâåðòàé íåâñèïóùî¿ äóìêè.

1000

Âò³ì, ùîá ñóêóïí³ñòü ðå÷åé ñîá³ ì³ðè ÿêî¿ñü íå êëàëà,

Äáàº ïðèðîäà ñàìà: ïîðîæíå÷à – ò³ëàì º ìåæåþ,

À ïîðîæíå÷ó – ìàòåð³ÿ, ò³ëî ïåðåðâíîþ ðîáèòü.

Îò ³ íå çíàº çàâåðøåííÿ âñåñâ³ò ó ò³ì ÷åðãóâàíí³.

Òà, ïðèïóñò³ì, íå ÷åðãóº ïðèðîäà ïóñòåë³ ç ò³ëàìè, –

Âñå-òàêè ç íèõ ùîñü îäíå ïðîñòåëÿòèñÿ áóäå â áåçìåææÿ;

454

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Êðàé ÿêèéñü áóâ áè, ñêàæ³ìî, â ïîðîæíÿâè, – çìîãè á íå ìàëà

Áåçë³÷³ ïåðâîíà÷àòê³â ðå÷åé ó ñîá³ ïîì³ùàòè;

Âè÷åðïíà ê³ëüê³ñòü áóëà á ó íà÷àòê³â ðå÷åé ðîäîòâîðíèõ, –

Í³ ñóõîä³ë, í³ ìîðÿ, í³ íåáåñ ÿñíîçîðå ñêëåï³ííÿ,

Í³ ïîêîë³ííÿ ëþäåé, í³ âñåâèøí³õ ò³ëà íåñìåðòåëüí³

Íå ïîòðèâàëè á íå ò³ëüêè ãîäèíè – íàéìåíøî¿ ìèò³.

Áî, ðîç³ðâàâøè çâ’ÿçêè ñâî¿, ãåí ïî áåçìåæí³é ïóñòåë³

Âñÿ á ðîçëåò³ëàñü ìàòåð³ÿ, âñÿ á âîíà ðîçïîðîøèëàñü

×è, ïðàâèëüí³øå ñêàçàòü, íå çðîäèëà á óæå, ïîºäíàâøèñü,

Æîäíî¿ ðå÷³ – íå â ñèë³ áóëà á âîíà çíîâó ç³éòèñÿ.

Òà íå ïîäóìàé, ùî ïåðâîíà÷àòêè ðå÷åé ì³æ ñîáîþ

Ëàä ñâ³é ïîãîäèëè, ùî ðîçì³ñòèëèñÿ òàê âîíè âìèñíî,

Ùî, ïåðåäáà÷ëèâ³, é ðóõè ñâî¿ ÿê íàëåæèòü óêëàëè, –

Í³. Ñâ³é ïîðÿäîê ì³íÿþ÷è â áåçì³ðàõ ïðîñòîðó é ÷àñó,

Ïîøòîâõ³â ð³çíèõ ðàç ïî ðàç òî çâ³äñè, òî çâ³äòè ïîñò³éíî

Çàçíàþ÷è, â ð³çíèõ ðóõàõ áóâàâøè, ðîçì³ùåííÿõ ð³çíèõ,

Îñü íà òàê³ ïîºäíàííÿ ùàñëèâ³ íàòðàïèëè, âðåøò³,

Ùî ïîðîäèëè é ñòàíîâëÿòü ñüîãîäí³ ðå÷åé âñ³õ ñóêóïí³ñòü.

........................................................................................................

Êíèãà äðóãà

Ñîëîäêî, áóðþ çóñòð³íóâøè â çàòèøêó, íà óçáåðåææ³,

Ìîðå çäàëÿ ñïîãëÿäàòü, äå õòîñü ³íøèé ïîòðàïèâ ó ñêðóòó.

Í³, íàñîëîäó ïðèíîñèòü íå òå, ùî çìàãà êîãîñü õâèëÿ, –

Ñîëîäêî áà÷èòè, ñê³ëüêè ñòðàæäàíü îä³ãíàâ òè â³ä ñåáå.

Ñîëîäêî ñòåæèòè çáîêó çà õîäîì æîðñòîêî¿ áèòâè,

Ùî íà ðîçäîëë³ êèïèòü, ÿêùî ñàì òè – ó ïîâí³é áåçïåö³.

Âåðõ íàñîëîäè, îäíàê, – äî ÿñíî¿ ï³äíÿòèñü áóä³âë³,

Ùî ìóäðåö³â íåïîõèòíèì ó÷åííÿì îñíàùåíà äîáðå.

Âèäíî ëþäåé ìåòóøëèâèõ â³äò³ëü; æèòòºâó ñâîþ ñòåæêó

Âñÿê íàìàãàºòüñÿ øâèäøå çíàéòè, òà íàîñë³ï øóêàº:

Â õèñò³ ñï³øàòü ïåðåéòè îäèí îäíîãî, â çíàòíîñò³ ðîäó,

Âäåíü ³ âíî÷³, íå øêîäóþ÷è ñèë, âîíè âàæêî ãàðóþòü,

Ò³ëüêè á ìàéíà äîìîãòèñü, äîòÿãòèñÿ äî âèùî¿ âëàäè.

Î íåðîçñóäëèâèé ðîäå ëþäñüêèé! Î çàñë³ïëåí³ äóø³!

Â ï³òüì³ ÿê³é, ó ÿêèõ íåáåçïåêàõ íàìàðíå ñïëèâàº –

Ñê³ëüêè òàì º éîãî – ñìåðòíèõ æèòòÿ! À ïðèðîäà òèì ÷àñîì

Öå æ î÷åâèäíî ö³ëêîì! – îäíîãî âèìàãà â³ä ëþäèíè:

Ò³ëà ùîá á³ëü íå ä³éìàâ, à äóøà – ùîá í³êîëè íå çíàëà,

Ùî òàêå òóãà òà ñòðàõ, óò³øàëàñÿ ñïîêîºì, ùàñòÿì.

Îòæå, ò³ëåñíà ïðèðîäà, ÿêùî ïðèäèâèòèñü äî íå¿, –

Çîâñ³ì-òàêè íå âèìîãëèâà: ùî óñóâàº ñòðàæäàííÿ,

Òå ìîæå ¿é âîäíî÷àñ ÷èìàëîþ ïðèºìí³ñòþ áóòè.

Íå âèìàãàº ïðèðîäà òîãî (òà âîíî æ ³ ìèë³øå!),

Ùîá ó ïîêîÿõ çîëî÷åí³ ñòàòó¿ âñþäè ñòîÿëè –

455

Тіт Лукрецій Кар

Õëîïö³, ùî â ïðàâ³é ðóö³ âîãíåíîñí³ ëàìïàäè òðèìàþòü,

Íà ö³ëîí³÷í³ çàáàâè ãó÷í³ ïðîëèâàþ÷è ñâ³òëî;

Ùîá ó æèòò³ íàø³ì çîëîòî-ñð³áëî íàì î÷³ ñë³ïèëî,

Ùîá îä ê³ôàð ãîëîñíèõ àæ ãóëî ï³ä ð³çüáëåíèì ñêëåï³ííÿì.

²íø³ é íå äáàþòü ïðî òå: íà ì’ÿê³é ðîçïðîñòåðøèñü òðàâèö³

Á³ëÿ ñòðóìêà, äå âèñîêå ã³ëëÿ ðîç³ñëàëîñü íàìåòîì,

Áåç îñîáëèâèõ çàòðàò íàñîëîäîþ äóøó âò³øàþòü,

Ùå é êîëè íåáî âñì³õíåòüñÿ ïîãîæå, ³ ç îá³ãîì ðîêó

Ãîéíî âåñíà ïîðîçñèïóº êâ³òè íà çåëåíü ÿñêðàâó.

Ò³ëà æ òâîãî íå ïîêèíå ïðîïàñíèöÿ ò³ëüêè â³ä òîãî,

Ùî íà âèøèâàí³é øîâêîì, ðîçê³øí³é áàãðÿí³é ïîñòåë³

Áóäåø ëåæàòè, à íå íà ïðîñò³é, äåøåâåíüê³é òêàíèí³.

Îòæå, ÿêùî í³ ñêàðáè, í³ ïîõîäæåííÿ çíàòíå, í³ ñëàâà

Íàøîìó ò³ëó í³÷èì, õî÷ ÿêèìè áóëè á, íå ïîìîæóòü, –

Âèñíîâîê çâ³äñè òàêèé, ùî âîíè é äëÿ äóø³ áåçêîðèñí³.

Îò êîëè áà÷èø çàãîíè ñâî¿, ùî íà Ìàðñîâ³ì ïîë³

Âïåðòèé çîáðàæóþòü á³é, ïîä³ëèâøèñü íà äâà ïðîòèëåæí³

Òàáîðè, äå é çàïàñí³ º â³éñüêà, äå ãàðöþº ê³ííîòà,

Äå íå ñàìà ò³ëüêè çáðîÿ îäíàêîâà – ð³âíå çàâçÿòòÿ,

Ùå é êîëè ñóäåí â³éñüêîâèõ ðîçãîðíóòèé ñòð³é îçèðàºø, –

Òî ÷è ò³êàº, âèäîâèùåì òèì ïåðåëÿêàíèé ãð³çíèì,

Ð³é çàáîáîí³â, ùî äóøó îáñ³â òâîþ, ñòðàõ ïåðåä ñìåðòþ?

×è â³äëåòèòü òåìíîêðèëà æóðáà, òâîþ äóøó ëèøèâøè?

Çâ³ñíî, ùî í³. Íàä òàêèì âèïàäàëî á õ³áà ïîñì³ÿòèñü.

Íó, à íàñïðàâä³ ñóïóòíèêè íàø³ – ñòðàõè òà òóðáîòè –

Í³ áåçïîùàäíèõ ñïèñ³â íå áîÿòüñÿ, í³ áðÿçêîòó çáðî¿,

Äî âëàäàð³â ïðèñòóïàþòü çóõâàëî, äàþòü ñîá³ ðàäó

Ç ñèëüíèìè ñâ³òó ñüîãî, íå ëÿêàþòü ¿õ çîëîòà áëèñêè,

Íå ïðèñìèðÿº îñÿéëèâèõ øàò ÿñíîòà ïóðïóðîâà.

Ùî æ ñóìí³âàòèñÿ? Âñå òóò âèð³øóº ðîçóìó ñèëà.

Ìîæå, çàìàëî ùå íàøå æèòòÿ ïîáèâàºòüñÿ â ï³òüì³?

ßê îòî ä³òè òðåìòÿòü, áîÿ÷èñü óñüîãî âêîëî ñåáå,

Õàé ò³ëüêè í³÷ ¿õ îãîðíå ñë³ïà, òàê ³ íàñ íàæàõàº

×àñîì òàêå â á³ëèé äåíü, ÷îãî ìåíøå ïîòð³áíî ëÿêàòèñü,

Í³æ í³ñåí³òíèõ æàõ³â, ùî ââèæàþòüñÿ ïîíî÷³ ä³òÿì.

Îòæå, ðîçâ³ÿòè ñòðàõ öåé, ùî â äóøó çàêðàâñÿ, ïîâèíí³

Íå ÿñíîñÿéíîãî ñîíöÿ ïðîâ³ñíèêè – ïðîìåí³-ñòð³ëè,

Íå íàéÿñêðàâ³øèé äåíü, à ïðèðîäà, âåñü ëàä ¿¿, âèãëÿä.

Íèí³ ïðî òå, ÿêèé ðóõ ðîäîòâîðíèõ ìàòåð³¿ ò³ëåöü

Ð³çí³ ïîðîäæóº ðå÷³ äîâê³ë, à ÿêèé – ðîçêëàäàº,

Ñèëà ÿêà ¿õ äî ä³é òàêèõ çìóøóº, ùî çà íåñïîê³é

Ïî áåçêîíå÷íèõ ïðîñòîðàõ ïîðîæíÿâè ãîíèòü ¿õ â³÷íî,

Ìîâó âåñòèìó, à òè – í³ íà ìèòü íå ïîñëàáëþé óâàãè.

Ïåâíèì º òå, ùî ìàòåð³ÿ – öå íå ñàìà ò³ëüêè ù³ëüí³ñòü,

Áî æ óñ³ ðå÷³, ÿê áà÷èìî ìè, ïîñòóïîâî ìàë³þòü,

456

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íà÷åáòî òàíóòü îä äîâãîãî â³êó, à òàì óæå ñòàð³ñòü

¯õ çàáèðàº íàì ç-ïåðåä î÷åé, ïîäðîáèâøè äî ðåøòè.

Ö³ë³ñòü, ñóêóïí³ñòü ðå÷åé çîñòàºòüñÿ, îäíà÷å, áåç çì³íè.

Ñê³ëüêè-áî ò³ëà ïîçáóäåòüñÿ ð³÷ ÿêàñü, – ³íø³é íà äîëþ

Ñò³ëüêè æ éîãî ïðèïàäå, ³ òîìó-òî ç ïåðåá³ãîì ÷àñó

Äðÿõëèì ñòàº ùîñü îäíå, ðîçêâ³òàº íàòîì³ñòü – ùîñü ³íøå,

Ùîá ³ ñîá³ ïîñòàð³òü. Ñàìå òàê îáíîâëÿºòüñÿ âñåñâ³ò.

Òàê îò ³ñíóþòü, íàâçàºì æèòòÿ ïîçè÷àþ÷è, ñìåðòí³.

Ñëàáíóòü îäí³ ïëåìåíà, çàòå â ñèëó âáèâàþòüñÿ – ³íø³,

Òàê ³äå çì³íà æèâèõ ïîêîë³íü ó êîðîòêîìó ÷àñ³:

Ïåðåäàþòü, á³æó÷è, îäí³ îäíèì æèòòÿ ñìîëîñêèïè.

Ëèø íå ãàäàé, ùî íà÷àòêè ðå÷åé çóïèíèòèñÿ ìîæóòü

², çóïèíèâøèñü, íîâ³ ÿê³ñü ðóõè ïîòîìó çðîäèòè, –

Öå ïðèïóñòèâøè, áëóêàâ áè òè äîâãî, äàëåêèé â³ä ïðàâäè.

Áî, â ïîðîæíå÷³ ë³òàþ÷è, ò³ëüöÿ ðå÷åé ðîäîòâîðí³

Ìóñÿòü, ÷è òî â³ä ñâîº¿ âàãè, ÷è â³ä ïîøòîâõ³â çîâí³,

Â ðóñ³ íåâïèííîìó áóòü. Òàæ íå ðàç ó çóñòð³÷íîìó ëåò³

Ðàïòîì âîíè ç³øòîâõíóòüñÿ ÷îëîì ³ ðîçñêî÷àòüñÿ òóò æå

Â ð³çí³ áîêè. Òà é íå äèâî, áî ùî æ ¿ì çàâàäèòè ìîæå

Ðâó÷êî ïîäàòèñü íàçàä – ó âàç³, ÿê ³ â òâåðäîñò³, ïåðøèì?

Íó, à ùîá êðàùå òè ì³ã óÿâèòü ñîá³ ðóõ íåñê³í÷åííèé

Ò³ëåöü ìàòåð³¿, ùå ðàç òîá³ íàãàäàþ, ùî âñåñâ³ò

Æîäíîãî ñïîäó íå ìàº, í³ ì³ñöÿ, äå ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ

Ñòàòè á ìîãëè íà ñïî÷èíîê: íå çíàþ÷è êðàþ, í³ ì³ðè,

Í³ áåðåã³â, íàâñ³á³÷ ðîç³ñëàâñü íåîáìåæåíèé ïðîñò³ð,

Ùî ÿ äîâîäèâ íå ðàç, íà òâåðåçèé ñïèðàþ÷èñü ðîçóì.

Òîæ, ÿê ìè äóìêè òàêî¿ ä³éøëè, çíà÷èòü, ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ

Ñïîêîþ ìàòè íå ìîæóòü í³äå â ïîðîæíå÷³ áåçäîíí³é –

Âñå âîíè â ðóñ³ ïîñò³éíîìó, ð³çíîìàí³òíîìó ðóñ³:

Òî, ç³øòîâõíóâøèñü, îäñêàêóþòü ìèòòþ íà â³ääàëü âåëèêó,

100

Òî íà ÿêóñü íåçíà÷íó ò³ëüêè â³äñòàíü, ç³òêíóâøèñü, îäõîäÿòü.

Ò³, ùî ðÿñí³øèì ãóðòîì ó ò³ñí³øå âñòóïèëè ºäíàííÿ,

² ï³ñëÿ ç³òêíåííÿ ïðîì³æêè ¿õ îää³ëÿþòü ì³çåðí³,

Ñïëåòåí³ â ö³ë³ñòü õèìåðíèì ðèñóíêîì áóäîâè ñâîº¿,

Òâîðÿòü ìîãóòëèâ³ êîðåí³ ñêåëü; ñàìå ç íèõ âèíèêàþòü

Äèêî¿ êðèö³ ò³ëà òà âñ³õ ³íøèõ ðå÷åé òîãî ðîäó.

Ò³ æ, êîòðèõ ìåíøå, â ïóñòåë³ âåëèê³é êðóæëÿþ÷è â³ëüíî,

Ãåí îäë³òàþòü, ÿê ò³ëüêè çóñòð³íóòüñÿ, é çíîâ ³ç äàëåêèõ

Îáøèð³â ëèíóòü íàâñòð³÷ îäí³ îäíèì. Âîíè, ìåòóøëèâ³,

Òâîðÿòü ïîâ³òðÿ ð³äêå òà ñë³ïó÷îãî ñîíöÿ ïðîì³ííÿ.

Ïî íåîñÿæí³é ïîðîæíÿâ³ ñèëà é òàêèõ ùå áëóêàº,

Ùî íå ñêëàäàëè ùå æîäíèõ ðå÷åé, íå áóëè æ áî í³êîëè

Ïðèéíÿò³ â ãóðò, äå ìîãëè á äîâåñòè äî ëàäó ñâî¿ ðóõè.

Îáðàç òîãî, ïðî ùî ìîâó âåäó, ïîäîáèçíà ðóõëèâà

Ë³çå íà â³÷³ ñàìà, ïðèâåðòàº óâàãó äî ñåáå.

457

Тіт Лукрецій Кар

Ãëÿíü-íî ïèëüí³øå: ÿê ò³ëüêè îñÿéëèâå ñîíÿ÷íå ñâ³òëî

Â ä³ì çàçèðíå, ðîç÷àõíóâøè ïðîì³ííÿì ï³âìîðîê ïîêîþ,

Ïîâíî òîä³ ïîðîøèíîê ïîáà÷èì: â îñâ³òëåí³é ñìóç³

Ãðàþòü ðîÿìè âîíè, ïîðèâàþòüñÿ â íàïðÿìêàõ ð³çíèõ,

Íà÷å â îäâ³÷í³é â³éí³, íåñê³í÷åíí³ çàâ’ÿçóþòü áèòâè,

Âòîìè íå çíàþ÷è, ö³ë³ çàãîíè â áîðí³ çàïîâçÿò³é

Òî íà÷å â êóïó çáèâàþòüñÿ, òî ðîçá³ãàþòüñÿ çíîâó.

Ëåãêî òåïåð óñâ³äîìèòè, ÿê ó ïðîñòîðàõ ïîðîæí³õ

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ðå÷åé, ¿õ íà÷àòêè, âåñü ÷àñ ìåòóøàòüñÿ.

Òàê íåçíà÷íà ÿêàñü ð³÷ ìîæå äàòè ïðî ³íøó, çíà÷í³øó,

Ïåâíå óÿâëåííÿ, íàñ, ÿê òî êàæóòü, íà ñë³ä ñêåðóâàòè.

Ùå æ ³ òîìó òîá³ ÿêíàéïèëüí³øå ïðèãëÿíóòèñü òðåáà

Äî ïîðîøèíîê, ÿê³ ïîòðàïëÿþòü ó ñîíÿ÷íèé ïðîì³íü,

Ùî â ¿õí³õ þðìàõ, ó òîìó íåñïîêî¿ ìàòèìåø îáðàç

Â³÷íèõ ìàòåð³¿ ðóõ³â, ùî ¿õ íå ñïðèéìàºìî çîðîì.

Òàì çàïðèì³òèø òàêå: â³ä íåâèäèìèõ ïîøòîâõ³â ÷àñòî

Çì³íþþòü ð³çêî ñâ³é øëÿõ ïîðîøèíêè, âåðòàþòüñÿ çíîâó,

Ìîâ íàøòîâõíóâøèñü íà ùîñü. Êóäè ò³ëüêè íèìè íå íîñèòü!

À ïî÷èíàºòüñÿ òà áëóêàíèíà â³ä ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü.

Ïåðøèìè â ðóõ ñàìîñò³éíî âñòóïàþòü ðå÷åé âñ³õ íà÷àòêè,

Äàë³ ò³ëà, ùî ç íàéìåíøîãî ¿õ ïîºäíàííÿ ñòâîðèëèñü

² äî ðóø³éíèõ ¿õ ñèë, òàê áè ìîâèòè, ñòàëè íàéáëèæ÷å,

Ò³ëåöü óäàðè â³ä÷óâøè íåâèäèì³, – âæå êëóáî÷àòüñÿ

² â ñâîþ ÷åðãó é ò³ëà äåùî á³ëüø³ ñõèëÿþòü äî ðóõó.

Òàê, â³ä íà÷àòê³â ðå÷åé ïî÷èíàþ÷èñü, ðóõ ïîñòóïîâî

Éäå àæ äî íàøèõ ÷óòò³â. Îò ³ áà÷èìî òå ìåðåõò³ííÿ

Â ïðîìåí³ ñîíÿ÷í³ì – â³÷íèé íåñïîê³é äð³áíèõ ïîðîøèíîê,

Õî÷ ïî÷àòêîâèõ óäàð³â – äæåðåë òîãî ðóõó – íå âèäíî.

Äàë³ ñêàæó òîá³, Ìåìì³þ, êîðîòêî òàêîæ ïðî øâèäê³ñòü,

Ùî ñïîêîíâ³êó âëàñòèâà ìàòåð³¿ ïåðâ³ñíèì ò³ëüöÿì.

Ò³ëüêè-íî ñâ³òëîì íîâèì ðîç³ëëºòüñÿ ïî çåìëÿõ Àâðîðà

² ãîëîñèñòå â ë³ñàõ áåçäîð³æíèõ îêëèêíåòüñÿ ïòàñòâî,

Ïîâíÿ÷è ñï³âîì ïëèâêèì ëåãêîâ³éíå, ðàíêîâå ïîâ³òðÿ, –

Ãëÿíü, ÿê òî ñòð³ìêî òîä³, ç-çà êðàéíåáà çðèíàþ÷è, ñîíöå

Âñå, ùî ëèø º íàâêðóãè, â îäíó ìèòü çàïîëîíþº ñÿéâîì;

150

Êîæíîãî äíÿ òå âèäîâèùå ìàºìî ïåðåä î÷èìà.

Æàð, ùî éîãî ðîçïîðîøóº ñîíöå, ïîòîêè ïðîì³íí³,

Íå ïîðîæíå÷åþ éäóòü: ïî äîðîç³ é ïîâ³òðÿí³ õâèë³

Ìîâ ðîçñ³êàòè äîâîäèòüñÿ ¿ì, ùî ñïîâ³ëüíþº øâèäê³ñòü.

Íå ïîîäèíö³, êð³ì òîãî çàââàæèìî, øëÿõ ñâ³é âåðñòàþòü

Æàðó ÷àñòèíêè – ñóö³ëüíèìè çãðàÿìè ëèíóòü, ðîÿìè,

Ãàÿòü ñåáå, ðàç îä ðàçó ç÷³ïëÿþ÷èñü, òà é ïåðåøêîäè

Çîâí³øí³ ìóñÿòü äîëàòè âîíè, ùî ñïîâ³ëüíþº øâèäê³ñòü.

Ïåðâîíà÷àòêè æ, ÿê³ çàâäÿêè ïðîñòîò³ ñâî¿é ù³ëüí³,

Êð³çü ïîðîæíå÷ó ëåòÿòü. Íå çàâàäèòü í³ùî ¿ì ³ççîâí³.

458

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Òà é îäí³ îäíèõ, ÷àñòêè ñâî¿ â ö³ëå ç’ºäíàâøè, íå áàðÿòü –

Â îáðàí³ì íàïðÿì³ ì÷àòü, îäíîñòàéí³ â ïîðèâ³ ñâîºìó,

Çíà÷èòü, ó øâèäêîñò³ ç íèìè í³ùî íå ñïðîìîæíå ð³âíÿòèñü.

Íàâ³òü ðîçãîíèñòèé ñîíÿ÷íèé ïðîì³íü ëèøèâøè ïîçàäó,

Á³ëüøå â ñòî êðàò íåîñÿæíèõ ïðîñòîð³â îäì³ðÿòü ïîâèíí³

Â öþ æ òàêè ìèòü, êîëè íåáîì øóãíå ïàëàõò³ííÿ ñâ³òàíêó.

***

Íå ðîçäèâèòèñÿ òóò ïîîäèíö³ âñ³ ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ,

Ùîá îñÿãíóòè íàì ðîçóìîì, ÿê êîæíà ð³÷ âèíèêàº.

²íø³, âíèêàòü íå áàæàþ÷è â ñóòí³ñòü ìàòåð³¿, òâåðäÿòü,

Ùî, íåçàëåæíî â³ä âîë³ áîã³â, íå çäîëàëà á ïðèðîäà

Òàê äî ïîòðåá äîñëóõàòèñÿ íàøèõ, ³òè íàì íà ðóêó:

Ïîðàìè ðîêó ðÿäèòè âåñü ÷àñ ³ õë³áà íàì ðîñòèòè,

Äáàòè é ïðî ³íøå, äî ÷îãî ñõèëÿº ëþäåé íàñîëîäà –

Áîãîïîä³áíà æèòòÿ ïðîâ³äíèöÿ, òà âñå çàçèâàº

¯õ äî ëþáîâíèõ óò³õ, ùîá, òðèâàþ÷è ó ïîêîë³ííÿõ,

Ð³ä íå çàòåðñÿ ëþäñüêèé. Ïðèïóñêàòü, ùî áîãè âëàøòóâàëè

Ñâ³ò, ÿêèì º â³í ñüîãîäí³, äëÿ íàñ, óìèðóùîãî ëþäó, –

Çíà÷èòü, ïðî âñå ìàòè ñóäæåííÿ õèáíå, äàëåêå â³ä ïðàâäè.

Õàé áè, ñêàæ³ìî, é íå çíàâ ÿ í³÷îãî ïðî ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ,

Íå çàâàãàâñÿ á, îäíàê, íà íåáåñí³ òà ³íø³ îïåðøèñü

ßâèùà, ñòâåðäæóâàòü òå, ùî áåçêðàéîãî ñâ³òó ñïîðóäà

Â æîäíîìó ðàç³ äëÿ íàñ íå çáóäîâàíà é íå âèäàºòüñÿ

Òâîðîì áåçñìåðòíèõ áîã³â: òàê áàãàòî â í³é ïîõèáîê ð³çíèõ.

....................................................................................................

576

Ðîäèòüñÿ âñå, à ïðèéøîâøè íà ñâ³ò, – ðîçâèâàòèñÿ ìîæå.

Â êîæíîìó ðîä³, âèñíîâóºì çâ³äñè, ³ñíóº áåçìåæíà

Ê³ëüê³ñòü íà÷àòê³â, ùî âñÿê³é ïîòðåá³ çàðàäèòè çäàòí³.

Òîæ í³ ðó¿ííèöüê³ ðóõè í³êîëè íå ìàòèìóòü çìîãè

Âñ³õ ¿õ çâåñòè íàí³âåöü ³ çàãíàòè æèòòÿ ó ìîãèëó,

Í³ ïðîòèëåæí³, ùî òâîðåííÿ é ð³ñò çàáåçïå÷óþòü, ðóõè

Â³÷íî ñâî¿õ ïîðîæä³íü ïðè æèòò³ çáåð³ãàòè íå ãîäí³.

Òàê ñåðåä òèõ ðîäîòâîðíèõ íà÷àòê³â ³ç óñï³õîì ð³âíèì

Â³÷í³, ÿê â³÷í³ñòü ñàìà, íåíàñòàííî ïðîâàäÿòüñÿ â³éíè.

Òî â íèõ æèòòºâ³ ï³äíîñÿòüñÿ ñèëè, òî ¿õ ï³äìèíàþòü

Ò³, ùî äî ñìåðò³ âåäóòü. Ïîõîðîíí³ ïëà÷³ éäóòü ó ïàð³

Ç êðèêîì ä³òåé, ùî ïîáà÷èëè îáð³¿ äåííîãî ñâ³òëà.

Íî÷³ òàêî¿ ïî äíåâ³ íå éøëî, à ïî íî÷³ – ç³ðíèö³,

Ùîá íå îçâàëîñÿ íîâîíàðîäæåíå é ç íèì îäíî÷àñíî –

Æàë³áí³ çîéêè – ñóïóòíèêè ñìåðò³ é ïîõìóðèõ îáðÿä³â.

Òóò íà òàêå ùå, äî ðå÷³, íàëåæèòü óâàãó çâåðíóòè

É ìîâ çàïå÷àòàòè, ùîá íå çàáóëîñü, ó ïàì’ÿò³ íàø³é:

Ñåðåä ðå÷åé, ùî ¿õ áà÷èòè íàì äîçâîëÿº ïðèðîäà,

Ðå÷³ òàêî¿ íåìà, ùî áóëà á ç îäíîð³äíèõ íà÷àòê³â, –

Êîæíà, ÿêó íå â³çüìè, â ñîá³ ð³çíå âì³ùàº íàñ³ííÿ.

459

Тіт Лукрецій Кар

Ùî â ÿê³éñü ðå÷³ ìîæëèâîñòåé á³ëüøå, æèòòºâî¿ ñèëè,

Òèì î÷åâèäí³øå òå, ùî ó í³é ðîçìà¿òîñò³ á³ëüøå

ßê ùîäî ïåðâîíà÷àòê³â ñàìèõ, òàê ³ ùîäî ¿õ ôîðìè.

Ïåðåäóñ³ì ð³çíèõ ò³ëåöü ÷èìàëî çåìëÿ ïîñ³äàº.

Äåÿê³ ç íèõ ïðîõîëîäíèìè âîäàìè ð³ê âèïîâíÿþòü

Ìîðå áåçêðàº; ñòèõ³þ âîãíåííó ïîðîäæóþòü ³íø³:

Ç-ï³ä ñóõîäîëó íå ðàç ïðîáèâàºòüñÿ ïîëóì’ÿ õèæå.

Òà íàéïîòóæí³øèé – Åòíè âîãîíü, ùî ðàç ïî ðàç øàë³º.

Ìàº çåìëÿ â ñîá³ ò³ëüöÿ é òàê³, ùî äëÿ ðîäó ëþäñüêîãî

Ç íèõ êîëîñÿòüñÿ æîâòàâ³ õë³áà, çåëåí³þòü ä³áðîâè,

Á’þòü æèâîäàéí³ ñòðóìêè, íàëèâàþòüñÿ ñîêàìè òðàâè,

Ùîá ³ çâ³ðèíà, ïî ãîðàõ áëóêàþ÷è, ìàëà ïîæèâó.

Îñü ÷åðåç òå é çàñëóæèëà çåìëÿ íà òå éìåííÿ: Âåëèêà

Ìàòè áîã³â. Ìàòè çâ³ð³â ³ íàøîãî ò³ëà Ìàéñòðèíÿ.

600

Ãðåö³¿ â÷åí³ ïîåòè õâàëó ¿é äàâíî ïðîñï³âàëè.

Ïðàâèòü âîíà êîë³ñíèöåþ, âïðÿãøè äâîõ ëåâ³â äî íå¿, –

Íàòÿê íà òå, ùî âåëèêà Áîãèíÿ ïîâèñëà â ïîâ³òð³.

Áî ÷è ìîæëèâå òàêå, ùîá çåìëÿ îïèðàëàñü íà çåìëþ?

Íó, à çàïðÿæåí³ ëåâè – îçíàêà òîãî, ùî ïîòîìñòâî,

Õî÷ íàéäèê³øå áóëî á, ìóñèòü âîëèòè ìàòåð³ âîëþ.

Âêîëî ÷îëà â íå¿ – ìóð êð³ïîñíèé: öå òîìó, ùî áîãèíÿ

Ìîæå é ì³ñòà íåïðèñòóïí³ñòþ ã³ð çàõèñòèòè íàä³éíî.

Îñü ó òàêîìó â³íêó áîæåñòâåííî¿ ìàòåð³ ïîñòàòü

Íîñÿòü íà îñòðàõ þðá³ ïî çàñåëåíèõ çåìëÿõ ùå é íèí³.

Ð³çí³ ïëåìåíà çà çâè÷àºì äàâí³ì ¿¿ íàçèâàþòü

“Ìàòè ³äåéñüêà” é ïðè äíÿõ óðî÷èñòèõ ¿¿ ñóïðîâîäÿòü

Þðìè ôð³ã³éö³â, áî, êàæóòü, ùî ñàìå ç ôð³ã³éñüêîãî êðàþ

Âñÿêà ïàøíÿ ðîç³éøëàñü ïîñòóïîâî ïî ö³ëîìó ñâ³òó.

Ãàëë³â ³ùå äîäàþòü – ïîïåðåäæåííÿ â ò³ì î÷åâèäíå:

Õòî áîæåñòâî ìàòåðèíñüêå ïîêðèâäèòü àáî, ÿê íàëåæèòü,

Øàíè áàòüêàì íå â³ääàñòü, òî òàêèé íå ââàæàºòüñÿ ã³äíèì

Âèâåñòè ïàðîñòü, æèâå ïîêîë³ííÿ, äî îáð³¿â ñâ³òëà.

Áóáíè íàïíóò³ ãóäóòü ï³ä äîëîíÿìè, ñêðèêóº ãð³çíî

Õðèïëèé ð³æîê, ãàðÿ÷êîâî äçâåíÿòü ïîðîæíèñò³ ê³ìâàëè,

Ôëåéòà çâó÷èòü íà ôð³ã³éñüê³ì ëàäó, ñêàëàìó÷óº äóø³.

Ò³, ùî ïîïåðåäó, çáðîþ íåñóòü – ïåðåäâ³ñíèöþ øàëó,

Ùîá íå÷åñòèâîãî ëþäó ñåðöÿ, éîãî ðîçóì íåâäÿ÷íèé

Ïîâíèëèñü îñòðàõîì ïåðåä ñâÿùåííîþ ì³ööþ áîãèí³.

Òîæ, êîëè â ëþäí³ ì³ñòà â êîë³ñíèö³ áîãèíþ âïðîâàäÿòü,

², áåçñëîâåñíà, â³òàííÿì íå÷óòíèì âîíà îáäàðóº

Ñìåðòíèõ þðáó, – íàéùåäð³øèì ïðèíîñîì âèñòåëþþòü øëÿõ ¿é:

Ñèïëþòü ³ ì³äü, ³ ñð³áëî; ìîâáè ñí³ã, íà äîðîãó ëÿãàº

Í³æíèé òðîÿíäîâèé êâ³ò, çàò³íèâøè áîãèíþ ³ ïî÷åò.

Òóò ³ êóðåò³â ôðàê³éñüêèõ çàã³í – òàê íàçâàëè ¿õ ãðåêè –

Çáðîéíó âëàøòîâóº ãðó: ðîçâåñåëåí³ ñâ³æîþ êðîâ’þ,

460

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì