Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

***

Íå ïðèïóñêàþòü, ùî â ïåâí³é, îçíà÷åí³é ò³ëà ÷àñòèí³

Ì³ñòèòüñÿ äóõ, ùî, ìîâëÿâ, º âëàñòèâ³ñòþ ò³ëà æèâîãî;

100

Ãðåêè ¿¿ íàçèâàþòü: ãàðìîí³ÿ – òå, ùî ëþäèí³

Æèòè ç ÷óòòÿì äàº çìîãó, îêðåìîãî æ ì³ñöÿ íå ìàº;

ßê îòî êàæåìî: äîáðå çäîðîâ’ÿ ñòîñîâíî äî ò³ëà,

Õî÷ íà çäîðîâîìó ò³ë³ âêàçàòü éîãî, çâ³ñíî, íå ìîæåì,

Òàê âîíè é äóõó ÷óòëèâîãî ç ïåâíèì íå çâ’ÿçóþòü ì³ñöåì.

Íà ìàí³âö³ ñàìå öå ¿õ, ãàäàþ, çâåëî ÿêíàéäàëüø³.

Îò ÷àñîì ÷óºìî á³ëü äåñü íà çîâí³øí³é ò³ëà ÷àñòèí³,

Õî÷ óñå òå, ùî ïðèõîâàíå, âíóòð³øíº, íàñ íå òóðáóº.

Íó, à íå ðàç, ïîì³÷àºìî, ùî é ïðîòèëåæíå áóâàº:

Ò³ëî çäîðîâå ðîçðàäó äàº çàíåïàëîìó äóõîì.

Ùå îäèí ïðèêëàä: íîãà â òåáå íèº, ñêàæ³ìî, òà áîëþ

Òè â ãîëîâ³, ùî çäîðîâà â òó ïîðó, í³òðîõè íå ÷óºø.

Îò êîëè ò³ëî, ðîçì’ÿêëå â äð³ìîò³, íåìîâ îáâàæí³ëå,

Âðåøò³, ïðîñòåðøèñü ó ñí³, áåç ÷óòòÿ çàí³ì³º, áåç ðóõó, –

ª ùîñü òàêå â íàñ, ùî â ñîí ³ òîä³ í³ íà ìèòü íå ïîðèíå:

Òî âîíî òóò, íåñïîê³éíå, òî òàì; óñ³ ïîðóõè ñåðöÿ –

Ðàäîù³ ÿê ³ òóðáîòè ïóñò³ âîíî â ñåáå âáèðàº.

Äàë³, ùîá òè çðîçóì³â, ùî ïîñ³ëà é äóøà ÿêåñü ì³ñöå,

Ùî íå ãàðìîí³ÿ ðîáèòü ÷óòëèâèì óñå íàøå ò³ëî,

Îñü íà ùî çâàæ: â³ä³òíå êîìóñü íîãè, ñêàæ³ìî, ÷è ðóêè, –

3 íèìè íå ìóñèòü æèòòÿ ïðîïàäàòè (æèâóòü æå êàë³êè),

² íàâïàêè: õàé íà÷àòê³â òåïëà íåçíà÷íà ëèøå ê³ëüê³ñòü

Âèñëèçíå ç ò³ëà ³ ãåòü â³äëåòèòü ÷åðåç ðîò ó ïîâ³òðÿ, –

Â öþ æ òàêè ìèòü ³ ê³ñòêè íàø³ é æèëè æèòòÿ ïîêèäàº.

Âèñíóâàòü ìîæåø òàêå: íå îäíàêîâî âñ³ åëåìåíòè

Âàæàòü äëÿ íàñ; íå îäíàêîâî é íàøå æèòòÿ ï³äïèðàþòü.

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ïîâ³òðÿ ³ æàðó ï³êëóþòüñÿ á³ëüøå,

Í³æ óñ³ ³íø³, ïðî òå, ùîá ó ò³ë³ æèòòÿ çàëèøàëîñü.

Ñêàæåìî, îòæå: º æàð, ÿê ³ ïîäóâ æèòòºâèé, â ñàìîìó

Ò³ë³: âîíè é ïîêèäàþòü éîãî, êîëè ìè ïîìèðàºì.

Ðàç óæå ìè âñòàíîâèëè, ùî â ñèëó ñâîº¿ ïðèðîäè

Äóõ ³ äóøà º ÷àñòèíàìè ò³ëà, – â³äêèíü íåäîðå÷íå

Ñëîâî “ãàðìîí³ÿ”, ùî ç Ãåë³êîíñüêèõ âèñîò äîêîòèëîñü

Äî ìóçèêàíò³â; à ìîæå, éîãî çàïîçè÷èâøè â ³íøèõ,

Íàéìåíóâàëè íèì òå, ùî íå ìàëî ùå âëàñíî¿ íàçâè.

Òàê ÷è ³íàêøå – ëèøè ¿ì òå ñëîâî, à ñàì ñëóõàé äàë³.

Äóõ ³ äóøà – â òîìó ÿ ïåðåêîíàíèé – öå ùîñü ºäèíå,

Ùî â íåðîçðèâí³ì ³ñíóº çâ’ÿçêó, ìàº ñï³ëüíó ïðèðîäó.

Òà ãîëîâîþ âñüîãî, ìîâáè âëàäàðåì ö³ëîãî ò³ëà,

Ñëóæèòü íàì ðîçóì, ùî ìè éîãî òåæ íàçèâàºìî äóõîì.

Â³í â îñåðåäêó ãðóäåé íàøèõ ñåëèòüñÿ, äå é ïðîáóâàº:

Òóò-áî çäðèãàºòüñÿ ùîñü, êîëè ëÿ÷íî íàì; òóò ³ ëàñêàâèé

471

Тіт Лукрецій Кар

Äîòèê óò³õ â³ä÷óâàºìî; òóò, îòæå, – äóõ íàø ³ ðîçóì.

²íøà ÷àñòèíà – äóøà – ïî âñüîìó ðîçïîðîøåíà ò³ëó.

Ðóõàòèñü ìîæå é âîíà, òà ëèø âîëåþ, ïîðóõîì äóõó.

Ñàì ïî ñîá³ â³í ³ ìèñëèòè ìîæå äëÿ ñåáå é ðàä³òè

Íàâ³òü òîä³, ÿê í³ùî í³ äóø³ íå áåíòåæèòü, í³ ò³ëà.

ßê îò íå ðàç ïðè õâîðîá³ ÿê³éñü äîï³êàº íàì áîëåì

Îêî àáî ãîëîâà, òà íå ìóñèòü îä òîãî ñòðàæäàòè

Ãåòü óñå ò³ëî, òàê ³íîä³ é äóõ ñàì-îäèí â³ä÷óâàº

150

Ïðèêð³ñòü ÷è âò³õó ÿêóñü, õî÷, ðîçñ³ÿíà âñþäè ïî ò³ëó,

Ðåøòà äóø³ òàêè æîäíî¿ çì³íè â öåé ÷àñ íå çàçíàëà.

Òà, êîëè äóõ íàø îä ñèëüíîãî ñòðàõó äî äíà êîëèõíåòüñÿ,

Áà÷èìî: â ö³ëîìó ò³ë³ òàê ñàìî é äóøà çàòð³ïî÷å –

Áë³äí³ñòþ é ïîòîì ðÿñíèì îäíî÷àñíî áåðåòüñÿ ëþäèíà

Â³ä ãîëîâè àæ äî í³ã, ìîâáè òåðïíå ÿçèê; ïðîïàäàº

Ãîëîñ, òåìí³º â î÷àõ, äçâ³í ó âóõàõ ñòî¿òü, òîæ íå äèâî,

ßê ³ âïàäå õòîñü, êîëè ï³ä³ãíóòüñÿ é êîë³íà îä æàõó.

Âñÿêèé ä³éòè ìîæå âèñíîâêó, îòæå, ùî äóõ ³ç äóøåþ

Ò³ñíî ïîâ’ÿçàí³: ò³ëüêè-íî äóõ, êîëèõíóâøèñü, çàâäàñòü ¿é

Ïîøòîâõó – òóò æå é âîíà ðîçâîðóøóº, çáóäæóº ò³ëî.

Ö³ æ ì³ðêóâàííÿ äî òîãî âåäóòü, ùî ïðèðîäó ò³ëåñíó

Äóõ ïîñ³äàº é äóøà, áî ÿêùî âîíà â ðóõ íàñ ïðèâîäèòü,

Ò³ëî ç ì³öíîãî âèõîïëþº ñíó, íà ëèö³ ðàç îä ðàçó

Çì³íþº âèðàç, ëþäèíîþ ö³ëîþ ïðàâèòü, êåðóº, –

Ùî â³äáóâàòèñü áåç äîòèêó, çâ³ñíî, íå ìîæå, à äîòèê –

Ð³÷ íåìîæëèâà áåç ò³ëà ÿêîãîñü, òî ÿê ³ùå é äîñ³

Íå âèçíàâàòè, ùî äóõ ³ äóøà – òàêè ñïðàâä³ ò³ëåñí³?

Áà÷èø âèðàçíî, êð³ì òîãî, ùî äóõ, ïðîáóâàþ÷è â ò³ë³,

Ç íèì â³ä÷óâàº îäíàêîâî, ñï³ëüí³ â óñüîìó ¿õ ä³¿.

Îò êîëè ñïèñ ó ðîçãîí³ ñòðàøíîìó, õî÷à é íå ñìåðòåëüíî,

Ãëèáîêî âñå æ íàñ ïîðàíèòü, ê³ñòêè íàì ïîøêîäèâøè é æèëè,

Ìè çíåìàãàºì òîä³; ëèø îäíå â íàñ áàæàííÿ: ïðèïàñòè

Ò³ëîì óñ³ì äî çåìë³, àëå äóõ ïîñòàº ïðîòè òîãî:

×àñîì íåÿñíå áàæàííÿ çðèíàº – ç³ðâàòèñü íà íîãè.

Òîæ ïîâòîðþ: ìóñèòü áóòè ò³ëåñíîþ äóõó ïðèðîäà,

Ðàç â³í îä ò³ëà ñòðàæäàº, ñêàæ³ì, îä ìåòàëüíî¿ çáðî¿.

Äàë³ – ïðî òå, ç ÷îãî ñêëàäåíèé äóõ íàø, ÿê³ â íüîãî ò³ëüöÿ

ßê ðîçòàøîâàí³, õî÷ó ïðîäîâæèòè íèí³ ñâ³é âèêëàä.

Äóõ, ñàìå ç öüîãî ïî÷íó, – âèíÿòêîâî òîíêî¿ ïðèðîäè,

3 ò³ëåöü, íà äèâî äð³áíèõ, â³í óòâîðåíèé; ìîæåø ó òîìó

Ñàì ïåðåñâ³ä÷èòèñü ëåãêî, ÿêùî íå ïîñëàáèø óâàãè.

Ìàáóòü, í³ùî íå ñòàºòüñÿ òàê øâèäêî, ÿê òå, ùî íàø ðîçóì

Ñàì ñîá³ ùîñü ³ çàäóìóº, é äî âèêîíàííÿ áåðåòüñÿ.

Æîäíà ç óñ³õ òèõ ðå÷åé, ùî ¿õ ìàºìî ïåðåä î÷èìà,

Ðóõó òàêîãî ñòð³ìêîãî, ÿê ðîçóì, ÿê äóõ íàø, íå ìàº.

Ùî æ âèÿâëÿº ðóõëèâ³ñòü ïîä³áíó, – ñêëàäàòèñü ïîâèííî

472

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ç ò³ëåöü íàñò³ëüêè äð³áíèõ òà îêðóãëèõ, ùî íàâ³òü ëåãåíüêèé

Äîòèê ÷è ïîøòîâõ âåëèêîãî ìîæå íàäàòü ¿ì ðîçãîíó.

Ñõèëüíà äî ïëèíó é âîäà, ñêîëèõíè ¿¿ – âæå òîá³ ëëºòüñÿ:

3 ò³ëåöü îêðóãëèõ âîíà, ÿê³ çàâæäè ãîòîâ³ êîòèòèñü.

Ìåä, íàâïàêè, – çà ñâîºþ ïðèðîäîþ çíà÷íî ñò³éê³øèé:

Ïëèí éîãî âàæ÷èé, ÿêîñü íåîõî÷å, ë³íèâî ñò³êàº,

Âñÿ-áî ñóêóïí³ñòü ìàòåð³¿ òóò ì³æ ñîáîþ ò³ñí³øå

Çâ’ÿçàíà, ñàìå òîìó, ùî íà÷àòêè ¿¿ íå íàñò³ëüêè

Êðóãë³ é ãëàäê³, ÿê íà÷àòêè âîäè, íå íàñò³ëüêè òåíä³òí³.

Òàê îò ³ çåðíÿòîê ìàêîâèõ êóïà ñòð³ìêà â³ä ëåãêîãî,

Ëåäâå ïîì³òíîãî ïîäóâó âñÿ òîá³ âìèòü ðîçïëèâåòüñÿ,

² íàâïàêè: öåé æå ïîäóâ – í³ùî ïðîòè êóïè êîëîññÿ

×è êàì³íö³â. Òîæ âèñíîâóéìî çâ³äñè: ùî ìåíøå é ãëàäê³øå

200

Áóäü-ÿêå ò³ëî, òî á³ëüøó ðóõëèâ³ñòü âîíî âèÿâëÿº,

Íó à ò³ëà, â êîòðèõ á³ëüøà âàãà ³ øîðñòê³øà ïîâåðõíÿ,

Ò³, íàâïàêè, âèð³çíÿþòüñÿ á³ëüøîþ ñò³éê³ñòþ çàâæäè.

Òîæ, êîëè ìè âñòàíîâèëè, ùî äóõ âèíÿòêîâî ðóõëèâèé, –

Ùå îäíå ìîæåìî òâåðäæåííÿ âèñóíóòü: â³í íåîäì³ííî

Ñêëàäåíèé ç ò³ëåöü äð³áíèõ, ùî é îêðóãë³, ãëàäê³ ìóñÿòü áóòè.

Äîáðå çàñâî¿âøè òå, ÷èìàëó ç òîãî, äðóæå ì³é ëþáèé,

Ìàòèìåø êîðèñòü, íå ðàç òå çíàííÿ òîá³ ñòàíå â ïðèãîä³.

Ùå îäèí äîêàç, íàñê³ëüêè òîíêà º òêàíèíà ò³º¿

Ðå÷îâèíè ³ ÿê ìàëî ìîãëà á âîíà â íàøîìó ò³ë³

Ì³ñöÿ çàéíÿòè, ÿêùî âèïàäêîâî á ç³áðàëàñü äîêóïè:

Ò³ëüêè-íî ñìåðò³ áåçæóðíî¿ ñïîê³é îãîðíå ëþäèíó,

Ò³ëüêè-íî äóõ, à çà íèì ³ äóøà, ëåãêîâ³éí³, â³ä³éäóòü, –

Æîäíî¿ âòðàòè, ÷è òî ó âàç³, ÷è ó âèãëÿä³ ò³ëà,

Íå çàïðèì³òèø: óñå íà ì³ñöÿõ ñâî¿õ ñìåðòü çàëèøàº,

Êð³ì â³ä÷óòò³â ³ òåïëà, ùî æèâîìó ºñòâó ïðèòàìàíí³.

Â ö³ëîìó, îòæå, äóøà ç íàéäð³áí³øèõ ïîâèííà ñêëàäàòèñü

Ò³ëåöü, ùî ì³ñòÿòüñÿ â æèëàõ, ó íåðâàõ, ó ïëîò³ ëþäèíè.

Òîæ, êîëè ç îðãàí³â, ç ÷ëåí³â óñ³õ âîíà ïîâí³ñòþ âèéäå,

Çîâí³øí³ îáðèñè ò³ëà é òîä³ çîñòàþòüñÿ òàêèìè æ,

ßê ³ áóëè, íå âòðà÷àº âîíî é íà âàç³ àí³ êðèõòè.

Òàê îò ³ Âàêõîâèé ïëèí, õî÷à ç íüîãî çë³òàº, ìîâ ïàðà,

Âåñü àðîìàò, òàê ³ ìàçü, ùî ðîçâ³þº çàïàõ, ÷è ³íøå

Ò³ëî ÿêåñü, ùî ðîçãóáëþº ñìàê ñâ³é ç ïåðåá³ãîì ÷àñó, –

Çîâñ³ì íå ìåíøàþòü: ¿õí³é óáóòîê – íåâëîâíèé äëÿ îêà,

Òà é íà âàãó ïîêëàäè – íå ïîì³òèø òàì æîäíî¿ âòðàòè.

Ïåâíî, òîìó òàê áóâàº, ùî çàïàõ ³ ñìàê – íå ùî ³íøå,

ßê ðîçïîðîøåíå â ò³ë³ ðå÷åé íàéäð³áí³øå íàñ³ííÿ.

Îòæå, äóø³, ÿê ³ äóõó, ïðèðîäà ñêëàäàòèñÿ ìóñèòü –

Ùå ðàç ³ ùå ðàç ïîòâåðäèòè õî÷ó – ç ÷àñòîê íàéäð³áí³øèõ,

Áî æ, óò³êàþ÷è, é êðèõòè âàãè íå áåðóòü ³ç ñîáîþ.

Òà íå ââàæàé, ùî ïðèðîäà ðå÷åé òèõ – ïðîñòà, îäíîð³äíà:

473

Тіт Лукрецій Кар

Â ìèòü, êîëè õòîñü óìèðàº, òîíêèé ç íüîãî âãîðó éäå ïîäóâ,

Çì³øàíèé ç æàðîì; à æàð – çàáèðàº ïîâ³òðÿ ç ñîáîþ;

Äå ÿêå-íåáóäü òåïëî, – òàì ³ äîì³øêà ïåâíà ïîâ³òðÿ,

Áî êîëè òîíê³ñòü – ïðèðîäà òåïëà, òî ïîâèíí³ æ ó íüîìó

É ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ïîâ³òðÿ ãóñòèìè ðîÿìè êðóæëÿòè.

Îò ³ ä³éøëè ìè ç òîáîþ, ùî äóõó ïðèðîäà – ïîòð³éíà.

Âñå æ öüîãî ìàëî, ùîáè â³ä÷óòòÿ â íàñ ìîãëî ïîÿâèòèñü.

Ðîçóì íå ïðèéìå òîãî, ùî ÿêèéñü ³ç òèõ òðüîõ åëåìåíò³â

Ì³ã áè ïîðîäæóâàòü ðóõè ÷óòòºâ³, à äóìêó – òèì ïà÷å.

Ùå îäíà, ³íøî¿ äåùî ïðèðîäè, ÷åòâåðòà, ïîâèííà

Òóò áóòè äîäàíà ñóòí³ñòü, ùî é íàçâè ñâîº¿ íå ìàº.

Ñïðàâä³, í³ùî íå º òîíøèì îä íå¿, ñòð³ìê³øèì ó ðóñ³,

Ç ò³ëåöü äð³áí³øèõ ³ ãëàäøèõ í³ùî íå ïîñòàëî â ïðèðîä³.

Ñàìå âîíà äàº ïîøòîâõ äëÿ ðóõ³â ÷óòòºâèõ ó ò³ë³,

Ïåðøà âñòóïàþ÷è â ðóõ, çàâäÿêè ñâî¿ì êðèõ³òíèì ôîðìàì.

Äàë³ çäðèãàºòüñÿ æàð ³ íåâèäèìà ïîäóâó ñèëà,

Äàë³ – ïîâ³òðÿ; à òàì – óñ³ì ò³ëîì ³äå íà÷å õâèëÿ:

Áóðõàº êðîâ, òîä³ íóòðîù³ âñ³ â³ä÷óâàþòü ïî ÷åðç³

250

Ïîøòîâõ, ³, âðåøò³, ÷óòòÿ äî ê³ñòîê, äî ¿õ ìîçêó äîõîäèòü, –

×è íàñîëîäà ÿêà, ÷è ùîñü ³íøå – ö³ëêîì ïðîòèëåæíå.

Òà íå áåçñë³äíî ïðîéìàº íàñ á³ëü ÷è á³äà ÿêàñü ãîñòðà

Â ò³ëî âïèâàºòüñÿ: âñå â íüîìó éäå øêåðåáåðòü – îò ³ áðàêíå

Ì³ñöÿ òîä³ é äëÿ ñàìîãî æèòòÿ, ³ äóøà ïî ÷àñòèíàõ,

Äå ò³ëüêè â ò³ë³ º ïîðà ÿêà, – íåþ ãåòü óò³êàº.

Ò³ëà ïîâåðõíÿ, îäíàê, íàé÷àñò³øå òèì ðóõàì, ñêàçàòè á,

Íà ïåðåøêîä³ ñòàº; òàê æèòòÿ çáåðåãòè íàì âäàºòüñÿ.

Çàðàç – ïðî òå, ÿê ò³ ñèëè ºäíàþòüñÿ, â ëàä³ ÿêîìó

Ä³þòü âîíè, ãîâîðèòè á õîò³â ÿ, òà, æàëü, çàâàæàº

Ãëèáøå ââ³éòè â öåé ïðåäìåò íàøà ìîâà, ùå äîñèòü óáîãà.

Ñïðîáóþ âñå-òàêè òóò ãîëîâíîãî ïðèíàéìí³ òîðêíóòèñü.

Ïåðâîíà÷àòêè òèõ ñèë ó òàêèõ ïåðåïëåòåíèõ ðóõàõ

Ïåðåáóâàþòü, ùî æîäíî¿ ç íèõ íå ðîçãëÿíåø îêðåìî

É íå ðîçìåæóºø îêðåñëåíèì ïðîñòîðîì ¿õíüî¿ ä³¿;

Öå – ìîâ ÷èñëåíí³ âëàñòèâîñò³, ñï³ëüíèì îá’ºäíàí³ ò³ëîì.

Îò, ÿê ó áóäü-ÿê³é ÷àñòö³ ÿêî¿ çàâãîäíî ³ñòîòè

Çàïàõ, ³ ñìàê, ³ çàáàðâëåííÿ – âëàñí³, òà, ðàçîì óçÿò³,

Âñ³ ö³ âëàñòèâîñò³ òâîðÿòü îäíå ÿêåñü ö³ë³ñíå ò³ëî,

Òàê ³ òåïëî, ³ ïîâ³òðÿ, ³ ïîäóâ, íåâëîâíèé äëÿ îêà,

Â ñóì³ø³ çðîäæóþòü ñóòí³ñòü îäíó; ç íèìè – é òà, íàéñòð³ìê³øà,

Ñèëà, ùî ðóõó ñâîãî ïî÷àòêîâîãî é ¿ì óä³ëÿº,

Çâ³äêè ïî ò³ëó âñüîìó ðîçá³ãàºòüñÿ ïîðóõ ÷óòòºâèé.

Ñàìå öÿ ñèëà, íåìîâ ïðèõîâàâøèñü, îáðàëà äëÿ ñåáå

Ì³ñöå ãëèáèííå – â íàéíèæ÷îìó çàêóòêó íàøîãî ò³ëà.

Îòæå, äóøåþ âñ³º¿ äóø³ âîíà º â ñâîþ ÷åðãó.

Îò, ÿê ó ÷ëåíàõ óñ³õ, ÿê ó ö³ëîìó íàøîìó ò³ë³

474

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Êðèºòüñÿ ñèëà äóø³ ³ç ïîòóæí³ñòþ äóõó âïåðåì³ø,

Áî ç íå÷èñëåííèõ ³ äóæå äð³áíèõ âîíè ò³ëåöü ïîñòàëè,

Òàê ³ òà ñèëà áåç íàçâè, ç íàéòîíøèõ óòâîðåíà ò³ëåöü,

Ìàº ãëèáîêèé ñâ³é ñõîâ, ³ ñàìà âîíà º â ñâîþ ÷åðãó

Íà÷å äóøåþ âñ³º¿ äóø³, âîëîäàðêîþ ò³ëà.

Òðåáà ââàæàòè òàê ñàìî, ùî æàð, ³ ïîâ³òðÿ, ³ ïîäóâ

Çì³øàíî ä³þòü ó ò³ë³, ùî ç íèõ òî îäíå ùîñü, òî ³íøå

Âåðõ áåðå â ñóì³ø³ ò³é; òî îäíå ùîñü, òî ³íøå – êîðèòüñÿ,

Ùîá óñ³, ðàçîì óçÿò³, âîíè ìîâáè ºäí³ñòü òâîðèëè.

Áî, ÿêáè ä³ÿëè êîæíå ïî-ñâîºìó, – òà ð³çíîá³æí³ñòü

Òóò æå ïîêëàëà á ÷óòòÿì óñ³ì êðàé, íå äàëà á ¿ì äîðîãè.

Ñïðàâä³-áî: äóõ, êîëè ãí³âîì ñêèïàº, áåðå â ñåáå ÷àñòêó

Æàðó òîãî, é òîä³ î÷³ íàâñ³á³÷ ìîâ ³ñêðè ìåòàþòü.

ª â íüîìó é â³òðó õîëîäíîãî äîñèòü, ñóïóòíèêà ñòðàõó, –

Ò³ëî â³í êèäàº â äðîæ, ëüîäÿíèì éîãî ñêîâóº æàõîì.

ªñòü ³ ïîâ³òðÿ ïîã³äíîãî ñòàí – öå òîä³, êîëè ãðóäè

Ñïîêîºì äèõàþòü, ÿñí³ñòü ëÿãàº òîä³ íà îáëè÷÷ÿ.

Á³ëüøå âîãíþ º íàòîì³ñòü ó òèõ, ÷èº ñåðöå ïàëê³øå,

Ðîçóì – äî ãí³âó ïîêâàïí³øèé, ëåãøå ãîðèòü â³í ó íüîìó.

Òóò ìè, ïî-ïåðøå, ïðî ëåâà ïîòóãó øàëåíó çãàäàºì.

Ðèêîì æàõíèì öåé õèæàê ðîçðèâàº ñâî¿ æ òàêè ãðóäè:

Ëþòü, íàá³ãàþ÷è õâèëÿìè, â íèõ ïîì³ñòèòèñü íå ìîæå.

Â îëåíÿ æ – â³òðÿíèé äóõ, â íüîìó õîëîäó á³ëüøå; òîìó-òî

300

Øâèäøå ìîðîçíèé ïî âñ³õ éîãî ÷ëåíàõ ïðîíîñèòüñÿ ïîäóâ,

Îò ³ çäðèãàºòüñÿ â³í ÷àñ îä ÷àñó, òðåìòèòü óñ³ì ò³ëîì.

Ùîäî áèê³â, òî ïðèðîäó ¿õ æèâèòü ïîã³äíå ïîâ³òðÿ:

Ãí³âó ÷àäíèé ñìîëîñêèï íå òóðáóº ¿õ, íå çàáèðàº

Ñâ³òëà ¿é ç-ïåðåä î÷åé íåïðîãëÿäíèìè êëóáàìè äèìó;

Íå ö³ïåí³þòü, ïðîøèò³ ìîðîçíèìè ëåçàìè ñòðàõó.

Áèê – ùîñü ñåðåäíº ì³æ îëåíåì òèõèì ³ ïàæåðíèì ëåâîì.

Òàê îò – ³ ñåðåä ëþäåé. Õî÷ îñâ³òà â îäíàêîâ³é ì³ð³

Çìàëêó âèãëàäæóº íàñ, à òàêè íå ñïðîìîæíà çð³âíÿòè:

Â êîæíîãî – âäà÷à ñâîÿ, â³äïå÷àòîê ñâîº¿ ïðèðîäè:

3 êîðåíåì âèðâàòè çëî ÿêåñü, îòæå, – í³ÿê íåìîæëèâî:

ßê íå âèõîâóé, – à òîé òàêè ëèøèòüñÿ ñõèëüíèì äî ãí³âó,

Öåé, áîÿçêèé, – çàâ÷àñó ïåðåä ÷èìîñü òðåìò³òèìå; òðåò³é,

Ùî á òàì íå òðàïèëîñü, – ïàëåöü îá ïàëåöü, ÿê êàæóòü, íå âäàðèòü

Òàê îò íà êîæíîìó êðîö³ ð³çíèòü íàñ ó ÷îìóñü ïðèðîäà,

É òå, ùî, ìîâ ò³íü ÿêà, éäå çà ïðèðîäîþ, – çâè÷à¿ íàø³.

Òà íå áåðóñü ÿ òåïåð âèÿñíÿòè ãëèáèíí³ ïðè÷èíè

Âñ³õ òèõ â³äì³ííîñòåé: áåçë³÷ ô³ãóð äîâåëîñÿ á íàçâàòè

Ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü, ùî ç íèõ âèïëèâàº ðå÷åé ðîçìà¿ò³ñòü.

Òóò, âèäàºòüñÿ ìåí³, ìîæíà îñü ùî ñêàçàòè íàïåâíî:

Ò³ ïî÷àòêîâ³ ïðèðîäè ñë³äè, ùî é ðîçóìí³é ëþäèí³

Ãîä³ óíèêíóòè ¿õ, – ëåäü ïîì³òí³, òîìó é íå çàâàäÿòü

475

Тіт Лукрецій Кар

Íàì íà òàêå ñïðîìîãòèñÿ æèòòÿ, ùî áîã³â áóëî á ã³äíå.

Âñþ öþ ïðèðîäó, ùî çâåòüñÿ äóøåþ, ï³äòðèìóº ò³ëî.

Àëå é äóøà – öå éîãî îï³êóíêà, ïðè÷èíà çäîðîâ’ÿ.

Êîðåí³ ñï³ëüí³ ¿õ ò³ñíî ïîâ’ÿçóþòü, òîæ, î÷åâèäíî,

¯õíº ðîçëó÷åííÿ, öå âîäíî÷àñ – ³ ¿õ ñìåðòü îáîï³ëüíà.

ßê ³ç ñìîëè çàïàøíî¿, ñêàæ³ì, íå äîáóòü àðîìàòó,

Ùîá ³ ñàìî¿ ñìîëè ðàçîì ç òèì íå ïðîïàëà ïðèðîäà,

Òàê îò ³ äóõó ïðèðîäó é äóø³ íàì íå âèðâàòè ç ò³ëà,

Íå â³äîêðåìèòè ¿õ, – ùîá óñå íå ðîçïàëîñü ïðè òîìó.

Îñü ÿê ñâî¿ìè íà÷àòêàìè ïåðåïëåëèñü âîíè ò³ñíî

Ùå â³ä íàðîäæåííÿ, ä³ëÿ÷è ñï³ëüíå æèòòÿ ì³æ ñîáîþ.

Òèì-òî îäíå ùîñü áåç äðóãîãî, áà÷èìî, ñèëè íå ìàº,

Òà é â³ä÷óâàòè í³ ò³ëî, í³ äóõ ïîîäèíö³ íå ìîæóòü.

Ò³ëüêè ¿õ ðóõè âçàºìí³ íåìîâáè âèêðåøóþòü ³ñêðè:

Áóäÿòü ó ÷ëåíàõ óñ³õ, ðîçäóâàþòü æèâå â³ä÷óâàííÿ.

Äàë³. Ñàìå ïî ñîá³ í³ çðîäèòèñÿ ò³ëî íå ìîæå,

Í³ âèðîñòàòü, í³, ÿê áà÷èìî òå, ï³ñëÿ ñìåðò³ òðèâàòè –

Íà ïðîòèâàãó âîä³, ùî íå ðàç ïîñòóïîâî âòðà÷àº

Ïðè íàãð³âàíí³ îòðèìàíèé æàð ³ íå ìàº â³ä òîãî

Æîäíî¿ øêîäè, âîäîþ ëèøàþ÷èñü; íà ïðîòèâàãó

Ò³é æå âîä³, ïîâòîðþ, íàøå ò³ëî â ðîçëóö³ ç äóøåþ –

Öå âæå íå ò³ëî, à òë³íü, ùî ðîçêëàñòèñÿ ïîâí³ñòþ ìóñèòü.

Òàê â³ä ñàìîãî íàðîäæåííÿ, ùå â ìàòåðèíñüêîìó ëîí³,

Ò³ëî é äóøà, ïðîáóâàþ÷è é òàì ó ò³ñíîìó ºäíàíí³,

Ðàçîì äî ðóõ³â æèòòºâèõ ïðèâ÷àþòüñÿ, òîæ íåìîæëèâà

¯õíÿ ðîçëóêà áåç ëèõà äëÿ íèõ æå îáîõ, áåç ðó¿íè.

Çâ³äñè òè áà÷èø: ÿêùî â íèõ îäíàêîâèé ´ðóíò ³ñíóâàííÿ,

Òî é çà ñâîºþ ïðèðîäîþ ìóñÿòü îäíå ùîñü òâîðèòè.

Õòî æ çàïåðå÷óº òå, ùî ÷óòòÿì îáäàðîâàíå é ò³ëî,

Â³ðÿ÷è â òå, ùî îäíà ëèø äóøà, ç óñ³ì ò³ëîì çì³øàâøèñü,

Ìîæå äàâàòè òîé ðóõ, ùî éîãî â³ä÷óòòÿì íàçèâàºì,

Òîé áåçïåðå÷íî¿ ïðàâäè ïîáà÷èòè, âèäíî, íå õî÷å.

Ñïðàâä³-áî: õòî äàñòü âèðàçí³øèé äîêàç ÷óòëèâîñò³ ò³ëà,

Í³æ î÷åâèäí³ñòü ñàìà – ïåðåêîíëèâà â÷èòåëüêà íàøà?

Ñêàæåø: “Îäíàê, áåç äóø³ ñòàº ò³ëî ö³ëêîì íå÷óòëèâèì”.

Òàê, àëå òðàòèòü âîíî íå ñâîþ, íå ïîñò³éíó âëàñòèâ³ñòü, –

Ìóñèòü áàãàòî ùå äå÷îãî â ñìåðòíó ãîäèíó âòðà÷àòè.

Äàë³. Êàçàòè, ùî æîäíèõ ðå÷åé ìè íå áà÷èì î÷èìà,

Ùî ÷åðåç íèõ, ìîâ êð³çü äâåð³ â³ä÷èíåí³, äèâèòüñÿ äóõ íàø, –

Âàæêî: ñàì ç³ð ïîñòàº ïðîòè íüîãî, íåìîâáè çà ðóêó

Âïåðòî ïðîâàäèòü äî ³ñòèíè, âêàçóº íàì íà ç³íèö³.

Ñïðàâä³ æ, êîëè íà áëèñêó÷èé ïðåäìåò ÿêèéñü âàæêî ïîãëÿíóòü,

Öå ÷åðåç òå, ùî öåé áëèñê, òàê áè ìîâèòè, ð³æå íàì î÷³.

²íøà ð³÷ – äâåð³: õî÷ íàâñò³æ îä÷èíåí³, æîäíîãî, çâ³ñíî,

Áîëþ, íà ùî á ìè êð³çü íèõ íå äèâèëèñÿ, ¿ì íå â³ä÷óòè.

476

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âò³ì, ÿêùî â³÷³ íå á³ëüøó âàãó äëÿ íàñ ìàþòü, í³æ äâåð³,

Òî, ¿õ äîáóâøè ç î÷íèöü, ìè äîçâîëèëè á äóõó ÷³òê³øå

Áà÷èòè ñâ³ò: íà çàâàä³ é ò³ äâåð³ òîä³ á íå ñòàâàëè.

Òóò òîá³ ðàäà ìîÿ: õàé òåáå íå çáèâàº ç äîðîãè

Òå, ùî ñêàçàâ Äåìîêð³ò ç öüîãî ïðèâîäó, ìóæ âåëåìóäðèé,

Íà÷åáòî ò³ëà íà÷àòêè é äóø³, ì³æ ñîáîþ ïîïàðíî

Ñòàâøè, ÷åðãóþòüñÿ – í³áè ïîâ’ÿçóþòü îðãàíè íàø³.

Áî æ, îêð³ì òîãî, ùî ò³ëüöÿ äóø³ íàáàãàòî äð³áí³ø³,

Í³æ óñ³ ò³, ùî ñêëàäàþòüñÿ ç íèõ íàø³ îðãàíè é ò³ëî,

Ìóñÿòü âîíè ùå é ÷èñëîì áóòè ìåíø³ é ïî âñ³õ íàøèõ ÷ëåíàõ

Ð³äøå ðîçñ³ÿí³; çâ³äñè ïðèíàéìí³ òàêå â ñâî¿é äóìö³

Âèñíóé: íàñê³ëüêè ìàë³ ò³ ïðåäìåòè, ùî â íàøîìó ò³ë³

Ìîæóòü ÷óòòºâ³ ïðîáóäæóâàòü ðóõè, íàñò³ëüêè é êîðîòê³

Â³äñòàí³ ò³, êîòð³ ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ äóø³ ðîçä³ëÿþòü.

Íå â³ä÷óâàºìî æ ìè í³ ïèëèíîê, ÿê³ íà÷å ëèïíóòü

Íàì äî ëèöÿ, í³ ñèïó÷î¿ êðåéäè íå ÷óºìî ò³ëîì,

Í³ íàäâå÷³ðíüî¿ ìëè, í³ íèòîê ïàâóêîâèõ íàéòîíøèõ,

Ùî ïîâîëîêîþ íàñ, êîëè â í³÷ ³äåìî, âïîâèâàþòü,

Í³ ïàâóòèííÿ, ñòðóõë³ëîãî âæå, ùî íà ãîëîâó ÷àñîì

Íàì óïàäå, í³ ï³ð’¿í, í³ íàñ³ííÿ ðîñëèí, ùî ï³ä îñ³íü

Ç â³òðîì ëåòèòü ³, ëåãêå, íàä çåìëåþ êðóæëÿº ïîâ³ëüíî, –

Íå â³ä÷óâàºìî ¿õ, ÿê ³ ð³çíèõ ñòâîð³íü, ùî, áóâàº,

Ëàçÿòü ïî íàñ – ìè íå ÷óºìî çîâñ³ì íà ò³ë³ ñâîºìó

Äîòèêó í³ã êîìàðà òà âñ³ëÿêèõ êîìàõ òîíêîíîãèõ.

Ñê³ëüêè-òî â íàñ óñüîãî ñêîëèõíóòèñÿ ñïåðøó ïîâèííî,

Ïîêè é íàñ³ííÿ äóø³, ùî ïî âñ³õ ðîçïîðîøåíå ÷ëåíàõ,

Òåæ îä³çâåòüñÿ, çäðèãíóâøèñü, íà ðóõè ò³ëåñíèõ íà÷àòê³â,

², ïîêðèâàþ÷è â³äñòàí³ ò³, ùî éîãî ðîçä³ëÿþòü,

Òî ì³æ ñîáîþ ç³òêíóòèñÿ çìîæå, òî çíîâ ðîç³éòèñÿ!

Òà ñàìå äóõ íàéïèëüí³øå òðèìàº æèòòÿ â çàãîðîä³,

Â³í íàä æèòòÿì íàøèì á³ëüøèé ãîñïîäàð, í³æ ñèëà äóøåâíà.

Àäæå áåç äóõó, áåç ðîçóìó ç íàìè ëèøàòèñü íå ìîæå

É ìèò³ êîðîòêî¿ æîäíà ÷àñòèíêà äóø³ – ïîñï³øàº

400

Òóò æå çà íèìè, ñóïóòíèöÿ ¿õíÿ, ëåòèòü ó ïîâ³òðÿ,

Ò³ëî, õîëîäíå, ìîâ ë³ä, çîñòàâëÿþ÷è ñìåðò³ ìîðîçí³é.

Â êîãî æ ³ ðîçóì, ³ äóõ çàëèøèëèñÿ, òîé âèæèâàº,

Õàé öå îáðóáîê óæå, íå ëþäèíà; ç ê³íö³âêàìè ðàçîì

Õàé ³ äóøà, â³ää³ëèâøèñü, ðîçâ³ºòüñÿ, – âñå æ öåé êàë³êà

Äàë³ æèâå, áî âäèõàº ãðóäüìè æèâîòâîðíå ïîâ³òðÿ.

Òîæ, êîëè âòðàòèìî äóøó íå âñþ, à çíà÷íó ¿¿ ÷àñòêó,

Íå ïîêèäàºì æèòòÿ, à ÷³ïëÿºìîñü öóïêî çà íüîãî.

Òàê îò ³ ç çîðîì: ïîðàíåíå îêî ïðè ö³ë³é ç³íèö³

Ùå çáåð³ãàº æèòòºâó ñíàãó ñâîþ – áà÷åííÿ ñèëó,

Çâ³ñíî, ÿêùî íå ñàìó ¿¿ ëèøèø, ÿêùî íå çðóéíóºø

Ïîâí³ñòþ ò³ëà òîãî, ùî íåíà÷å ãí³çäîì º äëÿ íå¿:

477

Тіт Лукрецій Кар

Öå îçíà÷àëî á íåãàéíó äëÿ íèõ îáîï³ëüíó çàãèáåëü.

À â îñåðåääÿ øòðèêíåø, ó òó êðèõ³òíó îêà çåðíèíêó, –

Òóò æå ïîãàñíå, ï³òüì³ ïîñòóïèâøèñü, î÷åé òâî¿õ ñâ³òëî,

Íàâ³òü, êîëè î÷íå ÿáëóêî ñâ³òëèì, íåòîðêíóòèì áóäå.

Îñü ÿêèì çàâæäè ïîâ’ÿçàí³ äóõ ³ç äóøåþ ñîþçîì.

Íó, à òåïåð, àáè òè óñâ³äîìèâ, ùî â êîæí³é ³ñòîò³

Äóõ ³ äóø³ ëåãêîâ³éíî¿ ïëåòèâî – ñìåðò³ ï³äëåãë³,

Âñ³ ùîäî öüîãî äóìêè ñâî¿, âèçð³ë³ â ïðàö³ ñîëîäê³é,

Â³ðøåì, ùî ã³äíèé òâîº¿ óâàãè, ñíóâàòèìó äàë³.

Îò ùî ëèøå: òè â îäí³é ñïðèéìàé íàçâ³ îäíå ÿê ³ äðóãå;

Áóäó ïðî äóøó, ñêàæ³ì, ãîâîðèòü, ùî âîíà, ÿê ³ ò³ëî,

Ñìåðò³ ï³äëåãëà, – òàê ñàìî é ïðî äóõ ì³ðêóâàòè íàëåæèòü.

Áî, ïîâòîðþ, ÿê äóøà, òàê ³ äóõ – öå îäíå ùîñü, ºäèíå.

Îòæå, ÿê ÿ âæå ïîâ÷àâ òåáå, ç äóæå ìàëèõ ³ òîíåíüêèõ

Ò³ëåöü ïîñòàëà äóøà, ³ âîíè íàáàãàòî äð³áí³ø³

É òîíø³ â³ä òèõ, ÿê³ òâîðÿòü, ºäíàþ÷èñü, âîäó ïðîçîðó,

Õìàðè òà äèì, áî âîíà ¿õ ëèøàº äàëåêî ïîçàäó

Ùîäî ðóõëèâîñò³; çðóøèòü ¿¿ ìîæå é ïîäóâ íàéëåãøèé,

Îáðàç õìàðèíêè ÷è äèìó, ¿õ ò³íü íåâàãîìà, ñêàæ³ìî.

Òàê îò, çàãëèáëåí³ â ñîí, áà÷èì äèì, ÿêèé âèñîêî â’ºòüñÿ

Íàä â³âòàðÿìè, ââ³ ñí³ ïîì³÷àºìî é âèïàðè ¿õí³ –

Òóò, áåçñóìí³âíî, ¿õ îáðàçè ä³þòü íà íàñ, îää³ëèâøèñü.

Ùå îäíå: êóõîëü ðîçáèé – ³ âîäà, ùî éîãî íàïîâíÿº,

Òóò æå ïðîëèòèñÿ ç íüîãî ñï³øèòü, â³ä³éòè ÿêíàéøâèäøå;

Ãëÿíü íà õìàðèíêó ÷è äèì, ùî òàê ëåãêî çí³ìàþòüñÿ âãîðó –

Çíàé, ùî ïîä³áíî é äóøà ðîçïëèâàºòüñÿ, øâèäøå â³ä äèìó

Ãèíå é íà ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ñâî¿ ðîçïàäàºòüñÿ ìèòòþ,

Ùîéíî, ëþäñüêå íàøå ò³ëî ïîêèíóâøè, âèéäå íàçîâí³.

Òî æ, êîëè ò³ëî, ùî íà÷å ó ïîñóä³ âì³ùóº äóøó,

Âòðèìàòü íå ìîæå ¿¿, ïîòðÿñ³ííÿ ÿêîãîñü çàçíàâøè,

Âòðàòèâøè ãåòü óñþ êðîâ, ñòàâøè ïîðèñòèì, ð³äøèì, òî ÿê æå,

ßê òîä³ â³ðèòè â òå, ùî òðèìàòèñü ìîãëà á âîíà êóïè

Â ð³äøîìó çíà÷íî, í³æ ò³ëî ëþäñüêå, ëåãêîâ³éí³ì ïîâ³òð³?

Çðåøòîþ, ìè â³ä÷óâàºìî é òå, ùî äóøà íå îêðåìî –

Ç ò³ëîì ðîñòå âîäíî÷àñ, ðîçä³ëÿº ç íèì ñòàðîñò³ íîøó.

Îò, ÿê ìàëÿ íà íîãàõ ùå õèòàºòüñÿ, ùå â íüîãî ò³ëî

Íàäòî ñëàáêå, òàê ³ äóõ éîãî, ðîçóì ³ùå íå äîçð³ë³.

Ïîò³ì, êîëè ç íüîãî ìóæ âèðîñòàº, ç ïåðåá³ãîì â³êó

450

É äóìêà ì³öí³º, ³ äóõ ïîñòóïîâî ñíàãè íàáóâàº.

Äàë³, êîëè âæå íà ñòàðîñò³ ë³ò ðîçõèòàºòüñÿ ò³ëî

Ï³ä íàéìîãóòí³øèì íàòèñêîì ÷àñó, îïóñòÿòüñÿ ðóêè, –

Íèä³º õèñò, ³ ÿçèê çàïë³òàºòüñÿ, é ðîçóì õèð³º,

Âñå òîä³ éäå íàí³âåöü, âîäíî÷àñ òîä³ âñå ïðîïàäàº.

Îòæå, íå äèâî, ùî é íàøà äóøà, îá îñòàíí³é ãîäèí³,

Çâ³ºòüñÿ ç â³òðîì, ìîâ äèì, ùî â íåáåñí³é áåçîäíÿâ³ òàíå,

478

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Áî, ïîâòîðþ, âîíà ðîäèòüñÿ ç ò³ëîì, ðîñòå ç íèì ó ïàð³,

Ç íèì æå âáèâàºòüñÿ â â³ê ³ äî ñõèëó éäå ç íèì îäíî÷àñíî.

Òóò äîäàìî ùå: ÿê ò³ëî íå ðàç îáëÿãàþòü æàõëèâ³

Ð³çí³ õâîðîáè, ÿê á³ëü éîãî ÷àñòî ä³éìàº íåñòåðïíèé,

Òàê ³ òóðáîòè, ³ òóãà, é ñòðàõè íàñ³äàþòü íà äóøó;

Òèì-òî é âîíà õî÷-íå-õî÷ ìóñèòü áóòè ïðè÷åòíà äî ñìåðò³.

Äóõ, îêð³ì òîãî, êîëè ÿêàñü áîë³ñòü îõîïëþº ò³ëî,

Áëóäèòü íå ðàç: áîæåâîë³º õâîðèé ³ êàçíà-ùî ìåëå.

×àñîì ó ñîí íåïðîáóäíèé, ãëèáîêèé âàæêà ëåòàðã³ÿ

Âòÿãóº õâîðîãî. Íèêíóòü òîä³ â íüîãî î÷³ òà øèÿ;

Òîæ ³ íå ÷óº ãó÷íèõ ãîëîñ³â, ³ âï³çíàòè íå ìîæå

Òèõ, ùî éîãî ïðîáóäèòè áåðóòüñÿ, ùî, ñòàâøè äîâêîëà,

Çðîøóþòü ðÿñíî ñëüîçàìè íåâò³øíèìè ùîêè, îáëè÷÷ÿ.

Îñü ÷îìó âèçíàòè òðåáà, ùî é äóõ íàø íà ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ

Ìóñèòü ðîçïàñòèñü, ÿêùî ïðîíèêàº õâîðîáà é ó íüîãî.

Òàê. Àäæå á³ëü ³ íåäóãà – ìàéñòðè íåìèíó÷î¿ ñìåðò³;

Â ò³ì ïåðåñâ³ä÷èëèñü ìè âæå íå ðàç, áàãàòüîõ ïîõîâàâøè.

***

Âðåøò³, ÷îìó, êîëè ãëèáîêî â íóòðîù³ íàø³ ïðîíèêíå

Â’¿äëèâà ñèëà âèíà ³ ïî æèëàõ âîãíåì ðîç³ëëºòüñÿ,

Âàæ÷àº ò³ëî íàðàç, íåñëóõíÿíèìè ðîáëÿòüñÿ íîãè,

Ùîñü íåðîçá³ðëèâå ìåëå ÿçèê, âîëîæ³º íàø ðîçóì,

Ïëàâàþòü î÷³, à äàë³ – ç³òõàííÿ, ñâàðíÿ, ëèõîñë³â’ÿ,

Êðèêè çðèíàþòü ³ âñå òàêå ³íøå, ñï’ÿí³ííþ ñóïóòíº.

×èì ïîÿñíèòè óñå, ÿê íå òèì, ùî â ñàì³ì òàêè ò³ë³

Áóéíà ïîòóãà âèíà ìàº çâè÷àé ðîçáóðõóâàòü äóøó?

Ùî æ ìîæå áóòè ðîçáóðõàíèì, ùî ï³ääàºòüñÿ âòðó÷àííþ,

Òå ìîæå áóäü-êîëè, õàé-íî ïðè÷èíà ïîâàæí³øà çàéäå,

Âèéòè çà ãðàí³ æèòòÿ, ñâîãî â³êó äî÷àñíî ïîçáóâøèñü.

Ìîæíà ïîáà÷èòè: âõîïèòü, áóâà, êîãîñü ëþòà íåäóãà, –

É òîé íà î÷àõ òàêè â íàñ, íà÷å ãð³ì éîãî ðàïòîì óäàðèâ,

Ïàäàº; ç óñò éîìó ï³íà ñò³êàº, òðåìòèòü óâåñü, ñòîãíå,

Ìàðèòü, ñóäîìà âñüîãî éîãî çâîäèòü, â³í äèõàº âàæêî,

Íå ð³âíîì³ðíî; çäðèãàþ÷èñü, ìàðíî íàòðóäæóº ò³ëî.

×è íå òîìó, ùî, ðîçøàðïàíà áîëåì, ïî âñ³ì éîãî ò³ë³

Ï³íèòüñÿ çðóøåíà ç ì³ñöÿ äóøà, íà÷å çäèáëåíå ìîðå

Â ÷àñ, êîëè áóéí³ â³òðè çàâçÿëèñÿ éîãî ðîçìåòàòè?

Çîéêè çðèíàþòü òîä³, áî âñå ò³ëî, óñ³ éîãî ÷ëåíè –

Â ëåùàòàõ áîëþ é òîìó, ùî ðîçáóðõàí³ ãîëîñó ò³ëüöÿ

Ðîºì ãóñòèì êð³çü óñòà âèâåðãàþòüñÿ, âèõ³ä äëÿ ñåáå,

Çâè÷íèé çíàõîäÿ÷è øëÿõ, – òàê áè ìîâèòè, áèòó äîðîãó.

Òüìàðèòüñÿ ðîçóì, áî äóõ ³ äóøà, ïîòðÿñ³ííÿ çàçíàâøè,

500

Ìîâ êàëàìóòÿòüñÿ ³, ÿê ïîÿñíþâàâ ÿ, ðîç’ºäíàâøèñü,

Äðîáëÿòüñÿ, – ¿õ ïîðîçêèäóâàòü õî÷å öÿ æ ñàìà îòðóòà.

À ÿê â³äñòóïèòü ïðè÷èíà õâîðîáè ³ ãîñòðà âîëîãà,

479

Тіт Лукрецій Кар

Ùî ðîç’¿äàëà òà íèùèëà ò³ëî, ó ñõîâ ñâ³é â³ä³éäå, –

Õâîðèé, õèòàþ÷èñü, ïðîáóº âñòàòè íà íîãè òðåìòëèâ³,

É ò³ëüêè îòðèìàâøè äóøó íàçàä, â³í ïðèõîäèòü äî òÿìè.

Òîæ, êîëè äóõ ³ äóøà, íàâ³òü áóäó÷è â íàøîìó ò³ë³,

Ñò³ëüêè ñòðàæäàíü çàçíàþòü ³ òàê ¿õ ðîçøàðïàòè ìîæå,

ßê æå, ïîäóìàé, âîíè ïîçà ò³ëîì ìîãëè á ³ñíóâàòè,

Â ò³é íåçàõèùåí³é õëàí³ ïîâ³òðÿí³é, íà â³òðîâ³íí³?

Òà íàâ³òü òå, ùî íàø ðîçóì ë³êóºòüñÿ ç ò³ëîì íàð³âí³,

Ùî ë³êóâàëüíå ìèñòåöòâî, ÿê âèäíî, ïîòð³áíå é äëÿ íüîãî, –

Ùå îäíà ÿâíà îçíàêà òîãî, ùî æèòòÿ éîãî – ñìåðòíå.

Âðåøò³, ïîòð³áíî æ òàêè ùîñü äîäàòè, ùîñü – ïåðåëàäíàòè

×è â³ä çàãàëüíî¿ ñóìè â³äíÿòü, êîëè õòîñü çàõîò³â áè

Ñòàí ñâîãî äóõó çì³íèòü àáî æ áóäü-ÿêó ³íøó á óçÿâñÿ

Ð³÷ îä ïðèðîäè ¿¿ â³äõèëèòè ó òîé á³ê ÷è äðóãèé.

Ùî æ íåñìåðòåëüíå, – òå æîäíèõ â ñîá³ ïåðåì³ùåíü íå òåðïèòü;

Òóò, ÿê òî êàæóòü, óæå í³ äîäàòü, í³ â³äíÿòü íåìîæëèâî,

Áî æ óñå òå, ùî ç ãðàíèöü ñâî¿õ, ïåðåì³íèâøèñü, âèõîäèòü,

Êîæíîãî ðàçó º ñìåðòþ òîãî, ÷èì áóëî âîíî ùîéíî.

Òîæ, ÷è õâîð³º íàø äóõ, ÷è äàþòü éîìó ë³êè ïîëåãê³ñòü, –

Öå éîãî ñìåðòíîñò³, ùå ðàç ï³äêðåñëþþ, ïåâíà îçíàêà.

Áà÷èø, ÿê ðîçóì òâåðåçèé íà êîæíîìó êðîö³ ñóïðîòè

Õèáíîãî â÷åííÿ âñòàº, íå äàº éîìó æîäíîãî õîäó,

Ïåðåêðèâàþ÷è çâ³äñè ³ çâ³äòè äîðîãó ïîìèëö³.

Áà÷èìî, âðåøò³, íå ðàç, ÿê ëþäèíà ïîìàëó â³äõîäèòü

² â³ä÷óòòÿ, ïðèòàìàíí³ æèòòþ, ïîñòóïîâî âòðà÷àº.

Ñïåðøó íà ñòîïàõ ó íå¿ ³ í³ãò³ ñèí³þòü, ³ ïàëüö³,

Ïîò³ì ³ ñòîïè, é ãîë³íêè ìåðòâ³þòü, à äàë³ âñ³ì ò³ëîì

Òÿãíóòüñÿ âãîðó õîëîäíî¿ ñìåðò³ ñë³äè ñèíþâàò³.

Øêîäè é äóøà çàçíàº: íåìîæëèâî ¿é ö³ëîþ âèéòè

Ç ò³ëà â ÿêóñü îäíó ìèòü, òîæ ïîãîäüñÿ: âîíà – óìèðóùà.

Òà ïðèïóñò³ì, ùî äóøà çâ³äóñ³ëü ïîñòÿãàòè ñïðîìîæíà

Êðèõ³òí³ ïåðâí³ ñâî¿, â îäíîìó çîñåðåäèâøèñü ì³ñö³,

Ç ò³ëà âñüîãî ëèø òóäè â³ä÷óâàííÿ æèòòºâå â³äâ³âøè, –

Çíà÷èòü, òå ì³ñöå, â ÿêîìó äóøà çàðî¿ëàñü òàê ãóñòî,

Ìóñèëî á ³ â³ä÷óòòÿì âèð³çíÿòèñÿ çíà÷íî ãîñòð³øèì.

Íó, à ùî ì³ñöÿ òàêîãî íåìà, òî äóøà, êàæó ùå ðàç,

Ãåòü âèë³òàº, ðîçøàðïàíà, é òóò æå, ðîçñ³ÿâøèñü, ãèíå.

Íàâ³òü êîëè á ÿ ñõîò³â, ïðèºäíàâøèñü äî õèáíî¿ äóìêè,

Â³ðèòè â òå, ùî äóøà äåñü êëóáêîì ìîæå çáèòèñü ó ò³ë³

Òèõ, ùî â³äõîäÿòü, ïîìàëó âìèðàþ÷è, ç á³ëîãî ñâ³òó, –

Âèçíàòè âñå æ ³ òîä³ á äîâåëîñü, ùî âîíà – òàêè ñìåðòíà,

Òàê. Áî ð³çíèö³ íåìà, ÷è çíèêàº, ðîçâ³ÿíà â³òðîì,

×è, ïîñòÿãàâøè äð³áí³ ñâî¿ ò³ëüöÿ â îäíå ÿêåñü ì³ñöå,

Âñÿ ö³ïåí³º, êîëè ïåðåä ñìåðòþ â ëþäèíè âñå á³ëüøå

Áðàêíå ÷óòòÿ, à æèòòÿ çîñòàºòüñÿ âñå ìåíøå òà ìåíøå.

480

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì