Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Äàë³. Îñê³ëüêè íàø ðîçóì – öå ò³ëà ÷àñòèíà, ùî çàâæäè

Ïåâíå, âñòàíîâëåíå ì³ñöå çàéìàº, ÿê âóõà ÷è î÷³,

550

×è ÿêåñü ³íøå ç ÷óòò³â, ùî æèòòÿì íåïîä³ëüíî êåðóþòü,

², êîëè çâàæèø íà òå, ùî í³ â³÷³, í³ ðóêè, í³ í³çäð³

Æèòè áåç íàñ, àí³ òåæ â³ä÷óâàòè í³÷îãî íå ìîæóòü,

Ëèø ðîçïàäàþòüñÿ, òë³ííþ ñòàþòü ó êîðîòêîìó ÷àñ³,

Çíà÷èòü, ³ äóõ íå áóâà áåç ëþäèíè, áåç ò³ëà, ùî ñëóæèòü,

Ìîæíà ñêàçàòè, çà ïîñóä éîìó ÷è çà ð³÷ ÿêóñü ³íøó,

Ùå íåðîçðèâí³øå ç ò³ëîì ïîâ’ÿçàíó, – òóò óÿâèòè

Ìîæåø áóäü-ùî, áî ì³æ íèìè íàïðàâäó ãëèáîêå ºäíàííÿ.

Âðåøò³, æèòòºâ³ ñïðîìîæíîñò³ äóõó ³ ò³ëà ëþäèíè

Ò³ëüêè â ò³ñíîìó çâ’ÿçêó âèÿâëÿþòüñÿ é ä³ÿòè ìîæóòü.

Äóõó ïðèðîäà áåç ò³ëà, ñàìà ïî ñîá³, âæå íå ãîäíà

Ðóõè æèòòºâ³ òâîðèòü, òàê ³ ò³ëî, ïîçáàâëåíå äóõó,

Í³ ïîòðèâàòè, àí³ â³ä÷óòòÿìè âò³øàòèñü íå â ñèë³.

Ùå îäèí ïðèêëàä: ÿê âèðâàíå ç êîðåíåì îêî íå ìîæå,

Ç ò³ëîì óñ³ì ðîçëó÷èâøèñü, ïîáà÷èòè æîäíî¿ ðå÷³,

Òàê îò ³ äóõ, ³ äóøà í³ íà ùî ïîîäèíö³ íå çäàòí³.

É äèâà íåìà òóò; áî ¿õ, ùî ïî æèëàõ ðîçñ³ÿí³ âñþäè,

Íóòðîùàõ, íåðâàõ, ê³ñòêàõ, óñå ò³ëî òðèìàº, ìîâ ïîñóä.

Îò ³ íå ìîæóòü ¿õ ïåðâîíà÷àòêè íà â³äñòàíü âåëèêó

Â³ëüíî â³äñêî÷èòè; çàìêíåí³ â íüîìó, âîíè òàêèì ÷èíîì

Äî â³ä÷óòòºâèõ çâåðòàþòüñÿ ðóõ³â, íà ùî ïîçà ò³ëîì,

Õàé-íî ¿õ âèøòîâõíå ñìåðòü ó ïîâ³òðÿ, âîíè âæå íå çäàòí³,

Áî æ íå òàêó çâ³äóñ³ëü, ðîçïîðîøåí³, ìàþòü ï³äòðèìêó.

Ò³ëîì, ³ñòîòîþ, âðåøò³, ïîâ³òðÿ íàçâè, ÿêùî â íüîìó

Âòðèìàòèñü ìîæå äóøà é ïîâòîðèòè òàê³ æ ñàì³ ðóõè,

Ùî é ïåðåä òèì ¿õ ó ì’ÿçàõ áóäèëà òà â ö³ëîìó ò³ë³.

Ñë³ä, îòæå, âèçíàòè ùå ðàç ³ ùå ðàç: êîëè ðîçïàäåòüñÿ

Âñÿ îáîëîíêà ò³ëåñíà é ìàéíå ç íå¿ ïîäóâ æèòòºâèé,

Òî íåîäì³ííî äóøà ïðîïàäå òîä³ é äóõó ÷óòëèâ³ñòü,

Àäæå îäíà ¿õ ïîâ’ÿçóº – ò³ëî òà äóøó – ïðè÷èíà.

Âò³ì, ÿêùî ò³ëî ðîçëóêè ç äóøåþ çíåñòè íå ñïðîìîæíå

² çàãíèâàº, ãèäêèé äîâêðóãè ðîçñ³âàþ÷è ñìîð³ä,

Ùî æ ñóìí³âàºøñÿ òóò, ùî, çðèíàþ÷è ç ñàìîãî ñïîäó,

Ñèëà äóøåâíà ìîâ äèì ðîçâ³âàºòüñÿ â ïîäóâàõ â³òðó

É ùî, ïîòðÿñ³ííÿ òàêîãî çàçíàâøè, ó ãíèëü îáåðíóâøèñü,

Âàëèòüñÿ ò³ëî, áî äåñü àæ íà äí³ éîãî ç ì³ñöÿ ñõèòíóëàñü

Êîæíà ï³äâàëèíà, ò³ëüêè-íî ñòàëà äóøà ïðîðèâàòèñü

×åðåç ñóãëîáè, øëÿõè òà ïðîâóëêè, êð³çü ïîðè, ùî íèìè

Âñ³ÿíå ò³ëî ëþäñüêå? Íå îäèí, îòæå, ìàºø ïðàâäèâèé

Äîêàç òîãî, ùî äóøà, ðîçïîä³ëåíà â ò³ë³, âèõîäèòü

×åðåç óñ³ éîãî ÷ëåíè é ðàí³ø òàêè â ò³ë³ ñàìîìó

Ðâåòüñÿ, òîíêà, íà øìàòêè, à ïîòîìó ùåçàº â ïîâ³òð³.

Íàâ³òü òîä³, ÿê çà ðèñó æèòòÿ âîíà ùå íå ñòóïèëà,

481

Тіт Лукрецій Кар

Âèäíî, çàçíàâøè ÿêî¿ñü á³äè, çàíåïàñòè ãîòîâà,

Õî÷å ïîäàòèñÿ ãåòü, ðîçëó÷èòèñÿ ç ò³ëîì íàçàâæäè;

Ñàìå òîä³ çàâìèðàº ëèöå, íà÷å â ñìåðòíó ãîäèíó,

Â ò³ë³ – êðîâèíêè íåìà; îìë³âàº ³ íèêíå ëþäèíà.

Êàæóòü: ó êîãîñü äóøà íå íà ì³ñö³ àáî ö³ëêîâèòî

Äóõîì óïàâ õòîñü, òîä³-òî é çàõîäÿòüñÿ âñ³ ìåòóøëèâî

Âòðèìàòü îñòàíí³é çâ’ÿçîê, ùî ëþäèíó ç æèòòÿì ùå ºäíàº.

600

Áî æ ïîòðÿñàþòüñÿ âàæêî â òîé ÷àñ ³ äóøà íàøà, é ðîçóì

Àæ äî îñíîâ, îáâàëèòèñÿ áóäü-êîëè ç ò³ëîì ãîòîâ³,

Õàé-íî ÿêàñü õî÷à á òð³øêè ïîâàæí³øà çàéäå ïðè÷èíà.

Òî ÷è é òåïåð íå ïîâ³ðèø ó òå, ùî, ö³ëêîì áåççàõèñíà,

Âèïëèâøè ç ò³ëà â ïîâ³òðÿí³ îáøèðè, êð³âë³ ïîçáóâøèñü,

Íàøà äóøà ïðîòðèâàòè îêðåìî íå òå ùî ñòîë³òòÿ

×è áåçêîíå÷í³ â³êè – íàéêîðîòøî¿ ìèò³ íå çìîæå?

Òà é ïîìèðàþ÷è, ìàáóòü, í³õòî íå â³ä÷óâ, ùî ðàïòîâî

Ç ö³ëîãî ò³ëà äóøà íåïîøêîäæåíà âèéøëà íàçîâí³,

Ñïåðøó ïðîéøîâøè â ãîðòàíü, à òîä³ – ÷åðåç ãîðëî ìàéíóâøè;

Í³. Äå ðîçì³ùåíà, – òàì ³ ìàë³º âîíà, çàíèêàº.

ßê â³ä÷óòòÿ íàøå áóäü-ÿêå ³íøå: ïîãàñíóòè ìóñèòü,

Íå çàëèøàþ÷è ì³ñöÿ ñâîãî. Áóâ áè ðîçóì áåçñìåðòíèé –

Íå íàð³êàâ áè àæ òàê, ùî, âìèðàþ÷è, ìóñèòü ðîçêëàñòèñü,

Ëèø, ÿê ³ç øê³ðè ñâîº¿ çì³ÿ, âèïîâçàâ áè íàçîâí³.

Âðåøò³, ÷îìó íàøà äóìêà, íàø äóõ íå çðèíàþòü í³êîëè

Í³ â ãîëîâ³, í³ â ðóêàõ, í³ â íîãàõ, ò³ëüêè ïåâíó îñåëþ,

Îáëàñòü â óñ³õ íàñ, ëþäåé, ³ ïîñò³éíó, é îêðåñëåíó ìàþòü?

×è íå òîìó, ùî äëÿ êîæíîãî ç îðãàí³â ì³ñöå îêðåìå,

Äå á â³í ðîäèâñü, à ïîòîìó çðîñòàâ, îäñòóïèëà ïðèðîäà,

É òàê ðîçïîä³ëåí³ ð³çí³ ò³ ÷ëåíè æèâîãî ñòâîð³ííÿ,

Ùî íå çì³íèòü óæå ¿õíüîãî ñòàëîãî ëàäó í³êîëè?

Òàê îò ³ éäå âñå â ïîðÿäêó ñò³éêîìó: í³ ñèëà âîãíåííà

Íå âèíèêàº ç âîäè, àí³ ç ïîëóì’ÿ – ë³ä íå ïîñòàíå.

Äàë³. ßêùî ïðèïóñòèòü, ùî äóøà òàêè ñïðàâä³ áåçñìåðòíà,

Ùî â³ä÷óâàòè ñïðîìîæíà âîíà ïîçà ìåæàìè ò³ëà, –

Ï’ÿòü â³ä÷óòò³â, ÿê íà äóìêó ìîþ, ¿é ïîòð³áíî íàäàòè,

ßê-áî ³íàêøå ìîãëè á ìè ñîá³ óÿâèòè, ùî äóø³

Äåñü ó ãëèáèíàõ, óçäîâæ Àõåðîíòó ïîíóðîãî áðîäÿòü?

Òàê ³ ïèñüìåííèêè äàâí³, é ìèòö³ çàëþáêè çîáðàæàëè

Äóø³ ïîìåðëèõ – íàä³ëåí³ çàâæäè âñ³ìà â³ä÷óòòÿìè,

Õî÷ ó äóø³ ïîçà ò³ëîì í³ âóõ, í³ î÷åé íå áóâàº,

Í³ ÿçèêà, í³ ðóêè, àí³ íîñà. Âèñíîâóéìî: äóø³

Í³ â³ä÷óâàòè ñàì³ ïî ñîá³, í³ òðèâàòè íå ìîæóòü.

Âò³ì, êîëè ìè â³ä÷óâàºìî òå, ùî â óñ³ì íàø³ì ò³ë³

Ãðàº æèòòºâå ÷óòòÿ, ùî äóøà éîãî ïîâíèòü ïî â³íöÿ,

Òî, ÿêùî ðàïòîì óäàð áëèñêàâè÷íèé âåëèêî¿ ñèëè

Ìàõîì îäíèì ðîç÷àõíå éîãî íàâï³ë, íà äâ³ ïîëîâèíè,

482

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Òóò æå, áåç æîäíîãî ñóìí³âó, ä³ëèòüñÿ ðàçîì ³ç ò³ëîì

Òàêîæ äóøà, – ï³ä óäàðîì ðîçêîëåíà ïîïîëîâèí³.

Ùî æ ðîçêîëîòèñÿ ìîæå é íà ê³ëüêà ÷àñòèí ðîç³éòèñÿ,

Òå â³äìîâëÿº ñîá³, ùî ö³ëêîì î÷åâèäíî, â áåçñìåðò³.

Êàæóòü, ñåðïàìè îñíàùåí³, ãð³çí³ â áîþ êîë³ñíèö³,

Â ãóùó âîðîæîãî â³éñüêà âðèâàþ÷èñü, òåïë³ îä êðîâ³,

Êîñÿòü ëþäåé – ³ òðåìòÿòü íà çåìë³ òî îäð³çàí³ ùîéíî

Ðóêè, òî íîãè, õî÷ ò³, êîãî çðàíåíî, é íå â³ä÷óâàþòü

Áîëþ: ¿õ ðîçóì íå âñòèã ùå ñïðèéíÿòè ìèòòºâîãî ëèõà,

É, ïîêè ùå äóõ çàïîëîíåíèé áîºì, ïîðàíåíèé âî¿í

Ðåøòîþ ò³ëà ñâîãî äî ïîáî¿ùà ðâåòüñÿ, äî âáèâñòâà.

×àñòî íå ìàþ÷è é ãàäêè ïðî òå, ùî éîãî ë³âó ðóêó

650

É ùèò ó í³é õèæ³ ñåðïè ï³ä êîëåñà, êîïèòà æáóðíóëè.

Äåõòî ãðîçèòü, íàñòóïàº íà âîðîãà âæå... áåç ïðàâèö³,

²íøèé, ïîçáóâøèñü íîãè, íàìàãàºòüñÿ âñòàòè, à ïîðÿä –

Ïàëüöÿìè, ùå íå çàâìåðøè, âîðóøèòü íîãà éîãî âëàñíà.

Ñòÿòà ç æèâèõ ùå ïëå÷åé ãîëîâà é íà çåìë³ íå çìèêàº

Ëþòèõ î÷åé, çàïàëüíèé çáåð³ãàþ÷è âèðàç îáëè÷÷ÿ,

Ïîêè é âîíà ñâîþ ÷àñòêó äóø³ íå â³ääàñòü äî îñòàíêó.

Á³ëüøå ñêàæó: ÿêùî ãð³çíó ñâî¿ì ÿçèêîì ìèãîòëèâèì,

Ò³ëîì äîâæåííèì, ï³äíÿòèì õâîñòîì òè çì³þ íà ÷èñëåíí³

Êóñíèêè âçÿâñÿ á ìå÷åì ïîñ³êòè, òî ïîáà÷èâ áè: êîæåí

Êóñíèê òîé, ùîéíî â³äòÿòèé, îêðåìî çâèâàºòüñÿ é çåìëþ

Çðîøóº ñîêîì îòðóòè ñòðàøíî¿, ùî ç ðàíè ñî÷èòüñÿ;

Íó, à ñàìà âîíà, ò³ëüêè á çà ìóêó õî÷ òàê îä³ìñòèòè,

Ïàùåþ â ñâ³é-òàêè õâ³ñò ðàç ó ðàç íàö³ëÿºòüñÿ, õèæà.

Ñêàæåìî, îòæå, ùî â êîæí³ì îáðóáêîâ³ ìàº îñåëþ

Ö³ëà, îêðåìà äóøà? ßêùî òàê, òî âèñíîâóâàòü ìóñèì,

Ùî íå îäíà â ò³é ³ñòîò³ äóøà, – ùî áóëî ¿õ áàãàòî.

Òîæ ï³äñóìóéìî: ùî ç ò³ëîì óòâîðþº ö³ë³ñòü ºäèíó, –

Ä³ëèòüñÿ ç íèì, ³ òîìó-òî îäíå, ÿê ³ äðóãå, – âìèðóù³,

Äðîáëÿòüñÿ-áî íà áàãàòî ÷àñòèíîê â îäíàêîâ³é ì³ð³.

Âò³ì, êîëè ñïðàâä³ â ïðèðîä³ ñâî¿é äóøà – íåñìåðòåëüíà

² êîæåí ðàç ó íàðîäæåíå ùîéíî âïë³òàºòüñÿ ò³ëî,

Òî ïàì’ÿòàòè ïîâèíí³ á ìè òå, ùî ðàí³ø â³äáóâàëîñü,

Õî÷ áè ÿêèéñü îä ðàí³ø ïåðåæèòîãî ñë³ä íàì ëèøèâñÿ.

Áî, ÿêùî çìîãà òà ñèëà äóø³ ï³äóïàëè íàñò³ëüêè,

Ùî ç ¿¿ ïàì’ÿò³ âèïàëè âñ³ íàø³ ä³¿ êîëèøí³, –

Ñòàí öåé, çäàºòüñÿ ìåí³, âæå íå äóæå äàëåêèé îä ñìåðò³.

Ìóñèìî, âèçíàòè: äóø³ êîëèøí³ â ñâ³é ÷àñ íåîäì³ííî

Çãèíóëè; ò³, ùî òåïåð º íà ñâ³ò³, – òåïåð íàðîäèëèñü.

Äàë³. Êîëè á ëèø òîä³, êîëè ò³ëî âæå çîâñ³ì ãîòîâå,

Âõîäèòè â íàñ ìàëè çâè÷àé ñïðîìîæíîñò³ äóõó æèòòºâ³,

Â ìèòü, êîëè ðîäèìîñü ìè, âèðèíàºì äî îáð³¿â ñâ³òëà,

Òî íå ìîãëà á ðîçâèâàòèñü äóøà, ÿê öå áà÷èìî, ç ò³ëîì,

483

Тіт Лукрецій Кар

² ç óñ³ìà éîãî ÷ëåíàìè çì³øàíà, é ç êðîâ’þ ñàìîþ, –

Íà÷å ó êë³òö³ ÿê³éñü, îäèíîêî á òîä³ ïðîæèâàëà,

Ò³ëüêè äëÿ ñåáå, õî÷à â³ä÷óòòÿì òàêè ïîâíèëà á ò³ëî.

Ùå ðàç êàæó: íå ââàæàé, ùî íàðîäæåííÿ äóø³ íå çíàþòü,

Ùî íå ñòîñóþòüñÿ ¿õ óñåâëàäíî¿ ñìåðò³ çàêîíè.

Òà ïðèïóñò³ìî, ùî äóø³ â ò³ëà íàø³ âõîäÿòü ³ççîâí³.

Òî â ãîëîâ³ íå âêëàäàºòüñÿ, ÿê öå âîíè ì³æ ñîáîþ

Òàê ïîñïë³òàòèñü ìîãëè. Î÷åâèäí³ñòü – íàéêðàùå ïîòâåðäèòü,

Àäæå äóøà â óñ³ íóòðîù³ é íåðâè íàñò³ëüêè ïðîíèêëà,

Íàâ³òü ó æèëè é ê³ñòêè, ùî ÷óòòÿ íå ïîçáàâëåí³ é çóáè:

×àñòî áîëÿòü, à íå ðàç ¿õ àæ ëîìèòü, êîëè ïðèïàäàºø

Äî äæåðåëà ÷è, áóâà, íà ï³ùèíêó íàòðàïëÿòü ó õë³á³.

Îòæå, òàê ãëèáîêî âïë³âøèñü ó ò³ëî, äóøà, î÷åâèäíî,

Ö³ëîþ âèéòè í³ÿê íå çäîëàº, áî ¿é íå çâ³ëüíèòèñü

Îä ñóõîæèëë³â óñ³õ, îä ê³ñòîê òà ñóäèí óñ³ëÿêèõ.

Ìîæå, çäàºòüñÿ òîá³, ùî äóøà, â íàñ ïðîíèêíóâøè ççîâí³,

Çâèêëà ïî âñ³õ íàøèõ ÷ëåíàõ, íåìîâ ð³äèíà, ðîçïëèâàòèñü,

700

Òî ùå ñêîð³øå, ðîç÷èíåíà â ò³ë³, çîòë³º ç íèì ðàçîì:

Ùî ðîçïëèâàºòüñÿ, – òå, ðîçïàäàþ÷èñü, ãèíóòè ìóñèòü,

Äðîáèòüñÿ, îòæå, äóøà é ÷åðåç ïîðè âèõîäèòü ³ç ò³ëà.

ßê, óâ³éøîâøè â óñ³ íàø³ íóòðîù³ é îðãàíè, ¿æà

Òàì ðîçêëàäàºòüñÿ é äàë³ âæå â ³íø³é ³ñíóº ïðèðîä³,

Òàê îò ³ äóõ ³ äóøà, õî÷ ÿê³ áóëè á ö³ë³ñí³ é ÷èñò³,

Â íîâîíàðîäæåí³ì ò³ë³, ïëèâê³, ðîçïàäàþòüñÿ òóò æå;

¯õí³ ÷àñòêè íà÷å êð³çü íåïîì³òí³ òðóáêè-âîëîñèíêè

Â ò³ëî âïàäàþòü, ³ òàì ³ç íèõ òâîðèòüñÿ äóõó ïðèðîäà,

Òà, ùî òåïåð íàøèì ò³ëîì êåðóº, ïîñòàëà ç ò³º¿,

Ùî, ïî âñüîìó îðãàí³çìó ðîçïëèâøèñÿ, çãèíóëà ùîéíî.

Â êîæíî¿, îòæå, äóø³, ÿê öå áà÷èìî ç äîêàç³â íàøèõ,

ªñòü ³ íàðîäæåííÿ äåíü, ìóñèòü áóòè ³ äåíü ¿¿ ñìåðò³.

Ùå ïîì³ðêóéìî, ÷è ç ïåðâí³â äóø³ çàëèøàºòüñÿ äåùî

Â ìåðòâîìó ò³ë³, ÷è í³. ßêùî º âîíè â íüîìó, ëèøèëèñü,

Òî ïðî áåçñìåðòÿ äóø³ òîä³ é ìîâè íåìà, àäæå ò³ëî

Ìîæå ïîêèíóòü âîíà, ò³ëüêè ïåâíî¿ âòðàòè çàçíàâøè.

Íó, à ÿêùî, çáåð³ãàþ÷è ö³ë³ñòü, âèõîäèòü ³ç íüîãî,

Æîäíîãî ïåðâíÿ ñâîãî íå çîñòàâèâøè òàì, òî çâ³äê³ëü æå

Â ò³ë³, ùî âæå çàãíèâà, ÷åðâ’ÿê³â íàáèðàºòüñÿ ñò³ëüêè?

Çâ³äêè, ñêàæè, òàêà ñèëà ñòâîð³íü òèõ áåçêðîâíèõ, áåçêîñòèõ,

Ùî çàïîëîíþþòü íóòðîù³, ñìîðîäó ïîâí³, íàáðÿêë³?

Â³ðèø, ìîæëèâî, ùî ççîâí³ â ÷åðâó ïðîòèñêàþòüñÿ äóø³,

Êîæíà – îêðåìå çàéìàþ÷è ò³ëî, é íå õî÷åø ïðè òîìó

Çíàòè, ÷îìó æ öå òóäè ì³ð³àäàìè äóø³ îïëèâëèñÿ,

Çâ³äêè îäíà â³ä³éøëà? Âèíèêàº òóò, ìàáóòü, ïèòàííÿ,

Ã³äíå òîãî, ùîá íàä íèì òè ïîäóìàâ ³ âèÿñíèâ îñü ùî:

×è, ìîâ íà ëîâàõ, ò³ äóø³ âèñòåæóþòü, êîæíà – äëÿ ñåáå,

484

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ïåðâí³ ÷åðâè, ùîá ñàìèì æå ñîá³ çáóäóâàòè äîì³âêó,

×è âæå â ãîòîâ³ ò³ëà ïðîñëèçíóòè ¿ì õèòðî âäàºòüñÿ?

Ò³ëüêè íàâ³ùî ¿ì òà ìåòóøíÿ é çàïîïàäëèâà ïðàöÿ –

Íå ïîÿñíèø, äàëåá³: áåç òóðáîò æå, ïîçáóâøèñÿ ò³ëà,

Ïóðõàþòü, – ùî ¿ì òîä³, ÷è õâîðîáè, ÷è õîëîä, ÷è ãîëîä?

Ñàìå íà ò³ëî ò³ ëèõà ÷èãàþòü; ïîºäíàíà ç ò³ëîì,

Òåðïèòü îä íèõ ³ äóøà, íå îäí³é ç íèì á³ä³ ï³ääàºòüñÿ.

Òà ïðèïóñò³ì, ùî äóø³ òàêè âèã³äíî äëÿ ïðîæèâàííÿ

Ò³ëî ñîá³ çàâåñòè, àëå ÿê ¿é íà öå ñïðîìîãòèñÿ?

Ùî íå êàæè òóò, à ò³ë ñîá³ äóø³ òàêè íå áóäóþòü.

Íå ïðîêðàäàºòüñÿ æîäíà äóøà é äî ãîòîâîãî ò³ëà,

Áî íå ñïëåëèñÿ á òàê òîíêî âîíè, íå òâîðèëè á óêóï³

Ö³ë³ñòü ºäèíó, â ÿê³é ³ ÷óòòÿ âèÿâëÿºòüñÿ ñï³ëüíå.

Âðåøò³, ÷îìó êðîâîæåðíèì ïîðèâîì îäâ³êó â³äîìèé

Ëåâ’ÿ÷èé ð³ä; ÷îìó ëèñ – íàéï³äñòóïí³øèé; îëåíÿ ïðóäê³ñòü –

Éäå â³ä áàòüê³â; ÷îìó ñòðàõ ï³äãàíÿ éîãî – áàòüê³âñüêèé ñïàäîê?

Íó ³ âñ³ ³íø³ âëàñòèâîñò³ é ðèñè – ÷îìó â³ä äèòèíñòâà

Â ò³ë³ ñòâîð³ííÿ, ó âäà÷³ éîãî ïðîñòóïàþòü âèðàçíî?

×è íå òîìó òàê áóâàº, ùî áóäü-ÿêå ñ³ì’ÿ, ñ³ìåéñòâî

Ïåâíèé íåñå â ñîá³ äóõ, ùî ðîñòå ëèøå ç ò³ëîì ó ïàð³?

Ñìåðò³ íå çíàëà á äóøà, ùîðàç â ³íøå âñòóïàþ÷è ò³ëî, –

Çâè÷à¿ ð³çíèõ ³ñòîò áåç óïèíó, áåçëàäíî á ì³íÿëèñü:

750

Â³ä ðîãîíîñíîãî îëåíÿ ÷àñòî ò³êàëè á ñîáàêè

Íàâ³òü ïîðîäè ã³ðêàíñüêî¿; òðåïåòíî â ïîäóâàõ â³òðó

Ãåòü óò³êàâ áè êîðøàê, îääàë³ê ñïîñòåð³ãøè ãîëóáêó;

Ëþäè áåçãëóçä³ áóëè á, íàáèðàëèñÿ á ðîçóìó – çâ³ð³.

Òîæ ïîìèëÿþòüñÿ ò³, õòî ââàæàº, ùî, â ³íøå ââ³éøîâøè

Ò³ëî, çì³íèâøèñü ñàìà, íåâìèðóù³ñòü äóøà çáåð³ãàº:

Í³. Ùî ì³íÿºòüñÿ, – ëàä ñâ³é ïîðóøóº, éäå äî çàãèíó.

Ïåðåì³ùàþòüñÿ é êðèõòè äóø³, ñòàþòü â ³íø³ì ïîðÿäêó,

Çíà÷èòü, ïîðóøóþòü ëàä ñâ³é, ðóéíóþòüñÿ â ö³ëîìó ò³ë³,

Ùîá ³ çàãèíóòè ç íèì, ÿê íàñòàíå ïîðà, âñ³ì, äî ðåøòè.

Ñêàæóòü, ìîæëèâî, ùî äóø³ ëþäåé – ó ëþäñüê³, íå òâàðèíí³

Âõîäÿòü ò³ëà, çàïèòàþ, îäíàê: “À ÷îìó æ ³ç ðîçóìíèõ

Ðàïòîì äóðíèìè ñòàþòü, ÷îìó æîäíå õëîï÷à – íå ðîçâàæíå

(Çâ³ñíî æ, òîìó, ùî ïîâ’ÿçàíå ç ïåâíèì ñ³ìåéñòâîì ³ ñ³ì’ÿì),

² íå òàêå ðîçòîðîïíå ëîøà, ÿê äîçð³ë³ âæå êîí³?”

“Â ò³ë³, äð³áí³ì ùå, äð³áí³øàº é ðîçóì” – òàêèé, ïåâíî, áóäå

Âèêðóò îñòàíí³é. Àëå, ÿêùî òàê, òîä³ âñå æ íåîáõ³äíî

Âèçíàòè ñìåðòí³ñòü äóø³, àäæå â ò³ë³ çì³íèëàñü íàñò³ëüêè,

Ùî í³ æèòòÿ íå çãàäàº â÷îðàøíüîãî, í³ â³ä÷óâàííÿ.

Âò³ì, ÷è ìîãëà á âîíà, â ñèëó âáèâàþ÷èñü íå ñàìîòîþ –

Ðàçîì ³ç ò³ëîì, íà çð³ë³ñòü ñâîþ ñïîä³âàòèñü êâ³òó÷ó,

Ñï³ëüíî¿ íå ïîä³ëÿþ÷è ç íèì îä íàðîäæåííÿ äîë³?

Âðåøò³, ÷îìó òàê ïîñï³øíî âòåêòè õî÷å ç ÷ëåí³â ñòàðå÷èõ?

485

Тіт Лукрецій Кар

Ìîæå, áî¿òüñÿ, ùî çàìêíåíà áóäå â ñòðóõë³ëîìó ò³ë³,

Ùî äîâãîë³òòÿì ï³äòî÷åíèé ä³ì êîëèñü ïðÿìî íà íå¿

Çâàëèòüñÿ? Ñòðàõ öåé, îäíàê, – àæ í³ÿê íå îçíàêà áåçñìåðòÿ.

² ÷è íå ñì³õ, êîëè äóø³ ïðè ìèëèõ Âåíåð³ îá³éìàõ

Òà ïðè íàðîäæåíí³ ð³çíèõ ³ñòîò äîîêîëà þðìëÿòüñÿ

Ó íåç÷èñëåíí³ì ÷èñë³? Íåâìèðóùà – íà ò³ëî âìèðóùå

Òàê ³ ÷èãàº ç íèõ êîæíà, ùîá ò³ëüêè, ìîìåíò óëîâèâøè,

Ñïðèòíî â äîì³âêó íîâó – ó ñòâîð³ííÿ ÿêåñü ïðîñëèçíóòè.

Òàê-òî... Õ³áà ùî äîìîâëåí³ñòü º â íèõ, ³ ïåðøîþ â ò³ëî

Ç íèõ ëèøå òà, ùî é íàäëèíóëà ïåðøîþ, âõîäèòè ìîæå,

É íå ïðîïèõàþòüñÿ òàì, äî ñâàðí³ íå äîõîäèòü, äî ñèëè.

Âðåøò³, â åô³ð³ íå çíàéäåø ë³ñ³â; ó ãëèáîêîìó ìîð³ –

Õìàð; íà çåëåíèõ ëóãàõ òè í³êîëè íå âèëîâèø ðèáè;

Â äåðåâ³ – êðîâ³ íåìà; íó, à êàì³íü íå äàñòü òîá³ ñîêó:

Âñå ìàº ì³ñöå ñâîº, äå çðîñòàòü éîìó é áóòè íàëåæèòü.

Òàê îò ³ äóõó ïðèðîäà áåç ò³ëà ðîäèòèñü íå ìîæå,

Í³ ïðîòðèâàòè õî÷ ìèòü ÿêóñü îñòîðîíü ì’ÿç³â òà êðîâ³.

Íó, à ìîãëà á,– òî ñêîð³øå á ñåëèëàñü òîä³ ñèëà äóõó,

×è â ãîëîâ³, ÷è â ðàìåíàõ, ÷è â ï’ÿòàõ – íàéíèæ÷îìó ì³ñö³,

Êîðîòêî êàæó÷è, õî÷ ó ÿê³é áè çðîäèëàñü ÷àñòèí³, –

Âñå æ áóëà á çàâæäè ó ò³é æå ëþäèí³, ó ïîñóä³ ò³ì æå.

Òîæ, êîëè â íàøîìó ò³ë³ º ïåâíå, îçíà÷åíå ì³ñöå,

Äå, î÷åâèäíî, ³ äóõ, ³ äóøà íàø³ ìîæóòü îêðåìî

Ïåðåáóâàòè é ðîñòè, òî òèì ïà÷å íå ìàºìî ïðàâà

Â³ðèòè â òå, ùî òðèâàþòü âîíè é ïîñòàþòü ïîçà ò³ëîì.

Îñü ÷îìó âèçíàòè ñë³ä: êîëè ç ò³ëîì á³äà íåïîïðàâíà, –

Ãîðå é äóø³; ðîçðèâàþ÷èñü, ãèíå â óñ³õ íàøèõ ÷ëåíàõ.

800

Îòæå, âìèðóùå ºäíàòè ç áåçñìåðòíèì, ãàäàòè, ùî ðàçîì

² â³ä÷óâàþòü, ³ ä³þòü âîíè – áîæåâ³ëëÿ, òà é ãîä³.

Ñïðàâä³: ÷è ìîæíà ç³ñòàâèòè ùîñü àæ òàêå íåïîä³áíå,

Ùîñü ïðîòèëåæí³øå, ³ íåñóì³ñí³øå, é íåïîð³âíÿëüíå,

ßê â³÷íîñóùå – ³ç ñìåðòíèì, íåíà÷åáòî ¿ì óäàºòüñÿ

Ñï³ëüíèìè ñèëàìè çíîñèòè íàòèñê æèòòºâî¿ áóð³?

Äàë³. Ùî â³÷íèì ëèøàºòüñÿ, òå àáî ò³ëîì ñóö³ëüíèì

Áóòè ïîâèííî, ùîá êîæåí óäàð â³äáèâàòè, ñòîðîíí³ì

Íå äàþ÷è ïðîáèâàòèñü ò³ëàì ³ âñåðåäèí³ ðâàòè

Ùîíàéò³ñí³ø³ çâ’ÿçêè ì³æ ÷àñòêàìè, – ïðèðîäó òàêèõ îò

Ù³ëüíèõ ìàòåð³¿ ò³ë ðîçãëÿäàëè ìè äåùî ðàí³øå, –

Àáî òîìó â ÷àñîâ³é áåçêîíå÷íîñò³ ìîæå òðèâàòè,

Ùî âçàãàë³ íåäîñÿæíå äëÿ ïîøòîâõ³â, – ìàþ íà äóìö³

Ïðîñò³ð ïîðîæí³é: í³ âäàðèòü éîãî, í³ òîðêíóòèñü íå ìîæíà, –

Àáî, íàðåøò³, òîìó, ùî äîâê³ë íåìà ì³ñöÿ, êóäè á òî

Ðå÷³ ìîãëè â³ä³éòè, òàê áè ìîâèòè, ïîðîçïàäàòèñü,

ßê îòî â³÷íà º ñóìà âñ³õ ñóì ³ íåìà ïîçà íåþ

Ì³ñöÿ, êóäè á óò³êàëè ÷àñòêè ¿¿, é ò³ëà íåìàº,

486

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ùî â³äê³ëÿñü, íà÷å ãð³ì, óâ³ðâàâøèñü, ¿¿ çðóéíóâàëî á.

Íó, à êîëè íàä³ëÿòèìå õòîñü íàøó äóøó áåçñìåðòÿì

Ðàäøå òîìó, ùî íàä³éíî çàõèùåíà â³ä ðóéíóâàííÿ,

Àáî òîìó, ùî äî íå¿ øê³äëèâ³ òîâ÷êè íå äîõîäÿòü,

Àáî òîìó, ùî, äîõîäÿ÷è, ÿêîñü â³äáèò³ áóâàþòü

Ùå ïåðåä òèì, àí³æ ¿õ ðóéí³âíó â³ä÷óâàºìî ä³þ...

Áî íå ëèøå ïðè ò³ëåñí³é íåäóç³ äóøà çíåìàãàº:

×àñòî íàñòèðëèâà äóìêà ïðî òå, ùî â ìàéáóòíüîìó áóäå,

Ñóøèòü ¿¿, – ñêàëàìó÷óº ñòðàõ, äîáèâàþòü òóðáîòè,

Íàâ³òü ìèíóëå ãðèçå: ïðî êîëèøí³ íàãàäóº õèáè.

Øàë, ¿é âëàñòèâèé, äîäàé, íåïðèòîìí³ñòü, ³ ïàì’ÿò³ âòðàòó,

É òå, ùî íå ðàç ïîðèíàº âîíà â ÷îðíîòó ëåòàðã³éíó.

Ñìåðòü äëÿ íàñ, îòæå,– í³ùî; ìè íå ìàºìî ç íåþ íàïðàâäó

Æîäíèõ ñòîñóíê³â, àäæå äîâåëè ìè: äóøà íàøà – ñìåðòíà.

ßê ó ÷àñè, ùî äàâíî âæå ìèíóëè, í³ÿêèõ òðèâîã ìè

Íå â³ä÷óâàëè, êîëè çâ³äóñ³ëü íàì ãðîçèëè ïóí³éö³

Çáðîéíî, êîëè ö³ëèé ñâ³ò ñêîëèõíóâñü îä íåáà÷åíèõ äîñ³

Âîºí æàõíèõ, êîëè íåáà ñêëåï³ííÿ çäðèãíóëîñü âèñîêå

É ëþä ñóìí³âàâñü: äî ÿêîãî ç òèõ äâîõ âîëîä³íü, ùî ç³òêíóëèñü,

Ìóñèòü óñå â³ä³éòè äî îñòàíêó – ìîðÿ é ñóõîäîëè,

Òàê ³ òîä³, êîëè íàñ âæå íå áóäå é íàñòàíå ðîçëóêà

Ò³ëà ç äóøåþ, ùî â ºäíîñò³ òâîðÿòü ëþäñüêó îñîáèñò³ñòü,

Íàì òàêè ñïðàâä³ í³÷îãî íå òðàïèòüñÿ: íàñ-áî íà ñâ³ò³ –

Ùå ðàç êàæó – âæå íå áóäå, í³ùî íàì ÷óòòÿ íå ïîðóøèòü,

Õî÷ áè çì³øàëèñü ìîðÿ ç ñóõîäîëàìè, íåáî – ç ìîðÿìè.

Òà ïðèïóñò³ìî, íàðåøò³, òàêå, ùî, é ïîêèíóâøè ò³ëî,

Äóõ ³ äóøà çáåðåãëè ñâîþ ñèëó – ñâ³é äàð â³ä÷óâàòè, –

Öå íå ñòîñóºòüñÿ íàñ, ùî ëèøå â íåðîçðèâí³ì ñîþç³ –

Ò³ëà é äóø³ – îñîáèñò³ñòü ºäèíó ñïðîìîæí³ òâîðèòè.

Íàâ³òü êîëè ï³ñëÿ íàøî¿ ñìåðò³ â³êè, ïîçáèðàâøè

Íàøó ìàòåð³þ, òàê, ÿê ñüîãîäí³, ¿¿ âïîðÿäêóþòü,

² áóäå ùå ðàç äàðîâàíî íàì ï³ñëÿ òåìðÿâè – ñâ³òëî,

Òî é äî òàêî¿ ïîä³¿ íå áóäå â íàñ æîäíîãî ä³ëà,

Áî æ ïåðåðâàëàñü, êîëè ïîìèðàëè ìè, ïàì’ÿò³ íèòêà.

Áàéäóæå íàì ³ òåïåð, ÷èì ðàí³øå áóëè ìè, é í³êîëè

Íàñ íå ä³éìàº, íå òèñíå äóø³ ç öüîãî ïðèâîäó òóãà.

Ãëÿíü ïîçàä ñåáå ³ çîðîì îêèíü ïëîùèíó íåîçîðó

×àñó, ÿêèé ïðîìèíóâ, óÿâè, â ÿê³ ð³çí³-ïðåð³çí³

Ðóõè âñòóïàëà ìàòåð³ÿ òàì, – îò ³ áóäåø ãîòîâèé

Â³ðèòè â òå, ùî íàñ³ííÿ, ç ÿêîãî ñêëàäàºìîñü íèí³,

Â öüîìó æ ïîðÿäêó, ùî é íàì ïðèòàìàííèé, áóâàëî ðàí³øå,

Ò³ëüêè íå ãîäåí ñÿãíóòè òóäè ïàì’ÿòëèâèé íàø ðîçóì:

Íà ïåðåøêîä³ ïðîâàëëÿì ñòàº íåáóòòÿ, êîëè ðóõè

Ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü áåçëàäí³ áóëè, â³ä÷óòòÿ íå òâîðèëè.

Îòæå, êîëè ïðî ìàéáóòí³ íåùàñòÿ òà ãîðå éäå ìîâà,

487

Тіт Лукрецій Кар

Ìóñèòü .òîä³ áóòè é òîé, ùî íà íüîãî ìîãëè á ò³ ñòðàæäàííÿ

Âïàñòè; êîëè æ âèëó÷àº ¿õ ñìåðòü, ³ñíóâàííÿ â³äíÿâøè

Â òîãî, õòî á ìàâ çà æèòòÿ ñâîãî çâ³äàòè âñ³ îò³ á³äè, –

Çíà÷èòü, ùî æîäíèõ ï³äñòàâ ìè íå ìàºìî ñìåðò³ ëÿêàòèñü,

Ùî íåùàñëèâèì íå ìîæå áóòü òîé, êîãî ïðîñòî íåìà âæå,

Ùî é íå ðîäèòèñü í³êîëè é í³äå – âñå îäíî äëÿ òàêîãî,

Ò³ëüêè-íî ñìåðòíå æèòòÿ ïåðåòíåòüñÿ áåçñìåðòíîþ ñìåðòþ.

Îòæå, êîëè íàð³êàòè ïî÷íå õòîñü: ìîâëÿâ, ìîº ò³ëî,

Ùîéíî ïîìðó, áóäå ãíèòè â çåìë³, àáî æìåíüêîþ ïðàõó

Â ïîëóì’¿ ñòàíå, à ìîæå, îïèíèòüñÿ â ïàù³ õèæàöüê³é, –

Çíàòèìåø: òóò ùîñü íå òå, – ÿêåñü ãëèáîêî ñõîâàíå æàëî

Çðàíþº ñåðöå éîìó, õî÷à ñàì æå ãîòîâ ïðèñÿãòèñÿ,

Ùî ï³ñëÿ ñìåðò³ í³ÿêå âæå â íüîìó ÷óòòÿ íå çàáëèñíå.

Òà íå êåðóºòüñÿ â³í, î÷åâèäíî, òèì ïåðåêîíàííÿì:

Íå âèëó÷àº ç æèòòÿ ñåáå, ç êîðåíåì âèðâàòü íå õî÷å –

Ñàì ñåáå äóðèòü: àíó, ç ìåíå ëèøèòüñÿ ùîñü ï³ñëÿ ñìåðò³...

Ñïðàâä³-áî: õòî ùå æèâèì áà÷èòü ò³ëî ñâîº ï³ä çóáàìè

Õèæîãî çâ³ðà òà äçüîáîì øóë³êè, òîé ñàì íàä ñîáîþ

Ïëà÷å; íå ìîæå ïðîêëàñòè ìåæ³ ì³æ ñîáîþ, æèâèì ùå, –

É ò³ëîì ïðîñòåðòèì, íåìîâáè ìåðòâåöü òîé – öå â³í; ïîá³÷ íüîãî

Ñòàâøè, ñâî¿ì æå ÷óòòÿì, íåðîçóìíèé, éîãî íàä³ëÿº.

Îò ³ ãí³âèòüñÿ â³í, ùî, íàðîäèâøèñü, ïîâèíåí óìåðòè.

Íå ðîçóì³º òîãî, ùî, ç æèòòÿ â³ä³éøîâøè íàçàâæäè,

Ñàì íå îïëà÷å ñåáå, ³ íå ñòàíå ïðè ò³ë³ ñâîºìó,

Ñë³ç íå ïðîëëº, ÿê òå ò³ëî âîãîíü ÷è õèæàê áóäå æåðòè.

Áî êîëè â ñìåðò³ æàõëèâèì º òå, ùî çæåðå íàøå ò³ëî

Ïàæåðíèé çâ³ð, òî ÷îìó – íå çáàãíó òîãî – ìåíøà æîðñòîê³ñòü

Íà ïîõîðîííîìó âîãíèù³ æàðîì ïàëêèì ïåðåéìàòèñü,

×è çàäèõàòèñü, ÿê ò³ëüêè çàíóðÿòü ó ìåä òâîº ò³ëî,

×è çàìåðçàòü íà õîëîäí³é ïëèò³ êàì’ÿíî¿ ãðîáíèö³,

×è ï³ä âàãîþ çåìë³ ðîçïðîñòåðòèì, ðîçäàâëåíèì áóòè.

“Îé, âæå íå ñòóïèø ïîâ³ê íà ïîð³ã ñâîãî äîìó, íå ñòð³íå

Ëþáà äðóæèíà òåáå, ä³òî÷êè íå çá³æàòüñÿ ñîëîäê³,

Ùîá ö³ëóâàòü òåáå íàâïåðåá³é, ïîâíèòü ðàä³ñòþ ãðóäè,

Òèõîþ ðàä³ñòþ... Ïèøíå ìàéíî ñâîº, ð³äíèõ ïîêèíåø

Íàïðèçâîëÿùå... Îäèí ëèøå äåíü – ëåìåíòóþòü, – à ñò³ëüêè

Âò³õ â³í ïîçáàâèâ òåáå, íåùàñëèâîãî, òàê áåçñåðäå÷íî!

900

Ò³ëüêè í³õòî ç íèõ ÷îìóñü íå äîäàñòü: Àëå òè âæå áàéäóæèé

Äî íàñîëîä, áî íå ìàºø í³ÿêîãî á³ëüøå áàæàííÿ.

Ïîì³ðêóâàëè á ãàðíåíüêî íàä òèì, ãîâîðèëè á ðîçóìíî, –

Â³ëüíîþ ñòàëà á äóøà ¿õ îä òóãè, âåëèêîãî ñòðàõó.

“Òè, ÿê ïîðèíóâ ó ñîí, òàê ³ áóäåø, ïîê³éíèé, ëåæàòè

Ç â³êó íà â³ê, àí³ ñìóòêó íå çíàþ÷è á³ëüøå, í³ áîëþ.

Ìè æ ïåðåä âîãíèùåì òèì, äå òè â ïîï³ë í³ìèé îáåðíóâñÿ,

Ñëüîçè íåâïèííî ëèëè, é ïîêè íàøîãî â³êó, íå áóäå

488

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Äíèíè òàêî¿, ùî âèðâàòü ìîãëà á íàì ³ç ñåðöÿ ñêîðáîòó”.

Â òîãî, õòî òàê îòî ïëà÷å, íå çàéâå áóëî á çàïèòàòè,

Çâ³äêè òàêà ã³ðêîòà, êîëè éäåòüñÿ ïðî ñîí, îäïî÷èíîê,

² ÷è äîðå÷íà òóò â³÷íà ïå÷àëü, ùî âèñóøóº äóøó.

Òàê îò ³ ò³, ùî íå ðàç ïðèëÿãàþòü äî ó÷òè ãó÷íî¿,

Ñêðîí³ ïðèáðàâøè â³íêîì, ï³äí³ìàþ÷è êåëèõ, áóâàº,

Ã³ðêî ç³òõíóòü: “Îé, íåäîâãî âò³øàòèñÿ á³äí³é ëþäèí³!

Ìèòü – ³ ïî âò³ñ³, é í³õòî âæå ¿¿ ïîâåðíóòè íå çìîæå”.

Íà÷åáòî á³ëüøîãî ëèõà é íåìàº äëÿ íèõ ï³ñëÿ ñìåðò³,

ßê îä âèñíàæíî¿, ëþòî¿ ñïðàãè âåñü ÷àñ çíåìàãàòè

×è â³ä÷óâàòü ÿêåñü ³íøå áàæàííÿ – ïîñò³éíå, ãí³òþ÷å.

Õòî æ áè òî ïëàêàòè ñòàâ íàä æèòòÿì ñâî¿ì ³ íàä ñîáîþ

Ñåðåä ãëèáîêîãî ñíó, êîëè ç ò³ëîì ³ äóõ ñïî÷èâàº?

Õàé áè òîé ñîí áåçêîíå÷íî òðèâàâ, – íå ä³éìàëà é òîä³ á íàñ

Æîäíà æóðáà ç öüîãî ïðèâîäó, æîäíà á íå ìó÷èëà òóãà.

Òà, êîëè â ñí³ îïî÷èíåìî çâè÷íîìó, ïåðâîíà÷àòêè

Âñå æ íå â³äõîäÿòü àæ íàäòî äàëåêî îä ðóõ³â ÷óòòºâèõ,

Îò ÷îìó çíîâ ï³ñëÿ ñíó çîñåðåäèòèñü ìîæåìî ëåãêî.

Ñìåðòü, îòæå, º äëÿ íàñ ùå ÷èìîñü ìåíøèì, êîëè ùîñü áóâàº

Ìåíøèì, í³æ òå, ÷îãî çîâñ³ì íå ìàºìî ïåðåä î÷èìà.

Çíà÷íî ñèëüí³øèé-áî ðîçëàä ìàòåð³¿ ðàçîì ³ç ñìåðòþ

Éäå íåîäì³ííî, é í³êîìó ïðîêèíóòèñü á³ëüøå íå âäàñòüñÿ,

Õàé-íî â æèòò³ éîãî ðàç õî÷ íàñòóïèòü õîëîäíà ïåðåðâà.

Âðåøò³, ÿêáè ïîäàëà íåñïîä³âàíî ãîëîñ ïðèðîäà

É áóäü-êîìó ç íàñ ïî÷àëà äîð³êàòü îñü òàêèìè ñëîâàìè:

Ùî æ òî íà äóøó ëÿãëî òîá³, ñìåðòíèé, ÷îìó íå çíàõîäèø

Ì³ñöÿ ñîá³, é ñïîãàäàâøè ïðî ñìåðòü, ³ ç³òõàºø, ³ ïëà÷åø?

Áî, ÿêùî ñïðàâä³ áóëî òîá³ ìèëèì æèòòÿ, ùî ìèíóëî,

² íå íàìàðíî äëÿ òåáå ñïëèâëè éîãî ðàäîù³, âò³õè,

Íà÷å ¿õ â àìôîðó âëèòî ä³ðÿâó, – ÷îìó íå â³äõîäèø,

Ìîâáè òîé ã³ñòü, ùî íà¿âñÿ-íàïèâñÿ íà ó÷ò³ æèòòºâ³é,

Ùîá, íå õâèëþþ÷èñü, òèõî, ââ³éòè ñîá³ â ñïîê³é áåçæóðíèé?

Íó, à êîëè, íàâïàêè, âñå äîáðî òâîº ïîðîçïëèâàëîñü,

Ìóêîþ ñòàëî æèòòÿ, òî íàâ³ùî òîä³, íåðîçóìíèé,

Ïðîñèø äîáàâêè – àáè ïîâòîðèëèñÿ ðîç÷àðóâàííÿ?

×îì ³ æèòòÿ, é îñîðóæíó æóðáó âîäíî÷àñ íå ïîêèíåø?

Ãîä³ ìåí³ ùîñü íîâå ÷è ïðèäóìàòè, ÷è çìàéñòðóâàòè,

Ùîá çàö³êàâèâñÿ òè: âñå âîâ³ê çîñòàºòüñÿ òèì ñàìèì.

Õàé íå ç³â’ÿëî ùå ò³ëî òâîº, õàé ç ðîêàìè âñ³º¿

Òè íå ðîçòðàòèâ ñíàãè, – âñå çàëèøèòüñÿ é äàë³ òàêèì æå,

Íàâ³òü ÿêáè òè çóì³â ïåðåæèòè ëþäñüê³ ïîêîë³ííÿ

×è âçàãàë³, æèâó÷è áåçêîíå÷íî, íå â³äàâ áè ñìåðò³”.

Ùî æ ìè ¿é â³äïîâ³ìî, ÿê íå òå, ùî âîíà ö³ëêîì ñëóøíî

Ïîçîâ íà íàñ ïîäàëà, ñïðàâåäëèâó ïîðóøèâøè ñïðàâó?

Ùå æ êîëè ñòàðåöü, ë³òàìè îáòÿæåíèé, ñòàíå íàä ì³ðó

489

Тіт Лукрецій Кар

Ïëàêàòü íàä òèì, ùî ç æèòòÿ éîìó ñêîðî ï³òè äîâåäåòüñÿ,

×è íå ïî ïðàâó ãàíüáèòè éîãî ùå ñóâîð³øå ñòàíå:

“Ùî æ òè ðîçïõèíüêàâñÿ, äóðíþ ñòàðèé? Íå ñì³é íàð³êàòè!

Âñ³ æ ïîçðèâàâ òè æèòòºâ³ äàðè, îò ³ íåì³÷ íàñï³ëà,

À ÷åðåç òå, ùî òåïåð³øí³ì íåõòóºø, ìàðèø â³äñóòí³ì,

Ìàðíî ìèíóëî æèòòÿ íåäîâåðøåíå, ïðèêðå äëÿ òåáå,

Îò íåñïîä³âàíî é ñìåðòü çóïèíèëàñÿ êðàé òâîãî ëîæà,

Ùå ïåðåä òèì, í³æ òè ñàì îä³éòè á ì³ã, óñ³ì íàñèòèâøèñü.

Íó, à òåïåð ³ íå äóìàé ïðî òå, ùî ñòàðîìó íå ëè÷èòü, –

Ì³ñöå ñïîê³éíî çâ³ëüíè ìîëîäèì, àäæå öå – íåîáõ³äí³ñòü”.

Òàê ïî çàñëóç³, ãàäàþ, ãàíüáèòü íàñ ³ ëàº ïðèðîäà,

Çàâæäè-áî ñòàð³ñòü ï³ä òèñêîì íîâîãî â³äõîäèòè ìóñèòü;

Òàê ïîñòàþòü îäí³ ç îäíèõ, âåñü ÷àñ îáíîâëÿþ÷èñü, ðå÷³.

Îòæå, í³õòî íå ñïóñêàºòüñÿ â òåìíèé, áåçîäíÿâèé Òàðòàð:

Äëÿ ïîêîë³íü, ùî ãðÿäóòü, ìóñèòü áóòè ìàòåð³¿ âäîñòàëü.

Ï³äóòü, îäíà÷å, é âîíè, çâ³êóâàâøè ñâ³é â³ê, çà òîáîþ.

Òè íå îäèí: ïîêîë³ííÿ ëþäåé â³ä³éøëè ³ â³ä³éäóòü,

Äî é ï³ñëÿ òåáå; âìèðàº îäíå, ç íüîãî ðîäèòüñÿ ³íøå.

Òîæ íå íà âëàñí³ñòü – íà âæèòîê äî÷àñíèé æèòòÿ íàì äàºòüñÿ.

Âò³ì, îçèðíèñÿ: íàñê³ëüêè áàéäóæà íàì òà, ùî ìèíóëà,

Â³÷íîãî ÷àñó äîáà, âñ³ ò³ äí³, êîëè íàñ íå áóëî ùå!

Äçåðêàëî ìàºø: ó íüîìó âèðàçíî â³äáèëà ïðèðîäà

Îáøèðè ÷àñó ïî òîé á³ê æèòòÿ – ï³ñëÿ íàøî¿ ñìåðò³.

Áà÷èø òàì ðå÷³ òðèâîæí³, ïðèìàðè ÿê³ñü, à íå ïîâíèé

Ñïîê³é, ç ÿêèì íàâ³òü ñîí áåçòóðáîòíèé çð³âíÿòèñü íå ìîæå?

Ùî òàê æàõàº ëþäåé, ùî íåíà÷åáòî º â Àõåðîíò³,

Â òåìíèõ ãëèáèíàõ éîãî, – òå íàñïðàâä³ º òóò, ïîì³æ íàìè.

Òàíòàëà, çâ³ñíî, íåìà, ùî áî¿òüñÿ íàâèñëî¿ ñêåë³ –

Êàæå ïåðåêàç – ³ ìàðíî òðåìòèòü ó â³êàõ, íåùàñëèâèé;

ª, ïðîòå, òóò, íà çåìë³, ìàðíîâ³ðíèé íàø ïåðåä áîãàìè

Ñòðàõ; óìèðóù³, ïîñò³éíî ëÿêàºìîñü ï³äñòóï³â äîë³.

Íå îáñ³äàº ïðîñòåðòîãî Ò³ò³ÿ â ìë³ Àõåðîíòó

Çãðàÿ ïòàõ³â, áî äàâíî á óæå ¿ì íå áóëî ùî êëþâàòè:

Âðåøò³ á, óñå ñïîæèëè, õî÷ ÿê³ á âåëåòåíñüê³ ìàâ ãðóäè.

Õî÷ áè ÿêèì íåçì³ðåííèì áóëî éîãî ò³ëî ïðîñòåðòå,

Õî÷ áè ñîáîþ ïðèêðèâ â³í íå äåâ’ÿòü ëèø þãåð³â ïîëÿ –

Âåñü öåé äîâêîëèøí³é îáøèð çåìë³, – ³ òîä³ á íå ñïðîì³ãñÿ

Í³ áåçêîíå÷íîãî áîëþ çíåñòè, í³ ïòàõàì íåíàñèòíèì

Ò³ëà ñâîãî âïðîäîâæ ö³ëèõ â³ê³â îääàâàòè â ïîæèâó.

Ò³ò³ÿ áà÷èìî òóò: â³í ëåæèòü ó òåíåòàõ ëþáîâ³,

Ìó÷àòü ïòàõè éîãî – ðåâíîù³ ðàíÿòü-âèäçüîáóþòü äóøó,

×è ÿêàñü ³íøà äîøêóëüíà æàãà ðîçðèâà éîìó ãðóäè.

Ìàºìî òóò ìè é Ñ³ç³ôà íåùàñíîãî ïåðåä î÷èìà:

Âñå íîðîâèòü â³í, ùîá ëþä éîìó ãð³çí³ ñîêèðè ³ âëàäí³

Ôàñö³¿ äàâ, òà â³äõîäèòü, ñóìíèé ³ ïîäîëàíèé çàâæäè.

490

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì