Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Âñ³ âîíè â òàíåöü øàëåíèé ïóñêàþòüñÿ; êèòèö³ áóéí³,

Ùî íà øîëîìàõ ó íèõ, ðàç ó ðàç ïîòðÿñàþòüñÿ ãð³çíî.

Òàê çîáðàæàþòü êóðåò³â ä³êòåéñüêèõ: êîëèñü-òî íà Êð³ò³

Êðèê íåìîâëÿòè-Þï³òåðà, êàæóòü, âîíè ïðèõîâàëè

Ç ³íøèìè âðàç õëîï÷àêàìè, êðóæëÿþ÷è â áèñòðîìó òàíö³,

Ì³ääþ îá ì³äü óäàðÿþ÷è ì³ðíî, ùîá, ñèíà çíàéøîâøè,

Áàòüêî – æîðñòîêèé Ñàòóðí – íå ïîãëèíóâ éîãî ³ òèì ñàìèì

Ðàíè äîâ³÷íî¿ ùîá íå çàâäàâ ìàòåðèíñüêîìó ñåðöþ.

Îñü ÷îìó çáðîéíèé çàã³í ñóïðîâîäæóº Ìàò³ð Âåëèêó:

Ùå, ìîæå áóòè, é òîìó, ùî çà íèâè îòåöüê³ áîãèíÿ

Çáðîéíî ñòîÿòè âåëèòü, à áàòüê³â – íå ëèøå ïîâàæàòè,

Áóòè ¿õ çàõèñòîì, à é çàïîðóêîþ ¿õíüî¿ ñëàâè.

Òà õî÷ ÿê³ ò³ ïåðåêàçè âñ³ âïîðÿäêîâàí³ é ãàðí³,

Äóæå äàëåê³, îäíà÷å, âîíè â³ä òâåðåçîãî ãëóçäó.

Àäæå áîãè, áåçïåðå÷íî, âæå â ñèëó ñàìî¿ ïðèðîäè

Îäàëü â³ä íàøèõ òóðáîò, ùî òàê³ ¿ì ÷óæ³, íåäîñÿæí³,

Â ìèð³ íàéãëèáø³ì áåçñìåðòíèì ñâî¿ì óò³øàþòüñÿ â³êîì.

Æîäåí-áî ¿õ íå òîðêàºòüñÿ á³ëü, íå ñìóòÿòü íåáåçïåêè,

650

Âñå â íèõ – äîñòàòíº, ñâîº. Â³ä ëþäåé ¿ì í³÷îãî íå òðåáà.

Ìàðíî â³ä íèõ, íåçâîðóøíèõ, ÷åêàâ áè òè ëàñêè ÷è ãí³âó.

Ùîäî çåìë³, òî ÷óòòÿ íå áóëî â í³é òà é áóòè íå ìîæå,

Îò ëèø ðå÷åé áàãàòüîõ âîíà âì³ùóº ïåðâîíà÷àòêè,

Òîæ íå îäíå é íå â îäíàêîâèé ñïîñ³á âèâîäèòü äî ñâ³òëà;

Îòæå, êîëè õòîñü, íàïðèêëàä, âîëèòü íàçèâàòè Íåïòóíîì

Ìîðå, Öåðåðîþ – õë³á, íó, à Âàêõîâå éìåííÿ çàõî÷å

Çàì³ñòü áóäåííîãî ñëîâà “âèíî” áåçï³äñòàâíî âæèâàòè,

Òî äîçâîëÿºì, ùîá â³í ³ íà çåìëþ êàçàâ: “Öå – Âåëèêà

Ìàòè áîã³â” – íå á³äà! Ùîá ëèø äóøó ñâîþ â³í íàïðàâäó

Â³ä çàáîáîíó âáåð³ã, ñâîãî ðîçóìó íèì íå ïîòüìàðèâ.

Òèì-òî é îòàðè, õî÷ ðàçîì ïàñóòüñÿ íà âèãîíàõ òèõ æå, –

Ðóíèñò³ â³âö³ ³ êîíåé áàñêèõ âîéîâíè÷å ïîð³ääÿ,

² êðóòîðîã³ áèêè, – õî÷ ³ íåáà íàìåò ó íèõ ñï³ëüíèé,

Õî÷ ç îäíîãî äæåðåëà ó æàðó ïðîõîëîäíó ï’þòü âîäó, –

Âñå-òàêè ð³çí³ âîíè: çáåð³ãàþòü ïðèðîäó, âëàñòèâó

¯õí³ì áàòüêàì, òà ùå é çâè÷à¿ âñ³ ç ðîäó â ð³ä ïåðåéìàþòü.

Îñü ÿêà ð³çíîìàí³òí³ñòü ìàòåð³¿ â êîæíîìó âèä³

Òðàâ ³ ÿêà ¿¿ ð³çíîìàí³òí³ñòü ó ñòðóìåí³ êîæí³ì!

Äàë³. Â³çüì³ìî ñòâîð³ííÿ ÿêåñü – âîíî ñêëàäåíå áóäå

3 æèë ³ ê³ñòîê, ³ òåïëà, ³ âîëîãè, ³ íåðâ³â, ³ êðîâ³,

É íóòðîù³â ð³çíèõ; óñå öå äî ñåáå ö³ëêîì íå ïîä³áíå,

Áî æ íåîäíàêîâ³ ùîäî ô³ãóð ¿õí³ ïåðâîíà÷àòêè.

Äàë³. Âñå òå, ùî ÿñêðàâî ãîðèòü ó âîãí³ ïîëóì’ÿí³ì,

Ìàº äîñòàòíüî ïðèíàéìí³ òàêèõ ó ñîá³ åëåìåíò³â,

Ùî âèáóõàþòü âîãíåì, ùî ñïðîìîæí³ ïðè òîìó ñâ³òèòè,

²ñêðè ìåòàòè ñòð³ìê³, ùå é ðîçñ³þâàòü øèðîêî ïîï³ë.

461

Тіт Лукрецій Кар

Áóäü-ÿêå ò³ëî â³çüìè é ï³ä òàêèì êóòîì çîðó íà íüîãî

Ãëÿíü – ³ ïîáà÷èø: ó êîæíîìó ç íèõ ïðèõîâàëîñü íàñ³ííÿ

Ð³çíèõ ðå÷åé, íåîäíàêîâ³ òàì ùîäî ôîðìè é íà÷àòêè.

Âðåøò³, ÷èìàëî é òàêèõ º ðå÷åé, ùî â ñîá³ ïîºäíàëè

Çàïàõ ³ ñìàê, òà ùå é áàðâó. Íàñàìïåðåä – îâî÷³ âñÿê³:

Ð³çíîìàí³òí³ â íèõ ìóñÿòü ì³ñòèòèñÿ ïåðâîíà÷àòêè.

Çàïàõ-áî âõîäèòü òóäè â íàøå ò³ëî, êóäè íå ïðîíèêíå

Áàðâà; òîæ ð³çíèìè íàøèõ ÷óòò³â äîñÿãàþòü øëÿõàìè

Çàïàõè é áàðâè – íà÷àòêè, ÿê áà÷èø, ó íèõ íåïîä³áí³.

Çâ³äñè âèñíîâóºì: ö³ë³ñòü îäíó ðîçìà¿ò³ íà÷àòêè

Òâîðÿòü; ó êîæí³é ç ðå÷åé – íàéñòðîêàò³øà ñóì³ø íàñ³ííÿ.

Íàâ³òü äî íàøîãî â³ðøà ïðèãëÿíüñÿ: õàé ñï³ëüíèõ áàãàòî

Ë³òåð äëÿ ñë³â áàãàòüîõ òè ïîì³òèòè çìîæåø ïîâñþäè,

Âèçíàòè ìóñèø, îäíàê, ùî ò³ â³ðø³ é ñëîâà ì³æ ñîáîþ

Âñå æ â³äð³çíÿþòüñÿ: â êîæí³ì – ñâî¿ ñêëàäîâ³ åëåìåíòè.

Òà íå òîìó òàê áóâàº, ùî ñï³ëüíèõ çàìàëî òàì ë³òåð,

² íå òîìó, ùî é äâîõ ñë³â ³ç îäíàêîâèõ ë³òåð íå çíàéäåø –

Í³. Âñÿ ð³çíèöÿ â ñóêóïíîñò³, â ñïîñîá³ ¿õ ïîºäíàííÿ.

Òàê ó âñ³õ ³íøèõ ðå÷àõ: õàé áàãàòî â íèõ áóäå íà÷àòê³â,

Ñï³ëüíèõ äëÿ ³íøèõ ðå÷åé áàãàòüîõ, àëå âñ³ âîíè ìîæóòü

Áóòè íå ñõîæèìè â ö³ëîñò³, â ñêëàä³ ñâî¿õ åëåìåíò³â.

Ìîæåìî, îòæå, ïî ïðàâó êàçàòè, ùî ëþä çåìíîðîäíèé,

Áóéí³ äåðåâà é ïàøíÿ – íåîäíàêîâ³ â ñêëàä³ ñâîºìó.

700

Ò³ëüêè íå äóìàé, ùî âñå ïî-âñ³ëÿêîìó ìîæå ºäíàòèñü:

Í³. Áî òîä³ äèâîãëÿäè çðèíàëè á íà êîæíîìó êðîö³:

Òî íàï³âëþäè âîäèòèñÿ âñþäè ìîãëè á, íàï³âçâ³ð³,

Òî ÷àñ îä ÷àñó ã³ëëÿ ïðîðîñòàëî á ³ç ò³ëà æèâîãî,

Òî, íà÷å ðèáè, â ëóñêó á çîäÿãàëèñü ³ñòîòè íàçåìí³,

Òî âèïàñàëà á Õèìåð âîãíåäèøíèõ ìàéñòðèíÿ-ïðèðîäà

Íà íåîñÿæí³é çåìë³ – âñüîãî ñóùîãî ìàòåð³ ñï³ëüí³é.

Õòî é êîëè áà÷èâ òàêå? Î÷åâèäíî, ùî êîæíà ³ñòîòà

Ò³ëüêè â³ä ïåâíîãî ñ³ì’ÿ ïîõîäèòü, ³ ç ïåâíîãî ëîíà

Âèéøëà äî ñâ³òëà, é çðîñòàº ó ìåæàõ ñâîº¿ ïîðîäè.

Òî ÷è ìîãëî á â³äáóâàòèñÿ âñå öå áåç ïåâíèõ çàêîí³â?

Áî æ ³ç ïîæèâè âñ³ëÿêî¿ â êîæåí ³ç îðãàí³â ò³ëà

Ëèø â³äïîâ³äí³ ÷àñòêè ïðîíèêàþòü, ³ òàì, ïîºäíàâøèñü,

Äî æèòòüîâèõ ñïðè÷èíÿþòüñÿ ðóõ³â. À ùî íåñóì³ñíå,

Òå âèêèäàº ïðèðîäà íà çåìëþ. É îä ïîøòîâõ³â ð³çíèõ

Ð³é íå ïîì³òíèõ äëÿ îêà ÷àñòîê â³äë³òàº îä ò³ëà:

Ò³ íå çóì³ëè í³ ç ÷èì ïîºäíàòèñÿ, íå ñïðîìîãëèñÿ

Â ðóõ óâ³éòè æèòòüîâèé, ùî äëÿ äàíîãî ò³ëà âëàñòèâèé.

Òà íå ïîäóìàé, áóâà, ùî çàêîíàì òàêèì ï³äëÿãàþòü

Ò³ëüêè ñòâîð³ííÿ æèâ³: ãåòü óñå äîâêðóãè – â ¿õí³õ ìåæàõ.

Àäæå íàñê³ëüêè â ïðèðîä³ ñâî¿é ì³æ ñîáîþ ð³çíÿòüñÿ

Âñ³, ùî ðîäèëèñÿ, ðå÷³, íàñò³ëüêè æ ³ ¿õí³ íà÷àòêè

462

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ùîäî áóäîâè ñâîº¿, ô³ãóð, îäð³çíÿòèñü ïîâèíí³,

Òà íå òîìó, ùî ïîä³áí³ñòü ó ôîðì³ òðàïëÿºòüñÿ ð³äêî,

Í³. Ðîçìà¿òòÿ – â äîáîð³ íà÷àòê³â, ó ¿õ ïîºäíàíí³.

Äàë³. ßêùî íåïîä³áíå íàñ³ííÿ, – ð³çíèòèñÿ ìóñÿòü

Â³äñòàí³, íàïðÿìêè, ðóõè, øëÿõè, ïîºäíàííÿ, óäàðè,

Âðåøò³, é âàãà – òîáòî òå, ùî é æèâ³ ðîçä³ëÿº ³ñòîòè,

À âîäíî÷àñ ³ ìîðÿ â³äìåæîâóº â³ä ñóõîäîëó,

É íå äîçâîëÿº, ùîá íåáà íàìåò îïóñòèâñÿ íà çåìëþ.

Äàë³ é íàä òèì ïîì³ðêóé, ùî â ãîäèíè ñîëîäêî¿ ïðàö³

Ñòàëî íàáóòêîì ìî¿ì. Íå ïîäóìàé, ùî ç á³ëèõ íà÷àòê³â

Âèíèêëè á³ë³ ò³ëà, êîòð³ ç³ð íàì ñë³ïëÿòü á³ëèíîþ,

Àáî ùî ò³, êîòð³ ÷îðí³, ³ç ÷îðíèõ íà÷àòê³â ïîñòàëè.

Âðåøò³, ÿêèì íå ïðîñÿêíóëî á êîëüîðîì áóäü-ÿêå ò³ëî,

Çíàé: íå òîìó â³í òóò ñàìå òàêèé, ùî íåìîâáè é íà÷àòêè

Ò³ëà òîãî, õî÷ âîíè é íåïîì³òí³, òàêó æ ìàþòü áàðâó.

Áî äëÿ íàñ³ííÿ ðå÷åé âçàãàë³ íå âëàñòèâèì º êîë³ð,

Í³ òàêèé ñàìèé, ùî â ðå÷³ ÿê³éñü, àí³ áóäü-ÿêèé ³íøèé.

Íó, à êîëè â òåáå äóìêà òàêà, ùî áåçáàðâíèõ íà÷àòê³â

Áóòè íå ìîæå, òî òè â³äõèëèâñÿ äàëåêî â³ä ïðàâäè.

ª æ áî òàê³, ùî, ñë³ïèìè ðîäèâøèñü, âîâ³ê íå ïîáà÷àòü

Äåííîãî ñâ³òëà, ïðîòå ðîçð³çíÿþòü íà äîòèê ïðåäìåòè,

Ùî äëÿ íåçðÿ÷èõ çàáàðâëåííÿ æîäíîãî, çâ³ñíî, íå ìàþòü.

Âèñíîâîê ðîáèìî çâ³äñè òàêèé: ðîçóì³ííþ äîñòóïíå

Áóäü-ÿêå ò³ëî é òîä³, ÿêùî é áàðâè íå áðàòü äî óâàãè.

Âò³ì, ìè é ñàì³, ñåðåä íî÷³ òîðêàþ÷èñü ð³çíèõ ïðåäìåò³â,

Íå â³ä÷óâàºì òîãî, ùî ç íèõ êîæåí çàáàðâëåíèé ÿêîñü.

Òóò âçÿâøè ðîçóìîì âåðõ, ÿ áåðóñü ùå òàêå ç’ÿñóâàòè.

***

........................................................................................

ßêùî ÿêà-íåáóäü ³ñòîòà óäàðó çàçíàº,

ßê íà ïðèðîäó ¿¿, çàâåëèêîãî,– çðóøåí³, òóò æå

Â ò³ë³ é äóø³ âîäíî÷àñ â³ä÷óòòÿ çàçíàþòü êîëîòíå÷³,

Áî æ ðîçïàäàºòüñÿ çâè÷íå ïîëîæåííÿ ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü

² êàëàìóòÿòüñÿ ãåí àæ äî ñïîäó âñ³ ðóõè æèòòºâ³,

Ïîêè, ïî ÷ëåíàõ áåçëàäíî ïðîá³ãøè, ìàòåð³¿ ìàñà

950

Ç÷åïëåíü æèâèõ íå ïîðâå, ùî ïîºäíóþòü ò³ëî ç äóøåþ,

Ïîêè, ðîçñ³ÿíó, íå ïðîæåíå ¿¿ ãåòü ÷åðåç ïîðè.

Âò³ì, â³ä óäàðó ïîòóæíîãî ò³ëüêè òîãî é ñïîä³âàéñÿ,

Ùî ñêîëèõíå â³í óñÿêèé ïîðÿäîê, óñå ðîçðóéíóº.

×àñîì, ùîïðàâäà, áóâàº òàêå, ùî ïî ñëàáøîìó ñòðóñ³

Çíîâ áåðóòü âåðõ æèòòüîâ³ íàø³ ðóõè, é ãàìóþòü ïîâîë³

Òîé, ùî ï³äíÿâñü ï³ñëÿ ïîøòîâõó çàêîëîò, ùîá íàâåðíóòè

Âñå, ùî ðîçëàäíàíå ùîéíî áóëî, â ñâîº ð³÷èùå çâè÷íå,

Ùîá çóïèíèòè õîäó âæå îñü-îñü ïåðåìîæíî¿ ñìåðò³,

Çíîâó ÷óòòÿ çàïàëèâøè ïðèòëóìëåí³, âòðà÷åí³ ìàéæå.

463

Тіт Лукрецій Кар

ßê æå ïî-³íøîìó ìîæíà áóëî á ò³é ÷è ³íø³é ³ñòîò³,

Ñèëè äóõîâí³ ç³áðàâøè, ç-ï³ä ñàìîãî ñìåðò³ ïîðîãà

Ðàäøå äî òÿìè âåðíóòèñÿ, í³æ â³ä³éòè äî çàãèíó?

Çðåøòîþ, ùî òàêå á³ëü? Öå êîëè ÿêàñü ñèëà ñòîðîííÿ

Ä³º íà ò³ëüöÿ ìàòåð³¿ ïåðâ³ñí³ – é äðîæ ¿õ ïðîéìàº,

Çðóøåíèõ àæ äî îñíîâ, ïî âñ³õ ÷ëåíàõ ³ íóòðîùàõ íàøèõ,

À íà ì³ñöÿ íàâåðòàþòüñÿ – ÷óºì ñîëîäêó ïîëåãê³ñòü.

Òîæ î÷åâèäíî, ùî ïåðâ³ñíèì ò³ëüöÿì íå ìîæíà çàâäàòè

Æîäíîãî áîëþ; íå çäàòí³ âîíè é íàñîëîäè â³ä÷óòè.

Â íèõ-áî íåìàº äð³áí³øèõ ÷àñòîê, ÷è¿ ðóõè íåçâè÷í³

Ïðèêðî ìîãëè á ¿õíº ò³ëî âðàæàòè; ç ò³º¿ æ ïðè÷èíè

¯ì íå â³äîìèé òàêîæ íàñîëîäè ëàñêàâî¿ îâî÷.

Îòæå, íà÷àòêàì ðå÷åé â³ä÷óâàííÿ ö³ëêîì íå âëàñòèâ³.

Òà ïðèïóñò³ì, ùî ñòâîð³ííÿ æèâ³ ëèø òîìó â³ä÷óâàþòü,

Ùî â³ä÷óòòÿì ¿õ íà÷àòêè íàä³ëåí³ – ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ.

ßê æå òîä³ âèãëÿäàòèìóòü ò³, ùî âëàñòèâ³ ëþäèí³? –

Âèéäå òàêå, ùî é âîíè îä ãó÷íîãî ñòðÿñàþòüñÿ ñì³õó,

ßê òî áóâà ì³æ ëþäüìè, çàëèâàþòüñÿ ñë³çüìè ã³ðêèìè,

Áåñ³äè â÷åí³ âåäóòü ïðî ºäíàííÿ ðå÷åé, ïðî áóäîâó

Âëàñíîãî ò³ëà – ç ÿêèõ âîíî ñòâîðåíå ïåðâîíà÷àòê³â.

Òàê. Áî ÿêùî ò³ íà÷àòêè â óñüîìó äî ñìåðòíèõ ïîä³áí³,

Çíà÷èòü, ñàì³ âîíè ìóñÿòü ñêëàäàòèñÿ ç ³íøèõ íà÷àòê³â,

Ò³ â ñâîþ ÷åðãó – ùå ç ³íøèõ ÿêèõîñü, ³ òàê áåçêîíå÷íî.

Òîæ ïðî ÿêó á íå ñêàçàâ òè ç ³ñòîò, îáäàðîâàíó ñì³õîì,

Äóìêîþ, ìîâîþ, – ç ò³ëåöü òàêèõ æå ïîñòàòè ïîâèííà á.

Íó, à ùî âñå öå – áåçãëóçäÿ, áðåäíÿ, ³ ö³ëêîì î÷åâèäíî,

Ùî é áåç íà÷àòê³â, ïîêâàïíèõ äî ñì³õó, ñì³ÿòèñÿ ìîæíà,

Áóòè ðîçóìíèì ³ ìîâó ðîçóìíî âåñòè, íàðîäèâøèñü

Íå ç êðàñíîìîâíèõ, ðîçóìíèõ ÷àñòîê,– òî ÷îìó íåìîæëèâî,

Ùîá ³ç íà÷àòê³â, êîòðèì â³ä÷óòòÿ âçàãàë³ íå âëàñòèâ³,

3 ¿õ ïîºäíàíü, ÿê öå áà÷èì, ÷óòëèâ³ ðîäèëèñü ³ñòîòè?

Âðåøò³, ç íåáåñíîãî ñ³ìåí³ âñ³ ìè âèâîäèìî ð³ä ñâ³é:

Ñï³ëüíèé íàø áàòüêî – öå òîé, â³ä ÿêîãî çåìëÿ âñåïëîäþùà,

Â ëîíî ñâîº ìàòåðèíñüêå ïðèéíÿâøè äîù³ áëàãîäàòí³,

Ùåäðî çàðîäæóº ïèøí³ õë³áà, ãóñòîëèñò³ äåðåâà,

Ðîäó ëþäñüêîìó ïî÷àòîê äàº òà âñ³ëÿêîìó çâ³ðó,

Ãîéíó ïîæèâó äëÿ íèõ ïîñòà÷àþ÷è, ùîá, íàñèòèâøèñü,

Ñîëîäêî â ñâ³ò³ æèëè é ï³êëóâàëèñü ïðî ìíîæåííÿ ðîäó.

À ÷åðåç òå ñïðàâåäëèâî ¿é íàäàíî ìàòåð³ éìåííÿ.

Òå, ùî ç çåìë³ íàðîäèëîñÿ, – ç ÷àñîì âåðòàºòüñÿ çíîâó

1000

Â çåìëþ, à òå, ùî ñïóñòèëîñü íà íå¿ ç åô³ðíîãî ïëåñà,

Çãîäîì ï³äíîñèòüñÿ çíîâ ³ çíàõîäèòü ïðèòóëîê íà íåá³.

Ñìåðòü íå íàñò³ëüêè âñåâëàäíà, ùîá íèùèòè ðàçîì ç ðå÷àìè

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ðå÷åé: ò³ëüêè ¿õí³ ñïîëóêè ðóéíóº,

Ïîò³ì – áóäóº íîâ³, é êîæåí ðàç íîâîñòâîðåí³ ðå÷³

464

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çì³íþþòü ôîðìè ³ áàðâè ñâî¿, â³ä÷óòòÿìè ç³ðêèìè

Áóäü-êîëè çáëèñíóòè ìîæóòü ³ áóäü-êîëè – ¿õ çàãóáèòè.

Áà÷èø, íàñê³ëüêè âàæëèâî, ç ÿêèìè é ó ëàä³ ÿêîìó

Ò³ ðîäîòâîðí³ íà÷àòêè ºäíàþòüñÿ êîæíîãî ðàçó,

Ðóõè ÿê³ ¿ì âëàñòèâ³, ÿêèõ – çàçíàþòü âîíè ççîâí³.

Òîæ íå ïîäóìàé, ùî â³÷í³ íà÷àòêè ðå÷åé â ñîá³ ìàþòü

ßêîñò³ ò³, ùî ïîâåðõíåþ ò³ë íà÷å êîâçàþòü â³÷íî,

Òî íàá³æàòü, òî íàðàç ïðîïàäóòü, í³áè õâèëÿ íà ìîð³.

Òè îò ïðèãëÿíüñÿ äî íàøîãî â³ðøà: õ³áà íå âàæëèâî,

ßê ³ â ÿêîìó ïîðÿäêó ïîºäíàí³ ë³òåðè â íüîìó?

Ñïðàâä³: ò³ æ ñàì³ º ë³òåðè â íàçâàõ ìîð³â, ñóõîäîëó,

Ñîíöÿ, íåáåñ, ³ ð³÷îê, ³ ë³ñ³â, ³ ïàøíèö³, ³ çâ³ð³â;

Õàé íå çá³ãàþòüñÿ ïîâí³ñòþ â ð³çíèõ ñëîâàõ, òà áàãàòî –

Âñå-òàêè ñï³ëüíèõ: ð³çíèöþ êëàäå òóò ¿õ ëàä ³ ïîðÿäîê.

Òàê ³ â ðå÷àõ óñ³õ, ùî íå â³çüìè: âñ³ ìàòåð³¿ çì³íè –

Ïðîì³æêè, ïîøòîâõè, ðóõè, øëÿõè, ïîºäíàííÿ âçàºìí³,

Ç³òêíåííÿ, ëàä ³ ðîçì³ùåííÿ, é ð³çíîìàí³òí³ ô³ãóðè –

Äî ïåðåì³íè ñàìèõ æå ðå÷åé íåîäì³ííî ïðèâîäÿòü.

Çàðàç óâàãó ñâîþ çîñåðåäü íà ïðàâäèâîìó â÷åíí³.

Ñïðàâä³ íîâå â³äêðèòòÿ íàïîëåãëèâî íèí³ øóêàº

Ñòåæêè äî ñëóõó òâîãî – ïî-íîâîìó ïîãëÿíåø íà ðå÷³.

Ò³ëüêè çàòÿì ñîá³: ð³÷, íàâ³òü ïðîñòà, ñïî÷àòêó çäàºòüñÿ

Íàäòî õèìåðíîþ, ìàëîéìîâ³ðíîþ; òàê ³ çíà÷íå ùîñü,

Ïîäèâó ã³äíå, ç ïåðåá³ãîì ÷àñó âñå ìåíøå òà ìåíøå

Â íàñ âèêëèêàº çàõîïëåííÿ, ïîêè áóäåííèì íå ñòàíå.

Ñïåðøó ïîãëÿíü íà áëàêèòü íàé÷èñò³øó ïîã³äíîãî íåáà

ßê ³ íà âåñü éîãî âì³ñò: íà ç³ðêè ìàíäð³âí³, íà ëèñêó÷èé

Ì³ñÿöü, íà ñîíöå, ùî ñåðåä ñâ³òèë ñîá³ ð³âíèõ íå ìàº;

Âñå öå êîëè á îñü, íàïðèêëàä, ñüîãîäí³ â³äêðèëîñÿ ðàïòîì

Çîðó ëþäñüêîìó, ïîñòàâøè â êðàñ³ ñâî¿é íåïîð³âíÿíí³é, –

Ùî æ òîä³ á³ëüøèì äëÿ ñìåðòíèõ ìîãëî á âèäàâàòèñÿ äèâîì?

Ùî ç óñ³õ ÿâèù ìîãëî á ó íèõ âèêëèêàòü ìåíøó äîâ³ðó?

ßê íà ì³é ïîãëÿä – í³ùî. Çàäèâèâøèñü, óñ³ á çàí³ì³ëè.

Íèí³ æ, âèäîâèùåì òèì íàñèòèâøèñü, í³õòî âæå é íå çâîëèòü

Î÷³ äî íåáà çâåñòè, äî õîðîì³â éîãî ÿñíîçîðèõ!..

Íå ïîñï³øàé, îòæå, é òè, íà íåçâè÷íó íàòðàïèâøè äóìêó,

Çëÿêàíèé, â÷åííÿ ìîãî ñòîðîíèòèñÿ, ò³ëüêè ïèëüí³øå

Çâàæ éîãî â äóìö³ ñâî¿é ³, ÿêùî â íüîìó âèÿâèø ïðàâäó, –

Çáðîþ ñêëàäè; íà íåïðàâä³ ñï³éìàºø – îçáðîþéñÿ çíîâó.

Äóõ çàö³êàâëåíèé îñü ÷èì: ÿêùî é ïîçà ñò³íè äàëåê³

Íàøîãî ñâ³òó ïðîñòîðè ëÿãëè, ÿêùî ìåæ ¿ì íåìàº, –

Ùî æ òàì çà íèìè, ùå äàë³, êóäè àæ ãîðèòü çàçèðíóòè

Ðîçóì, êóäè íàøà äóìêà ëåòèòü ó íåñòðèìíîìó ëåò³?

Ñïåðøó çàââàæìî: í³ âãîðó, í³ âíèç, àí³ â òîé á³ê, í³ â ³íøèé.

Âñåñâ³ò, õî÷ ÿê íå âèì³ðþé éîãî, òàêè ñïðàâä³ íå ìàº

465

Тіт Лукрецій Кар

1050

Æîäíèõ ãðàíèöü. Òî íå âèíàõ³ä ì³é: ñàìà ð³÷ òóò ïðî ñåáå

Íà÷å êðè÷èòü, à ï³äòâåðäæóº òå ïîðîæíå÷³ ïðèðîäà.

Ãîä³ íàïðàâäó ïîâ³ðèòè, ùîá ó òàê³ì áåçáåðåææ³

Íàâñò³æ óñþäè â³äêðèòèõ ïðîñòîð³â, ïðè ò³ì íåç÷èñëåíí³ì

Ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü ÷èñë³, ùî â òàêèõ íåçãëèáèìèõ ãëèáèíàõ

Âñåñâ³òó, ðóõîì îäâ³÷íèì ï³äõîïëåí³, âñþäè ðîÿòüñÿ,

Âèíèêëà ò³ëüêè çåìëÿ, íà ÿê³é æèâåìî, ò³ëüêè íåáî,

Ùî ïîíàä íàìè, à ñò³ëüêè íà÷àòê³â ëèøèëîñü áåç ä³ëà!

É òî êîëè ñâ³ò öåé – òâîð³ííÿ ïðèðîäè, êîëè ñàìîâ³ëüíî

Ï³ä ÷àñ òîãî áåçïåðåðâíîãî ðóõó, ñòèêàþ÷èñü ÷àñòî,

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ðå÷åé ó çâ’ÿçêè âèïàäêîâ³ âñòóïàþòü,

Òàê ì³æ ñîáîþ ãóðòóþòüñÿ é òàê, àæ óòâîðÿòü, íàðåøò³,

Çëóêè òàê³, ùî âåëèêèì ðå÷àì äàþòü ïîøòîâõ ïîñò³éíî:

Ìîðþ, çåìë³, íåáåñàì ³ âñ³ëÿêîãî ðîäó òâàðèíàì.

Ùå ðàç ³ ùå ðàç íàì âèçíàòè òðåáà: äåñü òàì, ó áåçìåææ³,

²íøèõ ÷èìàëî º ñêóï÷åíü ìàòåð³¿, ÿê îòî íàøå:

Áàòüêî-åô³ð ó ì³öí³ éîãî âçÿâ ³ æàãó÷³ îá³éìè.

Âðåøò³, ìàòåð³ÿ âñÿ, òàê áè ìîâèòè, º ï³ä ðóêîþ,

Ì³ñöÿ äîñòàòíüî; í³ÿêà äî òîãî æ í³ ð³÷, í³ ïðè÷èíà

Íå çàâàæàþòü, òîìó âñå äîâê³ë ðîçâèâàòèñü ïîâèííî.

Ùå æ êîëè é ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü òàêà âåëè÷åçíà º ê³ëüê³ñòü,

Ùî çàêîðîòêèì áóëî á ³ æèòòÿ âñå, ùîá ¿õ çðàõóâàòè,

², ÿêùî ñèëà öÿ æ ñàìà é ïðèðîäà ïîâñþäè ñïðîìîæí³

Ïåðâîíà÷àòêè ðå÷åé ãóðòóâàòè â òàêîìó æ ïîðÿäêó,

ßê âîíè òóò ïîãóðòîâàí³, – õî÷-íå-õî÷ âèçíàòè ìóñèø

Òå, ùî ³ñíóþòü, ïîä³áí³ äî íàøèõ, ó âñåñâ³ò³ çåìë³

É òå, ùî äåñü ³íøå ëþäñòâî ðîçâèâàºòüñÿ, âîäÿòüñÿ çâ³ð³.

Ùå é íà òàêå ñë³ä óâàãó çâåðíóòè: íå çíàéäåø íà ñâ³ò³

Ðå÷³ ºäèíî¿ â ðîä³ ñâî¿ì, ùî ðîñëà á, çàðîäèâøèñü,

Ò³ëüêè ñàìà ïî ñîá³: âîíà çàâæäè â ãóðò³ ìóñèòü áóòè

Ñõîæèõ íà ñåáå ðå÷åé. Îò ïîãëÿíü íà æèâ³ ñîòâîð³ííÿ –

² çðîçóì³ºø: òàê çâ³ð³ ñïëîäèëèñü, ùî â ãîðàõ áëóêàþòü,

Òàê ïîòÿãëèñü ïîêîë³ííÿ ëþäåé, òàê – ³ ðèá ëóñêîíîñíèõ

Çàâæäè í³ì³ êîñÿêè, òàê – ïåðíàòèõ óñÿê³ ïîðîäè.

Çâ³äñè é âèñíîâóéìî: òàê îò ³ íåáî, ùî íàñ îêðèâàº,

Ñîíöå, ³ ì³ñÿöü, ³ ìîðå, é çåìëÿ, ³ âñå ³íøå äîâêîëà –

Òåæ íå ºäèí³: ââàæàé, ùî ÷èñëî ¿õ òàêîæ íåç÷èñëåííå.

Âñå ìàº ïåâíó òðèâàë³ñòü æèòòÿ – ìåæîâó ñâîþ â³õó,

Ç ò³ëà âìèðóùîãî âñå ïîáóäîâàíå òàì, ÿê ³ â íàñ òóò,

Äå ñò³ëüêè âèä³â ñòâîð³íü ïîâòîðÿþòü ñåáå â ïîêîë³ííÿõ.

Çàïàì’ÿòàâøè é îñìèñëèâøè âñå öå, ïîáà÷èø ïðèðîäó

Â³ëüíîþ; áåç ãîðäîâèòèõ âëàäèê âîíà, âðåøò³, ïîñòàíå,

Âñ³ì êåðóâàòè ñïðîìîæíà ñàìà, áåç îï³êè áåçñìåðòíèõ.

Áî æ, – ïðèñÿãàþñü ñåðöÿìè áîã³â, ùî â ïîã³äíîìó ìèð³

Â³÷íî é ñïîê³éíî æèâóòü, áåçòóðáîòíèìè ñïîâíåí³ äíÿìè, –

466

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Õòî á íàä óñåñâ³òîì ñòàâ áåçêîíå÷íèì ³ õòî æ ó ïðàâèö³

Â³æêè á óòðèìàâ òóã³, íàä áåçîäíÿìè ïðàâëÿ÷è ì³ðíî?

Õòî á íåáåñà îáåðòàâ ãàðìîí³éíî ³ õòî ùå âîãíÿìè

Ç äàëåé åô³ðíèõ òàê ùåäðî á óñ³ ì³ã ïîëÿ ç³ãð³âàòè?

Õòî á òî ì³ã áóòè â ì³ñöåâîñò³ áóäü-ÿê³é â áóäü-ÿêó ïîðó,

1100

Ùîáè çàõìàðèòè äíèíó íà ÷àñ ³ çàáëóêàíèì ãðîìîì

Íåáî ÿñíå êîëèõíóòü àáî ãîñòðèì âîãíåì áëèñêàâèö³

Ñâ³é-òàêè çíèùèòè õðàì ÷è â ïóñòåë³ ðîçòðà÷óâàòü ìàðíî

Ñòð³ëè ìåòêèõ áëèñêàâîê, ùî íå ðàç, îìèíóâøè çëî÷èíöÿ,

Âëó÷àòü ó òîãî, õòî âæå àæ í³ÿê íå î÷³êóâàâ êàðè?

Ç ÷àñó, ÿê âåñü îöåé ñâ³ò íàðîäèâñü, ÿê ìîðÿ é ñóõîäîëè

Ïåðøèé óçäð³ëè ñâ³é äåíü, ÿê óïåðøå çàáëèñíóëî ñîíöå,

Ò³ëåöü ÷èìàëî îïëèâëîñü â³äóñ³ëü, íàçáèðàëîñü ÷èìàëî

Òèõ, ùî ðîÿìè êðàé ñâ³òîáóäîâè êðóæëÿëè íà÷àòê³â.

Ñàìå âîíè äàëè ïðèð³ñò çåìë³, à ìîðÿì – ïîâíîâîääÿ,

Ðîçáóäóâàëè õîðîìè íåáåñ, ï³äíÿëè ¿õ ñêëåï³ííÿ

Ãåí îä ïàäîë³â çåìíèõ, ùîá ìîãëî ï³òè ââèñü ³ ïîâ³òðÿ.

Áî, îäíå îäíîãî â ëåò³ øòîâõàþ÷è, ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ

Âñå æ íå áóäü-äå îñ³äàþòü – ïîä³áí³ñòü âåäå òóò ðîçïîä³ë:

Âîãêå – äî âîãêîãî éäå; â³ä çåìëèñòèõ ÷àñòèíîê ïîâí³þòü

Çåìë³; âîãîíü – äî âîãíþ äîäàºòüñÿ, åô³ð – äî åô³ðó,

Ïîêè ïðèðîäà, ìàéñòðèíÿ ðå÷åé, äî íàéâèùîãî çðîñòó

Íå äîïðîâàäèòü ïîâîë³ âñüîãî, ÷èì íàïîâíåíî âñåñâ³ò,

À â³äáóâàºòüñÿ òå, êîëè ñò³ëüêè æ íàñ³ííÿ â æèòòºâ³

Æèëè âëèâàºòüñÿ, ñê³ëüêè é âèõîäèòü ³ç íèõ, âèïëèâàº.

Òóò ³ çíàõîäèòü óñÿêå ñòâîð³ííÿ ìåæó ñâîãî â³êó;

Òóò íà çðîñòàííÿ ðå÷åé âñ³õ ïðèðîäà âäÿãàº âóçäå÷êó.

Áî æ óñå òå, îçèðíèñü, ùî òàê ðàä³ñíî òÿãíåòüñÿ âãîðó,

Íà÷å ïî ñõ³äöÿõ ñÿãàþ÷è çð³ëîñò³, – á³ëüøå âáèðàº,

Á³ëüøå çàñâîþº ò³ë, àí³æ ¿õ âèä³ëÿº íàçîâí³,

Ïîêè ùå âñÿêà ïîæèâà òàê â³ëüíî éäå æèëàìè, ïîêè

Ùå íå íàñò³ëüêè âîíè ðîçòÿãëèñÿ, ùîá ìóñèëî ò³ëî

Á³ëüøå âòðà÷àòü íåîáõ³äíîãî õàð÷ó, àí³æ íàáóâàòè.

Ç ò³ë â³äïëèâàº é â³äõîäèòü, ïîãîäüñÿ, áàãàòî íà÷àòê³â,

Á³ëüøå, îäíàê, íàïëèâàòè ïîâèííî, àæ ïîêè íå ïðèéäå

×àñ, êîëè âðåøò³ âåðõ³âêè çðîñòàííÿ äîñÿãíå ñòâîð³ííÿ,

Îñü â³äòîä³ âæå ïîìàëó ï³äòî÷óþòü ñèëó äîçð³ëó

É ì³öí³ñòü ðîêè, ³ æèòòÿ äî çàíåïàäó éäå ïîñòóïîâî.

Òàê. Áî ùî ò³ëî îá’ºìí³øå ñòàíå, êîëè ðîçðîñòåòüñÿ,

Ùî â íüîãî øèðøà ïîâåðõíÿ, òî á³ëüøå âîíî ðîçòðà÷àº

Ò³ëåöü, ÿê³, â³ää³ëÿþ÷èñü, ãåí ðîçë³òàþòüñÿ çíîâó.

Âðåøò³, é ïîæèâ³ íåëåãêî âëèâàòèñü â óñ³ éîãî æèëè,

Áî æ ³ íàä³¿ íåìà â³äíîâèòü ð³âíîâàãó êîëèøíþ:

Íàäòî áóðõëèâèé â³äïëèâ – ³ ñêóïå ì³ëêîâîääÿ ïðèïëèâó.

Îñü ÷îìó âñå ìàº éòè äî óïàäêó, íåìîâáè ñòðóõë³ëå,

467

Тіт Лукрецій Кар

Âòðàòèâøè ñîêè ñâî¿, ðîçõèòàâøèñü îä ïîøòîâõ³â ÷àñòèõ.

Ùå æ ³ ïîæèâè íà ñõèë³ æèòòÿ ñòàº ìåíøå òà ìåíøå.

Ççîâí³ æ óäàð³â ñâî¿õ íå ïîñëàáëþþòü ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ,

Ïîêè òàêè íå äîá’þòü, íå ïðèáîðêàþòü êîæíó ³ñòîòó.

Òàê îò ³ ñò³íè, ùî ñâ³ò íåîçîðèé ê³ëüöåì îõîïèëè,

Â êóïó ðó¿í ïåðåì³íÿòüñÿ, âïàâøè ï³ä íàòèñêîì ÷àñó.

Õî÷ íà ïîæèâó ñïèðàºòüñÿ âñå, õî÷ îä íå¿ ïî÷àòîê

² â³äáóäîâà, é îíîâà áåðå, òà ïîðà íàñòóïàº –

² íå ñïðîìîæí³ äîñòàòí³ìè ñîêàìè ïîâíèòèñü æèëè,

Íå ïîñòà÷àº é ïðèðîäà òîãî, ùî êîëèñü ïîñòà÷àëà.

1150

Õèëèòüñÿ íàøà äîáà. Òà é çåìëÿ, ðîçãóáèâøè íàñíàãó,

Ëåäâå äð³áíîòó ïðèâîäèòü òåïåð, à òàêà áóëà ùåäðà!

Ñò³ëüêè ñòâîð³íü âåëåòåíñüêèõ, áóëî, ìîëîäîþ ðîäèëà!

Áî íå ç íåáåñ ð³çí³ âèäè ³ñòîò íà ïîëÿ ïîñïóñêàëèñü

Íà çîëîò³ì ëàíöþãó, ÿê òî äóìàº äåõòî, íå ìîðå

Âèâåëî ¿õ, íå ðîçãîíèñò³ õâèë³, ùî á’þòüñÿ îá ñêåë³, –

Í³! ¯õíÿ ìàòè – çåìëÿ, ùî é ñüîãîäí³ ñàìà ¿õ ãîäóº.

Íó, à õë³áà ïîëîâ³, à áàãàòó ëîçó âèíîãðàäíó –

×è íå âîíà ñàìîõ³òòþ çðîäèëà äëÿ ñìåðòíîãî ëþäó?

×è íå ðîñòèëà ñîëîäêîãî îâî÷ó, òðàâ ñîêîâèòèõ?

Íèí³ á óñå öå çàíèä³ëî çîâñ³ì áåç ïðàö³ ëþäñüêî¿.

Ãåòü çàãàíÿºì âîë³â, ðàòàÿì âåëèìî ãàðóâàòè,

Ñòî÷óºì ïëóã ó ð³ëë³, à ÿêå ç òîãî ìàºìî æíèâî? –

Ïðàöåþ ðóê óñå á³ëüøîþ ïë³ä áåðåìî âñå äð³áí³øèé.

Îò ³ ç³òõà ïîñèâ³ëèé îðà÷, ³ õèòà ãîëîâîþ:

Ñê³ëüêè-òî ïîòó íàìàðíî ïðîëèâ! Ìèìîõ³òü ïîð³âíÿâøè

Òó, ùî ìèíóëà, äîáó äî ñêóïî¿ ñó÷àñíî¿ äíèíè,

Ùîðàç ÷àñò³øå ïðî ùàñòÿ áàòüê³â ñâî¿õ ìîâó çàâîäèòü.

² âèíîãðàäàð ñóìíèé, ïîãëÿäàþ÷è ñêðóøíî íà ëîçè,

Ìîâ çàõèð³ë³ ÿê³ñü, íå ðÿñí³, âñþ âèíó ïîêëàäàº

Ò³ëüêè íà ÷àñ: îí êîëèøí³, ìîâëÿâ, íåâèáàãëèâ³ ëþäè,

Áîãîáîÿçí³, æèëè ñîá³ ñêðîìíî é íåñòà÷³ íå çíàëè,

Õî÷ êóäè ìåíøå çåìë³ îáðîáëÿâ òîä³ êîæåí ãîñïîäàð...

Íå ðîçóì³º, ùî âñå çàñèõàº ïîâîë³ é ïðîñòóº

Ñòèõà ïî ñòåæö³ ñâî¿é æèòòüîâ³é äî ê³íöÿ, äî ìîãèëè.

Êíèãà òðåòÿ

Òè, õòî òàêå íåçàõìàðåíå ñâ³òëî ç ãëèáîêî¿ ï³òüìè

Âïåðøå ï³äíÿòè çóì³â, íèì îñÿÿâøè áëàãà æèòòºâ³, –

Éäó çà òîáîþ, î ãîðäîñòå Ãðåö³¿, ïðàãíó ñüîãîäí³

Ñàìå â òâî¿, ïðàâäîëþá÷å, ñë³äè ïîòðàïëÿòè ñòîïîþ.

Íå íà çìàãàííÿ ñï³øó: çàõîïèâøèñü òîáîþ, õîò³â áè

Áóòè õàé ÷èìîñü äî òåáå ïîä³áíèì. ×è ëàñò³âö³ ãîæå

Ç ëåáåäåì ñï³ð çàò³âàòü? Àáî ùî êîçåíÿ íà òðåìòëèâèõ

Í³æêàõ – ñóïðîòè êîíÿ, ÷èÿ ì³öü âèÿâëÿºòüñÿ â á³ãó?

468

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Áàòüêó, òè ñóòí³ñòü ðå÷åé îäñëîíÿºø, òè áàòüê³âñüê³ ðàäè

Íàì ïîäàºø, ³ ç òâî¿õ, î íàñòàâíèêó ñëàâíèé, ñóâî¿â,

Íà÷å ò³ áäæîëè, ùî ç êâ³òó íåêòàð ï’þòü ó ÷àñ ìåäîçáîðó,

Æàä³áíî é ìè çîëîò³ òâî¿ âèñëîâè âñþäè ÷åðïàºì,

Ùå ðàç êàæó: çîëîò³, áî äàâíî çàñëóæèëè áåçñìåðòÿ!

Õàé ëèø ó÷åííÿ òâîº, ç áîæåñòâåííî¿ ìèñë³ ïîñòàâøè,

Ãîëîñ ãó÷íèé ñâ³é ïîäàñòü – óò³êàþòü çà îáð³é äàëåêèé

Òó÷³ äóøåâí³ – ñòðàõè; â³äñòóïàþòü, ðîçõîäÿòüñÿ ñò³íè

Ñâ³òó,– ³ ÿê â³äáóâàºòüñÿ âñå, êð³çü ïîðîæíÿâó áà÷ó.

Âèäíî ìîãóòí³ñòü áîã³â, ïîÿâëÿþòüñÿ ¿õí³ õîðîìè,

Ñïîêîþ ïîâí³, áî ¿õ í³ â³òðè íå ñòðÿñàþòü, í³ õìàðè

Íå ïîëèâàþòü äîùåì, í³ êîðà çëåäåí³ëîãî ñí³ãó –

Ïàìîðîçü – ¿õ íå ãí³òèòü: ëèø åô³ðó òîíêîãî íàä íèìè

Â³÷íî ïîãîæèé íàìåò, íåçì³ðåííèì óñì³õíåíèé ñÿéâîì.

Êîæí³é ïîòðåá³ ¿õ ñëóæèòü ïðèðîäà; í³ÿêà òóðáîòà

Íå ñêîëèõíóëà í³ ðàçó ùå é íå ñêîëèõíå ¿õ áëàæåíñòâà.

² íàâïàêè, íå çðèíàþòü í³äå Àõåðîíòà îñåë³, –

Íå ïîñòàº íà çàâàä³ çåìëÿ: çàâîðîæåíèé, áà÷ó

Ùî â³äáóâàºòüñÿ â íàñ ï³ä íîãàìè – â ïóñòåë³ áåçäîíí³é.

Öå ñïîãëÿäàííÿ ÿêóñü íåçåìíó â ìåí³ áóäèòü óò³õó,

Êèäàº â äðîæ, áî ìîãóòí³ñòþ äóìêè òâîº¿ ïðèðîäà,

Ìîâ îäñëîíèâøèñü óñÿ, â íàãîò³ ö³ëêîâèò³é ïîñòàëà.

Íó, à òåïåð, ï³ñëÿ òîãî, ÿê ÿ çàê³í÷èâ ì³ðêóâàííÿ

Ùîäî íà÷àòê³â ðå÷åé ³ âêàçàâ, ùî, çà ôîðìîþ ð³çí³,

Â³ëüíî ðîÿòüñÿ âîíè, íåñê³í÷åííèì ï³äõîïëåí³ ðóõîì,

² ïîÿñíèâ òîá³, ÿê ³ç íèõ òâîðÿòüñÿ ðå÷³ âñ³ëÿê³, –

Öåé æå ïðåäìåò ðîçâèâàþ÷è, ìàáóòü, ïîðà ç’ÿñóâàòè

Äóõó ïðèðîäó é äóø³, ÿê ðîáèâ ÿ öå äîñ³, – ó â³ðøàõ.

×àñ ïîâàëèòè òîé ñòðàõ îñîðóæíèé ïåðåä Àõåðîíòîì,

Ùî êàëàìóòèòü ëþäèí³ æèòòÿ àæ äî ñàìîãî ñïîäó,

×îðíî¿ ñìåðò³ ñòðàøíèé â³äïå÷àòîê íà âñå íàêëàäàº,

Íå çàëèøàþ÷è ñìåðòíîìó ÷èñòî¿, ñâ³òëî¿ âò³õè.

Âòðóòèâñÿ á òóò íå îäèí, çàÿâèâøè, ùî á³ëüøå ëÿêàòèñü

Òðåáà ãàíüáè òà õâîðîá, àí³æ Òàðòàðó – ñåëèùà ñìåðò³;

Äàë³ á äîäàâ, ùî é ïðî äóøó â³í çíàº: âîíà, ÿê â³äîìî, –

Ç êðîâ³, àáî, ÿêùî öå áóäå á³ëüø äî âïîäîáè, – òî ç â³òðó,

Îòæå, íåìàº, ìîâëÿâ, íåîáõ³äíîñò³ â âàø³é íàóö³.

Çâàæ íà îäíå ç öüîãî ïðèâîäó: âñå öå ãîâîðÿòü íå ñò³ëüêè

Ç ïåðåêîíàííÿ ãëèáîêîãî, ñê³ëüêè ç ïóñòîãî çóõâàëüñòâà.

Áóäü-õòî ç òàêèõ-îò, õàé ñòàíå âèãíàíöåì, õàé çàñëàíèé áóäå

Ãåí íà áåçëþääÿ ÿêåñü, çàïëÿìîâàíèé â÷èíêîì îãèäíèì,

Áóäü-õòî ç òàêèõ-îò, êàæó, õî÷ ÿêà á éîãî òóãà íå ¿ëà,

Õî÷ íà êðàé ñâ³òó á çàéøîâ,– à æèâå-òàêè, ùå é äëÿ ïîìåðëèõ

Æåðòâó ñêëàäàþ÷è, ð³æå â³âöþ òåìíîðóííó é ïðî ìàí³â

Íå çàáóâàº, ï³äçåìíèõ áîã³â... Ùî ÷îðí³øà ãîäèíà

469

Тіт Лукрецій Кар

Ãíå á³äàêà, òî çàâçÿò³øå â³í çàáîáîíîâ³ ñëóæèòü.

Îòæå, ëþäèíó â á³ä³ ï³çíàâàé, ïðèãëÿäàéñü äî ëþäèíè

Â ñêðóò³, ÿêùî òîá³ òðåáà ä³çíàòèñÿ, ç êèì ìàºø ä³ëî:

Ò³ëüêè òîä³ ç äíà äóø³ â íå¿ âèçèðíå ñëîâî ïðàâäèâå,

Íå ìàøêàðó âæå, à ñïðàâæíº ëèöå òîä³ âèãëÿíå, ñóòí³ñòü.

Âðåøò³, æàäîáà ãðèçüêà ³ íåñòÿìíà, ñë³ïà ÷èíîëþáí³ñòü –

Îñü ùî ëþäèíó æåíå çà ìåæó, ùî çàêîí ¿é íàêðåñëèâ,

Îñü ùî ¿¿ ï³äáèâà íà ëèõå ³ ç ëèõèìè ºäíàº,

Çìóøóº íî÷³ ïðîâîäèòè é äí³ ó âèñíàæëèâ³é ïðàö³,

Ùîá äîòÿãòèñü äî âåðøèí ìîæíîâëàäöÿ. Íàéêðàùó ïîæèâó

Âèðàçêàì òèì ïîñòà÷àº çäåá³ëüøîãî ñòðàõ ïåðåä ñìåðòþ.

Ñïðàâä³-áî: ïðèêðà ïîãîðäà ëþäñüêà ³ äîêó÷ëèâà âáîã³ñòü –

Ðå÷³, íà äóìêó çàãàëó, ç ïîã³äíèì æèòòÿì íåñóì³ñí³:

Õòî ¿õ çàçíàâ, òîé íåíà÷å ñòóïèâ íà ïîð³ã Àõåðîíòó.

Òîæ ï³ä áè÷åì òîãî ñòðàõó ïðèìàðíîãî, ìîâ î÷ìàí³ë³,

Ïðàãíó÷è ãåòü îä òèõ á³ä óòåêòè, çàëèøèòü ¿õ íàéäàë³,

Ñòàòîê íàðîùóþòü ñâ³é ãðîìàäÿíñüêîþ êðîâ’þ ³ ñïðàãëî

Ìíîæàòü áàãàòñòâà, âèâåðøóþòü, íåëþäè, âáèâñòâîì óáèâñòâî.

Ç ðàä³ñòþ â ñåðö³ æîðñòîêîþ ð³äíîãî áðàòà õîðîíÿòü;

Ó÷òó âëàøòóº ñâîÿê – ¿õ ³ ñòðàõ, ³ çëîáà ðîç’¿äàþòü.

Òàê ÷åðåç òîé æå íàñòèðëèâèé ñòðàõ íàé÷àñò³øå, ìîæëèâî,

Ìó÷èòü, ³çñóøóº çàçäð³ñòü ëþäåé, áî æ ó òîãî, ñêàæ³ìî, –

Âëàäà, à öåé ñâî¿ ïî÷åñò³, áà÷, íàïîêàç âèñòàâëÿº,

Íó, à ñàì³ âîíè â òåìðÿâ³ êèñíóòü, ìîâëÿâ, ó áîëîò³.

Äåõòî, áóâà, ðàäè ñòàòóé ³äå íà çàãèí, ðàäè ñëàâè.

²íîä³ æàõ ïåðåä ñìåðòþ äîâîäèòü äî òîãî, ùî ëþäè,

Âòðàòèâøè ñìàê äî æèòòÿ, íàâ³òü äåííîìó ñâ³òëó íå ðàä³,

Ðóêè íà ñåáå íàêëàñòè ñï³øàòü ó áåçâèõ³äí³é òóç³,

Õî÷ ¿¿ êîð³íü, ¿¿ äæåðåëî – ñàìå òîé íåâñèïóùèé

Ñòðàõ, ùî íà ñîðîì íå çâàæèòü, ïîðâå, õî÷ ÿê³ áóëè á â³ðí³,

Äðóæáè çâ’ÿçêè, õî÷ ÿêèé áóäü ïîáîæíèé, – äî çëîãî íàìîâèòü

Ò³ëüêè á óíèêíóòü îñåëü Àõåðîíòà, íåð³äêî é íà çðàäó

² áàòüê³âùèíè, é áàòüê³â ñâî¿õ éøëè òà é ³äóòü íèí³ ëþäè.

Áî, ÿê òî ä³òè òðåìòÿòü ³ ëÿêàþòüñÿ ñåðåä ñë³ïî¿

Íî÷³ âñüîãî äîâêðóãè, òàê ³ íàñ – ñåðåä á³ëî¿ äíèíè

Æàõ îä òàêîãî áåðå, ùî íàïðàâäó í³÷èì íå ñòðàøí³øå,

Í³æ óñå òå, ùî íàä ä³òüìè âíî÷³, ìîâ ìàðà ÿêàñü, âèñíå.

Òèì-òî íå çáðîºþ äíÿ – íå îñÿéëèâèì ñîíöÿ ïðîì³ííÿì

Òè ðîçìåòàºø òîé îñòðàõ äóøåâíèé: ñàìî¿ ïðèðîäè

Ïðîòèñòî¿òü éîìó âèãëÿä, ³ ëàä, ³ ¿¿ ðîçóì³ííÿ.

Ñïåðøó ïîãîäüñÿ, ùî äóõ – ÷è, ïî-³íøîìó ñêàæåìî, ðîçóì, –

Äå ïðîáóâàº ñâ³äîì³ñòü, ùî âëàäíà æèòòÿì êåðóâàòè, –

Öå ëèø ÷àñòèíà ëþäñüêîãî ºñòâà, ÿê îò ðóêè ³ íîãè,

Î÷³ òà ³íøå – âñå òå, ùî â ñóêóïíîñò³ òâîðèòü ³ñòîòó.

470

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì