Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Îáðàçè é òóò æå, ÿê âèùå âêàçàâ ÿ, íåìîâáè ç÷åïèòèñü,

Áî æ ³ òêàíèíà, é ïðèðîäà òîíêà ¿õ ñõèëÿþòü äî òîãî.

Òàê âèíèêàº, ââàæàé, ³ âñå ³íøå â ïîä³áíîìó ðîä³.

Ùîäî òèõ îáðàç³â, ùå ðàç êàæó: ëåãêîâ³éí³, ñòð³ìëèâ³,

Ì÷àòü âîíè, é áóäü-ÿêèé ç íèõ îäíèì ëèøå ïîøòîâõîì ìîæå

Íàøîãî äóõó ïðèðîäó òîíêó â îäíó ìèòü ñêîëèõíóòè.

Äóæå âðàçëèâèé-áî ðîçóì ëþäñüêèé, äèâîâèæíî ðóõëèâèé.

Íó, à ùî ñïðàâä³ öå òàê, – ïåðåñâ³ä÷èòèñü áóäå íåâàæêî:

Áî, êîëè òå, ùî ìè ðîçóìîì áà÷èìî é çîðîì, – ïîä³áíå,

Çíà÷èòü, ò³ ÿâèùà äâà é âèíèêàòè òàê ñàìî ïîâèíí³.

ß âæå âêàçàâ, ùî, ÿê áà÷ó, ñêàæ³ìî, ãðèâàñòîãî ëåâà, –

Áà÷åííÿ òå ÷åðåç îáðàçè éäå, ùî âïàäàþòü íàì â î÷³.

750

Çâ³äñè âèñíîâóé: ïðè÷èíè òàê³ æ íàì âîðóøàòü ³ ðîçóì;

Òîæ, êîëè áà÷èòü â³í ëåâà òîãî ÷è ùîñü ³íøå, – äî íüîãî

Ò³, ùî é äî â³÷ ³äóòü îáðàçè-ïë³âî÷êè, òîíø³ îäíà÷å.

Òàê ³ òîä³, êîëè â ñîí ïîðèíàº íàòîìëåíå ò³ëî,

Äóõ íàø íå ñïèòü. Öå òîìó, ùî òðèâîæàòü éîãî é ñåðåä íî÷³

Ð³çí³ ïîäîáè ðå÷åé – ò³, ùî ðîçóì ùå âäåíü òóðáóâàëè.

Âðàæåííÿ ä³éñíî òàêå, ùî íåíà÷åáòî çíîâ ïåðåä íàìè –

Ò³, êîãî ñìåðòü ³ çåìëÿ äî ñâîãî âæå âçÿëè âîëîä³ííÿ.

Çã³äíî ç ïðèðîäîþ öå â³äáóâàºòüñÿ: âñ³ æ ó òó ïîðó

Ò³ëà ÷óòòÿ ïðîáóâàþòü ó ñïîêî¿, ìîâáè ïðèãëóõë³,

Ïðàâäîþ, îòæå, áðåõíþ ïåðåñèëèòè ¿ì òîä³ âàæêî.

Ïàì’ÿòü äî òîãî æ ëåæèòü, óâ³ ñí³ ðîç³ìë³ëà, é íå ìîæå

Âòðóòèâøèñü, äóìêó ï³ääàòè, ùî òîé, êîãî ðîçóì òàê ÷³òêî

Áà÷èòü æèâèì, ñòàâ äàâíî âæå íàáóòêîì çàãèáåë³ é ñìåðò³.

Äèâîì ³ òå íå ââàæàé, ùî ïîäîáè ëþäåé, îêð³ì òîãî,

Ìîæóòü õîäèòè, âñ³ì ò³ëîì ñâî¿ì âîëîä³þ÷è â³ëüíî, –

Ñàìå òàêèì óâ³ ñí³ íàé÷àñò³øå ìè áà÷èìî îáðàç, –

Öå ÷åðåç òå, ùî ëèø ïåðøèé ìàéíå, – à âæå â ³íø³é ïîñòàâ³

²íøèé çðèíàº. Çäàºòüñÿ, îäíàê, ùî òî ïåðøèé ðóõíóâñÿ.

Çì³íà ïîëîæåíü, ïîâèíí³ ìè äóìàòè, éäå áëèñêàâè÷íî:

Ñò³ëüêè òèõ îáðàç³â º, ³ òàêà â íèõ íå÷óâàíà øâèäê³ñòü,

Òàê íåç÷èñëåííå áàãàòî â îäíó ò³ëüêè, ëåäâå â³ä÷óòíó,

Ìèòü íàïëèâà òèõ ÷àñòîê, ùî â³äòâîðÿòü íàì áóäü-ÿêèé ïîðóõ.

Òóò íå îäíå âèíèêàº ïèòàííÿ, ³ ñë³ä íå îäíå íàì

Ùå ç’ÿñóâàòü, ÿêùî ïîâí³ñòþ õî÷åìî âèêëàñòè ñïðàâó.

Ïåðåäóñ³ì – ÷îìó ðîçóì íà áóäü-ÿêå íàøå áàæàííÿ

Â öþ æ òàêè ìèòü â³äïîâ³äíèé áàæàííþ â³äòâîðþº îáðàç?

Ìîæå, ò³ îáðàçè ò³ëüêè òå é ðîáëÿòü, ùî ï³äñòåð³ãàþòü

Íàø³ áàæàííÿ: çàõî÷åìî – é òóò æå íàñ âàáèòü óÿâíå

Ìîðå, ÷è êðàé, ÷è òî íåáî, ÷è, âðåøò³, – ùî ñåðöå æàäàº?

Âñÿê³ ç³áðàííÿ, ïîõîäè ñâÿòêîâ³, áåíêåòè ³ áèòâè –

×è íå ïîäàñòü íàì òîãî íà îäíó ò³ëüêè çãàäêó ïðèðîäà?

Çâàæìî é íà òå, ùî, ãóðòîì â îäíîìó çîñåðåäèâøèñü ì³ñö³,

501

Тіт Лукрецій Кар

Êîæåí ùîñü ³íøå ö³ëêîì, ùîñü ñâîº îáì³ðêîâóº äóõîì.

Ùî òàì êàçàòü, êîëè ÷àñîì ó ñí³ é òàíöþðèñò³â ïîäîáè,

Ì³ðíî ñòóïàþ÷è ïåðåä î÷èìà â íàñ, ì’ÿêî âñ³ì ò³ëîì

Òàê îò ³ ñÿê âèãèíàþòüñÿ, ðóêè ðóõëèâ³ çä³éìàþòü

², ùîáè âàáèòè ç³ð, äîäàþòü ³ùå é êðîêàì ïðèíàäè!

Òî ÷è é âîíè, ò³ ïîäîáè, òÿìê³ äî ìèñòåöòâà, íàáóâøè

Âïðàâíîñò³ â òàíöÿõ, îòàê óíî÷³ âèõèëÿòèñÿ ìîæóòü?

×è â³ðîã³äí³øå òå, ùî â õâèëèí³, ÿêî¿ äîñòàòíüî,

Ùîá ëèø îäèí ÿêèéñü âèäàòè çâóê, ó â³ä÷óòíîìó òîáòî

Â³äòèíêó ÷àñó, âáà÷àº íàø ðîçóì íàÿâí³ñòü ùå é ³íøèõ

Áåçë³÷ õâèëèí, òîìó â áóäü-ÿêó ìèòü, ó áóäü-ÿê³ì ì³ñö³

Îáðàç³â ìàºìî âäîñòàëü, óñÿêèõ ïîäîá íàãîòîâ³?

Ñò³ëüêè òèõ îáðàç³â º, ³ òàêà â íèõ íå÷óâàíà øâèäê³ñòü!

Ò³ëüêè-íî ïåðøèé ïðîì÷èòü íåïîì³òíî – âæå â ³íø³é ïîñòàâ³

²íøèé çðèíàº; çäàºòüñÿ, îäíàê, ùî òî ïåðøèé ðóõíóâñÿ.

À ÷åðåç òå, ùî íåçì³ðíî òîíê³ âîíè, äóõ ìîæå ÷³òêî

Áà÷èòè ç íèõ ëèøå ò³, íà êîòðèõ çîñåðåäèòü óâàãó.

800

²íø³, ùî ¿õ íå ãîòîâèé ñïðèéíÿòè â³í, ìèìî ïðîëèíóòü.

Íó, à ãîòóºòüñÿ ñàì: êîæåí ðàç â³í ïîáà÷èòè õî÷å

Íàñë³äîê ä³¿ ÷è ÿâèùà, é öå éîìó, îòæå, âäàºòüñÿ.

Íå ïîì³÷àâ òè õ³áà, ÿê âåñü ÷àñ íàìàãàþòüñÿ é î÷³

Ïðèñòîñóâàòèñü, êîëè ùîñü òîíêå ¿ì îáñòåæèòè òðåáà,

² ùî áåç öüîãî íå ãîäí³ ìè ðå÷³ ïîáà÷èòè ÷³òêî?

Òà êîëè íàâ³òü íà á³ëüøèé ïðåäìåò íåóâàæíî äèâèòèñü,

Íå çîñåðåäèâøèñü äóõîì íà íüîìó, ïîñò³éíî â³í áóäå

Íà÷å á îäñóíåíèé õòîçíà-êóäè, íåäîñÿæíî äàëåêèé.

×è æ äèâèíà, ùî, âòðà÷àþ÷è îáðàçè ãåòü óñ³ ³íø³,

Äóõ ò³ëüêè òå, ÷èì çàõîïëåíèé â äàíó õâèëèíó, ñïðèéìàº?

Âðåøò³, ç ïðèêìåò íåçíà÷íèõ âåëè÷åçíå âèñíîâóâàòü ìîæåì.

Òàê ìèìîõ³òü ìè ñàì³ æ ïëåòåìî ñîá³ ñ³ò³ îáìàíó.

×àñîì áóâà, ùî çà îáðàçîì ðàïòîì íàñóíåòüñÿ îáðàç

²íøîãî ðîäó: îò áà÷èëè æ³íêó ìè – é òóò íåïîì³òíî

Â íàñ íà î÷àõ óæå âçÿâñü ÷îëîâ³ê â³äê³ëÿñü àáî íèçêà

Ð³çíèõ îáëè÷ ³ âñ³ëÿêîãî â³êó ëþäåé íàïëèâàº.

Ñîí æå é íåïàì’ÿòü ï³êëóþòüñÿ òèì, àáè ïîäèâ íå áðàâ íàñ.

Òóò íà îäíó ÿ, äî ðå÷³, âêàæó òîá³ ãðóáó ïîìèëêó,

Ùî áåðåãòèñü ¿¿ ìóñèø, àáè íå áëóêàòü ìàí³âöÿìè:

Ç³ðê³ñòü î÷åé, ÿê ïîäóìàòè ìîæåø, íå ñòâîðåíà âìèñíå,

Ùîá îçèðàëè ìè ñâ³ò. Íå äëÿ òîãî, ùîá ìàëè ìè çìîãó

Êðîêîì ñÿãíèñòèì ³òè, íàø³ ñòåãíà é ãîì³ëêè íàä³éíó

Ìàþòü îïîðó â íîãàõ ³ çãèíàòèñÿ çäàòí³ â ñóãëîáàõ.

² íå äëÿ òîãî äî äóæèõ ïëå÷åé ïðèêð³ïëÿþòüñÿ ðóêè

É êèñò³ äî íèõ, ìîâ ïðèñëóæíèö³ äâ³ íàø³, ñïðàâà ³ çë³âà,

Ùîá óñå òå ìè ðîáèòè ìîãëè, ùî æèòòÿ âèìàãàº, –

Òàê îò ïîÿñíþâàòü ðå÷³ ïîä³áí³ – öå çíà÷èòü ì³íÿòè

502

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çâè÷íèé ïîðÿäîê: çà íàñë³äêîì – ñòàâèòè âñþäè ïðè÷èíó.

Îðãàí ÿêèéñü íå òîìó íàðîäèâñÿ, ùîá íàì áóâ ïðèäàòíèé,

À íàâïàêè: ñàìå â³í ïîðîäèâ ñâîþ âëàñíó ïðèäàòí³ñòü.

Ïîêè î÷åé íå áóëî, – íå ìîãëî æ ³ ïðî ç³ð áóòè ìîâè.

Òàê ³ ñëîâà: íå ìîãëè æ âîíè áåç ÿçèêà ³ñíóâàòè:

Îðãàí òîé âèíèê çàäîâãî äî òîãî, í³æ ëþäè íàâ÷èëèñü

Íèì ãîâîðèòè. ² çíà÷íî ðàí³øå ç’ÿâèëèñÿ âóõà,

Í³æ áóëî çâóê ÿêèé-íåáóäü ïî÷óòî. É âñ³ ³íø³ ÷àñòèíè

Ò³ëà, ãàäàþ, áóëè ïåðåä òèì ùå, í³æ ¿õ óæèâàííÿ.

Íå ÷åðåç òå âîíè, îòæå, çðîñëè, ùî áóëè íàì ïîòð³áí³.

Ëþäè, îäíà÷å, âäàëèñÿ äî ðóê, äî æîðñòîêî¿ á³éêè,

Â õèæó âïàäàþ÷è ëþòü, îäí³ îäíèõ ïëÿìóþ÷è êðîâ’þ,

Ùå ïåðåä òèì, çàêè, â³ñòðÿì ñÿéíóâøè, ñòð³ëà ïîëåò³ëà.

² â³äõèëÿòèñü îä ðàí ïåðåä òèì ï³äêàçàëà ïðèðîäà,

Í³æ ïîÿâèëîñÿ âì³ííÿ ùèòîì âîëîä³òè â ë³âèö³.

É ò³ëî íàòîìëåíå ñíó äîâ³ðÿòè íàâ÷èëèñÿ ëþäè

Çíà÷íî äàâí³øå, í³æ ëîæà âèñîê³ âèñòåëþâàòü ì’ÿêî.

Âðåøò³, é íå ãèíóâ îä ñïðàãè í³õòî, êîëè êóõëÿ íå çíàëè.

Âñå öå, ïîòð³áíî ââàæàòè, ïîñòàëî äëÿ âæèòêó ëþäñüêîãî

Â ñèëó ïîòðåá æèòòüîâèõ ³ çíàéøëî ñâîº çàñòîñóâàííÿ.

²íøà ð³÷ – òå, ùî ñàìå ïîÿâèëîñü, ³ ùîéíî ïîòîìó

Íàì äàëî çíàòè ïðî ñåáå, âêàçàâøè, ÿêà ç íüîãî êîðèñòü.

850

Òóò â³ä÷óòòÿ ìè íàñàìïåðåä áà÷èìî é îðãàíè ð³çí³:

Ùå ðàç ³ ùå ðàç êàæó: àæ í³ÿê ó òå â³ðèòü íå ìîæíà,

Í³áè ç’ÿâèëèñü âîíè ÷åðåç òå, ùî áóëà â íèõ ïîòðåáà.

...........................................................................................

Êíèãà ï’ÿòà

.............................................................................................

Íàì çàëèøèëîñü òåïåð – öå ï³äêàçóº õ³ä ì³ðêóâàííÿ –

Âèêëàñòè äóìêó ïðî òå, ùî ³ ñâ³ò âåñü – ³ç ñìåðòíîãî ò³ëà,

² äîâåñòè âîäíî÷àñ, ùî ç íàðîäæåííÿ âçÿâ â³í ïî÷àòîê.

ßê ³ç ìàòåð³¿ ñêîïèùà, âðåøò³, ìîãëè óòâîðèòèñü

Íåáî, ³ ìîðå, é çåìëÿ, ³ ç³ðêè ìåðåõòëèâ³, ³ ñîíöå,

É ì³ñÿöü êóëÿñòèé; ÿê³ ³ç çåìë³ ïîâèõîäèëè ïîò³ì

Ð³çí³ ñòâîð³ííÿ; ÿê³ æ – íå ìîãëè íàðîäèòèñü í³êîëè.

ßê ïî÷àëî ñï³ëêóâàòèñÿ ïëåì’ÿ ëþäñüêå ì³æ ñîáîþ

Ìîâàìè ð³çíèìè, äàâøè ðå÷àì óñ³ì íàçâè îêðåì³;

ßê ó ñåðöÿ ¿ì çàêðàâñÿ íàñòèðëèâèé ïåðåä áîãàìè

Ñòðàõ, ùî íà çåìëÿõ óñ³õ íàéïèëüí³øå ñòî¿òü íà ñòîðîæ³

Â³âòàð³â, õðàì³â, çîáðàæåíü áîã³â, ³ ä³áðîâ, ³ âîäîéìèù.

Äàë³ ùå âèÿñíþ òå, â ÿêèé ñïîñ³á êåðóº ïðèðîäà

Ðóõàìè ñîíöÿ ³ ì³ñÿöÿ, ùîá íå ãàäàëè ìè ÷àñîì,

Ùî ì³æ çåìëåþ ³ íåáîì âîíè ïî ñâîºìó áàæàííþ

Çâåðøóþòü â³ëüíî ñâ³é á³ã íåíàñòàííèé â³ä â³êó é äî â³êó,

503

Тіт Лукрецій Кар

3 òèì, ùîá ðîñëèíè âáèâàëèñÿ â ð³ñò ³ ñòâîð³ííÿ âñ³ëÿê³;

Ùîá íå ââàæàëè, ùî ç âîë³ áîã³â âîíè â íåá³ êðóæëÿþòü.

Áî íàâ³òü ò³, õòî ï³çíàâ, ùî âñåâèøí³ æèâóòü áåçòóðáîòíî,

×àñòî äèâóþòüñÿ: çâ³äêè æ òîé ëàä áåçäîãàííèé, ÿêîìó

Ï³äïîðÿäêîâàíî âñå, êîëè éäåòüñÿ, çîêðåìà, ïðî ðå÷³,

Ùî â³äáóâàþòüñÿ íàä ãîëîâîþ, â ïðîñòîðàõ åô³ðó;

Îò ³ çâåðòàþòüñÿ çíîâ äî ñòàðîãî, ÿê ñâ³ò, çàáîáîíó:

ª, ìîâëÿâ, ãð³çí³ íàä íàìè âåëèòåë³, âñå ïî ïëå÷ó ¿ì –

Â³ðÿòü, íåùàñí³, ó òå, áî íå çíàþòü, ùî ìîæå çðîäèòèñü,

Ùî – íåñïðîìîæíå; ÿêó ìàþòü ðå÷³ îêðåñëåíó ñèëó,

Âðåøò³, – ÿê ãëèáîêî âêîïàíî ñòîâï íà ìåæ³ ¿õ òðèâàííÿ.

Âò³ì, îá³öÿíêàìè ÷àñó òîá³ íå çàéìàòèìó á³ëüøå.

Ñïåðøó òè, îòæå, íà çåìë³ ïîãëÿíü, íà ìîðÿ ³ íà íåáî:

Òðè çà ïðèðîäîþ ð³çí³ ò³ëà, íå ïîä³áí³ äî ñåáå,

Òðè áà÷èø, Ìåìì³þ, ôîðìè ³ òðè íàéñò³éê³ø³ ñïëåò³ííÿ –

Âñå öå çàãèíå â îäèí ÿêèéñü äåíü. Ïðîòðèâàâøè ñòîë³òòÿ,

Âðåøò³, âïàäå öåé îãðîì, ³ çàâàëèòüñÿ ñâ³òó ñïîðóäà.

Çíàþ, íàñê³ëüêè ÷óæà, íåçâè÷àéíà äëÿ ðîçóìó äóìêà

Ïðî íåìèíó÷ó çàãèáåëü çåìë³, ïðî ìàéáóòíº ïàä³ííÿ

Íåáà, é íàñê³ëüêè öå ñëîâîì ìåí³ äîâåñòè áóäå âàæêî.

100

Òàê îò áóâà, ÿê äîíîñèø äî âóõ ùîñü íå÷óâàíå äîñ³,

À ïîêàçàòè – äîñÿæíèì äëÿ çîðó çðîáèòè íå ìîæåø,

Í³ äëÿ ðóêè, õî÷ öå – ã³äíà äîâ³ð’ÿ íàéá³ëüøîãî ñòåæêà,

Ùî íàâïðîñòåöü äî ãðóäåé,– äî âì³ñòèëèùà äóõó ïðîâàäèòü.

Ñïðîáóþ âñå-òàêè; ìîæå, ñëîâàì ìî¿ì ÿâèùà ñïðàâæí³

Â³ðè êîëèñü äîäàäóòü: îò çåìëÿ, êîëèõíóâøèñÿ âàæêî,

Äàñòü òîá³ äîêàç òîãî, ùî ðó¿íîþ é ñâ³ò ìîæå ñòàòè, –

Äîëÿ – ÿêùî çà êåðìîì âîíà – õàé áåðåæå íàñ îä öüîãî,

Çàì³ñòü ïîä³¿ ñëîâà íåõàé êðàùå íàñ ïåðåêîíàþòü,

Ùî ç ãóðêîò³ííÿì æàõíèì óâåñü ñâ³ò çàâàëèòèñÿ ìîæå.

............................................................................................

Âò³ì, êîëè á íàâ³òü íå çíàâ ÿ í³÷îãî ïðî ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ, –

Çàêîíîì³ðíîñò³ íåáà âèâ÷àþ÷è é ³íøèõ ÷èìàëî

Ñïîñòåð³ãàþ÷è ÿâèù, ïîòâåðäèòè á ÿ íå âàãàâñÿ,

Ùî íå äëÿ íàñ ³, çâè÷àéíî, íå ç âîë³ áîã³â áåçòóðáîòíèõ

200

Ñòâîðåíî âñþ öþ ïðèðîäó ðå÷åé: ñò³ëüêè õèá ó í³é áà÷ó.

Ïåðåäóñ³ì – ³ç ïðîñòîð³â óñ³õ, ùî ï³ä íåáà îãðîìîì,

Ãîðè çàãàðáàëè á³ëüøó ÷àñòèíó, ë³ñè, ïîâí³ çâ³ðà,

Ãîë³ ñêåëÿñò³ õðåáòè, áîëîòà ïîì³æ íèìè ðîçëîã³,

Âðåøò³ – ìîðÿ, ùî òàê øèðîêî êðàé â³ää³ëÿþòü îä êðàþ.

Äåñü á³ëÿ äâîõ ñóõîäîëó ÷àñòèí çàáèðàþòü ó ñìåðòíèõ

² âîãíåäèøíà æàðà, é õîëîäíå÷³ ìîðîçíî¿ íàòèñê.

Ùî ï³ä ð³ëëþ çàëèøèëîñÿ, – é òå ñàìîâ³ëüíî ïðèðîäà

504

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Òåðíÿì ïîêðèëà áè ãåòü, àëå òóò ¿é îïåðëàñü ëþäèíà:

Êðåê÷å ç íàòóãè, çàðàäè æèòòÿ ðîçáèâàþ÷è çâè÷íî

Áðèëó òâåðäó, é, áîðîçíó âåäó÷è, íàëÿãà íà ÷åï³ãè.

Íå âèâåðòàâ áè ëåì³ø íà ïîëÿõ íàøèõ æèçíî¿ ñêèáè,

Íå ãîòóâàëè á ìè êîæíîãî ðàçó çåìë³ äëÿ ïîñ³âó, –

Òî ñàìîñò³éíî í³ùî á íå ïðîáèëîñü äî ñîíöÿ, äî â³òðó.

É íàâ³òü òîä³, êîëè ï³ñëÿ âåëèêèõ çóñèëü õë³áîðîáà

Âñå íà îáðîáëåíèõ çåìëÿõ äîâê³ë çàöâ³òå, çàáóÿº, –

×àñîì òî ñîíöå åô³ðíå ïåêòè ïî÷íå, òî íåäîðå÷íî

Ç íåáà ïðîëëþòüñÿ äîù³, òî ïðîíèçëèâà ïàìîðîçü ëÿæå,

Òî íèù³âíèé áóðåâ³é çàêðóæëÿº, áóâà, ñåðåä ïîëÿ.

Íó, à âñ³ëÿêîãî ðîäó ëþäèí³ âîðîæîãî çâ³ð’ÿ,

Ùî ðîçïîâçëîñÿ, æàõíå, ïî çåìë³, ðîçïëèâëîñÿ ïî ìîðþ,

Íàùî ãîäóº ïðèðîäà é ðîñòèòü? ² ÷îìó ïîðè ðîêó

Ð³çí³ õâîðîáè íåñóòü? ×îìó ñìåðòü ïåðåä÷àñíà áëóêàº?

À íåìîâëÿ? Íà÷å òîé, êîãî õâèëÿ æáóðíóëà íà áåðåã

Ï³ñëÿ íåãîäè, ëåæèòü íà çåìë³ – áåçïîðàäíå òà ãîëå,

Ò³ëüêè-íî â ìóêàõ òÿæêèõ ³ç ëàñêàâîãî ìàòåð³ ëîíà

Äî áåðåã³â îñÿéíèõ éîãî ñèëîþ âèðâå ïðèðîäà.

Îò ³ ãîëîñèòü âîíî, àæ ëóíà éäå, ³ íå áåç ïðè÷èíè:

Ñê³ëüêè ïîïåðåäó ñòð³íåòüñÿ çëà íà äîðîç³ æèòòºâ³é!

Çâ³ð³ æ óñÿê³, õóäîáà äð³áíà ³ âåëèêà òèì ÷àñîì

Áåç êàëàòàëåöü æèâóòü òà áåç ³ãðàøîê; ¿ì íå ïîòð³áíî,

Ùîá ãîäóâàëüíèöÿ, âñå ùîñü ëåïå÷ó÷è, ¿õ çàáàâëÿëà,

É îäÿãó ¿ì äîáèðàòè íå òðåáà äî ð³çíèõ ï³ð ðîêó.

Âðåøò³, íå ìàþòü í³ çáðî¿ âîíè, í³ óêð³ïëåíü âèñîêèõ,

Ùî çàõèùàëè á ìàéíî ¿õíº: ùåäðî-áî âñå íåîáõ³äíå

¯ì ïîñòà÷àº çåìëÿ ³ ïðèðîäà – ìàéñòðèíÿ óäàòíà.

Îñü ùî, ïî-ïåðøå, ñêàæó: ÿêùî ò³ëî çåìë³, ³ âîëîãà,

É ïîäóâè â³òðó ëåãê³, ³ âîãíþ ðîçæàð³ëå äèõàííÿ,

Ç ÷îãî, ÿê âèäíî, ðå÷åé íàéïîâí³øà ñóêóïí³ñòü ïîñòàëà, –

Âñå ç íàðîæäåííîãî, îòæå, âìèðóùîãî ñêëàäåíå ò³ëà,

Çíà÷èòü, ³ ñâ³ò óâåñü ñàìå òàêó ìóñèòü ìàòè ïðèðîäó.

Ñïðàâä³-áî: ùî â åëåìåíòàõ ñâî¿õ ³ ÷àñòèíàõ ï³äëåãëå

Ñìåðò³, ÿê ñïîñòåð³ãàºìî, ùî íàðîäèëîñÿ òîáòî, –

Òå âçàãàë³, â ñâî¿é ö³ëîñò³, º íåîäì³ííî âìèðóùèì

² âîäíî÷àñ íàðîæäåííèì. Òîìó, âåëåòåíñüê³ ÷àñòèíè

Ñâ³òó öüîãî é åëåìåíòè â îíîâëåíí³ áà÷à÷è é ñìåðò³,

Âèñíîâîê ðîáèìî: â íåáà é çåìë³ äåñü ó áåçì³ðàõ ÷àñó

Ñâ³é áóâ íàðîäæåííÿ äåíü, îòæå, é ñìåðòíà â íèõ áóäå ãîäèíà.

..........................................................................................................

Â ñïîñ³á ÿêèé ³ç ìàòåð³¿ çâàëèùà çãîäîì ïîñòàëè

420

Òâåðäü ñóõîäîëó, ³ íåáà íàìåò, ³ ãëèá³íü îêåàíó,

Ñîíöÿ ³ ì³ñÿöÿ á³ã êîëîâèé, – òîá³ âèêëàäó çàðàç.

Òóò-áî, ñêàæó áåç âàãàíü, í³ ÿêèéñü ïåðåäáà÷ëèâèé ðîçóì

505

Тіт Лукрецій Кар

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ ðå÷åé íå äîâ³â äî íàëåæíîãî ëàäó,

Í³ ñâî¿õ ðóõ³â ñàì³ íå ìîãëè âîíè, çâ³ñíî, ïðîäóìàòü,

Ëèø, íåç÷èñëåíí³, â ºäíàííÿ âñòóïàþ÷è ð³çíîìàí³òí³

Â³ä áåçêîíå÷íèõ â³ê³â, íåíàñòàííèìè ãíàí³ òîâ÷êàìè,

ßê ³ âàãîþ ñâîºþ, ðîÿòüñÿ ðå÷åé âñ³õ íà÷àòêè,

Ñõîäÿòüñÿ òàê ì³æ ñîáîþ ³ ñÿê, íà÷å ñïðàâä³ ãîòîâ³

Âñå ïåðåïðîáóâàòü, ùî ìîæóòü ç³òêíåííÿ ¿õí³ çðîäèòè, –

Îñü ÷îìó, ïðîòÿãîì íèçêè â³ê³â íàáëóêàâøèñü äîâîë³,

Âñ³ ïåðåáðàâøè ïðè òîìó ñïîëóêè, âñ³ ðóõè ìîæëèâ³,

Âðåøò³, â òàêå ïîºäíàííÿ âñòóïèëè âîíè, ùî íåð³äêî

Ìîæå òàêèì îñü âåëèêèì ðå÷àì äî æèòòÿ äàòè ïîøòîâõ:

Íåáó, ³ ìîðþ, é çåìë³, òà âñ³ëÿêîãî âèäó ñòâîð³ííÿì.

Òóò ùå íå ëèâ ñâîãî ñÿéâà øèðîêîãî âèñîêîëåòíèé

Ñîíÿ÷íèé êðóã, íå âèäí³ëèñÿ çîð³ âåëèêîãî ñâ³òó,

Ìîðÿ, í³ íåáà òîä³ íå áóëî, í³ çåìë³, í³ ïîâ³òðÿ,

Æîäíî¿, âðåøò³, ç ðå÷åé, ùî ¿õ áà÷èòè ìîæåìî íèí³.

Áóâ ÿêèéñü âèõîð íîâèé, íàãðîìàäæåííÿ, ùî óòâîðèëîñü

²ç åëåìåíò³â – óñÿêîãî ðîäó íà÷àòê³â, ÷èé íåëàä –

Â³äñòàí³, ðóõè, âàãà, ïîºäíàííÿ, óäàðè, ñïîëóêè,

Ð³çí³ øëÿõè – êàëàìóòèëè ¿õ, äî áî¿â ñïîíóêàëè,

Áî íåîäíàêîâ³ñòü ¿õí³õ ô³ãóð, ÿê ³ ôîðì íåïîä³áí³ñòü,

Íå äîçâîëÿëè ¿ì í³ â ïîºäíàíí³ òàêîìó ëèøàòèñü,

Í³ ì³æ ñîáîþ âñòóïèòè â ðîçì³ðåí³, ïðàâèëüí³ ðóõè.

Ùî áóëî ð³çíå â ò³é ìàñ³, – ðîçá³ãëîñü ïîòîìó; ïîä³áíå,

Âðåøò³, ç ïîä³áíèì ç³éøëîñÿ, íàì³òèâøè îáð³¿ ñâ³òó –

×ëåíè éîãî ïî÷àëè âèð³çíÿòèñü, ÷àñòèíè âåëèê³

Ðîçïîä³ëèëèñü: íåáåñ âèñî÷³íü – îä çåìë³ â³ääàëèëàñü,

Ìîðå – îêðåìî ëÿãëî, ùîá ñâî¿ ìàëà ìåæ³ âîëîãà;

×èñò³ âîãí³ â³äîêðåìèëèñü òåæ, çàÿñí³âøè â åô³ð³.

Ñïåðøó-áî âñ³ åëåìåíòè çåìë³, ¿¿ ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ,

450

Ùî âàãîâèò³ áóëè é ïåðåïëåòåí³, ðàçîì ç³éøëèñÿ

Äåñü ïîñåðåäèí³ é ì³ñöå òîä³ ùîíàéíèæ÷å ïîñ³ëè.

², ùî ò³ñí³øå çáèâàëèñü äîêóïè, òî ç á³ëüøèì íàïîðîì

Ãåòü âèðèâàëîñÿ òå, ç ÷îãî ìîðå, ³ ñîíöå, ³ ì³ñÿöü

Âèíèêëè, é çîð³ ÿñí³, ÿê ³ ñò³íè âåëèêîãî ñâ³òó.

Áî æ ³ç íàñ³ííÿ êðóãë³øîãî, ãëàäøîãî âñå öå ïîñòàëî

É ì³ñòèòü äð³áí³ø³ ÷àñòêè, í³æ çåìëÿ âàãîâèòà ¿õ ìàº.

Òîæ, ÷åðåç ïîðè çåìë³ ïðîðèâàþ÷èñü, âèõîïèâñü ïåðøèì

² äî íåçì³ðíèõ âèñîêîñòåé çëèíóâ åô³ð âîãíåíîñíèé,

²íøèõ ÷èìàëî âîãí³â ïîòÿãíóâøè, ëåãêèé, çà ñîáîþ.

Òàê öå ïðèáëèçíî áóëî, ÿê îòî ïðè ðàíêîâ³é ãîäèí³

Áà÷èìî ÷àñòî: íà âñ³ÿíèõ ðîñàìè-ïåðëàìè òðàâàõ

Ñîíöå ïðîì³ííÿì ñâî¿ì çîëîòèì âèãðàº ïóðïóðîâî.

Ïàðó òîä³ âèäèõàþòü ð³÷êè â³÷íîïëèíí³ é îçåðà,

×àñîì îá ò³é æå ïîð³ é íàä çåìëåþ çä³éìàºòüñÿ õìàðêà.

506

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âñ³ îò³ âèïàðè, çëèíóâøè âãîðó ³ òàì ïîºäíàâøèñü,

Çàâîë³êàþòü ñîáîþ, ìîâ ïëåòèâîì, íåáî áëàêèòíå.

Òàê ³ òîä³, ñòàâøè ò³ëîì îêðåìèì, åô³ð ëåãêîïëèííèé

Ìîâáè ñêëåï³ííÿì íàø ñâ³ò îòî÷èâ ³, ðîçïëèâøèñÿ äàë³

Â íàïðÿìêàõ ð³çíèõ, óñþäè ïðîñëàâøèñü, â îá³éìè øèðîê³

Â³í óñ³ ðå÷³ ïîæàäëèâî âçÿâ, çâ³äóñ³ëü îòî÷èâ ¿õ.

Ùîéíî òîä³ ïî÷àëè ôîðìóâàòèñÿ ì³ñÿöü ³ ñîíöå,

Ùî ì³æ çåìëåþ ³ íåáîì, êóëÿñò³, â ïîâ³òð³ íåâïèííî

Êðóòÿòüñÿ: ¿õ í³ çåìëÿ, í³ åô³ð íå ïðèñâî¿â áåçìåæíèé,

Áî íå íàñò³ëüêè âàæê³ áóëè, ùîáè íà äí³ äåñü îñ³ñòè,

² íå íàñò³ëüêè ëåãê³, ùîáè ãåí ó âèñîê³ñòü ìàéíóòè.

Òîæ ïîñåðåäèí³, ìîâáè ò³ëà, ùî æèâó ìàþòü ñèëó,

Çâåðøóþòü á³ã êîëîâèé – âñåîñÿæíîãî ñâ³òó ÷àñòèíè.

Âðåøò³, ïðèãëÿíüìîñü äî íàøîãî ò³ëà: îäíå ùîñü ó íüîìó –

Â ðóñ³, ùîñü ³íøå òîä³ ìîæå â ïîâíîìó ñïîêî¿ áóòè.

Òàê ïîðîçõîäèëèñü ò³ åëåìåíòè, é çåìëÿ òîä³ ðàïòîì, –

Äå íèí³ ìîðÿ, ïðîñëàëàñÿ ãåí øèðî÷³íü ëàçóðîâà, –

Íà÷å çàïàëàñü, ³ õëàíü ó òå ëîæå ñîëîíà âëèëàñÿ,

² ç äíÿ íà äåíü, ùî ñèëüí³øå íà çåìëþ äîâê³ë íàòèñêàëè

Ïðîìåí³ ñîíöÿ é ïàëþ÷èé åô³ð, ùî ÷àñò³øå òîâ÷êàìè

Ìîâáè äîêóïè çãàíÿëè ¿¿ â³ä íàéäàëüøèõ îêðà¿í,

Ùîá äî ñåðåäèíè âñÿ âîíà çáèëàñü ï³ä íàòèñêîì ¿õí³ì,

Òî âñå ðÿñí³øå ç ãëèáèí ¿¿ ò³ëà âèõîäèâ ñîëîíèé

Ï³ò, ùî, ñïëèâàþ÷è, ïîâíèâ ìîðÿ é îêåàíó ð³âíèíè;

Òî âñå ÷èñëåíí³ø³, âèðâàâøèñü ãåòü, âèë³òàëè ðîÿìè

3 íå¿ íà÷àòêè ïîâ³òðÿ é âîãíþ, ³ â íàäçåìíèõ âèñîòàõ

Íåáà õîðîìè ÿñí³ íàñåëÿëè ùî ðàç, òî ãóñò³øå.

Ïîîñ³äàëè ïîëÿ, ï³äíÿëèñü, íà÷å ñõ³äöÿìè, âãîðó

Âèñîêîâåðõ³ êðÿæ³: íå ìîãëè æ áî çàïàñòèñÿ ñêåë³,

ßê ³ çåìëÿ, âîäíî÷àñ – ïåðåéòè â îäíîñòàéíó äîëèíó.

Òàê íàáóëà ð³âíîâàãè çåìëÿ, ïîñòóïîâî çðîáèâøèñü

Ò³ëîì ñóö³ëüíèì: íåìîâáè íàìóë ç óñ³õ çàêóò³â ñâ³òó

Âàæêî íà äíî ïîñïëèâàâ, äå é îñ³â, íà÷å ãóùà, íàéíèæ÷å.

Ìîðå ïîòîìó, ïîâ³òðÿ, à äàë³ é åô³ð âîãíåíîñíèé –

Âñå, ùî ïðîçîðå, òîíêå, òå çîñòàëîñü áåç äîì³øêè, ÷èñòå,

500

Òà íåîäíàêîâå ùîäî âàãè: òàê åô³ð, ùî íàéëåãøèé

² íàéñâ³òë³øèé, íàä øàðîì ïîâ³òðÿ, íàéâèùå, ðîçëèâñÿ;

Ò³ëà ïëèâêîãî ñâîãî íå çì³øàâ, ïðîòå, ç íèì, íåñïîê³éíèì, –

Õàé òàì, ìîâëÿâ, ïîðèâàþòü óñå êðóòåæ³, â³òðîâ³¿,

Õàé àæ äî äíà òàì óñå ñêàëàìó÷óþòü áóð³ íåïåâí³, –

Ñàì â³í âîãí³ ñâî¿ â ïåâí³ì íåñå, ð³âíîïëèíí³ì ïîòîö³.

Òå, ùî åô³ð ìîæå ì³ðíî ïëèñòè, îäíîñòàéíèì ïîðèâîì,

Ïîíò íàì ï³äêàçóº – ìîðå, ùî âñþ íåîñÿæíó ñóêóïí³ñòü

Âîä ñâî¿õ ð³âíî æåíå, òå÷³¿ çáåð³ãàþ÷è ïëàâí³ñòü.

Ðóõó ç³ðîê îñï³âàòè ïðè÷èíó ïîðà âæå íàñï³ëà.

507

Тіт Лукрецій Кар

Îò ùî, ïî-ïåðøå, ñêàæó: ÿêùî êðóòèòüñÿ êóëÿ íåáåñíà, –

Çíà÷èòü, íà äâà ¿¿ ïîëþñè, âèçíàéìî, òèñíå ïîâ³òðÿ,

Ùî ç äâîõ áîê³â çàìèêàº òó êóëþ, ï³äòðèìóº ççîâí³.

Ùå îäèí ïëàñò éîãî âèùå ïëèâå, â ò³ì êåðóíêó, â ÿêîìó

Êîòÿòüñÿ â³÷íîãî ñâ³òó áëèñêó÷³ ç³ðêè; àáî ³íøèé,

Íèæ÷èé, æåíå â ïðîòèëåæíîìó íàïðÿì³ êóëþ íåáåñíó,

ßê òå÷³ÿ ð³÷êîâà, – êðóòèòü êîëåñîì ³ç ÷åðïàêàìè.

Âò³ì, ìîæå áóòè é òàêå, ùî âñå íåáî ñòî¿òü íåïîðóøíå,

Êîâçàþòü ò³ëüêè ñâ³òèëà ïî íüîìó – ðÿõòþ÷³ ñóç³ð’ÿ,

Ìîæå, òîìó, ùî âîãíåííèé åô³ð ñîá³ âïåðòî øóêàº

Âèõîäó – êðóòèòüñÿ âñå, é âîäíî÷àñ ïîðèâàº ç ñîáîþ

²íø³ âîãí³, ³ æåíå ¿õ ïî òåìíèõ ïðîñòîðàõ Ñóìàíà;

Ìîæå, ââ³ðâàâøèñÿ çâ³äêèñü ³ççîâí³, ïîâ³òðÿíèé ïîäóâ

Íèìè êðóæëÿº âåñü ÷àñ; íó, à ìîæå, âîíè é ñàìîõ³òòþ

Ëèíóòü òóäè, äå ¿õ âàáèòü ïîæèâà, ³ òàê îò ó íåá³,

Ò³ëî âîãíåííå ñâîº ï³äæèâëÿþ÷è, â³÷íî ìàíäðóþòü.

Ùî òóò º ïðàâäîþ – ñò³ëüêè-áî ä³º ïðè÷èí ó ö³ì ñâ³ò³, –

Âàæêî ñêàçàòü, àëå ùî â³äáóâàºòüñÿ é ìîæå â³äáóòèñü

Â ð³çíèõ ñâ³òàõ, ùî ïî-ð³çíîìó âèíèêëè äåñü ó ãëèáèíàõ

Âñåñâ³òó, – âèêëàñòè õî÷ó, à òàêîæ – ÷èñëåíí³ ïðè÷èíè

Ðóõó ç³ðîê, ÿê³ êîâçàþòü ì³ðíî â éîãî áåçáåðåææ³.

Ç íèõ æå ÿê òàì, òàê ³ òóò, ëèø îäíà ìóñèòü áóòè ïðè÷èíà,

Ùî ñïîíóêàº äî ðóõó ç³ðêè, òà ¿¿ âèçíà÷àòè

Âàæêî òîìó, õòî âïåðåä ³òè ìîæå ëèøå êðîê çà êðîêîì.

Ùîá ïîñåðåäèí³ ñâ³òó âñüîãî ïðîáóâàòü ó ñïîêî¿,

Ìóñèòü çåìëÿ, ìîâáè ç ò³ëà ñïàäàþ÷è, ì³ðíî âòðà÷àòè

Âëàñíó âàãó é ìàòè ³íøó ÿêóñü ï³ä ñîáîþ ïðèðîäó,

Ùî ñïîêîíâ³êó îäíó òâîðèòü ö³ë³ñòü ³ç òèì ïîâ³òðÿíèì

Îáøèðîì ñâ³òó, â ÿê³ì âîíà, ì³ñöå ïîñ³âøè, ³ñíóº.

Òèì-òî çåìëÿ – íå òÿãàð äëÿ ïîâ³òðÿ, íå òèñíå íà íüîãî,

ßê ³ íà áóäü-êîãî ç íàñ – íàø³ ÷ëåíè: ÿê øè¿, ñêàæ³ìî,

Íå çàâàæêà ãîëîâà, òà é âàãó âñüîãî ò³ëà, íàðåøò³,

Íîãè òðèìàþòü, à ìè æ ³ íå ÷óºìî íîø³ ò³º¿.

² íàâïàêè: ùî íàêèíóòî ççîâí³, – íàéìåíøà äð³áíèöÿ

Âèäàòèñü ìîæå äëÿ íàñ âàíòàæåì íåïîì³ðíî âåëèêèì.

Îñü ÿê âàæëèâî âðàõîâóâàòü êîæíî¿ ðå÷³ ñïðîìîæí³ñòü.

Îòæå, çåìëÿ – íå ÷óæèíêà ÿêàñü, ùî ïðèáèëàñü ðàïòîâî

Õòîçíà–çâ³äê³ëü, îïèíèâøèñÿ òóò, ó ÷óæîìó ïîâ³òð³.

Í³. Âîíà ç íèì âîäíî÷àñ, ùîéíî âèíèêíóâ ñâ³ò, íàðîäèëàñü, –

Ïåâíà ÷àñòèíà éîãî, ÿê îò íàøîãî ò³ëà ÷àñòèíè.

550

Äàë³. ßê ò³ëüêè ñòðÿñåòüñÿ çåìëÿ îä ìîãóòíüîãî ãðîìó,

Òóò æå é íàä íåþ íåìîâáè äâèãòèòü óñå, çðóøåíå ç ì³ñöÿ,

Ùî íåìîæëèâèì áóëî á, ÿêáè íàøà çåìëÿ íå ñòèêàëàñü

²ç ïîâ³òðÿíèìè ñâ³òó ÷àñòèíàìè, ç íåáîì âèñîêèì.

Áî ñïîêîíâ³êó òðèìàþòüñÿ ðàçîì íà ñï³ëüí³ì êîð³íí³

508

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íåáî é çåìëÿ: ïåðåïëåòåí³, òâîðÿòü îäíå ùîñü, ºäèíå.

Íå ïîì³÷àºø õ³áà, ÿê ï³äòðèìóº âñå íàøå ò³ëî,

Õî÷ ³ âåëèêà âàãà éîãî, ñèëà äóø³ ùîíàéòîíøà

Ñàìå òîìó, ùî ñïëåëèñü âîíè é òâîðÿòü îäíå ùîñü, ºäèíå?

Ùî æ äî ëåãêîãî ñòðèáêà ïîðèâàòè á ìîãëî íàøå ò³ëî,

ßê íå äóø³, ùî êåðóº âñ³ìà éîãî ÷ëåíàìè, ñèëà?

Òî ÷è íå áà÷èø òåïåð, ÿêó ì³öü âèÿâëÿº ïðèðîäà,

Íàâ³òü òîíêà, ïîºäíàâøèñü ³ç ò³ëîì âàæêèì, – ÿê ïîâ³òðÿ,

Ç’ºäíàíå ç ò³ëîì çåìë³, ñèëà äóõó – ³ç ò³ëîì ëþäèíè?

Ñîíÿ÷íèé êðóã, éîãî ñÿéâî, í³ ìåíøèì, àí³ çíà÷íî á³ëüøèì

Áóòè íå ìîæå, í³æ çîðîâ³ íàøîìó â³í âèäàºòüñÿ,

Áî, õàé ç ÿêèõ òàì âèñîò íàì âîãí³ ñâîãî ñâ³òëà á íå ñëàëè,

Çâ³äêè á ó íàø³ ò³ëà íå âäèõàëè âîíè ñâîãî æàðó, –

Ïðîñò³ð ïîáîðó ñâîãî òóò íå â³çüìå: âîãíþ íå ïðèìåíøèòü

Â³ääàëü – íå ñòàíå-áî â³í ÷åðåç íå¿ äð³áí³øèì äëÿ îêà.

Òîæ, êîëè æàð ³ ïðîì³ííÿ ñë³ïó÷å, ïðîëèâøèñü îä ñîíöÿ,

Éäóòü àæ äî íàøèõ ÷óòò³â, çàïîëîíþþòü çåìëþ äîâêîëà,

Çíà÷èòü, ìè îáðèñè áà÷èìî ñïðàâæí³ îêðóãëîãî ñîíöÿ

É ðîçì³ðè ñàìå òàê³, ÿê ó íüîãî – í³ á³ëüø³, í³ ìåíø³.

É ì³ñÿöü, – ÷è òî â³í ïîçè÷åíèì ñÿéâîì îñâ³òëþº çåìëþ,

×è òàêè ç âëàñíîãî ò³ëà ñâîº âèïðîì³íþº ñâ³òëî, –

Òàê ÷è ³íàêøå – ïëèâå â³í ó íåá³ í³òðîõè íå á³ëüøèé,

Í³æ âèäàºòüñÿ â³í íàì â³äñ³ëÿ ³ ñïðèéìàºòüñÿ çîðîì.

Áî, íà ùî äèâèìîñü ìè â³ääàë³ê, ÷åðåç òîâùó ïîâ³òðÿ,

Òå, ïîêè çðîáèòüñÿ ìåíøèì, ðîçïëèâ÷àñòèì âèäàòèñü ìóñèòü

² íå÷³òêèì. Íó, à ì³ñÿöü – âèðàçí³ âåñü ÷àñ íàì ÿâëÿº

Îáðèñè é ôîðìó îêðåñëåíó, ÿñíó; òîæ âèñíóéìî çâ³äñè:

Ñàìå òàê³ â íüîãî âèì³ðè é êîíòóðè áóòè ïîâèíí³

Òàì, ó âèñîòàõ, ÿêèìè çâ³äñ³ëü âîíè íàì âèäàþòüñÿ.

Òàê ³ ç åô³ðíèìè, ùî â³äñ³ëÿ òè ¿õ áà÷èø, âîãíÿìè

Ìàºòüñÿ ñïðàâà: ÿêùî ò³ âîãí³, ùî ¿õ âèäíî é íà çåìëÿõ, –

Ïîêè ÿñêðàâî ìèãòÿòü, ïîêè æàð âèð³çíÿºòüñÿ ¿õí³é, –

Ëåäâå ïîì³òíî äëÿ íàøîãî îêà ó òîé á³ê ÷è ³íøèé

Â ì³ðó â³ääàëåííÿ çì³íþþòü ³íîä³ îáðèñè é ôîðìó,–

Ìîæåìî çíàòè, êàæó, ùî é óñ³ ò³ âîãí³, ùî â åô³ð³,

Íà âîëîñèíêó ëèø áà÷àòüñÿ íàì ÷è òî á³ëüø³, ÷è ìåíø³.

Äèâà é ó òîìó íåìàº, ùî ñîíöå, òàêå íåâåëè÷êå,

Ìîæå òàêèìè äîâê³ë ðîçëèâàòèñü ïîòîêàìè ñâ³òëà,

Ùî çàïîëîíþº íèì óñ³ çåìë³, âñþ ìîðÿ ðîçëîã³ñòü,

Âåñü íåáîñõèë, òåïëîòîþ çàõëþïóº âñå âêîëî ñåáå.

Áî ìîæå áóòü, ùî ó ñâ³ò³ âñüîìó ëèø îäíå öå, ºäèíå,

Øèðîêî á’º äæåðåëî, ðàç ó ðàç âèêèäàþ÷è â ïðîñò³ð

Ñÿéâî íîâå, ÿêùî ç ö³ëîãî ñâ³òó âîãíåíí³ íà÷àòêè

Ñõîäÿòüñÿ ñàìå ñþäè, é òóò âèðóþòü âîíè, çâ³äóñþäè

Ñïëèâøèñü, îäèí ò³ëüêè æàðó âñåñâ³òíüîìó òâîðÿ÷è âèò³ê.

509

Тіт Лукрецій Кар

600

Íå ïîì³÷àâ òè õ³áà, ÿê, áóâà, ³ ìàëåíüêèé ñòðóìî÷îê

Øèðîêî æèâèòü ëóãè é íàâ³òü ïîëå çàâîäíèòè ìîæå?

Òàê ³ â³ä ñîíöÿ, äàðìà, ùî ìàëå âîíî, æàðîì áåðåòüñÿ

É ìîâáè ñàìî ïàëàõêî÷å ïîâ³òðÿ, êîëè ïðèïóñòèòè,

Ùî äî âîãíþ âîíî äóæå ÷óòëèâå ³ çäàòíå ïðîéíÿòèñü

Ïîëóì’ÿì, ò³ëüêè-íî æàðó íàéìåíøîãî äîòèê îä÷óº,

ßê ³ êîëîññÿ, é ñîëîìà íå ðàç, – äîñèòü ³ñêðè îäíî¿, –

Òóò æå, íà íàøèõ î÷àõ, ïëîìåí³º îä êðàþ é äî êðàþ.

Òàê, ìîæå, é ñîíöå, ùî â íåá³ ñâ³òèëüíèêîì ñÿº ðîæåâî,

Ìîâáè âïîâèòå âîãíåì – íåäîñÿæíèì äëÿ íàøîãî îêà

Ðîºì ðîçæåâðåíèõ, òà íå ïîçíà÷åíèõ áëèñêîì ïèëèíîê,

Ùî æàðîíîñíó ñîáîþ ïðèìíîæóþòü ïðîìåí³â ñèëó.

Ãîä³ îäíå äàòü ïîÿñíåííÿ â³ðíå é ïðîñòå ùîäî ðóõó

Ñîíöÿ: ÿêèì âîíî ñïîñîáîì éäå â³ä ãðàíèöü ñâî¿õ ë³òí³õ

Äî Êîçåðîãà, ùî íà çèìîâ³ì ïîâîðîò³, é ïîòîìó –

Çíîâó ïðÿìóº íàçàä, àæ äî ðèñè íàéâèùî¿, – Ðàêà;

² – ùîäî ì³ñÿöÿ: ÿê çà äâàíàäöÿòó ðîêó ÷àñòèíó

Êîëî íàêðåñëèòü òàêå, ùî çà ð³ê îáá³æèòü éîãî – ñîíöå?

ßâèù òèõ, ùå ðàç êàæó, – íå çâåñòè äî ïðîñòî¿ ïðè÷èíè.

Ìîæíà, ïî-ïåðøå, ñõèëèòèñü äî äóìêè, ÿêó ïðî ò³ ðå÷³

Âèêëàâ êîëèñü Äåìîêð³ò, ùî áîæåñòâåííèì õèñòîì óñëàâèâñü.

Òîáòî: ùî áëèæ÷å ç³ðêè äî çåìë³, òî ¿õ ìåíøå òà ìåíøå

Â ðóõ êîëîâèé ìîæå âòÿãóâàòü ñèëîþ âèõîð íåáåñíèé.

Áî æ óíèçó â³í, íåìîâ çàòóõàþ÷è, òðàòèòü ïîðèâí³ñòü,

² íå òàêà âæå ó íüîãî ìîãóòí³ñòü; îñü òàê ïîñòóïîâî

Ñîíöå é ç³ðêè, ùî çà íèì, çàëèøàþòüñÿ çàâæäè ïîçàäó.

Çíà÷íî-áî íèæ÷å á³æàòü, í³æ ñóç³ð’ÿ âèñîê³, âîãíåíí³.

Ì³ñÿöü – òèì ïà÷å: ùî íèæ÷à äîðîãà, ÿêîþ á³æèòü â³í,

Ùî â³ä çåìë³ âîíà áëèæ÷à ³ äàëüøà òèì ñàìèì îä íåáà,

Òî éîìó âàæ÷å ç ñóç³ð’ÿìè âåðõí³ìè á³ã ñâ³é ð³âíÿòè.

², ùî ñëàáê³øèì ï³äõîïëåíèé âèõîðîì, íèæ÷èé îä ñîíöÿ,

Ì÷èòü â³í ó íåá³, òî ëåãøå ñóç³ð’ÿì, ÿê³ âêîëî íüîãî,

² íàçäîãíàòè éîãî, é çàëèøèòè äàëåêî ïîçàäó.

Îò ³ çäàºòüñÿ, ùî â³í ò³ ñóç³ð’ÿ âåñü ÷àñ äîãàíÿº,

Øâèäøèé îä íèõ, à íàñïðàâä³ âîíè ïîâåðòàþòü äî íüîãî.

Íó, à ìîæëèâå é òàêå, ùî â³ä ïîëþñ³â äâîõ ïðîòèëåæíèõ

Ì³ðíî ÷åðãóþ÷èñü, äâ³ òå÷³¿ ïîâ³òðÿí³ ñòðóìóþòü:

Ñîíöå â³ä ë³òí³õ ñóç³ð’¿â îäíà ç íèõ ìîãëà á îäãàíÿòè

É äî ïîâîðîòó âåñòè çèìîâîãî, äå õîëîä ³ñêðèòüñÿ;

Äðóãà – â³äêèíóâøè çíîâó îä ñèíÿâèõ ò³íåé ìîðîçó,

Äî æàðîíîñíèõ âåëà á éîãî ñìóã, äî ñóç³ð’¿â ïåêó÷èõ.

Òàê îò ì³ðêóþ÷è, ìîæíà ââàæàòè, ùî ì³ñÿöü ³ çîð³,

Äîâãèé ñâ³é øëÿõ êîëîâèé ó ðîêàõ îáá³ãàþ÷è äîâãèõ,

Òåæ òî â îäíó òå÷³þ ïîòðàïëÿþòü, òî çíîâó æ – ó äðóãó.

Íå ïîì³÷àºø õ³áà? – Ïðîòèëåæíèìè ãíàí³ â³òðàìè,

510

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì