Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Õìàðè ó íàïðÿìàõ ì÷àòü ïðîòèëåæíèõ: íàä íèæí³ìè – âåðõí³.

Òî ÷è é ç³ðêè á íå ìîãëè, ïðîòèëåæíèì ï³ääàâøèñü ïîòîêàì,

Ïî êîëîâèõ ñâî¿õ äàëüí³õ äîðîãàõ â åô³ð³ êðóæëÿòè?

Í³÷ íàëÿãàº íà çåìë³ ïîíóðèì îãðîìîì ñâîº¿

Ò³í³ àáî ÷åðåç òå, ùî, äàëåêî¿, âðåøò³, ñÿãíóâøè

650

Íåáà ìåæ³, ðîçãóáèëî âîãí³ ñâî¿ âòîìëåíå ñîíöå, –

² ðîçòðÿñëî, é äî îñòàííüî¿ êðèõòè ¿õ ïîðîçñ³âàëî

Â òîâù³ ïîâ³òðÿ,– àáî é ï³ä çåìëåþ íèì ðóõàº ñèëà

Öÿ æ, ÿêà øëÿõîì âåëà êîëîâèì éîãî é ïîíàä çåìëåþ.

Òàê ³ Ìàòóòà ïðîñòîðîì åô³ðíèì î ïåâí³é ãîäèí³

Ñâ³òëî ðîæåâå ñèïíå, â³ä÷èíÿþ÷è øèðîêî áðàìó

Äíåâ³, ÷è òî ÷åðåç òå, ùî, äî îáð³þ ëèíó÷è çíîâó,

Øëå ñâî¿ ïðîìåí³ ñîíöå âïåðåä, – ùîá îä íèõ çàïàëèâñÿ

Âåñü íåáîñõèë, ÷è òî æàðó íàñ³ííÿ âîãíåííå ðîÿìè

Çâèêëî ñïëèâàòèñü î ïåâí³é ãîäèí³, é òîìó, ùî íå ðàíîê, –

Çîâñ³ì íîâå ïîñòàº ç òèõ íà÷àòê³â îñÿéëèâå ñîíöå.

Êàæóòü, ç ²äåéñüêèõ âåðøèí, ÿê ëèøå íà ñâ³òàíîê áåðåòüñÿ,

Âèäíî âîãí³, ðîçïîðîøåí³ ãåí ó âèñîêîñòÿõ íåáà,

Ùî, ìîâ ó êóëþ ç³áðàâøèñü îäíó, çàìèêàþòüñÿ êîëîì.

Íàñ íå ïîâèííî í³òðîõè â òèõ ñïðàâàõ ³ òå äèâóâàòè,

Ùî æàðîíîñíå íàñ³ííÿ â îäíó ëèø, îçíà÷åíó ïîðó

Ìîæå ñïëèâàòèñü ³ ñîíÿ÷íèé áëèñê ïîíîâëÿòè ùîäåííî.

Áà÷èìî æ ìè íå îäíå, ùî äîâê³ë â³äáóâàºòüñÿ ò³ëüêè

Â ïåâíèé, îêðåñëåíèé ÷àñ: ïîêðèâàþòüñÿ êâ³òîì äåðåâà

Ñàìå â îêðåñëåíèé ÷àñ ³ â îêðåñëåíèé ÷àñ – îäöâ³òàþòü.

Òàê îò ³ çóáè íå áóäü-êîëè – â ïåâí³é ïîð³ âèïàäàòè

Çìóøóº â³ê, ³ ì’ÿêîìó ïóøêó çàñ³âàòèñü íà ëèöÿõ

Òåæ ëèøå â ïîðó âåëèòü, ³ ì’ÿê³é áîðîä³ – ïðîáèâàòèñü.

À ãðîìîâèö³, äîù³ òà ñí³ãè, áóðåâ³¿ òà õìàðè –

×è íå ÿêóñü ìàþòü ïåâíó, äîã³äíó äëÿ íèõ ïîðó ðîêó?

Òàê. Áî ÿêùî áóëè ïåðâîïðè÷èíè òóò ñàìå òàêèìè

É ðå÷³ òàêèìè æ áóëè â³ä óòâîðåííÿ ñâ³òó, òî é íèí³

Éäå ¿õ â³äíîâëåííÿ êîæíîãî ðàçó â òàêîìó æ ïîðÿäêó.

Äàë³. ßêùî ñòàþòü äîâøèìè äí³, à êîðîòøèìè – íî÷³,

² íàâïàêè, ÿêùî äí³ éäóòü íà ñïàä, à äî ïðèðîñòó – íî÷³,

Çíà÷èòü, àáî, íàä çåìëåþ âåðñòàþ÷è øëÿõ ³ ï³ä íåþ,

Öå æ ñàìå ñîíöå íåð³âí³ íàêðåñëþº äóãè â åô³ð³

É íà íåîäíàêîâ³ ä³ëèòü òèì ñàìèì â³äòèíêè îðá³òó:

Ùî ç îäíîãî ¿¿ áîêó â³äð³çàëî, òå äîêëàäàº –

Äî ïðîòèëåæíîãî, é òàê ùîðàç á³ëüøó äóãó âîíî êðåñëèòü,

Ïîêè ñÿãíå òîãî çíàêà íåáåñíîãî, äå âñüîãî ðîêó

Âóçîë âèð³âíþº äåííå îñâ³òëåííÿ ç ò³íÿìè íî÷³.

Áî ïîñåðåäèí³ øëÿõó, ì³æ ïîäóâîì Ï³âíî÷³ é Ï³âäíÿ,

Ñîíöå, – â³ääàëåíå ð³âíî â³ä ïóíêò³â îáîõ ïîâîðîòíèõ

×åðåç ïîëîæåííÿ ïåâíå âñüîãî çîðåíîñíîãî êîëà,

511

Тіт Лукрецій Кар

Äå âîíî, á³ã ñâ³é çìèêàþ÷è, ïîðàìè ðîêó ÷åðãóº,

Ñâ³òëîì êîñèì îñÿâàº çåìí³ é ïîâ³òðÿí³ ïðîñòîðè;

Òàê öå ïðèíàéìí³ ïîÿñíþþòü ò³, õòî, ðîçì³òèâøè íåáî,

Çíàêè íà íüîãî íàí³ñ, ìîâ îçäîáè, â ÷³òêîìó ïîðÿäêó.

Òóò ùå ìîæëèâå é òàêå, ùî ì³ñöÿìè – ïîâ³òðÿ ãóñò³øå,

Îò ³ òðåìòèòü ï³ä çåìëåþ, ïðèãëóøåíà, ñîíöÿ ïîæåæà, –

Âñå íå âäàºòüñÿ ¿é ïîëóì’ÿì áóéíî çìåòíóòèñü äî ñõîäó,

Îñü ÷îìó â ìåæàõ çèìè òàê çàáàðëèâî òÿãíóòüñÿ íî÷³,

Ïîêè íå âèçèðíå äåíü ó â³íêó íà ÷îë³ ïðîìåíèñò³ì.

Äàë³ é òàêå ìîæå áóòè, ùî ïðè ÷åðãóâàíí³ ï³ð ðîêó

700

Çâèêëè âîãí³ ÷è ïîâ³ëüí³øå òðîõè, ÷è øâèäøå ñïëèâàòèñü,

² ÷åðåç òå – ìàáóòü, º äîëÿ ïðàâäè â ïðèïóùåíí³ òîìó –

Ñîíöå çðèíàº ïîñò³éíî ç îêðåñëåíèõ ì³ñöü íåáîñõèëó.

Ì³ñÿöÿ áëèñê ìîæå áóòè â³ä ñîíöÿ, ùî ñâ³òèòü íà íüîãî,

É òå â³äîáðàæåíå ñâ³òëî ùîäíÿ â³í äî íàøîãî çîðó

Á³ëüøå çâåðòàº, âåñü ÷àñ îääàëÿþ÷èñü ì³ðíî â³ä ñîíöÿ,

Àæ, îáåðíóâøèñü äî íüîãî ëèöåì, çàÿñí³º óïîâí³

É çàõ³ä éîãî çàïðèì³òèòü íàïðîòè – ïðè ñõîä³ ñâîºìó.

À íà çâîðîòí³é äóç³ íàâïàêè: â³í ïîâèíåí ïîìàëó

Ñâ³òëî ñâîº ìîâ õîâàòè â³ä íàñ, äî ïðîì³ííîãî ñîíöÿ

Çíîâ á³æó÷è, âæå íà ³íø³ì ê³íö³ çîðåíîñíîãî êîëà.

Òàê ðîçì³ðêîâóþòü ò³, õòî ââàæàº, ùî ì³ñÿöü – êóëÿñòèé,

Ùî ïî îðá³ò³ ñâî¿é ïðîá³ãàº â³í íèæ÷å â³ä ñîíöÿ.

Ùå æ º ï³äñòàâè ââàæàòè, ùî, âëàñíèì íàä³ëåíèé ñâ³òëîì,

Êîòèòüñÿ ì³ñÿöü, â³äò³íêàìè âñÿêèìè ãðàþ÷è â íåá³:

Ç íèì-áî ùå é ³íøå ïëèâòè ìîæå ò³ëî, éîìó íà äîðîç³

Âñå ñòàþ÷è, çàñëîíÿþ÷è òàê éîãî é ñÿê, ³ ïðè òîìó

Âèäèìèì áóòè íå ãîäíå ñàìå, áî íåìà â íüîìó ñâ³òëà.

Ùå æ ìîæå ì³ñÿöü, ÿê ì’ÿ÷, îáåðòàòèñü, â îäí³é ïîëîâèí³

Ñÿéâîì ÿñêðàâèì ïîçíà÷åíèé; òàê, îáåðòàþ÷è êóëþ,

Îáðèñè – ôîðìè ñâî¿ – ùîðàç ³íø³ â³í íàì âèÿâëÿº,

Ïîêè äî íàøèõ î÷åé íå ïîâåðíå ò³º¿ ïîâåðõí³,

Ùî, çàïîëîíåíà æàðîì ïàëêèì, âèïðîì³íþº ñâ³òëî.

Ïîò³ì, ïîìàëó íàçàä îáåðòàþ÷èñü, â³í çàáèðàº

Ç-ïåðåä î÷åé ñâ³òëîíîñíó ÷àñòèíó êóëÿñòî¿ ìàñè.

Òàê âàâ³ëîíñüê³ õàëäå¿ ïîâ÷àþòü, îäêèíóâøè äóìêó

²íøèõ óñ³õ çâ³çäàð³â, íà÷å á ãîä³ áóëî ïðèïóñòèòè,

Ùî ÿê îäíå, òàê ³ äðóãå ïîÿñíåííÿ – ïðàâäîïîä³áí³,

Áî æ ³ íå âèäíî, ÷îìó ñàìå öå, à íå òå – â³ðîã³äíå.

Âðåøò³, ÷îìó á íå ì³ã ùîðàç íîâèé ïîñòàâàòè íà íåá³

Ì³ñÿöü, ùî çì³íþº îáðèñè é ôîðìè ñâî¿ ð³âíîì³ðíî,

Â ïåâí³ì ïîðÿäêó? ×îìó ç äíÿ íà äåíü ³ç íèõ êîæåí ïî ÷åðç³

Ì³ñöÿ á íå ì³ã óñòóïàòè íîâîìó, ÿêèé íàðîäèâñÿ? –

Âàæêî ïðèïóùåííÿ òå çàïåðå÷èòè ÷èìîñü, òèì ïà÷å,

Ùî òàê áàãàòî âñüîãî âèíèêàòü ìîæå â ïåâí³ì ïîðÿäêó:

512

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Éäå îñü Âåñíà; ïîá³÷ íå¿ – Âåíåðà ñòóïàº; êðèëàòèé

Â³ñíèê Âåíåðí ïîïåðåäó éäå; âñë³ä Çåô³ðîâ³ – Ôëîðà,

Ìàòè éîãî, ïåðåä íèìè, äîðîãó âñòåëÿþ÷è ðÿñíî

Êâ³òàìè, ïîâíÿ÷è áàðâàìè âñå ³ äèõàííÿì äóõìÿíèì.

Äàë³ – ïîñóøëèâèé äåíü ³ ñóïóòíèöÿ ë³òà – Öåðåðà,

Âñÿ ó ðîæåâ³ì ïèëó, é Àêâ³ëîí³â ùîð³÷í³ ïîðèâè;

Ïîò³ì – îñ³ííÿ ïîðà; ç íåþ Âàêõ ³äå – Åâã³óñ-Åâàí.

Ïîò³ì – ùå é ³íø³ íàäõîäÿòü íåãîäè é â³òðè áóðåâ³éí³:

Ãðîìîì ëÿêàº Âîëüòóðí, áëèñêàâèöÿìè Àâñòð çàñë³ïëÿº,

Äàë³ – íà ÷åðç³ ñí³ãè; ñâîº ä³ëî, ï³âñîííà, çàêëÿêëà,

Ðîáèòü çèìà; ³ Ìîðîç ¿é óñë³ä óæå äçâîíèòü çóáàìè.

Ùî æ äèâóâàòèñÿ òóò, ùî ñâ³é ÷àñ äëÿ íàðîäæåííÿ ìàº

Ì³ñÿöü ³ ÷àñ, – ùîá çàíèêíóòè çíîâó, ÿêùî äîîêîëà

Ñàìå â ñâ³é ÷àñ òàê áàãàòî âñüîãî ïîÿâëÿòèñÿ ìîæå?

Ùîäî çàòåìíåííÿ ñîíöÿ ³ ì³ñÿöÿ, òî íåîáõ³äíî

750

É òóò ìàòè äóìêó òàêó, ùî º ð³çí³ ïðè÷èíè òèõ ÿâèù.

Áî ÿêùî ì³ñÿöü òàêè ïåðåõîïëþº ñîíÿ÷íå ñâ³òëî,

Ïîì³æ çåìëåþ ³ ñîíöåì ÷îëî ï³äí³ìàþ÷è â íåá³,

Òåìíèé ñâ³é ùèò ï³äñòàâëÿþ÷è ñîíöÿ ïàëêîìó ïðîì³ííþ,

Òî õ³áà ³íøå ÿêåñü, ùî ïîçáàâëåíå âëàñíîãî ñâ³òëà,

Ò³ëî, êðóæëÿþ÷è â íåá³, íà öå ñïðîìîãòèñü íå çäîëàëî á?

Òàê îò ³ ñîíöå: ÷îìó á íå ìîãëî âîíî ì³ðíî âòðà÷àòè

Æàð ñâ³é ³ â ïåâíîìó ÷àñ³ â³äðîäæóâàòü ñÿéâî êîëèøíº,

Ò³ ïîäîëàâøè ì³ñöÿ, äå, âîðîæ³ ïðèðîä³ âîãíåíí³é,

Ïîäóâè ãàñÿòü éîãî òèì÷àñîâî, çáèâàþ÷è ïëîì³íü?

Äàë³. ßêùî â ñâîþ ÷åðãó çåìëÿ, ïîçáàâëÿþ÷è ñâ³òëà

Ì³ñÿöü, íàä ñîíöåì ³äå ³ éîãî æ çàñòóïàòè ñîáîþ

Çäàòíà â òîé ÷àñ, êîëè ò³íü â³í ãóñòó ïðîá³ãàº êîí³÷íó, –

Òî ÷è òîä³ íå ìîãëî á ÿêåñü ³íøå ï³ä ì³ñÿöåì á³ãòè

Ò³ëî àáî ïðîïëèâàòè ùå âèùå – íàä ñîíÿ÷íèì êîëîì,

Ïåðåòèíàþ÷è âñ³ éîãî ïðîìåí³ é ñâ³òëà ïîòîêè?

Âò³ì, ÿêùî ì³ñÿöü ³ ñÿº ñâî¿ì, íå ïîçè÷åíèì ñâ³òëîì,

Òî ÷è òüìÿí³òè á íå ì³ã â³í, òàê³ ïðîíèçàâøè ó ëåò³

Ñâ³òó ÷àñòèíè, ùî âëàñíèì âîãíÿì éîãî íàäòî âîðîæ³?

Íó, à òåïåð, êîëè ÿ ç’ÿñóâàâ óæå, ÿê âèíèêàþòü

ßâèùà ð³çí³ â áëàêèòíèõ ïðîñòîðàõ âåëèêîãî ñâ³òó,

Òàê ùî ïðî ñîíöÿ âñ³ëÿê³ øëÿõè ³ ïðî ì³ñÿöÿ ðóõè

Ìîæåìî çíàòè,– ÿêà íèìè ðóõàº ñèëà é ïðè÷èíà, –

ßê öå çàõîäÿòü âîíè, êîëè ñâ³òëî ¿õ ãàñíå, ðàïòîâî

Ï³òüìîþ âñ³ âïîâèâàþ÷è çåìë³, íåìîâáè ç³ìêíóâøè

Î÷³ ñâî¿, à ïîòîìó, ¿õ øèðîêî çíîâó ðîçêðèâøè,

Âñå îçèðàþòü äîâê³ë, çàïîëîíåíå ñÿéâîì ÿñêðàâèì, –

Äî ìîëîäîãî ùå ñâ³òó âåðòàþñü, äî íèâè ïóõêî¿,

Ùîá ðîçêàçàòü òîá³, ùî âîíà âïåðøå äî îáð³¿â ñâ³òëà

Çâàæèëàñü âèâåñòè – äàòè â îï³êó â³òðàì ïåðåì³ííèì.

513

Тіт Лукрецій Кар

Ñïåðøó âñ³ëÿêèìè òðàâàìè áóéíî çåìëÿ ïîâêðèâàëà

Ïàãîðáè âñ³ òà ïîëÿ, çàõëþïíóëà ¿õ áëèñêîì çåëåíèì:

Çàìåðåõò³ëè ðîçê³øí³ ëóãè ð³çíîêîë³ðíèì êâ³òîì,

Äàë³ é äåðåâà âñ³ëÿêèõ ïîð³ä, ïîòÿãíóâøèñü äî â³òðó,

Â³ëüíî ìîãëè ïîçìàãàòèñü ó ðîñò³, íå çíàþ÷è ñòðèìó.

ßê îòî í³æíèì ïóøêîì ïîðîñòàþòü, ùåòèíîþ, øåðñòþ

×îòèðèíîãèõ ò³ëà ³ ïòàõ³â, ùî íà êðèëàõ øèðÿþòü,

Òàê ³ çåìëÿ ìîëîäà ïîíåñëà íà ñîá³ òîä³ âïåðøå

Òðàâè é êóù³, à âæå ïîò³ì – ³ñòîò óìèðóùèõ ïîð³ääÿ

Âèíèêëè âñþäè ïî-ð³çíîìó, ð³çí³ é ó ð³çíèõ óìîâàõ.

Áî æ àí³ ç íåáà í³ÿêà òâàðèíà çâàëèòèñü íå ìîæå,

Í³ òîá³ ç ìîðÿ íå âèë³çå ðàïòîì çåìíå ñîòâîð³ííÿ.

Îòæå, ëèøàºòüñÿ äàòè çåìë³ íàø³é – Ìàòåð³ – éìåííÿ

Ïî ñïðàâåäëèâîñò³, áî æ ³ç çåìë³ âñå æèâå íàðîäèëîñü.

Òàæ ³ òåïåð ùå ç çåìë³ âèïîâçà æèâîòèíà âñ³ëÿêà,

Çðîäæåíà òàì ³ç äîùó ³ âîëîãî¿ ïàëêîñò³ ñîíöÿ.

Äèâà, ÿê áà÷èø, íåìà, ùî ðÿñíå òîä³ âñå áóëî é ðîñëå,

Áî íà çåìë³ ìîëîä³é âèçð³âàëî ï³ä þíèì åô³ðîì.

Ïåðåäóñ³ì óñ³ëÿê³ ïòàõè, âñå ¿õ ïëåì’ÿ ïåðíàòå

ßéöÿ ïî ãí³çäàõ, ùîá âèâîäîê áóâ, íàâåñí³ â³äêëàäàëè,

800

ßê ³ òåïåð ùå öèêàäè ñàì³ ïîêèäàþòü óë³òêó

Êðóãë³ äîì³âêè-ïë³âêè, ùîá æèòè é øóêàòè ïîæèâè.

Òóò ³ âìèðóùèõ ëþäåé ïîêîë³ííÿ çåìëÿ ïîðîäèëà,

Ãðóíò-áî òîä³ áóâ ïàðêèì, òà é âîëîãè ó íüîìó íå áðàêëî.

Äå ò³ëüêè ì³ñöå äîã³äíå òðàïëÿëîñü, – íà êîæíîìó êðîö³,

Â çåìëþ ïóñòèâøè êîð³ííÿ, ðîñëè ìàòåðèíñüê³ óòðîáè.

Ëèø íàñï³âàëà ïîðà, é äîáóâàëèñü ³ç íèõ íåìîâëÿòà,

Ïðàãíó÷è, âîãêå ïîêèíóâøè ëîæå, ïîâ³òðÿì äèõíóòè, –

Òóò æå äî íèõ ïîñï³øàëà çâåðíóòè äáàéëèâà ïðèðîäà

Ïîðè çåìë³, ïðîëèâàòè ³ç æèë óñ³õ ïîâíèõ âåë³ëà

Äî ìîëîêà ñõîæèé ñ³ê; ³ òåïåð ùå ó êîæíî¿ æ³íêè,

Ùîéíî íà ñâ³ò íåìîâëÿ ïðèâåäå, – ìîëîêîì íàéñîëîäøèì

Ïîâíÿòüñÿ ãðóäè, áî ñàìå òóäè âñÿ ïîæèâà ñïëèâàº.

Ïîêîðì äàâàëà çåìëÿ, òåïëîòà – çàì³íÿëà ïîâèâà÷,

Çàì³ñòü ïîñòåë³ – òðàâà ï³ä äèòèíîþ ñëàëàñÿ ì’ÿêî.

Ñâ³ò, ùå òîä³ ìîëîäèé, í³ ñóâîðèõ ìîðîç³â íå â³äàâ,

Í³ áóðåâ³¿â ëèõèõ, í³ íàä ì³ðó ïåêó÷îãî ë³òà:

Âñå æ ïîñòóïîâî ðîñòå, ð³âíîì³ðíî âáèâàºòüñÿ â ñèëó.

Ùå ðàç ³ ùå ðàç êàæó: ñïðàâåäëèâî ³ì’ÿ ìàòåðèíñüêå

Íîñèòü çåìëÿ, áî ñàìà æ âîíà é ð³ä íàø ëþäñüêèé ïîðîäèëà,

É ïîðîçñ³âàëà â ñâ³é ÷àñ óñ³ëÿêîãî çâ³ðà ÷èìàëî,

Ùî ñåðåä ã³ð àæ êèøèòü íèì óñþäè; íå ìåíøå é ïåðíàòèõ

Ð³çíîìàí³òíî¿ ôîðìè â ïîâ³òðÿí³ âèâåëà ïëåñà.

.................................................................................

Ïåðøå ïîð³ääÿ ëþäåé, ùî ïîëÿ íàñåëÿëî, çâè÷àéíî,

514

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çíà÷íî òâåðä³øå áóëî, áî ç òâåðäî¿ çåìë³ âîíî âèéøëî.

Êîñò³ ì³öíî¿ áóëè íàø³ ïðåäêè, êðåìåçí³ òà ðîñë³,

Æèëè òà ì’ÿçè, òà íåðâè ñëóæèëè ¿ì òåæ â³äïîâ³äí³.

¯õ í³ ìîðîç íå ëÿêàâ, í³ æàðà; íå ïðèíîñèëà øêîäè

¯æà íåçâè÷íà, íå áðàëàñÿ ò³ëà í³ÿêà íåäóãà.

Ñê³ëüêè á íå çì³ðÿëî øëÿõó, êðóæëÿþ÷è, ñîíöå íà íåá³, –

Ç ì³ñöÿ íà ì³ñöå òîé ëþä ïåðåõîäèâ ïîä³áíî äî çâ³ðà.

930

Ïëóãà êðèâîãî òîä³ íå ïðîâàäèâ ùå ðàòàé çàâçÿòèé,

Â çåìëþ ëîïàòó âãàíÿòü íå ñïàäàëî é íà äóìêó í³êîìó,

Í³ ìîëîä³ â íå¿ ïàðîñòêè âêîïóâàòü, í³ âæå çàñîõëó

Ã³ëêó ç âèñîêèõ äåðåâ ãîñòðîëåçèì ñåðïîì îáòèíàòè.

Ùî ¿ì äîù³ ïîäàâàëè òà ñîíöå ³ ùî ñàìîõ³òòþ

Ïîëå ðîäèëî, – áóëè çàäîâîëåí³ òèìè äàðàìè.

¯ì æîëóä³ áóéíîðîñëèõ äóá³â íàé÷àñò³øå ñëóæèëè

Ñèòíèì õàð÷åì, ïîò³ì – ÿãîäè ò³, ùî òè áà÷èø óçèìêó,

ßê ïàëåí³þòü âîíè íà ñóíè÷íèêó âåëèêîïë³äí³ì, –

Ùå æ âîíè á³ëüø³ òîä³ òà ðÿñí³ø³ áóëè íàáàãàòî.

Ñâ³ò, îäíå ñëîâî, ñÿãàþ÷è ðîçêâ³òó, íå ïîñêóïèâñÿ

Äëÿ íåùàñëèâîãî ïëåìåí³ ñìåðòíèõ íà ãðóáó ïîæèâó.

Ñïðàãëîãî – æäàëè ñòðóìêè, çàçèâàëè ð³÷êè ïîâíîâîä³,

ßê îòî íèí³, çá³ãàþ÷è ç ã³ð, âîäîñïàäè øóìëèâ³

Çâ³ð³â óñÿêèõ, ùî âòîìëåí³ ñïåêîþ, ñêëèêóþòü ëóíêî.

Âðåøò³, ë³ñàìè áëóêàþ÷è äîâãî, âîíè ïîòðàïëÿëè

Â çàêóòè í³ìô, ³ç ÿêèõ, ÿê â³äîìî áóëî ¿ì, äæåðåëà,

Òî, ëåãêîïëèíí³, âèãëàäæóþòü øèðîêî ñêåë³ âîëîã³,

Ñêåë³ âîëîã³, ùî ïåðëàìè ñÿþòü íàä ìîõîì çåëåíèì,

Òî íà ïîëÿ ïðîáèâàþòüñÿ ãåí, íà ð³âíèíè ðîçëîã³.

950

Íå êîðèñòàëè òîä³ ùå ç âîãíþ, íå çäèðàëè ³ç çâ³ðà

Øêóð, àáè ò³ëî ñâîº çàõèñòèòè â³ä õîëîäó âçèìêó, –

Ïî ÷àãàðÿõ, ïî ïå÷åðàõ ã³ðñüêèõ òà ä³áðîâàõ òóëèëèñü;

À áóðåâ³é ïåðåñòð³íå ÷è çëèâà, – ó çàðîñò³ äèê³

Âìèòü çàáèâàëèñü âîíè, çàøêàðóáë³ îä ïîòó òà áðóäó.

Ùå íå ââàæàëè íà ñï³ëüíå ìàéíî. Íå áóëî ùå ì³æ íèìè

Æîäíîãî çâè÷àþ, æîäåí çàêîí ùå òîä³ íå ñëóæèâ ¿ì.

Ùî ïîùàñòèëî êîìóñü ðîçäîáóòè, – ñîá³ áðàâ îäðàçó,

Çâèêëèé íà ñåáå ëèøå ïîêëàäàòèñü ³ æèòè äëÿ ñåáå.

Òóò æå òàêè, ñåðåä ë³ñó, ò³ëà ¿õ ºäíàëà Âåíåðà:

Òî ñàìîâ³ëüíî æ³íêè â³ääàâàëèñü, òî ¿õ ïîâåðãàëî

×îëîâ³ê³â íåâãàìîâíå áàæàííÿ ³ ñèëà íàâàëüíà,

Òî íà ïðèìàíêó éøëè: íà æîëóä³, ÷è ñóíèö³, ÷è ãðóø³.

×óþ÷è ì³öü äèâîâèæíó â ðóêàõ, òà é â íîãàõ íå ñëàáê³øó,

Çâ³ð’ÿ âñ³ëÿêå, âåëèêå é äð³áíå, ïî ë³ñàõ âîíè ãíàëè,

Êèºì óêëàñòè ìîãëè õèæàêà ÷è ìåòíóòü êàìåíþêó.

Íàä áàãàòüìà áðàëè âåðõ, ³ ëèø äåÿêèõ – îñòåð³ãàëèñü.

Äå ò³ëüêè í³÷ ¿õ çóñòð³ëà, íà çåìëþ âàëèëèñü îäðàçó,

515

Тіт Лукрецій Кар

Ìîâ êàáàíè ãðóáîøê³ð³ ùåòèíèñò³, é òàì çàðèâàëèñü,

Ãîë³, ÷è â ëèñòÿ ãëèáîêèé íàìåò, ÷è ã³ëëÿì îáêëàäàëèñü.

Òîæ íå øóêàëè, çí³ìàþ÷è ãàëàñ, âîíè çà ïîãàñëèì

Ñîíöåì ³ äíåì; íå òèíÿëèñÿ ïîíî÷³, çáë³äë³ îä ëÿêó, –

Æäàëè, áåçìîâí³, ïîðèíóâøè â ñîí, ìîâ ó òåìíó ìîãèëó,

Àæ íåáîñõèë çàïàøèòü îä ðîæåâîãî ôàêåëà ñîíöÿ.

Áî â³ä äèòèíñòâà ì³ã áà÷èòè êîæåí, öå ñòàëî âæå çâè÷íèì,

Ùî ç íåïðîãëÿäí³ñòþ ï³òüìè í³÷íî¿ ÷åðãóºòüñÿ ñâ³òëî.

Îòæå, í³ ïîäèâ í³êîëè íå áðàâ ¿õ, àí³ íå áîÿëèñü,

Ùî ïàíóâàòèìå, õî÷ ³ ñïëèâàëè á â³êè, íåïîä³ëüíî

Í³÷ íà çåìë³, õàé ëèø ñîíöå ïðîì³ííÿ ñâîº çàõîâàº.

Á³ëüøå ¿ì êëîïîò³â òå çàâäàâàëî, ùî çâ³ð³ ãîëîäí³

×àñòî òðèâîæèëè ¿õ, íå äàâàëè æèòòÿ íåùàñëèâèì.

Âèãíàí³ ãåòü ³ç æèòëà ñâîãî, ç-ï³ä êàì’ÿíîãî ñêëåï³ííÿ, –

Ò³ëüêè-íî ç’ÿâèòüñÿ âåëåòåíü-ëåâ ÷è êàáàí, âåñü ó ï³í³, –

Íàâ³òü ó áóðÿíó í³÷, ïåðåëÿêàí³, òóò æå ëèøàëè

Ëþòîìó âîðîãó çàòèøí³ ë³ãâèùà, âñòåëåí³ ëèñòÿì.

Òà íå ÷àñò³øå òîä³, ÿê òåïåð, ïîêîë³ííÿ âìèðóùèõ

Ñåðåä ðèäàíü ïîêèäàëî æèòòÿ – éîãî ñâ³òëî ñîëîäêå.

Ç íèõ íå îäèí ó òó ïîðó, ùîïðàâäà, ïîòðàïèâøè â ëàïè

Çâ³ðó ÿêîìóñü, æèâèì áóâ íà¿äêîì: çóáàìè ïðîøèòèé,

Ãîðè é ë³ñè ïåðåïîâíþâàâ çîéêîì, çàáðèçêàíå êðîâ’þ

Áà÷à÷è ò³ëî ñâîº, ùî, æèâå ùå, â æèâó éäå ìîãèëó.

Õòî òàêè âèðâàâñü, äàðìà ùî íàäêóøåíèé, ç õèæî¿ ïàù³, –

Ïîò³ì, ðóêàìè òðåìòëèâî ñòðàøí³ ïðèêðèâàþ÷è ðàíè,

Îðêà æàõëèâèì, îä áîëþ ñïîòâîðåíèì ãîëîñîì êëèêàâ,

Ïîêè òàêè íå ïîçáóâñÿ æèòòÿ, íåùàñëèâåöü, ó ìóêàõ,

Áåç äîïîìîãè, íå çíàþ÷è, ÿê çàñïîêî¿òè ðàíè.

Íå ïðîïàäàëî çàòå òèñÿ÷àìè â³éñüêîâîãî ëþäó

Ï³ä çíàìåíîì â îäèí äåíü; ðîçõâèëüîâàí³ îáøèðè ìîðÿ

Íå ðîçáèâàëè, æáóðíóâøè íà ñêåë³, çàëþäíåíèõ ñóäåí.

Òîæ ïî-ïóñòîìó, íàìàðíî íå ðàç òîä³ ìîðå âïàäàëî

1000

Â øàë, à ïîãðîçè äàðåìí³ ïóñêàëî õ³áà ùî íà â³òåð:

ßê íå âñì³õàëîñü, ëóêàâå, â ïîãîäó ³ ÿê íå ðÿõò³ëî

Õâèëÿìè çâàáíî, – í³êîãî, ïðîòå, íå ìîãëî çàìàíèòè, –

Ùå íå â³äîìå ëþäèí³ áóëî ìîðåïëàâñòâî çóõâàëå.

¯æ³ íåñòàòîê íåð³äêî â òó ïîðó äîâîäèâ äî ñìåðò³

Çìîðåíå ò³ëî; ñüîãîäí³ âîíî – â ïåðåñè÷åíí³ òîíå.

Ò³ íåñâ³äîìî ñîá³ æ íàëèâàëè ñìåðòåëüíó îòðóòó,

Íèí³ – é ìèñòåöòâî òàêå, ùîá îòðóþâàòü ³íøèõ, ³ñíóº.

Ïîò³ì, êîëè çáóäóâàëè õàòè, çîäÿãëèñÿ ó øêóðè,

Âîãíèùå ñòàëè ðîçâîäèòè, é ò³ëüêè ç îäíèì ÷îëîâ³êîì

Æ³íêó â’ÿçàòè ñòàâ øëþá, êîëè ï³çíàíî çâè÷à¿ ïåâí³,

Âðåøò³, êîëè ñâî¿õ âëàñíèõ ïîáà÷èëî ä³òîê ïîäðóææÿ, –

Ì’ÿêíóòè âïåðøå ïî÷àâ òîä³ ð³ä íàø ëþäñüêèé ïîñòóïîâî:

516

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âæå íå òàê ëåãêî ëþäèíà ìîãëà ïðîñòî íåáà òåðï³òè

Õîëîä, áî ò³ëî, íàâèêëå äî âîãíèùà, ñòàëî âðàçëèâèì.

Äåùî é Âåíåðà öüîìó ïîñîáèëà, ³ ÷àñòî âäàâàëîñü

Ä³òÿì ñóâîð³ñòü áàòüê³â ïîõèòíóòè, çâåðíóâøèñü äî ëàñêè.

Òóò ì³æ ñóñ³äàìè ïðèÿçíü ï³øëà: îäí³ îäíèì áàæàòè

Ñòàëè äîáðà,– íå õîò³ëîñü í³êîìó ïîêðèâäæåíèì áóòè.

Òóò ³ ä³òåé, ³ æ³íîê ïî÷àëè âèä³ëÿòè ç-ì³æ ³íøèõ:

² ãîëîñàìè, ³ ðóõàìè, ïëóòàíî ùå, íåâèðàçíî

Çíàòè äàâàëè, ùî ñëàáøèõ æàë³òè – òàêè ñïðàâåäëèâî.

Õî÷ íå â óñüîìó é íå ñêð³çü ïàíóâàëî òîä³ ðîçóì³ííÿ

Ñåðåä ëþäåé, àëå á³ëüø³ñòü ³ç íèõ – äîãîâ³ð øàíóâàëà,

Â ³íøîìó ðàç³ ïîð³ääÿ ëþäñüêå íå çìîãëî á òàê òðèâàòè –

Çãèíóëî á ùå â äàâíèíó, ïîêîë³íü ñâî¿õ ðÿä ïåðåðâàâøè.

Çâóêè æ óñÿê³ ç ãðóäåé äîáóâàòè ëþäèíó ïðèðîäà

Çìóñèëà; íàçâè ðå÷àì – íåîáõ³äí³ñòü ñàìà ï³äøóêàëà.

Òàê ³ äèòèíà, êîòðà ùå íå âì³º ïðîìîâèòè ñëîâà,

Äî ìèìîâ³ëüíèõ, ÿê áà÷èìî, ðóõ³â íåð³äêî âäàºòüñÿ:

Âêàçóº ïàëüöåì, íàïðèêëàä, íà ð³÷ ÿêóñü, ùî ïåðåä íåþ,

Êîæíå ñòâîð³ííÿ-áî ÷óº ïðèçíà÷åííÿ ñèëè ñâîº¿.

Îò ³ùå ð³æêè â áè÷êà íå ïðîáèëèñü íà ëîá³, à âæå â³í

Õî÷å, ðîçãí³âàíèé, âäàðèòè íèìè, ãðîçèòü ðàç îä ðàçó.

Òàê ³ ìàëÿòà ïàíòåð ³ ëåâèöü, õî÷ íåìà ùå â íèõ ê³ãò³â,

Õî÷ íå ïðîð³çàëèñü ³êëà çàêðèâëåí³, – ïðè íåáåçïåö³

Øê³ðÿòüñÿ, ëàïêàìè á’þòü, íîðîâëÿòü, ùå áåççóá³, âêóñèòè.

Òàê ³ ïåðíàòèõ âåñü ð³ä ïîêëàäàºòüñÿ çìàëêó íà êðèëà:

Ëåäâå îï³ðåíå – âæå ïîðÿòóíêó ïòàøà â íèõ øóêàº.

Äóìàòè, îòæå, ùî õòîñü áóâ òàêèé, ùî äàâàâ óñ³ëÿê³

Íàçâè ðå÷àì, ³ ùî ëþä â³äòîä³ ðîçìîâëÿòè íàâ÷èâñÿ, –

Áåçóì, òà é ãîä³. Àäæå, ÿêùî ì³ã â³í óñå ïîçíà÷àòè

Ñëîâîì ³ áóäü-ÿêèé çâóê âèäàâàòè, çâåðíóâøèñü äî ìîâè, –

Ñë³ä óâàæàòè, ùî é ³íø³ ìîãëè öå çðîáèòè â òó ïîðó.

Òà, ïðèïóñò³ì, íå ìîãëè, íå áóëî â íèõ ùå â îá³ãó ñëîâî, –

Çâ³äêè æ çàïàëî â òîãî, õòî íàâ÷èâ óñ³õ ìîâè, ïîíÿòòÿ

Ïðî íåîáõ³äí³ñòü ¿¿ òà êîðèñòü, â³äê³ëÿ â³í ì³ã çíàòè,

Ïåðøèé, çà ùî ñàìå âçÿòèñü ³ çàäóì ïîáà÷èòè â äóìö³?

Âò³ì, íå çóì³â áè îäèí – áàãàòüîõ îäíî÷àñíî ñõèëèòè

É ïåðåêîíàòè, ùîá òàê îò ³ ñòàëè, ðàäåíüê³, âèâ÷àòè

1050

Íàçâè ðå÷åé. À ùå ñïðîáóé âòîâêìà÷-íî ãëóõîìó äî ñëîâà,

Ùî òà äî ÷îãî... Âîíè æ àí³çàùî á òîä³ íå õîò³ëè

Äîâãî òåðï³òè òîãî, ùîá ÿê³ñü òàì íå÷óâàí³ çâóêè

Òè ¿ì ó âóõà âáèâàâ íàäàðåìíî. ² ùå îäíå, âðåøò³:

×è àæ òàêå âæå âåëèêå òóò äèâî, ùî ð³ä óìèðóùèõ,

Ãîëîñîì ³ ÿçèêîì âîëîä³þ÷è, äàâ ïîñòóïîâî

Íàçâè îêðåìèì ðå÷àì, â³äïîâ³äíî äî âðàæåíü îêðåìèõ?

Òàæ ³ òâàðèíè í³ì³, é ïîêîë³ííÿ âñ³ëÿêîãî çâ³ðà

517

Тіт Лукрецій Кар

Çâèêëè çà ð³çíèõ óìîâ ïîäàâàòü íåîäíàêîâ³ çâóêè:

Ñòðàõ îä÷óâàþòü ÷è á³ëü, à ÷è âò³õó – ïî ãîëîñó âèäíî.

Â öüîìó íà êîæíîìó êðîö³ òîá³ ïåðåñâ³ä÷èòèñü ìîæíà:

Îñü, êîëè ëþòèõ ìîëîñüêèõ ñîáàê ùîñü ïî÷íå äðàòóâàòè,

É çóáè âæå øê³ðÿòü âîíè, ðîçñóâàþ÷è ãóáè â³äâèñë³,

¯õíº ãàð÷àííÿ ãëóõå íå ïîä³áíå æ í³÷èì äî ëóíêîãî

Ãàâêîòó, ùî çà õâèëèíó ÿêóñü êîëèõíå âñå ïîâ³òðÿ.

Íó, à êîëè ÿçèêîì ðàç îä ðàçó ùåíÿò ñâî¿õ ëèæóòü

×è, ïîâàëèâøè ¿õ ëàïîþ, øê³ðÿòüñÿ, íà÷åáòî ì³òÿòü

Çóáîì íà íèõ, àëå ò³ëüêè âäàþòü, ùî âêóñèòè ãîòîâ³,

Òî ñêàâó÷àòü òîä³ çîâñ³ì íå òàê, í³æ òîä³, ÿê óäîìà

¯õ ï³ä çàìêîì çàëèøàþòü ñàìèìè, àáî êîëè, áèò³,

Ç-ï³ä áàòîãà ïîðèâàþòüñÿ ãåòü, çàâèâàþ÷è ç áîëþ.

Âðåøò³, íå ÷óºø ð³çíèö³ õ³áà, ÿê ³ðæå äåñü ó ïîë³

Ì³æ êîáèëèöÿìè ê³íü îøàë³ëèé ó ðîçêâ³ò³ â³êó,

Áîãîì ëþáîâ³ êðèëàòèì ïðèøïîðåíèé; ÿê ïåðåä áîºì,

Í³çäðÿìè ëîâëÿ÷è ïîäóâ, ³ðæå â³í, à ÿê – íà ùîñü ³íøå

Ãîëîñ äçâ³íêèé ïîäàº, ãàðÿ÷êîâî çäðèãàþ÷èñü ò³ëîì?

Íó, ³ íàðåøò³ ïòàøèíèé âåñü ð³ä, óñ³ëÿê³ ïåðíàò³ –

×àéêè, øóë³êè, îðëàíè, – êîëè ïîíàä ìîðåì øèðÿþòü,

¯æ³, ïðîæèòêó äëÿ ñåáå øóêàþ÷è â õâèë³ ñîëîí³é,

Òî ï³ä ÷àñ òîãî, çàââàæ, âîíè ñêðèêóþòü çîâñ³ì ³íàêøå,

Í³æ êîëè çäîáè÷ áåðóòü ÷è ÿê ³íîä³ á’þòüñÿ çà íå¿.

Äåÿê³ ç íèõ â³ä ïîãîäè çàëåæíî ñâ³é ìîâáè îõðèïëèé

Çì³íþþòü ãîëîñ; âîðîíè, ñêàæ³ìî, ïòàõè äîâãîâ³÷í³,

É âîðîí³â çãðà¿, – êîëè, çà ïîâ³ð’ÿì, äîù³ íàêëèêàþòü,

Â³òðÿíó äíèíó ÷è ìëèñòó âîëîã³ñòü íàêàðêàòè õî÷óòü.

Òîæ, êîëè ð³çí³ ÷óòòÿ ³ òâàðèí, ³ ïòàõ³â ñïîíóêàþòü,

Õî÷ áåçñëîâåñí³ âîíè, ãîëîñè âèäàâàòè âñ³ëÿê³,

Òî ÷è ïî÷íåø òóò ëàìàòü ñîá³ ãîëîâó, ÿê öå çóì³ëè

Ëþäè ñò³ëüêîì íåïîä³áíèì ðå÷àì äàòè íàçâè îêðåì³?

Ùîá íå áóëî íåäîìîâîê í³ÿêèõ ó íàñ ùîäî öüîãî, –

Çíàé, ùî âìèðóùîìó ëþäó íåáåñíèé âîãîíü äàëà âïåðøå

Áëèñêàâêà; ñàìå â³ä íå¿ ï³øëî âñÿêå ïîëóì’ÿ ñâ³òîì.

×àñòî æ äîâîäèòüñÿ áà÷èòè íàì: ó âîãí³ áëèñêàâè÷í³ì

Ð³çí³ ò³ëà ïàëàõòÿòü, êîëè æàð ¿õ óäàðèòü íåáåñíèé.

Ùå æ ³ òàêå ìîæå áóòü, ùî ï³ä â³òðîì ïîðèâíèì ã³ëëÿñòå

Äåðåâî òðåòüñÿ ã³ëëÿì îá ñóñ³äíüîãî äåðåâà ñòîâáóð,

Îò ³ âèêðåøóþòü ³ñêðó ìîãóòëèâ³ ñèëè, é íåð³äêî

Òàì, äå ã³ëëÿ ì³æ ñîáîþ ³ ñòîâáóðè òðóòüñÿ âèñîê³,

Ïîëóì’ÿ, æàðîì ïàëêèì çàÿñí³âøè, äî íåáà çìåòíåòüñÿ.

Äâ³, îòæå, ìàëà íàãîäè ëþäèíà âîãîíü ðîçäîáóòè.

1100

Íó, à âàðèòè é íà ïîëóì’¿ ãðóáó ïîì’ÿêøóâàòü ¿æó

Ñîíöå íàâ÷èëî: ïîì³òèëà ç ÷àñîì, ùî æàð ³ ïåêó÷èé

Ïðîì³íü, ÷îãî á íà ïîëÿõ íå òîðêàëèñÿ, – ðîáëÿòü í³æí³øèì

518

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

², ùî íå äåíü, – çàëó÷èâøèñü âîãíåì, â³äêðèòòÿìè íîâèìè

¯æó ³ ñïîñ³á æèòòÿ ïî÷àëè ïîâåðòàòè íà êðàùå

Ò³, õòî êì³òëèâ³ñòþ ç-ïîì³æ óñ³õ âèð³çíÿâñÿ ³ õèñòîì.

Äàë³ é ì³ñòà ïî÷àëè âëàäàð³ áóäóâàòü, ³ òâåðäèí³,

Ùîá çàõèñòèòè ñåáå, ìàòè ñõîâ, êîëè çàéäå ïîòðåáà.

Ïîò³ì ðîäþ÷³ ïîëÿ ³ õóäîáó âçÿëèñÿ ä³ëèòè

Ì³æ óñ³ìà – â³äïîâ³äíî äî ðîçóìó, âðîäè òà ñèëè.

Âðîäà âåëèêó âàãó òîä³ ìàëà, òà é ñèëà – íå ìåíøó.

Âò³ì, ïîÿâèëîñü ìàéíî. Áóëî é çîëîòî ñêîðî â³äêðèòå;

Ïî÷åñòåé ëåãêî âîíî ³ âðîäëèâèõ ïîçáàâèëî, é ñèëüíèõ, –

Çà áàãà÷åì-áî çäåá³ëüøîãî â áàãàòîëþäíîìó ïî÷ò³

Éäóòü íå ÿê³ñü ÷èðÿêè-ñëàáîäóõè, à ìóæí³ òà ñòàâí³.

Õòî æ ó æèòò³ êåðóâàòèñÿ ãëóçäîì âîë³º çäîðîâèì, –

Òîé çà íàéá³ëüøå áàãàòñòâî ââàæàº æèòòÿ, – õî÷à ñêðîìíå,

Òà áåç òóðáîò, àäæå ñêðîìí³ñòü í³êîëè íå çíàº íåñòàòê³â.

Ëþäè æ äî ïî÷åñòåé ðâóòüñÿ, äî âëàäè â íàä³¿ ïîêëàñòè

Âñå, ùî ñîá³ ïðèïàñëè, íà ïîñò³éíó, íåñõèòíó îñíîâó,

Ùîá ó ðîçêîøàõ çàæèòè íàðåøò³, íå çíàþ÷è ãîðÿ.

Ìàðí³ íàä³¿! Îäí³ ïåðåä îäíèõ, ñïèíàþ÷èñü âèùå

É âèùå äî ïî÷åñòåé, çãóáíîþ ðîáëÿòü öþ ñòåæêó äëÿ ñåáå:

Õàé ³ ñÿãíå õòî ñàìî¿ âåðøèíè,– éîãî òàì íåð³äêî

Çàçäð³ñòü, ìîâ áëèñêàâêà, á’º, ùîá ó òåìíèé çàíóðèòè Òàðòàð

Çàçäð³ñòü-áî ñïðàâä³, íåìîâ áëèñêàâèöÿ, âåðøèíè øóêàº:

Äå ò³ëüêè âèñòóïèòü ùîñü,– ó òå âîíà é ì³òèòü, âîãíåííà.

Îñü ÷îìó êðàùå, ³ òî íàáàãàòî, ñïîê³éíî êîðèòèñü,

Í³æ äîìàãàòèñü íàéâèùî¿ âëàäè, ùîá ñâ³ò ïîêîðèòè.

Õàé ñîá³, ïîòîì ³ êðîâ’þ ñïëèâàþ÷è, òðóäÿòüñÿ ìàðíî

Ò³, õòî ñòóïèâ íà íåïåâíó, âóçüêó ìàðíîñëàâñòâà äîðîãó.

Ç óñò-áî ÷óæèõ âîíè ìóäð³ñòü ÷åðïàþòü, ³ ïîãëÿä íà ðå÷³

Â íèõ – îä ïî÷óòîãî; âëàñíèì ÷óòòÿì äîâ³ðÿòè íå õî÷óòü.

Òàê áóëî â÷îðà, òàê íèí³ º, òàê ³ â ìàéáóòíüîìó áóäå.

Âáèò³ áóëè âëàäàð³ – é âåëè÷àâ³ñòü êîëèøíÿ ïðåñòîë³â, –

Ñê³ïåòðè ãîðä³, ïîâåðæåí³ â ïîðîõ, ãàíåáíî ëåæàëè;

Ñëàâíà îêðàñà ÷îëà âîëîäàðñüêîãî, çðîøåíà êðîâ’þ, –

Âæå ï³ä íîãàìè þðáè çà âåëèêîþ ïëàêàëà ÷åñòþ:

Æàä³áíî òîï÷åìî òå, ïåðåä ÷èì ìè ðàí³øå òðåìò³ëè.

Âñå ñêîëèõíóëîñü äî äíà, íåïîðÿäîê óñå ñêàëàìóòèâ:

Êîæåí äî ïî÷åñòåé ðâàâñü, à òîä³ – äî âåðõîâíî¿ âëàäè.

Âèáîðíó âëàäó ñòâîðèòè òóò äåêîìó ñïàëî íà äóìêó,

Ïðàâî çàêëàñòè, ùîá ëþäè íàðåøò³ çàêîíó òðèìàëèñü.

Ð³ä óìèðóùèõ äî òîãî æ ïî ãîðëî âæå ñèòèé íàñèëüñòâîì,

Îä âîðîæíå÷³ ïî÷àâ çíåìàãàòè, òîìó äîáðîâ³ëüíî

Âèçíàâ çàêîí ³ ç âóçüêèìè ïîãîäèâñÿ ìåæàìè ïðàâà.

Êîæåí òîä³ ñàì çà ñåáå æîðñòîê³øå ìñòèâñÿ ó ãí³â³,

Í³æ äîçâîëÿþòü íà öå ñïðàâåäëèâ³ çàêîíè ñüîãîäí³,

519

Тіт Лукрецій Кар

Îò ³ íàñòàëà ïîðà, êîëè ëþä â³äâåðíóâñü îä íàñèëëÿ.

Ñòðàõ ïîêàðàííÿ â³äòîä³ âñ³ çâàáè æèòòÿ êàëàìóòèòü:

1150

Êîæíîãî â ñ³ò³ ñâî¿ ëîâèòü ñèëà ³ â÷èíåíà êðèâäà,

Áî, çâ³äê³ëÿ âîíè âèéøëè, – äî òîãî é âåðòàþòüñÿ ïîò³ì.

Òîæ áåçòóðáîòíèì æèòòÿì óò³øàòèñÿ ëåäâå ÷è çìîæå,

Õòî ïîñÿãíóâ íà ñò³éê³ äîãîâîðè ñóñï³ëüíîãî ìèðó.

Õàé â³ä áîã³â ³ â³ä ðîäó ëþäñüêîãî ïðèõîâóº çëî÷èí,

Äå çàïîðóêà òîãî, ùî öå â³ê òàºìíèöåþ áóäå? –

Ìîæíà ââ³ ñí³ ñàìîãî ñåáå çðàäèòè ÷è ïðè õâîðîá³ –

×àñòî æ áóâàº òàêå, ùî ìàÿ÷èòü ëþäèíà â ãàðÿ÷ö³,–

Â÷èíåíèé õòîçíà-êîëè ³ çàòàºíèé âèäàòè çëî÷èí.

Îòæå, é ïðè÷èíó òîãî, ùî òàê øèðîêî ñêð³çü ðîç³éøëîñÿ

Ïîøàíóâàííÿ áîã³â, ùî â ì³ñòàõ çàðÿñí³ëî â³ä õðàì³â

² âñòàíîâèëèñü îáðÿäè ñâÿùåíí³, ÿê³ òàê ðîçê³øíî

Íèí³ âåðøàòüñÿ ç âåëèêèõ íàãîä ó ì³ñöÿõ çíàìåíèòèõ;

Òàêîæ – â³äê³ëü òîé íàñòèðëèâèé ñòðàõ, ùî é òåïåð ïîíóêàº

Ñìåðòíèõ íîâ³ áóäóâàòè ñâÿòèí³ ïî ö³ëîìó ñâ³òó

É, ò³ëüêè-íî ñâÿòî ÿêåñü, äî íèõ þðáàìè òóò æå ñïëèâàòèñü,–

Íàì íå òàê âàæêî çíàéòè é ïîÿñíèòè íàëåæíî ñëîâàìè.

Áî æ ³ òîä³, â òó äàëåêó äîáó, ïîêîë³ííÿ âìèðóùèõ

Áà÷èëè â äóìö³ ñâî¿é, íàÿâó, íåçð³âíÿíí³ áåçñìåðòíèõ

Ïîñòàò³; ÷àñòî – ââ³ ñí³ äèâóâàëèñü ¿õ ñèë³ òà çðîñòó.

² íàä³ëèëè ÷óòòÿì, áî çäàâàëîñÿ ¿ì, ùî âñåâèøí³

É ðóõàòèñü ìîæóòü, ³ ìîâèòè ãðîìîïîä³áíî ³ ãîðäî,

ßê ïîäîáàº áîãàì – ÿñíîñÿéíèì ³ç âèäó, ìîãóòí³ì.

Â³÷íèì æèòòÿì ³ùå ¿õ íàä³ëÿëè, íåçì³ííà-áî çàâæäè

Ïîñòàòü áóëà â íèõ, ³ íàâ³òü îáëè÷÷ÿ ëèøàëîñü òàêèì æå.

Íó, à ùî ñèëîþ ñïðàâä³ íåçì³ðíîþ ¿õ íàä³ëÿëè,

Òî, âèäàâàëîñü, í³õòî á íå çóì³â ò³é ïîòóç³ îïåðòèñü.

À íåäîñÿæíî ùàñëèâèìè ¿õ ÷åðåç òå íàçèâàëè,

Ùî, ÿê ãàäàëè, í³êîãî ç íèõ ëÿê ïåðåä ñìåðòþ íå ìó÷èâ.

Áà÷èëîñü ¿ì óâ³ ñíàõ, îêð³ì òîãî, ùî ïîäâèãè ð³çí³

Çâåðøóþòü ÷àñòî áîãè é íå áåðå ¿õ óòîìà í³ÿêà.

Ùå æ ïîì³÷àëè âîíè áåçäîãàííèé ó çîðÿí³ì íåá³

Ëàä, ÿê ³ ì³ðíó, ùî ìîâáè ïî êîëó éäå, çì³íó ï³ð ðîêó,

Òà íå ìîãëè ùå ï³çíàòè ïðè÷èí, ùî ïðèçâîäÿòü äî òîãî.

Ùî æ ¿ì ëèøàëîñÿ, ÿê íå áîãàì óñå òå ïîðó÷èòè,–

Îñü õòî, ãàäàëè âîíè, ëèø êèâêîì ãîëîâè âñ³ì êåðóº.

Õðàìè é îñåë³ áîã³â ïîì³ñòèëè, çâè÷àéíî æ, íà íåá³:

Í³÷, ÿê òå áà÷èëè çàâæäè, ïî íüîìó êîëóº ³ ì³ñÿöü,

Ì³ñÿöü, ³ äíèíà, ³ í³÷, ÿê ³ íî÷³ ñóâîðî¿ çíàêè,

Íåáà í³÷íîãî ëàìïàäè ìàíäð³âí³ é âîãí³ ïåðåë³òí³,

Õìàðè, ³ ñîíöå, é äîù³, áëèñêàâèö³, ãðàäè, ñí³ãîâ³¿,

² íåñïîä³âàíèé ãð³ì, ³ ãëóõ³, ìîâ ãð³çüáà, ïåðåêîòè.

Î íåùàñëèâèé íàø ðîäå ëþäñüêèé! Òàêó ñèëó ïðèðîäè,

520

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì