Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ùî ðîçìèâàþòü ïîëÿ, ç áåðåã³â ïîâèâîäèâøè ð³êè

É òèõ³ ñòðóìêè, ÿêáè ñêîïèùå õìàð íå ñÿãàëî åô³ðó.

Â íèõ, îòæå, ñïîâíåíî âñå ³ âîãíÿìè, é â³òðàìè, òîìó-òî

Áëèñíå òî òóò äåñü íà íåá³, òî òàì, à òîä³ çàãóðêî÷å.

ß æ òîá³ âèùå âêàçàâ, ùî â çàãëèáèíàõ òó÷ âîãíåíîñí³

Ò³ëüöÿ ðîÿìè ãóñòèìè êðóæëÿþòü, à ùå æ ³ â³ä ñîíöÿ

Ìóñÿòü ¿õ ìàòè ÷èìàëî, â³ä æàðó, ùî éäå îä ïðîì³ííÿ.

Òîæ êîëè â³òåð, ùî, õìàðè íàãíàâøè â îäíå ÿêåñü ì³ñöå,

Ñàì æå âèòèñêóº ç íèõ æàðîíîñíèõ íà÷àòê³â áàãàòî

É ñàì æå ç âîãíåì òèõ íà÷àòê³â ºäíàºòüñÿ,– òî âèíèêàº

Âèõîð, ÿêèé ïðîáèâàºòüñÿ â òó÷ó, ³ òàì, ó ò³ñíèíàõ,

Íà÷å â ãîðíèë³, êðóæëÿþ÷è, ãîñòðèòü âîãí³ áëèñêàâè÷í³.

Êîðîòêî, äâ³ òóò ìîæëèâ³ ïðè÷èíè: àáî â³ä ñâîãî æ â³í

Ðóõó ãîðèòü, àáî – ÷åðåç òå, ùî ç âîãíåì ïîºäíàâñÿ.

Òîæ êîëè â³òåð äîñòàòíüî ðîçï³êñÿ ³ çâ³äàâ ìîãóòí³é

Ïîøòîâõ îãíþ íà ñîá³, òîä³ ãð³ì, íà÷å ïë³ä ïåðåçð³ëèé,

Õìàðó ïðîð³çóº âìèòü, ³ â ÿñêðàâî ñë³ïó÷îìó ñÿéâ³

Ñòð³ìêî ëåòèòü, çàëèâàþ÷è ñâ³òëîì óñå âèäíîêîëî.

Òóò ðîçëÿãàºòüñÿ ãóðê³ò æàõëèâèé, íåìîâáè, çíåíàöüêà

Òð³ñíóâøè, âåñü íåáîñõèë íàâàëèòèñü ãîòîâèé íà çåìëþ.

Äàë³ – äâèãòèòü ñóõîä³ë, ³ â³äëóíþþòü âèñîêî â íåá³

Ãðîìó ïîãðîçè ãëóõ³, áî òîä³ â³ä óäàðó ñòðàøíîãî

Ìàéæå â óñþ øèðî÷³íü ãðîçîâà ïîòðÿñàºòüñÿ õìàðà.

Çëèâà ñóö³ëüíà, âàæêà íàñòóïàº çà òèì ïîòðÿñ³ííÿì.

² âèäàºòüñÿ â òó ïîðó, ùî íàâ³òü åô³ð ïîçàõìàðíèé,

Ïåðåì³íèâøèñü ó äîù, óñåñâ³òí³ì ïîòîïîì æàõàº.

Îñü ÿêà òîâùà âîäè ïðîðèâàºòüñÿ ç áóðÿíèì â³òðîì

Ñåðåä ìèãò³ííÿ âîãí³â ³ âàæêèõ ãðîìîâèõ ïåðåêîò³â!

×àñòî áóâàº, ùî â³òåð òóãèé, íàë³òàþ÷è ççîâí³,

Ïàäàº ðàïòîì íà õìàðó, ùî ãðîìîì äîçð³ëèì âàã³òíà,

É ò³ëüêè ¿¿ ðîç³òíå – âèðèâàºòüñÿ ç íå¿ âîãíåííèé

Âèõîð, ùî ð³äíîþ ìîâîþ “ãðîìîì” éîãî íàçèâàºì.

Öå â³äáóâàºòüñÿ ñêð³çü, êóäè â³òðÿíà ñèëà íå çâåðíå.

300

²íîä³ õî÷ áåç âîãíþ íåñïîä³âàíèé çí³ìåòüñÿ âèõîð,

Òà ïîñòóïîâî áåðåòüñÿ âîãíåì ï³ä ÷àñ äîâãîãî ëåòó.

Áî ïî äîðîç³ ðîçãóáëþº â³í äåùî ãðóáø³ ÷àñòèíêè:

¯ì íå ïðîáèòèñü íàð³âí³ ç äð³áí³øèìè ÷åðåç ïîâ³òðÿ.

Ç íüîãî íàòîì³ñòü òîíê³ âèðèâàº â³í ò³ëüöÿ, ùî â ëåò³,

Ïåðåì³øàâøèñü, âîãíåâ³ ïî÷àòîê äàþòü íåçàáàðîì.

Òàê îò ³ç îëîâà êóëÿ íåð³äêî, äîëàþ÷è â³äñòàíü,

Æàðîì áåðåòüñÿ ñàìà ï³ä ÷àñ ëåòó, âòðà÷àþ÷è ò³ëüöÿ

Ãðóáø³, õîëîäí³, ùîá òîíø³ ââ³áðàòè â ïîâ³òð³, âîãíåíí³.

²íîä³ æ äîñèòü ñàìîãî óäàðó, ùîá ³ñêðè çìåòíóëèñü,

Õî÷ áè çàâäàâ éîãî â³òåð õîëîäíèé, ÿêèé áåç âîãíåííèõ

Âèçð³â ÷àñòîê, áî, êîëè òîé óäàð â³äïîâ³äíî¿ ñèëè,–

531

Тіт Лукрецій Кар

Ìîæóòü ³ç â³òðó ñàìîãî ïðîðâàòèñÿ æàðó ÷àñòèíêè,

² ð³âíî÷àñíî æ – ³ç ò³ëà òîãî, ùî çàçíàëî óäàðó,

ßê îò âîãîíü ñïàëàõíå, êîëè âäàðèì îá êàì³íü çàë³çîì:

Õî÷ ³ õîëîäíó âîíî ìàº ñèëó,– íå ìåíøå â³ä òîãî

Áðèçíå ³ñêðèíîê ãàðÿ÷èõ, íà÷àòê³â îãíþ, ç-ï³ä óäàðó.

Îòæå, é â³ä ãðîìó áóäü-ÿêà ð³÷ çàïàëèòèñü ïîâèííà,

Ëèø áè ïðèðîäà ¿¿ âèÿâëÿëà äî ïîëóì’ÿ ñõèëüí³ñòü.

Òà é íåìîæëèâî, ùîá â³òåð, óïàâøè ç âèñîêîñòåé íåáà,

Ùå æ ³ç ðîçãîíîì òàêèì, â óñ³é ìàñ³ ñâî¿é áóâ õîëîäíèé:

Õàé, ïðèïóñò³ìî, âîãíåì íå çàïàëèòüñÿ â³í ï³ä ÷àñ ëåòó,–

Âñå æ, ðîç³ãð³âøèñÿ, äîì³øêó æàðó íåñòè â ñîá³ ìóñèòü.

À áëèñêàâè÷í³ñòü ³ ñèëà ñòð³ìêà ãðîìîâîãî óäàðó

É ëåòó éîãî êð³çü ïîâ³òðÿíó òîâùó âðàæàþ÷à øâèäê³ñòü –

Íàñë³äîê ÿâíèé òîãî, ùî ïîðèâèñòèé ãð³ì óæå â òó÷³

Âñ³ ñâî¿ ñèëè ç³áðàâ, ó äîðîãó ïóñòèòèñü ãîòîâèé.

Òîæ, êîëè íàòèñê éîãî âæå ñòàº çàâåëèêèé äëÿ õìàðè,–

Ãð³ì âèðèâàºòüñÿ é ðèíå ç òàêèì äèâîâèæíèì ðîçãîíîì,

Íà÷å ÿäðî êàì’ÿíå, ùî ç ïîòóæíî¿ ïóùåíå ïðàù³.

Çâàæ ³ íà òå, ùî ç ìàëèõ â³í ³ ãëàäêèõ ÷àñòîê óòâîðèâñÿ,

Îòæå, ïðèðîä³ òàê³é ïðîòèñòàâèòè ùîñü íå òàê ëåãêî:

Âñþäè âîíà ïðîñëèçíå, â áóäü-ÿê³ ïðîíèêàþ÷è ïîðè,

Ð³äêî ÿêà ïåðåøêîäà ñïðîìîæíà ñïîâ³ëüíèòè ñèëó

Ãðîìó, òîìó â³í ³ êîâçàº íåáîì òàê ëåãêî, ñòð³ìëèâî.

Òà âçàãàë³ âñÿêå ò³ëî, êîòðå âàãîâèòå, ïðèðîäíî

Âíèç ïîðèâàºòüñÿ; ùå æ êîëè ïîøòîâõ â³ä÷óº ïîïóòíèé, –

Øâèäê³ñòü éîãî ñòàº á³ëüøîþ âäâ³÷³,– á³ëüøàº, îòæå,

Ãðîìó íàâàëüí³ñòü; òîìó ³ çì³òàº òàê ð³çêî, ìèòòºâî

Âñå íà ñâîºìó øëÿõó ³ ëåòèòü, ïîðèâàºòüñÿ äàë³.

Âðåøò³, ùî äîâøå òðèâàº ïîðèâ,– óñå øâèäøå òà øâèäøå

Ì÷àòè ïîâèíåí ðîçãîíèñòèé ãð³ì; íàðîñòàþ÷è â ðóñ³,

Øâèäê³ñòü óäàð éîãî ðîáèòü ìîãóòí³øèì, â³ñòðÿ ãàðòóº:

Ñàìå æ âîíà, çàòÿãàþ÷è ãðîìó íàñ³ííÿ â ñóö³ëüíèé

Âèõîð, â îäíå ÿêåñü ì³ñöå ñêåðîâóº âåñü öåé ðàçþ÷èé

Ñòðóì³íü âîãíþ, âèçíà÷àº, êóäè éîìó ðèíóòè äàë³.

Ìîæå, é ç ïîâ³òðÿ ùå ãð³ì ïîðèâàº â ïàä³íí³ ñâîºìó

Äåÿê³ ò³ëüöÿ; ¿õ ïîøòîâõè ùå éîãî, é ùå ï³äãàíÿþòü.

Ð³çí³ ïðîíèçóº ðå÷³ áåç æîäíî¿ øêîäè äëÿ ñåáå

Â³í ÷åðåç òå, ùî êð³çü ïîðè ïðîõîäèòü òîíêèé éîãî ïëîì³íü.

350

Ð³çí³ – é ðóéíóº ïðè òîìó, êîëè éîãî ò³ëüöÿ ç³òêíóòüñÿ

Ç ò³ëüöÿìè ³íøèõ ðå÷åé ³ ïîñëàáëþþòü ¿õíº ñïëåò³ííÿ.

Ëåãêî ðîçïëàâëþº ì³äü; à ðîçð³äæåíå ñèëîþ ãðîìó

Çîëîòî âìèòü çàêèïà, áî òà ñèëà éîãî – ó íàéòîíøèõ,

ßê ³ íàéãëàäøèõ, ÷àñòêàõ-åëåìåíòàõ, ÿêèì äóæå ëåãêî

Â áóäü-ÿêå ò³ëî ââ³éòè, à ââ³éøîâøè, ïîðâàòè íåãàéíî

Âñ³ éîãî ò³ëà çâ’ÿçêè, âñ³ âóçëè ðîçâ’ÿçàòè âîäíî÷àñ.

532

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Îñ³íü – ïîðà ãðîìîâèöü. Çàðÿñí³ë³ ç³ðêàìè õîðîìè

Íåáà òî òóò êîëèõíóòüñÿ, òî òàì; âîäíîðàç – ³ çåìëÿ âñÿ.

Òàê – ³ òîä³, êîëè ïðîâåñíà êâ³òîì ñèïíå äîîêîëà.

Âçèìêó-áî ìàëî âîãí³â, à â æàðó – ïåðåâàæíî áåçâ³òðÿ.

Òà é ñàì³ õìàðè íå ìàþòü óë³òêó äîñòàòíüî¿ òîâù³.

Â ïåðåõ³äí³, ùî íà ãðàí³ ìîðîçó é òåïëà, ïîðè ðîêó

Âñ³, ùî ëèøåíü ìîæóòü áóòè, çá³ãàþòüñÿ ãðîìó ïðè÷èíè:

Áî ð³âíîäåííÿ ñàìå ç õîëîäíå÷åþ çì³øóº ñïåêó;

Õìàð³ æ ïîòð³áíå îäíå, ÿê ³ äðóãå, äëÿ ñòâîðåííÿ ãðîìó,

Ùîá ì³æ íà÷àòêàìè ðîçáðàò íàñòàâ, ùîá ó ñóòè÷ö³ ãð³çí³é

Â³òðó é âîãíþ êëåêîòàëî, êèï³ëî øàëåíå ïîâ³òðÿ.

Ñïðàâä³-áî, ñïåêè ïî÷àòîê ³ ðåøòêè ìîðîçó äîêóïè

Çâîäèòü âåñíà, òîæ áîðîòèñÿ çìóøåí³ ñàìå â òó ïîðó,

Ñ³þ÷è íåëàä, ö³ëêîì íåïîä³áí³, íåçã³äëèâ³ ðå÷³.

É ë³òà ê³íåöü, êîëè ç ïîäèõîì ïåðøèì çèìè â ñâîþ ÷åðãó

Ñòð³íåòüñÿ,– îñ³ííþ ìè íàçèâàºì öþ ïîðó ì³íëèâó, –

Òåæ íå îáõîäèòüñÿ áåç áîðîòüáè: ì³æ çèìîþ – ³ ë³òîì.

Îñü ÷îìó ñë³ä ïåðåëîìíèìè ò³ ïîðè ðîêó ââàæàòè.

Äèâà òóò, îòæå, íåìà, ùî òîä³ íàé÷àñò³øå áóâàþòü

² áëèñêàâèö³, é ãðîìè, é áóðåâ³¿, ùî íåáî òóðáóþòü,

Áî çàïîâçÿòèé ïðîâàäÿòü äâîá³é òîä³ ñèëè âîðîæ³:

Çâ³äñè – ëàïàòèé âîãîíü, â³äò³ëÿ – áóðåâ³é äîùîâèòèé.

Îñü ùî íàì çìîãó äàº âîãíåíîñíîãî ãðîìó ïðèðîäó

Áà÷èòè íàñêð³çü, ï³çíàòè, ÿêèé â³í â óñ³õ éîãî ä³ÿõ.

Òîæ íå ãîðòàé êîæåí ðàç íàäàðåìíî ïðîâ³ùåíü ò³ððåíñüêèõ,

Ùîá óãàäàòè ïðèõîâàíó âîëþ áåçñìåðòíèõ ³ç òîãî,

Çâ³äêè ëåòþ÷èé âîãîíü ïîÿâèâñü, ÷è êóäè ç öüîãî ì³ñöÿ

Â³í çàâåðíóâ, àáî ÿê ó çàêðèòå ïðèì³ùåííÿ âäåðñÿ,

ßê, ïîáóâàâøè òàì çàì³ñòü ãîñïîäàðÿ, âèðâàâñÿ çâ³äòè,

Âðåøò³,– ÿêó íàì á³äó íåñå ãð³ì, ùî òàê ëóíêî á’º ç íåáà.

Òà ïðèïóñò³ìî, ùî öå ñàì Þï³òåð òà ³íø³ áåçñìåðòí³

Ãðîìîì æàõíèì ïîòðÿñàþòü íåáåñ ÿñíîçîðå ñêëåï³ííÿ

², êóäè õî÷óòü, òóäè ³ ñïðÿìîâóþòü ñèëó âîãíåííó, –

Òî ÷è íå äèâíî òîä³, ùî òîãî, õòî ãð³õà íå áî¿òüñÿ,

Òàê íå âðàæàþòü, ùîá òîé ëèõîä³é ÷åðåç ãðóäè ïðîáèò³

Ãðîìó âîãîíü âèäèõàâ íà ñóâîðó íàóêó äëÿ ñìåðòíèõ?

À áëàãî÷åñíèé, ùî ç óñò éîìó é ñëîâî íå çëèíå ïîãàíå,

Â’ºòüñÿ íå ðàç, õî÷ íåâèííèé, ó ïîëóì’¿: âèõîð íåáåñíèé

Ìîâ ó òåíåòà áåðå ³ âîãîíü éîãî âìèòü ïîðèâàº.

Íó, à ÷îìó ç òàêèì çàïàëîì ÷àñòî â ì³ñöÿ á’þòü ïóñòåëüí³?

Ìîæå, áîãè ó ìåòàíí³ âïðàâëÿþòüñÿ, ì’ÿçè ãàðòóþòü?

Òà ÷è ãîäèòüñÿ îá çåìëþ ïðèòóïëþâàòü Áàòüêîâ³ ñòð³ëè?

ßê â³í öå òåðïèòü? ×îìó æ òî, ùîá âîðîãà ìàâ ÷èì ðàçèòè,

400

Íå áåðåæå ¿õ? ², âðåøò³, ÷îìó æ ³ç ïîãîæîãî íåáà

Â çåìëþ íå âäàðèòü Þï³òåð âîãíåì, çàãðèì³âøè ïîòóæíî?

533

Тіт Лукрецій Кар

Ìîæå, ëèø òó÷à íàäñóíå íèçüêà, â³í ñòóïàº íà íå¿

Ñàì, ùîáè çáëèçüêà ïðèö³ëèòèñü ì³ã, ïîêè çáðîþ ìåòíóòè?

Íó, à íàâ³ùî á’º ãðîìîì ó ìîðå â³í? ×èì çàâèíèëè

Õâèë³, ð³âíèíà ïëèâêà, ðîçêîëèõàíå ïîëå áåçêðàº?

Âò³ì, êîëè õî÷å, ùîá ìè ãðîìîâîãî ëÿêàëèñü óäàðó,

×îì éîãî íàì ó ïðàâèö³, ãîòîâ³é ìåòíóòü, íå ïîêàæå?

Ìîæå, çíåíàöüêà ñòàðàºòüñÿ âäàðèòè, òî ÷è íå çàéâå

Çâ³äòè ãðèì³òè?.. Íåìîâáè âòåêòè ðàçîì ç òèì äàº çìîãó.

Íàùî çàòåìíþº âñå ïåðåä òèì ³ ãðîçèòü áóðêîòëèâå?

Íó, à ÷è ìîæíà ïîâ³ðèòè â òå, ùî ãðîìè â³í ìåòàº

Â ð³çí³ áîêè âîäíî÷àñ? ×è ñóìí³âíèì íàçâåø î÷åâèäíå,–

Ùî â îäíó ìèòü ðîçëÿãàºòüñÿ ÷àñîì óäàð³â áàãàòî?

×àñòî æ áóâàº òàêå, òà é ïîâèííî áóâàòè, ùî çëèâà

Â ð³çíèõ îêîëèöÿõ ñâ³òó øóìèòü îá ò³é ñàì³é ãîäèí³,

Çíà÷èòü, îá ò³é æå ãîäèí³ ãðîì³â á’º ïîâñþäè áàãàòî.

Âðåøò³, ÷îìó â³í ³ õðàìè áîã³â, ³ ñâî¿ âåëè÷àâ³,

Ïèøí³ ñâÿòèí³, òðàïëÿºòüñÿ, ãðîìîì âîðîæèì ðóéíóº?

Íàùî áåçñìåðòíèõ ïîäîáè ðîçêîëþº, ð³çüáëåí³ ãàðíî,

Áà, ùå é ñâî¿õ íå æàë³º çîáðàæåíü – ¿õ ðàíèòü ãàíåáíî?

Íó, à ÷îìó â³í ì³ñöÿ ïåðåâàæíî âèñîê³ âðàæàº,

ßê îò âåðøèíè ã³ðñüê³, äå ÷èìàëî ñë³ä³â éîãî ãí³âó?

..........................................................................................

Ïåðåäóñ³ì – ïîâòîðþ òîá³ çíîâ, íà ùî âêàçóâàâ ÷àñòî:

770

Ì³ñòèòü çåìëÿ â ñîá³ ð³çíèõ ðå÷åé åëåìåíòè ÷èñëåíí³,

Ç íèõ º ïîæèâíèõ áàãàòî, ùî ñëóæàòü æèòòþ, òà íå ìåíøå

Ìîæóòü âåñòè äî õâîðîá ³ ïðèñêîðèòè ñìåðò³ ãîäèíó.

Ð³çíèì ³ñòîòàì, ùîá æèòè ìîãëè âîíè, ð³çí³ ïîòð³áí³

Ðå÷³, ÿê âèùå ÿ âèêëàâ òîá³, áî æ âîíè íåïîä³áí³

É ùîäî ïðèðîäè, ³ ùîäî áóäîâè ñàìî¿ òêàíèíè.

Âðåøò³, ð³çíÿòüñÿ âîíè é ô³ãóðàìè ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü.

Òàê ³ êð³çü âóõà ÷èìàëî ïðîõîäèòü íà÷àòê³â øê³äëèâèõ,

² ÷åðåç í³çäð³ – áàãàòî ðàçþ÷èõ, øîðñòêèõ åëåìåíò³â.

² äîòèêàòèñü íå âàðòî äî âñüîãî; â³ä äå÷îãî òðåáà

Ç³ð áåðåãòè, òà é íà ñìàê íàì äàëåêî íå âñå º ïðèºìíå.

.............................................................................................

1090

Íó, ³, íàðåøò³, – ïðî òå, ùî âåäå äî õâîðîá óñ³ëÿêèõ

² çâ³äê³ëÿ, íåïîì³òíî çðîäèâøèñü, ïîâ³ÿòè ìîæå

Äóõ ìîðîâèö³, ñòðàøíèé ÿê îòàðàì, òàê ðîäó ëþäñüêîìó,

ß ïîÿñíþ òîá³. Ïåðåäóñ³ì – ïðî öå ìîâà éøëà âèùå –

Ñèëà-ñèëåííà ë³òàº äîâê³ë ³ òàêîãî íàñ³ííÿ,

Ùî äëÿ æèòòÿ íåîáõ³äíå íàì, ÿê ³ òàêîãî, ùî ñëóæèòü

Ð³çíèì íåäóãàì ³ ñìåðò³ ñàì³é. Îò âîíî, çàðî¿âøèñü,

Íåáî íå ðàç çàìóòèòü, òîä³ é ïîâíèòüñÿ ìîðîì ïîâ³òðÿ.

Âñÿ öÿ íàâàëà õâîðîá, öÿ çàðàçà äâîìà éäå øëÿõàìè:

²íîä³ – ççîâí³, ìîâ òó÷³ é òóìàíè, ÿê³ íàïëèâàþòü

534

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

1110

3 îáøèð³â íåáà; ÷àñàìè, â ñàì³é æå çåìë³ çàêèø³âøè,

Ëèíóòü óãîðó, ÿê ò³ëüêè, ðîçìîêëà, ïî÷íå âîíà ãíèòè

² â³ä ñëüîòëèâèõ äîù³â, ³ â³ä ñîíöÿ ïðîì³ííÿ ïàëêîãî.

Òà ÷è íå áà÷èø, ÿêó íåñå øêîäó â ñîá³ ïåðåì³íà

Íåáà é âîäè äëÿ âñ³õ òèõ, õòî â³äáèâñÿ äàëåêî â³ä äîìó

Òà áàòüê³âùèíè, áî â ³íøèõ ö³ëêîì îïèíèëèñü óìîâàõ?

ßê æå òî ñïðàâä³ ïîâèíí³ ð³çíèòèñÿ íåáî áðèòàíñüêå –

É íåáî ªãèïòó, äå ñâ³òó âåëèêîãî â³ñü íàõèëèëàñü!

ßê æå ïîíò³éñüêå ð³çíèòèñÿ ìóñèòü – ³ òå, ùî ïðîñëàëîñü

Ãåí îä Ãàäåñó – é äî òèõ, ùî ç÷îðí³ëè ï³ä ñîíöåì, íàðîä³â!

Òàê, â³äïîâ³äíî äî òèõ ÷îòèðüîõ ì³æ ñîáîþ íå ñõîæèõ

Ñâ³òó ñòîð³í, äî ñò³ëüêîõ æå â³òð³â ³ ÷àñòèí íåáîñõèëó,

Ëþäè ³ âèãëÿäîì äóæå ð³çíÿòüñÿ, é çàáàðâëåííÿì øê³ðè,

É ùî íå íàðîä – òî ñâî¿ çíàº â³í, îñîáëèâ³, õâîðîáè.

Íà áåðåãàõ ïîâíîâîäîãî Í³ëó, â ñåðåäí³ì ªãèïò³

Çíàíà ñëîíîâà õâîðîáà, é í³äå ¿¿ á³ëüøå íåìàº.

Â Àòò³ö³ – çàíåïàäàþòü íà íîãè; â Àõàé¿ – íà î÷³.

Êîæíà ì³ñöåâ³ñòü ÷è ò³é ìîæå áóòè âîðîæà, ÷è ³íø³é

Ò³ëà ÷àñòèí³: ïðè÷èíîþ – ð³çíà âëàñòèâ³ñòü ïîâ³òðÿ.

Òîæ, êîëè íåáî, ùî íàì íåñïðèÿòëèâå, âðàç êîëèõíåòüñÿ

² ïî÷èíàº ïîâ³òðÿ âîðîæå çâ³äò³ëü íàïîâçàòè, –

ßê ï³äêðàäàºòüñÿ ìðÿêà, áóâà, ÷è òî ñóíåòüñÿ õìàðà,

Âñå êàëàìóòÿ÷è, âñþäè ÿê³ñü âèêëèêàþ÷è çì³íè, –

Âðåøò³, ä³éøîâøè äî íàøîãî íåáà,– ïñóº éîãî íàñêð³çü,

Ðîáèòü ïîä³áíèì ñîá³, à ëþäèí³ – ÷óæèì òà âîðîæèì.

Îòæå, öÿ ñâ³æà á³äà – íåñïîä³âàíà ïîøåñòü ðàïòîâî

Âïàñòè ãîòîâà íà âîäè ïèòí³, íà ïîñ³âàõ îñ³ñòè

É ³íøèõ ïëîäàõ, ÿê³ ìè ñïîæèâàºìî, é íà ïàñîâèùàõ.

Ìîæå é ïîâèñíóòè, íà÷å òà ìðÿêà, â ñàìîìó ïîâ³òð³,

É ïîêè âäèõàºì éîãî, íåìèíó÷å ç íèì ðàçîì ó ò³ëî

Ìè é ìîðîâèö³, ùî ñ³ºòüñÿ ç íåáà, ïðèéìàºìî ÷àñòêó.

Òàê öÿ íåäóãà ñòðàøíà ³ â áèê³â ïîòðàïëÿº íåð³äêî,

É ìàõîì âèêîøóº ò³, ÿê³ áåêàþòü, ìëÿâ³ îòàðè.

Çíà÷åííÿ, âðåøò³, íåìà, ÷è â êðà¿, êîòð³ íàì íåï³äõîæ³,

Ìè ïîäàìîñü, íàä ñîáîþ íåáåñ ïîêðèâàëî çì³íèâøè,

×è, íàâïàêè, âèïàäêîâî äî íàñ ïåðåñóíå ïðèðîäà

Íåáî âàæêå àáî ùå ùîñü, äî ÷îãî ìè çîâñ³ì íå çâèêëè,

Ùî âæå ñàìîþ ïîÿâîþ øêîäè íàì ìîæå çàâäàòè.

Ñàìå òàêîþ áóëà ìîðîâèöÿ – òîé ïîäóâ ñìåðòåëüíèé,

Ùî ïîâêðèâàâ ó êðà¿í³ Êåêðîïà ìîãèëàìè ïîëå,

Ïóñòêîþ ì³ñòî çðîáèâ, áåçãîì³ííèìè – æâàâ³ äîðîãè.

........................................................................................

1250

² íå òðàïëÿëîñü ëþäèíè â òó ïîðó, ÿêà á íå çàçíàëà

Òóãè çà êèìñü ³ç áëèçüêèõ ÷è õâîðîáè, ÷è ñìåðò³ ñàìî¿.

Âæå é ïàñòóõà òàì íå âèäíî áóëî – â³â÷àðÿ, âîëîïàñà,

535

Тіт Лукрецій Кар

Âæå é âèòðèâàëèé ð³ëüíèê íå õèëèâñÿ íàä ç³ãíóòèì ïëóãîì,

Áî çàíåïàëè é âîíè. Ïî õàòèíàõ ëåæàâ ó ò³ñíÿâ³

Ïîêîòîì ëþä, ùî â³ä ïîøåñò³ é ãîëîäó âèìåðòè ìóñèâ.

×àñîì íà òðóïàõ ä³òåé òè ïîáà÷èòè á ì³ã îõîëîë³

Òðóïè áàòüê³â, à íåð³äêî – é ä³òåé, ùî ç æèòòÿì ðîçëó÷àëèñü

Íà áåçäèõàííèõ ò³ëàõ ñâî¿õ ð³äíèõ – ³ ìàòåð³, é áàòüêà.

Ëèõî òå ìíîæèëîñü òèì, ùî ç íàâêîëèøí³õ ñ³ë ó òó ïîðó

Âðàæåíèõ ìîðîì ñåëÿí ïîòÿãëèñü ö³ë³ þðáè äî ì³ñòà,

Ç íèìè æ, ñóïóòíèöÿ ¿õ, çâ³äóñ³ëü ³ çàðàçà ñïëèâàëàñü.

Ïîâíèëèñü ëþäîì ³ ïëîù³ ì³ñüê³, é çàáóäîâè ñóñï³ëüí³,

É òàê, ùî ò³ñí³øå ñòàâàëî òàì,– âèùîþ ò³ë áóëà êóïà.

Ïðîñòî íà âóëèö³ ñïðàãë³ ëåæàëè; ïîâçêîì ÷åðåç ñèëó

Äî âîäîãðà¿â òÿãëèñü, à äîïàâøèñü äî íèõ,– ïîìèðàëè:

Âîäó ñîëîäêó æàäëèâî ï’þ÷è, çàáóâàëè é äèõíóòè.

Âðåøò³, íà êîæíîìó êðîö³, íà ïëîùàõ óñ³õ, íà äîðîãàõ

Òè ïîì³÷àâ áè ò³ëà æàëþã³äí³ – ëþäåé íàï³âìåðòâèõ,

Ëåäâå ùî âêðèòèõ ëàõì³òòÿì ñìåðäþ÷èì, ÿê³ çàãèáàëè

Ïîñåðåä òèõ íå÷èñòîò – ñàìà øê³ðà é ê³ñòêè, à íå ëþäè:

Âèðàçêè ÷îðí³ òà áðóä íåùàñëèâèõ æèâöåì õîðîíèëè.

Âðåøò³, é ñâÿòèí³ áîã³â ïåðåïîâíèëà ñìåðòü íåâ³äñòóïíà

Êóïàìè ò³ë áåçäèõàííèõ; óñ³ íåáîæèòåë³â õðàìè

Òðóïàìè âùåðòü áóëè ù³ëüíî çàâàëåí³,– äå íåùîäàâíî

Õðàìó ñëóæèòåë³ þðáè ãîñòåé çâ³äóñþäè ïðèéìàëè.

Âæå é äî áîã³â íå çâåðòàâñÿ í³õòî, áî é âàãè âæå íå ìàëà

Ñâÿò³ñòü: óñå äîòåïåð³øíº äíÿ òîãî á³ëü ïåðåâàæèâ.

Íå çáåð³ãàâñÿ øàíîâàíèé äîñ³ îáðÿä ïîõîðîííèé,–

Íå â³ääàâàëè âæå ïðàõó çåìë³, ÿê ðàí³ø áóëî â ì³ñò³.

Âñÿê ó çíåâ³ð³ òðåìò³â, ³ ñâî¿õ, ùî ç æèòòÿì ðîçëó÷èëèñü,

ßê éîìó âèïàëî, òàê ³ õîâàâ, çáàéäóæ³ëèé îä ãîðÿ.

Âáîã³ñòü ³ ïîñï³õ äî ñïðàâä³ æàõëèâèõ ðå÷åé íàìîâëÿëè:

Ðîäè÷³â, êðåâíèõ ò³ëà – íà ÷óæ³ ïîõîðîíí³ ñêëàäàëè

Âîãíèùà, êðèêè ç÷èíÿþ÷è äèê³, é ï³äíîñèëè òóò æå

Ôàêåë çàïàëåíèé; ñâàðêó òàì ëþòó çàâîäèëè é íàâ³òü

Á³éêó êðèâàâó, àáè ëèø ïîê³éíèê³â ÿêîñü ïîçáóòèñü.

ÏÐÈÌ²ÒÊÈ

Êíèãà ïåðøà

1 Ìàòè Åíåÿ ³ ðîäó éîãî...– Òðîÿíñüêèé ãåðîé Åíåé, ñèí öàðÿ Àíõ³çà é áîãèí³ Âåíåðè, çã³äíî ç

ì³ôîì, çàñíóâàâ öàðñòâî, ùî ñòàëî îñíîâîþ Ðèìñüêî¿ äåðæàâè. Âåíåðà ââàæàëàñü çàõèñíèöåþ àðèñòî-

êðàòè÷íîãî ðîäó Ìåìì³¿â, äî ÿêîãî íàëåæàâ àäðåñàò ïîåìè – Ãàé Ìåìì³é, ïîë³òè÷íèé ä³ÿ÷, ÿêèé ïðîáó-

âàâ ñâî¿ ñèëè òàêîæ â îðàòîðñüêîìó ìèñòåöòâ³ òà â ïîåç³¿. Òóò Âåíåðà – âò³ëåííÿ òâîð÷èõ ñèë ïðèðîäè.

11 Ôàâîí – òåïëèé çàõ³äíèé â³òåð, â³ñíèê âåñíè (ó ãðåê³â – Çåô³ð).

45 ... ïðàâäèâå... â÷åííÿ... – Éäåòüñÿ ïðî ô³ëîñîôñüêó äîêòðèíó Åï³êóðà, ÿêó Ëóêðåö³é íå ðàç

ïðîòèñòàâëÿº ³íøèì øêîëàì òà íàïðÿìêàì ó ô³ëîñîô³¿.

536

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

49-55 Ïåðåðàõîâàí³ òóò ñèíîí³ìè äëÿ îçíà÷åííÿ íåïîä³ëüíèõ ÷àñòîê – àòîì³â – Ëóêðåö³é âèêî-

ðèñòîâóº, êåðóþ÷èñü âèìîãàìè â³ðøîâàíîãî ðîçì³ðó, ñòèëþ.

60 Ç-ïîñåðåä åëë³í³â...îäèí... – òîáòî Åï³êóð.

67 ... îãîðîäè âîãíåííî¿ ñâ³òó... Çà óÿâëåííÿìè ñòàðîäàâí³õ, äîâêîëèøí³é ñâ³ò, íà â³äì³íó â³ä

áåçìåæíîãî âñåñâ³òó, çàìêíåíèé äîâê³ë âîãíåííî-ïîâ³òðÿíîþ ñòèõ³ºþ – åô³ðîì.

69-70 ...ùî íàðîäèòèñü ìîæå íà ñâ³ò, à ùî – í³ ... – Éäåòüñÿ ïðî çàêîíè ïðèðîäè, çã³äíî ç ÿêè-

ìè âèíèêàþòü ³ ðîçâèâàþòüñÿ óñ³ ðå÷³.

78 Òàê áóëî, êàæóòü, â Àâë³ä³... – Çã³äíî ç ì³ôîì, ïðîâîäèð ãðåöüêîãî â³éñüêà ó ïîõîä³ íà Òðîþ

Àãàìåìíîí ïðèí³ñ ó æåðòâó ñâîþ äî÷êó ²ô³àíàññó (²ô³ãåí³þ) áîãèí³ Ä³àí³ – Òð³â³¿ (ó ãðåê³â Àðòåì³äà), êî-

ëè â³òðè çàòðèìàëè ãðåöüêèé ôëîò á³ëÿ áåîò³éñüêîãî ì³ñòà Àâë³äè.

109 Îðê – ðèìñüêå áîæåñòâî ñìåðò³, óîñîáëåííÿ ï³äçåìíîãî ñâ³òó.

111 ßê îñï³âàâ öå íàø Åíí³é ... – Ï³ôàãîð³éñüêó òåîð³þ ïåðåñåëåííÿ äóø ïîä³ëÿâ òàêîæ ïîåò

Åíí³é (239–169 äî í.å.), ââàæàþ÷è, ùî â íüîãî ïåðåñåëèëàñÿ äóøà Ãîìåðà. Ãîëîâíèé òâ³ð Åíí³ÿ – “Àí-

íàëè” (“Ë³òîïèñ”).

140–143 Ïîâòîðþþ÷è ö³ â³ðø³ äåê³ëüêà ðàç³â ïðîòÿãîì òâîðó, Ëóêðåö³é íàãîëîøóº íà ìåò³ íàïè-

ñàííÿ ïîåìè – ñèëîþ äóìêè ðîçâ³ÿòè ñòðàõ, ùî çàâàæàº ëþäèí³ îñÿãòè äóøåâíó ïîã³äí³ñòü, íàñîëîäó.

144 ... ³ç í³÷îãî í³ùî íàðîäèòèñü íå ìîæå. – Ïîâòîðþþ÷è öþ ãîëîâíó çàñàäó åï³êóðåéñüêî¿

ô³ëîñîô³¿, Ëóêðåö³é â³ä ñåáå äîäàº: “Ç âîë³ áîã³â”.

153 Õàé ùîñü ìîãëî á ³ç í³÷îãî ïîñòàòè... – Òóò ³ â ³íøèõ ì³ñöÿõ ïîåìè Ëóêðåö³é âïðîâàäæóº

íåïðàâäîïîä³áíó ã³ïîòåçó – äîâåäåíí³ â³ä ïðîòèëåæíîãî, ùî ïðîòèñòàâëÿºòüñÿ î÷åâèäí³é ðåàëüíîñò³.

193–194 ... ùîá ëþäè...Çðîñòó òàêîãî áóëè... – Íàòÿê íà îäíîîêîãî âåëåòíÿ Ïîë³ôåìà

(“Îä³ññåÿ”, ²Õ).

196 ... ÷åðåç íèçêó â³ê³â ïðîáèâàòèñü – Éäåòüñÿ ïðî Ò³ôîíà, ÷îëîâ³êà áîãèí³ Àâðîðè: âèïðîñèâ-

øè ó áîã³â äëÿ íüîãî áåçñìåðòÿ, âîíà çàáóëà âèïðîñèòè â³÷íó ìîëîä³ñòü. Ìîæëèâî, íà óâàç³ ìàºòüñÿ é

ñëàâíèé ñâî¿ì äîâãîë³òòÿì ï³ëîñüêèé âîëîäàð Íåñòîð, ïåðñîíàæ “²ë³àäè” é “Îä³ññå¿”.

210 Íå îáåðòàº â í³ùî... – Âèñíîâîê, ùî âèïëèâàº ç îá´ðóíòóâàííÿ çàêîíó çáåðåæåííÿ ìàòåð³¿.

225 ßê áè â åô³ð³ ç³ðêè âèïàñàëèñü? – Çã³äíî ç åï³êóðåéñüêîþ ô³çèêîþ ³ â÷åííÿì ñòî¿ê³â, âîãíåí-

íèé åô³ð ïîñòà÷àº ç³ðêàì ïîæèâó.

244–245 ... áàòüêî-åô³ð ... ëîíî çåìë³ ìàòåðèíñüêå... – Çà óÿâëåííÿì ñòàðîäàâí³õ, ïî÷èíàþ÷è,

ìîæëèâî, â³ä Àíàêñàãîðà, åô³ð (òóò – ó çíà÷åíí³ “íåáî”), ÿê ÷îëîâ³÷å íà÷àëî, ñïàäàþ÷è äîùàìè (ïîð.

Ì³ô ïðî Äàíàþ) çàïë³äíþº çåìëþ, ùî ââàæàëàñü íà÷àëîì æ³íî÷èì.

305–315 Òàê îò ³ ïåðñòåíü ... âòðà÷àº ùîñü... – Ïîäàí³ òóò ïðèêëàäè çäð³áíåííÿ ðå÷åé ç ïå-

ðåá³ãîì ÷àñó ïîâòîðþþòü ï³çí³ø³ àâòîðè, çîêðåìà Âåðã³ë³é, Îâ³ä³é.

316 ...äåíü – òóò ó çíà÷åíí³ “÷àñ”.

323–340 Ëóêðåö³é îá´ðóíòîâóº ³íøó âàæëèâó çàñàäó åï³êóðåéñüêî¿ ô³ëîñîô³¿ – íàÿâí³ñòü ïî-

ðîæíå÷³.

Êíèãà äðóãà

598–642 âåëèêà Ìàòè áîã³â ... – Éäåòüñÿ ïðî ôðèã³éñüêó áîãèíþ Ê³áåëó, ÿêó âøàíîâóâàëè ó

Ìàë³é Àç³¿. Ó Ãðåö³¿ âîíà îòîòîæíþâàëàñü ³ç Ðåºþ – ìàò³ð’þ Çåâñà òà ³íøèõ áîã³â. Ê³áåëà ÿê áîãèíÿ ðî-

äþ÷îñò³ âøàíîâóâàëàñü åêñòàòè÷íèìè îðã³ÿìè.

620 Ôëåéòà çâó÷èòü íà ôðèã³éñüê³ì ëàäó... – Íà â³äì³íó â³ä ãðåöüêèõ ñòðóííèõ ³íñòðóìåíò³â,

äóõîâ³ ³íñòðóìåíòè ââàæàëèñü âèíàõîäîì ôð³ã³éö³â.

999–1000 Ùî ç çåìë³ ... âåðòàºòüñÿ çíîâó â çåìëþ ...– Öþ äóìêó âèñëîâèâ ïðåäñòàâíèê

åëåéñüêî¿ (â³ä íàçâè ãðåöüêî¿ êîëîí³¿ Åëå¿, ùî íà ï³âäí³ ²òàë³³) ô³ëîñîôñüêî¿ øêîëè Êñåíîôàí (VI -V ñò.

äî í.å.): “Ç çåìë³ âñå ïîõîäèòü, ³ â çåìëþ ïîâåðòàºòüñÿ”.

1048–1076 – ãðåöüê³ àòîì³ñòè Ëåâê³ïï, Äåìîêð³ò, Åï³êóð òà ³íø³ ô³ëîñîôè îáñòîþâàëè äóìêó ïðî

íåç÷èñëåíí³ñòü ñâ³ò³â; Åìïåäîêë, Ïëàòîí, Àð³ñòîòåëü òà ñòî¿êè äîâîäèëè, ùî ñâ³ò – ºäèíèé.

1154 – Íà çîëîò³ì ëàíöþãó... – Îáðàç, çàïîçè÷åíèé ô³ëîñîôàìè-ñòî¿êàìè ó Ãîìåðà äëÿ îçíà-

÷åííÿ â àëåãîðè÷í³é ôîðì³ ìîãóòíîñò³ äîë³.

537

Тіт Лукрецій Кар

1166 Òó, ùî ìèíóëà, äîáó... – Íå â ðîçóì³íí³ “çîëîòîãî â³êó”: éäåòüñÿ ïðî ïåð³îä, êîëè, çà óÿâ-

ëåííÿì Ëóêðåö³ÿ, çåìëÿ áóëà ùå ïîâíà ñíàãè.

Êíèãà òðåòÿ

1–30 Ëóêðåö³é ñï³âàº õâàëó Åï³êóðîâ³.

18–22 Îïèñ “ì³æñâ³ò³â”, äå, çà óÿâëåííÿì Åï³êóðà, ñåëÿòüñÿ áîãè.

36 Äóõó ïðèðîäó é äóø³... – ²íîä³ ö³ ïîíÿòòÿ âèñòóïàþòü ó Ëóêðåö³ÿ ÿê ñèíîí³ìè.

40 ... ÷èñòî¿ ...âò³õè. – ßê ïðîòèñòàâëåííÿ äî “êàëàìóòèòü” (ðÿäîê 38): Åï³êóð ÷àñòî íàãîëîøóº

íà ÷èñòîò³ íàñîëîäè.

44 êðîâ³... ç â³òðó... – Ëóêðåö³é ³ðîí³çóº íàä ñâî¿ìè ñó÷àñíèêàìè, ÿê³ áåçäóìíî ïåðåéìàëè â³ä

³íøèõ ô³ëîñîô³â ó÷åííÿ ùîäî ïðèðîäè äóø³.

52 ...ð³æå â³âöþ òåìíîðóííó... – Áîãàì òåìíîãî ï³äçåìåëëÿ æåðòâóâàëè ò³ëüêè òåìíèõ òâàðèí.

58 Íå ìàøêàðó âæå, à ñïðàâæíº ëèöå ...– Â îðèã³íàë³ – “ìàñêà”, â ÿê³é âèñòóïàëè â äàâíèíó àê-

òîðè.

73 Ó÷òó âëàøòóº ñâîÿê ... – Íàòÿê íà ì³êåíñüêîãî âîëîäàðÿ Àòðåÿ, ÿêèé ïîäàâ ñâîºìó áðàòîâ³

Ô³ºñòó ì’ÿñî éîãî ñèí³â – ì³ô, ùî âèêîðèñòîâóâàâñÿ ó áàãàòüîõ òâîðàõ, çîêðåìà â òðàãåä³¿ “Àòðåé”

ðèìñüêîãî äðàìàòóðãà Àêö³ÿ (170–85 äî í.å.).

94 Îòîòîæíåí³ òóò äóõ (animus) ³ ðîçóì (mens) â³äïîâ³äàþòü ðîçóìíîìó íà÷àëó äóø³, ÿêå Åï³êóð

íàçèâàâ Logicón.

95 Ñâ³äîì³ñòü, îñåëåþ ÿêî¿ º äóõ, àáî ðîçóì, â³äïîâ³äàº ãðåöüêîìó hegemonicón – “ïðîâ³äíà ñè-

ëà”.

100 Ãðåêè ¿¿ íàçèâàþòü: ãàðìîí³ÿ ... – Ëóêðåö³é ìàº íà óâàç³ ó÷í³â Àð³ñòîòåëÿ Àð³ñòîêñåíà ³ Ä³êå-

àðõà, ÿê³, â³äêèäàþ÷è â÷åííÿ ïðî äóøó ³ äóõ ÿê îêðåìó ñóòí³ñòü, òâåðäèëè, ùî äóøà – öå ãàðìîí³ÿ, òîá-

òî ïåâíèé ñòàí ò³ëà. Â÷åííÿ ïðî äóøó-ãàðìîí³þ âèêëàäåíî ó “Ôåäîí³” Ïëàòîíà.

154–157 Îïèñàí³ òóò ñèìïòîìè äóøåâíîãî çáóäæåííÿ ìàéæå ïîâí³ñòþ ïîâòîðþþòü â³äïîâ³äíå

ì³ñöå çíàìåíèòî¿ äðóãî¿ îäè Ñàôî.

185 Ðóõó òàêîãî ñòð³ìêîãî, ÿê ðîçóì ... – Çàõîïëåííÿ øâèäê³ñòþ äóìêè çíàõîäèìî ùå â Ãîìå-

ðà (“²ë³àäà”, XV, 80–84).

282–306 Íàìàãàííÿ çà ïðîïîðö³ÿìè ñêëàäíèê³â äóø³ ïîÿñíèòè õàðàêòåð ëþäåé òà ïîâåä³íêó

òâàðèí ïåðåãóêóºòüñÿ ç Ã³ïïîêðàòîâîþ òåîð³ºþ ð³äèí.

359 Êàçàòè, ùî ... íå áà÷èì î÷èìà... – Ëóêðåö³é çàïåðå÷óº òâåðäæåííÿ ñòî¿ê³â, ùî î÷³ – ëèøå

äîðîãà, ÿêà âåäå â³ä “îñåë³ äóø³” íàçîâí³.

371 Òå, ùî êàçàâ Äåìîêð³ò... – Â÷åííÿ Äåìîêð³òà ïðî ÷åðãóâàííÿ ð³âíèõ çà ÷èñëîì àòîì³â ò³ëà

³ äóø³ â³äîìå ëèøå ç öèõ ðÿäê³â Ëóêðåö³ºâî¿ ïîåìè.

382 ... í³ ñèïó÷î¿ êðåéäè... – Éäåòüñÿ, î÷åâèäíî, ïðî êðåéäó, ÿêîþ ðèìëÿíè âèá³ëþâàëè ñâ³é

îäÿã, – òîãó.

440 ... ó ïîñóä³ âì³ùóº äóøó... – Óÿâëåííÿ ïðî ò³ëî ÿê ïîñóä, ùî âì³ùóº äóøó, íåîäíîðàçîâî çãà-

äóâàíå Ëóêðåö³ºì, ïîõîäèòü â³ä Äåìîêð³òà é Åï³êóðà ³ ÷àñòî çóñòð³÷àºòüñÿ â ³íøèõ àâòîð³â – Ãîðàö³ÿ,

Ö³öåðîíà, ³í.

455–456 ...äóøà... Çâ³ºòüñÿ ç â³òðîì, ìîâ äèì... – Îáðàç, ÿêèé âèñòóïàº ùå ó Ãîìåðà (“²ë³àäà”,

ÕÕ²²², 100), â³äîáðàæàº íàðîäíå óÿâëåííÿ ïðî ñìåðòí³ñòü äóøè (ïîð. ó Ïëàòîíà: “Ôåäîí”).

533–536 Â îäíîìó çîñåðåäèâøèñü ì³ñö³... – Óÿâëåííÿ ïðî ðîçñ³ÿíó ïî âñüîìó ò³ëó äóøó ïåðå-

ãóêóþòüñÿ ç íàøèìè ôðàçåîëîã³çìàìè: “äóøà íå íà ì³ñö³”, “äóøà ó ï’ÿòàõ” òîùî.

549 Ïåâíå... ì³ñöå... – òîáòî ó ãðóäÿõ.

585 Âàëèòüñÿ ò³ëî ... – Ç áóä³âëåþ Ëóêðåö³é ç³ñòàâëÿº òàêîæ ñâ³ò, ïðèð³âíþþ÷è éîãî äî “ñìåðò-

íîãî” ëþäñüêîãî ò³ëà.

629 ...ïèñüìåííèêè ...é ìèòö³... – Éäåòüñÿ, çîêðåìà, ïðî îäèíàäöÿòó êíèãó “Îä³ññå¿”, äå Ãîìåð

îïèñóº çóñòð³÷ Îä³ññåÿ ç ò³íÿìè ïîìåðëèõ ó ï³äçåìíîìó öàðñòâ³.

642 ...ñåðïàìè îñíàùåí³... êîë³ñíèö³... – Çã³äíî ç îïèñàìè àíòè÷íèõ ³ñòîðèê³â, òàê³ áîéîâ³

êîë³ñíèö³ çàñòîñîâóâàëèñü ó ïåðñüêèõ â³éñüêàõ.

538

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

751 ...ïîðîäè ã³ðêàíñüêî¿... – òîáòî ç Ã³ðêàí³¿, êðà¿íè íà ï³âäåíü â³ä Êàñï³éñüêîãî (Ã³ðêàíñüêîãî)

ìîðÿ. Ñîáàêè ö³º¿ ïîðîäè ââàæàëèñü îñîáëèâî ëþòèìè.

833 ...ãðîçèëè ïóí³éö³... – Òóò Ëóêðåö³é ìàº íà óâàç³ åï³çîä ç ²² Ïóí³÷íî¿ â³éíè, êîëè êàðôàãåí-

ñüêèé ïîëêîâîäåöü Ãàíí³áàë ðóøèâ íà Ðèì (211 äî í.å.).

887 ...âîãîíü ÷è õèæàê áóäå æåðòè. – Ð³çí³ ñïîñîáè ïîõîâàíü, ó òîìó ÷èñë³ çâè÷àé çàëèøàòè

ò³ëà ïîìåðëèõ íà ðîçòåðçàííÿ õèæàêàì ÷è ñîáàêàì, ÿê ó Ã³ðêàí³¿.

912 Òàê îò ³ ò³... – Ëóêðåö³é ìàº íà óâàç³ òèõ, ÿê³ ïåðåêðó÷óâàëè åï³êóðåéñüêå â÷åííÿ ïðî íà-

ñîëîäó ³ ïðîâîäèëè æèòòÿ â áåíêåòóâàííÿõ.

931 ... ÿêáè ïîäàëà íåñïîä³âàíî ãîëîñ ïðèðîäà. – Ïåðñîí³ô³êàö³ÿ ïðèðîäè òóò – ðèòîðè÷íèé

ïðèéîì, ùî íå ñóïåðå÷èòü ìàòåð³àë³ñòè÷íèì ïîãëÿäàì Ëóêðåö³ÿ.

937 ... â àìôîðó âëèòî ä³ðÿâó... – Íàòÿê íà ì³ô ïðî Äàíà¿ä.

938 ... ã³ñòü.. íà ó÷ò³ æèòòºâ³é... – Ïîð³âíÿííÿ, ïåðåéíÿòå â³ä Åï³êóðà, çíàéøëî â³äãîì³í ó

ï³çí³øèõ àâòîð³â, íàïðèêëàä, ó Ãîðàö³ÿ.

958 ... æèòòÿ íåäîâåðøåíå, ïðèêðå... – ²äåÿ ö³ë³ñíîñò³, çàâåðøåíîñò³ æèòòÿ ó êîæåí éîãî ìîìåíò,

à çíà÷èòü ³ äóøåâíî¿ ïîã³äíîñò³, ÷àñòî çâó÷èòü ó òâîðàõ Ãîðàö³ÿ, à òàêîæ ëèñòàõ Ñåíåêè äî Ëóö³ë³ÿ.

980–1009 Ëóêðåö³é ïðèéìàº ³íøèé âàð³àíò ì³ôó: Òàíòàëà æàõàº íàâèñëà íàä íèì ñêåëÿ.

996–997 ...ãð³çí³ ñîêèðè ³ âëàäí³ Ôàñö³¿ ... – Ïó÷êè ïðóòòÿ ³ç âêëàäåíèìè â íèõ ñîêèðàìè áóëè îç-

íàêîþ íàéâèùî¿ âëàäè â Ðèì³.

1025 Àíê – ñëàâíèé ñâîºþ äîáðîòîþ ³ ñïðàâåäëèâ³ñòþ íàï³âëåãåíäàðíèé ðèìñüêèé öàð.

1029–1030 ...òîé, õòî ïðîêëàâ ... ïî âåëèêîìó ìîðþ Øëÿõ... – òîáòî ïåðñüêèé öàð Êñåðêñ

(485–464 äî í.å.), ÿêèé, ÿê ñâ³ä÷èòü Ãåðîäîò, ãîòóþ÷èñü äî ïîõîäó íà Ãðåö³þ, ñïîðóäèâ ì³ñò ÷åðåç ïðî-

òîêó Ãåëëåñïîíò (Äàðäàíåëëè).

1034 Ñö³ï³îí – Ïóáë³é Êîðíåë³é Ñö³ï³îí-ñòàðøèé, ïåðåìîæåöü Ãàíí³áàëà 202 äî í.å. ïðè Çàì³.

1039 ...ñòàð³ñòü, äîçð³âøè, éîìó íàãàäàëà ... – Çà ñâ³ä÷åííÿìè àíòè÷íèõ á³îãðàô³â, ô³ëîñîô

Äåìîêð³ò äîæèâ äî ãëèáîêî¿ ñòàðîñò³.

1058–1059 ...óñå ëèø ì³íÿþòü Ì³ñöå... – Â òàêîìó äóøåâíîìó íåñïîêî¿ ÷àñòî ç³çíàºòüñÿ Ãî-

ðàö³é: “Ì³ñöÿ ñîá³ íå çíàõîäèø” – ãîâîðèòü ïîåò ïðî ñåáå óñòàìè ðàáà.

Êíèãà ÷åòâåðòà

74 75 ...íàìåò ...ðîç³ïíóòü... – Ùîá çàõèñòèòè ãëÿäà÷³â â³ä ñîíöÿ, íà âìîíòîâàíèõ â îãîðîæó

òåàòðó âåðòèêàëüíèõ æåðäèíàõ íàïèíàëè êîëüîðîâ³ ïîëîòíèùà.

179 ...àâñòð – ï³âäåííèé â³òåð.

208–212 Âèñòàâ... äçåðêàëüíó ïîâåðõíþ âîäè... – Öèì “åêñïåðèìåíòîì” Ëóêðåö³é ñóïåðå÷èòü

ùîéíî âèñëîâëåíîìó (ðÿäêè 186–187) óÿâëåííþ ïðî òå, ùî ïðîìåí³ ëèíóòü áåçïåðåðâíî, îäèí çà îäíèì.

308 ...çãèíè.. – éäåòüñÿ, î÷åâèäíî, ïðî òå, ùî ââ³ãíóò³ ìåòàëåâ³ äçåðêàëà ñêëàäàëèñÿ ç áàãàòüîõ

ïëîñêèõ äçåðêàëåöü, ÿê³ ñòèêàëèñü îäíå ç îäíèì ï³ä òóïèì êóòîì, ùî ñïðèÿëî ïîäâ³éíîìó â³äîáðàæåííþ.

472 Çà Åï³êóðîì òà Ëóêðåö³ºì, ïîíÿòòÿ ìîæíà ìàòè ëèøå ïðî òå, ùî ðåàëüíî ³ñíóº â ïðèðîä³.

754 Äóõ íàø íå ñïèòü. – Â îðèã³íàë³: “ðîçóì äóõó”. Ëóêðåö³é íàãîëîøóº íà ðîçóìîâ³é ñïðîìîæ-

íîñò³ äóõó.

818 ...âêàæó òîá³ ãðóáó ïîìèëêó... – Ëóêðåö³é òóò ³ äàë³ ï³ääàº êðèòèö³ òåîð³þ äîö³ëüíîñò³ ó

ñòî¿ê³â òà Àð³ñòîòåëåâó “ö³ëüîâó ïðè÷èíó”, âèêëàäåíó â éîãî òâîð³ “Ïðî ÷àñòèíè òâàðèí”.

Êíèãà ï’ÿòà

517 Âò³ì, ìîæå áóòè é òàêå... – Äëÿ Ëóêðåö³ÿ, ùî éäå çà Åï³êóðîì, âàæëèâî íå òàê çíàéòè ºäè-

íî ïðàâèëüíå ïîÿñíåííÿ, ÿê çàïåðå÷èòè âòðó÷àííÿ áîã³â ó ÿâèùà ïðèðîäè; òîìó â³í ÷àñòî ïîäàº ðÿä

â³ðîã³äíèõ ïîÿñíåíü.

521 ...ïî òåìíèõ ïðîñòîðàõ Ñóìàíà... – òîáòî í³÷íèì íåáîì. Ñóìàí – ³òàë³éñüêå áîæåñòâî

í³÷íîãî íåáà.

574–575. Á³ëüø³ñòü ô³ëîñîô³â ââàæàëè, ùî ì³ñÿöü çàïîçè÷óº ñâ³òëî â ñîíöÿ; äåÿê³ â³äñòîþâà-

ëè äóìêó, ùî â íüîãî âëàñíå ñâ³òëî.

539

Тіт Лукрецій Кар

641 ....çîð³... – òóò â çíà÷åíí³ “ïëàíåòè”.

654 Ìàòóòà – äàâíüî³òàë³éñüêà áîãèíÿ ðàíêó.

685–686 ...âñüîãî ðîêó Âóçîë ... – òîáòî òî÷êà âåñíÿíîãî àáî îñ³ííüîãî ð³âíîäåííÿ – ïåðåòèíó

åêë³ïòèêè ç íåáåñíèì åêâàòîðîì.

689 ...çîðåíîñíîãî êîëà... – òîáòî Çîä³àêó.

692 Òàê öå... ïîÿñíþþòü ò³... – Éäåòüñÿ ïðî ñïåö³àëüí³ òàáëèö³ âàâ³ëîíñüêèõ (õàëäåéñüêèõ) àñ-

òðîëîã³â.

720 Îáðèñè – ôîðìè ñâî¿... Ìîâà éäå ïðî ôàçè ì³ñÿöÿ.

736 Çåô³ð – áîã çàõ³äíîãî â³òðó, Ôëîðà – ³òàë³éñüêà áîãèíÿ âåñíè ³ êâ³ò³â.

740 Àêâ³ëîí – ï³âí³÷íèé â³òåð.

741 Åâã³óñ-Åâàí – âèãóê íà ÷åñòü Âàêõà.

743 Âîëüòóðí – ï³âäåííî-ñõ³äíèé â³òåð.

791 Í³... ç ìîðÿ... – Éäåòüñÿ ïðî Àíàêñ³ìàíäðà, ÿêèé âèñóíóâ òåîð³þ ïðî ïîõîäæåííÿ æèâèõ

³ñòîò ³ç âîäè.

834–874 Ëóêðåö³é âèêëàäàº òåîð³þ âèæèâàííÿ ïðèñòîñîâàíèõ äî æèòòÿ ³ñòîò ³ çàãèáåëü íåïðè-

ñòîñîâàíèõ, ïðî ùî, çà ñâ³ä÷åííÿì Àð³ñòîòåëÿ, ãîâîðèâ Åìïåäîêë.

875 ... êåíòàâð³â... íå áóëî – Ëóêðåö³é íå ðàç íàãîëîøóº íà íåìîæëèâîñò³ âèíèêíåííÿ ôàíòàñ-

òè÷íèõ ³ñòîò, ùî ïîºäíóâàëè á ó ñîá³ íåñóì³ñí³ çà ïðèðîäîþ ÷àñòèíè.

908–912 Ëóêðåö³é íàòÿêàº íà ëåãåíäó ïðî “çîëîòèé â³ê”, íà çîëîò³ ÿáëóêà â ñàäó Ãåñïåðèä, íà

îäíîîêîãî âåëåòíÿ Ê³êëîïà òà íà òèòàíà Àòëàíòà, ùî ï³äòðèìóâàâ íåáîñõèë.

1003 ... ìîðåïëàâñòâî çóõâàëå... – Ó ðèìñüê³é ë³òåðàòóð³ ÷àñòî ïðîòèñòàâëÿºòüñÿ ïðàöÿ ð³ëü-

íèêà – ñèìâîë äîáðî÷åñíîñò³ òà ñò³éêîãî ùàñòÿ õèñòê³é äîë³ ìîðåïëàâöÿ; ââàæàëè, ùî ç ïîâåðíåííÿì

“çîëîòîãî â³êó”, â³äíîâëåííÿ ïîðóøåíî¿ ëþäèíîþ âñåñâ³òíüî¿ ãàðìîí³¿ ìîðåïëàâåöü ïîâèíåí ïîêèíóòè

ìîðå.

1061 Ìîëîñüê³ ñîáàêè – ïîðîäà ñòîðîæîâèõ ñîáàê (â³ä Ìîëîñ³äè, îáëàñò³ â Ãðåö³¿).

1197 Ãîëîâó âêðèâøè...– Ïðèíîñÿ÷è æåðòâó áîãàì, ðèìëÿíè âêðèâàëè ãîëîâó ïëàùåì, ùîá

÷èéñü íåçè÷ëèâèé ïîãëÿä íå ïîøêîäèâ ìîëèòâ³.

1300 ...ëóêàíñüêèõ âîë³â ... – òîáòî ñëîí³â, ÿêèõ ðèìëÿíè âïåðøå ïîáà÷èëè â Ëóêàí³¿ (ï³âäåíü

²òàë³¿).

1433 Ëþäÿì... âêàçàëè... – Íàâ³òü ó âïîðÿäêóâàíí³ ñóñï³ëüíîãî æèòòÿ, íà äóìêó Ëóêðåö³ÿ, çðàç-

êîì ëþäèí³ ïîñëóæèëà ïðèðîäà.

Êíèãà øîñòà

134 Ìîâáè ã³ëëÿñò³ ... òó÷³... – Õìàðè, ÿê ³ ìîðå, – íàé÷àñò³ø³ îá’ºêòè çîáðàæåííÿ ó Ëóêðåö³ÿ.

179 ...ïëàâèòüñÿ ç îëîâà êóëÿ. – Óÿâëåííÿ ïðî òå, ùî ïóùåíà ç ïðàù³ îëîâ’ÿíà êóëÿ ðîç³ãð³-

âàºòüñÿ ³ íàâ³òü ïëàâèòüñÿ, áóëî ïîøèðåíèì.

398 ...Áàòüêîâ³ ñòð³ëè? – Òîáòî áëèñêàâèö³ Þï³òåðà, ùî ââàæàâñÿ áàòüêîì áîã³â.

418 ... ñâÿòèí³ ... ðóéíóº? – Ìîâà éäå ïðî õðàì Þï³òåðà íà Êàï³òîë³¿ – îäíîìó ç ñåìè ïàãîðá³â

Ðèìà.

1103-1104 ...ÿêó íåñå øêîäó... ïåðåì³íà Íåáà é âîäè...– Ñòàðîäàâí³ ñòàâèëè ñâîº çäîðîâ’ÿ ó

ò³ñíèé çâ’ÿçîê ³ç íàâêîëèøí³ì ñåðåäîâèùåì – ïîâ³òðÿì, íåáîì, âîäîþ.

1109 Ãàäåñ – ì³ñòî íà ï³âäåííîìó óçáåðåææ³ ²ñïàí³¿. Ââàæàëîñü íàéâ³ääàëåí³øîþ ì³ñöåâ³ñòþ

íà çàõîä³.

1139 ... ó êðà¿í³ Êåêðîïà... – Òîáòî â Àòò³ö³ â³ä åï³äåì³¿ çàãèíóëè òèñÿ÷³ æèòåë³â Àô³í òà íàâêî-

ëèøí³õ ì³ñöåâîñòåé.

Âèêëàäåíî çà âèäàííÿì: Ò³ò Ëóêðåö³é Êàð. Ïðî ïðèðîäó ðå÷åé. – Ê., 1988. –

190 ñ. / Ïåðåêëàä òà ïðèì³òêè Àíäð³ÿ Ñîäîìîðè.

540

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì