Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

ßâèùà ò³ – ïðèïèñàòè áîãàì, íàä³ëèòè ¿õ ãí³âîì!..

Ñê³ëüêè òè ñàì ÷åðåç òå íàñòîãíàâñü òîä³, ñê³ëüêè ãëèáîêèõ

Íàì çàâäàâ ðàí, ñê³ëüêè ñë³ç óãîòîâèâ ³ íàøèì íàùàäêàì!

Í³! Áëàãî÷åñòÿ íå â ò³ì, ùî äî êàìåíÿ òè ïðèïàäàºø,

Ãîëîâó âêðèâøè, â óñ³õ íà âèäó, â³âòàð³ âñ³ îáõîäèø,

Ïàäàºø íèöüìà é äîëîí³ äî íåáà çí³ìàºø áëàãàëüíî

Ïåðåä îáëè÷÷ÿì áîã³â, çàïîïàäëèâî ëëºø íà æåðòîâíèê

1200

×îòèðèíîãîãî êðîâ ³ â îá³òíèöÿõ ãóáèø ðàõóíîê, –

Ëèø ó ïîã³äí³ì, ùî äóìêó ñíóº, ñïîãëÿäàíí³ ïðèðîäè.

Áî, êîëè çâîäèìî ç³ð íà âåëèêîãî ñâ³òó íåáåñí³

Õðàìè, é åô³ð, ùî ñâ³òèëàìè ãóñòî ðÿõòèòü, îãëÿäàºì,

² êîëè äóìêà ïîëèíå äîðîãàìè ì³ñÿöÿ é ñîíöÿ,–

²íøèõ òóðáîò òÿãàðåì äîíåäàâíà ïðèâàëåíà â ãðóäÿõ,

Ùå îäíà, ìîâáè ïðîêèíóâøèñü ðàïòîì, ÷îëî ï³äí³ìàº:

×è íå áîã³â áåçêîíå÷íà ïðîñëàëàñü íàä íàìè ìîãóòí³ñòü,

Ùî íåîäíàêîâ³ çîðÿì ëèñêó÷èì íàêðåñëþº ðóõè?

Îò ³ âàãàºòüñÿ, ùå ï³çíàííÿì íå çáàãà÷åíèé, ðîçóì:

×è òàêè ñïðàâä³ áóâ äåíü, êîëè ñâ³ò íàðîäèâñü, ÷è íàñòàíå

Äåíü, êîëè ïðèéäå ê³íåöü éîìó, é äîêè ùå ñâ³òîñïîðóäà

Çìîæå íåâïèííîãî ðóõó äîêó÷ëèâèé çíîñèòè íàòèñê;

×è, çà áàæàííÿì áåçñìåðòíèõ ïîêëèêàí³ â³÷íî òðèâàòè,

Ñò³íè ¿¿, õî÷ áè ñê³ëüêè â³ê³â íå ñïëèâàëî íàä íèìè,

×àñó íåçì³ðíîãî ì³öü íèù³âíó çíåâàæàòèìóòü ãîðäî?

Íó, à êîìó â³ä ðàïòîâîãî îñòðàõó ïåðåä áîãàìè

Äóõ íå çàïðå, êîãî æàõ íå ñêóº, êîëè âðàç êîëèõíåòüñÿ

Â³ä ãðîìîâîãî óäàðó çåìëÿ, îïàëèâøèñü, à íåáîì

Ãóðê³ò âàæêèé, ïåðåêîòèñòèé ï³äå îä êðàþ é äî êðàþ?

×è íå òðåìòÿòü ïëåìåíà ³ íàðîäè; âîæä³ íåïðèñòóïí³

Íå ö³ïåí³þòü õ³áà, ÷è ïðîíèçëèâèé ñòðàõ íå áåðå ¿õ

Ïåðåä áîãàìè íà çãàäêó ïðî âñ³ ñâî¿ â÷èíêè íåã³äí³

É çàðîçóì³ë³ ñëîâà ó ÷åêàíí³ æàõëèâî¿ êàðè?

À êîëè â³òåð, ³ç íàäì³ðó ñèë ðîçãóëÿâøèñü íà ìîð³,

Ñóäíà â ïîõîä³ æåíå, ðîçñ³âàº ïî çäèáëåíèõ âîäàõ

²ç ëåã³îíàìè çáðîéíèìè âðàç, áîéîâèìè ñëîíàìè,

×è íå çâåðòàºòüñÿ âîæäü äî áîã³â, ÷è òðåìòëèâî íå ìîëèòü,

Ùîáè çàòèõëè â³òðè, ùîá äèõíóëè ñïîê³éí³, ïîïóòí³?

Òà íàäàðìà: âèõðîâèì áóðåâ³ºì ï³äõîïëåíèé ÷àñòî,

Â³í ïîïðè âñ³ ìîëèòâè, éäå â îá³éìè õîëîäíî¿ ñìåðò³.

Òàê óñ³ çàäóìè ñìåðòíîãî ëþäó ïðèõîâàíà ñèëà

Çâîäèòü íå ðàç íàí³âåöü; ïèøíå ïðóòòÿ, ñóâîð³ ñîêèðè

¯é ïîòîïòàòè, ÿê âèäíî, êîðòèòü ÷è ïîáàâèòèñü íèìè.

Âðåøò³, êîëè ï³ä íîãàìè çäðèãíåòüñÿ çåìëÿ ³, ñõèòíóâøèñü,

Ïàäàþòü ö³ë³ ì³ñòà ÷è ãðîçÿòü íåìèíó÷èì ïàä³ííÿì,–

Ùî æ äèâóâàòèñÿ òóò, ùî ëþäåé ïîêîë³ííÿ âìèðóù³

Íå ïîâàæàþòü ñåáå – âèçíàþòü, ùî îäí³ ëèø áåçñìåðòí³

521

Тіт Лукрецій Кар

Ïðàâëÿòü óñ³ì, âèÿâëÿþ÷è ñïðàâä³ êàçêîâó ìîãóòí³ñòü?

Ì³äü áóëà é çîëîòî çãîäîì â³äêðèò³, à òàêîæ çàë³çî;

3 íèìè – ñð³áëî âàãîâèòå é á³ëÿñòîãî îëîâà ñèëà;

Ò³ëüêè-íî òåìí³ ë³ñè, ùî áóÿëè íà ãîðàõ âèñîêèõ,

Âèïàëèâ ëþòèé âîãîíü, ÷è â³ä áëèñêàâêè âçÿâøè ïî÷àòîê,

×è, äåñü ó ë³ñ³ âîþþ÷è, ëþäè ñàì³ çàïàëèëè

Âîãíèùå, – âîðîãó øëÿõ íàì³ðÿþ÷èñü íèì ïåðåòÿòè,

×è, çàîõî÷åí³ ãðóíòó ðîäþ÷³ñòþ, øèðèòè ñòàëè

Æèçí³ ïîëÿ ³ ä³ëÿíêè ðîç÷èùóâàòü ï³ä ïàñîâèùà,

×è ïîëþâàòü õèæàê³â ³ ìàéíî íà ìèñëèâñòâ³ çáèâàòè,

Áî äî âîãíþ âîíè ñïåðøó âäàâàëèñü ³ ÿìè êîïàëè,

Çãîäîì íàâ÷èâøèñü ïóñêàòè ñîáàê, ðîçñòàâëÿòè òåíåòà.

1250

Ç ÷îãî á, îäíàê, ó òó ïîðó íå âèíèêíóâ æàð ïîëóì’ÿíèé,

Ùî, ïåðåð³ñøè â ïîæåæó ãóëêó, ïîæèðàâ äî íàéãëèáøèõ

Êîðåí³â áóéí³ ë³ñè, ðîçïàëèâ àæ äî íóòðîù³â çåìëþ, –

Æèëàìè, ùî ðîçïåêëèñü, ó çåìí³ ïîðîæíèíè â³äðàçó

Ðèíóëî çîëîòî æîâòå é ñð³áëî, ïîòåêëè, çàêèï³âøè,

Îëîâî é ì³äü. À êîëè, âæå çàñòèãëèìè, ¿õ ïîì³÷àëè

Ëþäè íà êîæíîìó êðîö³, àäæå ãðàëè áàðâàìè çëèâêè,

Òî ï³äí³ìàëè ç çåìë³, çàö³êàâëåí³ ãëàäê³ñòþ, áëèñêîì;

Òóò ³ çàââàæèëè òå, ùî çà ôîðìîþ êîæåí ³ç çëèâê³â –

Ñàìå òàêèé, ÿê çàãëèáèíà, ñë³ä, ùî â³ä íüîãî ëèøèâñÿ.

Îò ¿ì, ñïàëî íà äóìêó, ùî ìîæíà, ðîçïëàâèâøè çëèâîê,

Áóäü-ÿêó ôîðìó íàäàòè éîìó ³ çðîáèòè ïîä³áíèì

Äî áóäü-ÿêî¿ ç ðå÷åé; êóþ÷è, – äîâåñòè äî òàêî¿

Òîíêîñò³ òà ãîñòðîòè ïî êðàÿõ, ùîáè ìàòè íå ò³ëüêè

Çáðîþ, àëå é â³äïîâ³äíå çíàðÿääÿ, ùîá ë³ñ âèðóáàòè,

Ãðóá³ îáòåñóâàòü ñòîâáóðè, ãëàäêî ñòðóãàòè æåðäèíè,

Â äåðåâ³ ä³ðè ïðîäîâáóâàòü, ³ ïðîáèâàòè, é ñâåðäëèòè.

Âñå öå õîò³ëè ðîáèòè ñð³áëîì âîíè é çîëîòîì, ïåðøå

Í³æ äî ìîãóòíüî¿ ñèëè âäàëèñÿ ïîòóæíî¿ ì³ä³.

Òà íàäàðåìíî: ¿õ ñò³éê³ñòü, ïîäîëàíà, ¿é ïîñòóïàëàñü,

Ì³ä³ í³ÿê íå ìîãëè äîð³âíÿòè ó ãðóá³é ðîáîò³.

Á³ëüøå ö³íèëàñÿ ì³äü; ³ ëåæàëî òîä³, ÿê íåïîòð³á,

Çîëîòî, – çàâæäè òóïå, íå ïîòð³áíå í³êîìó çíàðÿääÿ.

Ì³äü ëåæèòü – íèí³; íàéâèùà äëÿ çîëîòà âèïàëà ïî÷åñòü.

Òàê îò ì³íÿºòüñÿ äîëÿ ðå÷åé âñ³õ ³ç îá³ãîì ÷àñó:

Ùî áóëî â÷îðà â ö³í³, – ï³ä íîãàìè âàëÿºòüñÿ íèí³,

Äàë³ ùîñü ³íøå âèõîäèòü ³ç òåìíî¿ ñìóãè ïîãîðäè;

Ïðàãíóòü éîãî âñå ïàëê³øå, õâàëó éîìó ëþäè ñï³âàþòü,

Ùîéíî â³äêðèòîìó, â øàí³ íàéâèù³é âîíî ñåðåä ñìåðòíèõ.

Ùîäî çàë³çà, òî òóò óæå é ñàì äîãàäàºøñÿ ëåãêî,

Ìåìì³þ, ÿê ³ êîëè éîãî ëþäè â³äêðèëè äëÿ ñåáå.

Ñïåðøó çà çáðîþ ñëóæèëè ¿ì ðóêè, ³ í³ãò³, ³ çóáè,

² êàìåíþêè, é äðþêè – îáëàìàí³ â ë³ñ³ ã³ëëÿêè.

522

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ïîëóì’ÿ, ïîò³ì – âîãîíü, ÿê ëèøå ñòàëè ëþäÿì â³äîì³,

Òóò ³ çàë³çà âëàñòèâîñò³, é ì³ä³ ñïëèâëè íà ïîâåðõíþ;

Ì³ä³ – ñïî÷àòêó, à ïîò³ì çàë³çà áóâ ï³çíàíèé âæèòîê:

Ì’ÿêøà â îáðîáö³ âîíà, òà é çàïàñ³â ¿¿ çíà÷íî á³ëüøå.

Ì³äÿíå ðàëî íà ïîë³ òðóäèëîñÿ; ì³ääþ çä³éìàëè

Áóðþ â³éíè, çàñ³âàþ÷è øèðîêî ðàíè ãëèáîê³,

Ì³ääþ õóäîáó é ïîëÿ â³äáèðàëè, áî çáðîéíîìó ëþäó

Ãîëà, áåççáðîéíà þðáà âñå ìàéíî õî÷-íå-õî÷ â³ääàâàëà.

Òà ïîñòóïîâî ïî÷àâ ïîÿâëÿòèñÿ ìå÷ ³ç çàë³çà,

Ì³äíèé æå, ñõîæèé íà ñåðï, âèêëèêàâ ëèø óñì³øêó çíåâàæíó.

Â çåìëþ çàë³çî òîä³ íåïîäàòëèâå ñòàëî âãðèçàòèñü.

Ð³âíèìè âñ³ âæå áóëè é íà â³éí³, äå äçâåí³ëî çàë³çî.

Ñïåðøó îçáðîºíèé âåðøíèê, ïîâ³ääÿ ñòèñêàþ÷è â ë³â³é,

Ïðàâîþ – â³ëüíî ìå÷åì ì³ã îðóäóâàòü; ùîéíî ïîòîìó

Íà êîë³ñíèö³ äâîê³íí³é â áîþ ñòàëè ïðîáóâàòü ùàñòÿ.

Äåùî ï³çí³øå – âïðÿãàëè ÷åòâ³ðêó, ³ âæå íå çâè÷àéíó

Ãíàëè íà ñòð³é âîðîã³â êîë³ñíèöþ, à ãð³çíó, ñåðïàòó.

1300

Äàë³ é ïîòâîð çì³ºðóêèõ – ëóêàíñüêèõ âîë³â, ùî íà ñïèí³

Âåæ³ íåñëè, äî áî¿â òà ïîðàíåíü ïóí³éö³ ïðèâ÷àëè,

Ùîá çàì³øàííÿ ç÷èíÿòè â îçáðîºíèõ Ìàðñîâèõ ëàâàõ.

Òàê îäíå ç îäíîãî ñòàëà ïîðîäæóâàòü ÷îðíà íåçãîäà

Âñå, ùî íàâîäèëî æàõ íà çàãîíè â³éñüêîâîãî ëþäó:

Êîæíîãî äíÿ äî ñòðàõ³òü íà â³éí³ ùîñü íîâå äîäàâàëîñü.

Òàê çàëó÷èòè é áèê³â íàìàãàëèñü äî ðàòíî¿ ñïðàâè,

Íà çáðîºíîñí³ ðÿäè é êàáàí³â áóëî äèêèõ ïóñêàëè,

² íàéìîãóòí³øèõ ëåâ³â ïîïåðåäó ãíàëè äî áîþ

Ò³, õòî ïðèáîðêàòè âì³â ¿õ, îçáðîºí³ ëþäè, ñóâîð³,

Ùî âãàìóâàòè ìîãëè ³ íà ïðèâ’ÿç³ âòðèìàòè çâ³ð³â,

Òà íàäàðìà: ðîç’ÿð³ë³, ó íàòîâï³, â ðîçïàë³ áèòâè

Íå ðîçáèðàëè, äå ñâ³é, äå ÷óæèé,– ï³äìèíàëè é ê³ííîòó,

Ò³ëüêè ñòðÿñàëèñü òî òóò, òî âæå òàì ¿õ íà¿æåí³ ãðèâè;

Âåðøíèêàì ãîä³ áóëî çàñïîêî¿òè çäèáëåíèõ êîíåé,

Ãåòü îøàë³ëèõ îä ðåâó, é íà âîðîãà ¿õ ñêåðóâàòè.

Ëþò³ ëåâèö³ òî çâ³äòè, òî çâ³äñè ñòðèáàëè ç ðîçãîíó,

Òî íà çóñòð³÷íîãî âî¿íà – ê³ãò³ â îáëè÷÷ÿ âïèâàëè,

Òî, íàá³ãàþ÷è ççàäó ðàïòîâî,– ñâîãî ÷è ÷óæîãî

Ìàõîì îäíèì ïîâàëèâøè íà çåìëþ, çàêðèâëåí³ ê³ãò³

É ³êëà âñòðîìëÿëè ó æåðòâó ñòðàøí³, ðîçðèâàëè íà êóñí³.

Òàê ³ áèêè íà ñâî¿õ íàá³ãàëè é íîãàìè òîâêëè ¿õ;

Êîíÿì òî â á³ê âîíè ðîãè âãàíÿëè, òî, âäàðèâøè çíèçó,

Íóòðîù³ ¿ì âèïóñêàëè é òîïòàëè, çàï³íåí³, çåìëþ.

²êëàìè ãð³çí³, òîä³ é êàáàíè ï³äñ³êàëè ñâî¿õ æå;

Êðîâ’þ ñâîºþ áàãðèëè, ðîçëþ÷åí³, çáðî¿ óëàìêè;

Êëàëè âïåðåì³ø, êóäè á íå ìåòíóëèñü, ³ ê³ííèõ, ³ ï³øèõ.

Êîí³ òî êèäàëèñü âá³ê – îä çóá³â, îä çàêðèâëåíèõ ³êë³â,

523

Тіт Лукрецій Кар

Òî, íåñïîä³âàíî çäèáèâøèñü, áèëè â ïîâ³òð³ íîãàìè,

Òà âðÿòóâàòèñü, îäíàê, íå ìîãëè: ï³äòèíàëè ¿ì æèëè –

É òóò æå íà çåìëþ âîíè, ìîâ ï³äêîøåí³, ïàäàëè âàæêî.

² íàâ³òü ò³ ç õèæàê³â, ùî, çäàâàëîñÿ, ïîâí³ñòþ ñòàëè

Ñâ³éñüêèìè, – ðîçãàðÿ÷èëèñÿ â õîä³ êðèâàâî¿ áèòâè

Ïîñåðåä ãàëàñó, ðàí, ñóì’ÿòòÿ, ñåðåä æàõó òà âòå÷³,

É æîäíîãî ç íèõ íàâåðíóòü íå áóëî âæå í³ÿêî¿ çìîãè:

Ð³çíîãî ðîäó íàîñë³ï òîä³ ðîçá³ãàëèñÿ çâ³ð³,

ßê ³ùå é íèí³ ëóêàíñüê³ âîëè, íå äîáèò³ çàë³çîì,

Ãåòü îøàë³ë³, á³æàòü ³ ñâî¿ æ òàêè òîï÷óòü çàãîíè.

Òàê, î÷åâèäíî, áóëî. Òà ïîâ³ðèòè âàæêî, ùî ëþäè

Í³ ïåðåä÷óòü íå ìîãëè, í³ çàâáà÷èòè äóõîì, äî ÷îãî

Âñå öå âåäå, ÿêèì ëèõîì ãàíåáíèì äëÿ âñ³õ ìîæå ñòàòè.

Ëåãøå á òîá³ ïðèïóñòèòü, ùî â ÷àñòèíàõ óñåñâ³òó ð³çíèõ,

Ùî é âèíèêàëè íà ð³çí³é îñíîâ³, òàêå â³äáóâàëîñü,

Í³æ äî îêðåìîãî, ëèø îäíîãî âñå öå çâîäèòè ñâ³òó.

Òàê âîþâàëè íå ñò³ëüêè â íàä³¿, ùî âåðõ â³çüìóòü, ñê³ëüêè

Ïðàãíó÷è, õî÷ áè é ö³íîþ æèòòÿ, âîðîã³â íàæàõàòè

Ò³, õòî ââàæàâ, ùî í³ çáðî¿ äîñòàòíüî, í³ â³éñüêà íå ìàº.

Çøèòèé ³ç øêóðè ñïî÷àòêó, ïîòîìó ëèø – òêàíèé áóâ îäÿã

Òà ïåðåä òèì ùå çàë³çî áóëî, äëÿ òêàííÿ íåîáõ³äíå:

ßê æå áåç íüîãî á òîíêå, ïîÿâèëîñÿ òêàöüêå çíàðÿääÿ –

1350

×îâíèêè, ãðåá³íü, ö³âêè òà äçâ³íê³ ãëàäêîò³ë³ íàâî¿?

×îëîâ³ê³â, íå æ³íîê, íàïîóìèëà ñïåðøó ïðèðîäà

Âçÿòèñü äî ïðÿæ³, áî çíà÷íî êì³òëèâ³øèé ð³ä ÷îëîâ³÷èé

² äî âñ³ëÿêèõ ìèñòåöòâ ÷îëîâ³ê òàêè á³ëüøå ïðèäàòíèé.

Ç ÷àñîì, îäíà÷å, ñóâîðèé ð³ëüíèê ïîãîðäèâ öèì çàíÿòòÿì,

Ïîâí³ñòþ â ðóêè æ³íî÷³ íàäóìàâ éîãî ïåðåäàòè,

Ñàì æå òîä³ ïðèñòóïèâ äî âàæêî¿, äî ãðóáî¿ ïðàö³,

Ãàðòó íàáðàâøèñü ³ ñèëè â ðóêàõ, ÿê ³ â ö³ëîìó ò³ë³.

Ïåðøèé çðàçîê ³ ïîñ³âó, ³ ùåïëåííÿ ùåäðà ïðèðîäà,

Âäàòíà ìàéñòðèíÿ ðå÷åé, ïîäàâàëà òîä³øí³é ëþäèí³:

ßãîäè é æîëóä³, ùî îïàäàëè ç äåðåâ, ïåðåçð³ë³,

Ïðîðîñòîì òóò æå ðÿñí³ëè, ïðè ñòîâáóð³, â ïîðó íàëåæíó.

Òàê çàðîäèëàñÿ äóìêà áðîñòîê äî ã³ëëÿ ïðèâèâàòè

É ïàã³ííÿ â çåìëþ âòèêàòü ìîëîäå íà ïóñòîìó ùå ïîë³.

Òàê ³ ïî÷àâñü îáðîá³òîê çåìë³ – äîðîãî¿ âñ³ì íèâè;

² ïîì³÷àëè òîä³: ùî ëàñêàâ³øèì áóâ îáðîá³òîê,

Òî ïîÿâëÿëîñÿ á³ëüøå ñîëîäêîñò³ â äèêîìó ïëîä³.

Òåìí³ ë³ñè ç äíÿ íà äåíü â³äò³ñíÿâ çàïîâçÿòëèâèé ðàòàé

Ãåí àæ äî ã³ð, ùîá íèçèíí³ ì³ñöÿ ïîñòóïîâî çàéìàëî

Ïîëå, ùîá ìàòè äæåðåëà, ñòàâêè, âèíîãðàäíèêè, íèâè

Ñåðåä ð³âíèí, ñåðåä ïàãîðá³â, ùîá, âèð³çíÿþ÷èñü, á³ãëè

Ñèçèõ îëèâîê âåñåë³ ðÿäè, êó÷åðÿâëÿ÷èñü áóéíî,

Ïî íåâèñîêèõ ãîðáàõ ðîç³ñëàâøèñü, ïîëÿõ òà äîëèíàõ,

524

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

ßê îòî íèí³, ïîãëÿíü, ð³çíîáàðâ’ÿ ìèëóº íàì îêî:

Ñîëîäêîïë³äí³ ñàäè âèä³ëÿþòüñÿ â ïîë³ ëàòêàìè,

À äîâêðóãè – âñå ó êóùèêàõ ÿã³äíèõ, ìîâ ó â³íî÷êó.

Ñïåðøó ïòàõ³â ãîëîñè ïåðåëèâí³ ëþäèíà âóñòàìè

Â÷èëàñü íàñë³äóâàòü; ùîéíî ïîòîìó ä³éøëà äî ìèñòåöòâà

Ñï³âó é ìîãëà âæå ï³ñíÿìè ïðèºìíèìè ñëóõ ÷àðóâàòè.

Òèõî çåô³ð â î÷åðåò³ ïîñâèñòóâàâ – ïåðøèé ó÷èòåëü

Ñîï³ëêàðÿ-ñåëÿíèíà, ùî äóº â òîíê³ ñîëîìèíêè.

Çâóê äîäàâàâñÿ äî çâóêó – é îçâàëàñü ³ ñîëîäêî é ñóìíî

Äóäêà ï³ä ïàëüöÿìè òèõ, ùî çàäóìëèâó ï³ñíþ ñï³âàëè,

Äóäêà, ùî â ë³ñ³ â³äêðèòà áóëà, ñåðåä ã³ð, ó ä³áðîâàõ,

Íà ïàñîâèùàõ ó òèõó áîæåñòâåííó ïîðó äîçâ³ëëÿ.

Òèì ³ âò³øàëèñü, áóëî, íàø³ ïðåäêè, äóø³ äîãîäæàëè,

Äîáðå ñîá³ ïîïî¿âøè, áî âñå òîä³ ìèëå ëþäèí³.

×àñòî, ãóðòîì íà òðàâèö³ ì’ÿê³é áåçòóðáîòíî ïðèë³ãøè

Äåñü á³ëÿ ð³÷êè, äå â³òòÿ äåðåâ ðîç³ñëàëîñü âèñîêå,

Ñêðîìíèìè êîøòàìè ñîëîäêî é ëþáî âîíè ñïî÷èâàëè,

Íàäòî, ÿê íåáî âñì³õàëîñü ïîãîæå ³ ç îá³ãîì ðîêó

Êâ³òîì çåëåí³ ëóãè öÿòêóâàëà âåñíà ð³çíîáàðâíà.

Òóò ³ ðîçìîâè, òóò æàðòè ñíóâàëèñÿ, òóò ³ íàñì³øêè

×óòíî áóëî: íàáèðàëàñü òóò ñèëè ñ³ëüñüêà ¿õíÿ ìóçà.

Òóò ³ âåñåë³ñòü – ïóñòóíêà âèãàäëèâà – ¿ì ïîâåë³ëà

Ãîëîâó é ïëå÷³ ïðèáðàòè â³íêàìè ³ç çåëåí³ é êâ³ò³â

², õî÷ íå ì³ðíî ùå, âñå æ ³òè â òàíåöü, ³ ðóõè ðîáèòè

Ãðóá³, ³ ãðóáîþ áèòü ãîäóâàëüíèöþ-çåìëþ ñòîïîþ.

Çâ³äñè ³ ñì³õ âèíèêàâ, ³ ïî êîëó éøëè äîòåïè æâàâ³, –

Âñå íîâèíîþ áóëî, ÷åðåç òå é âèäàâàëîñü ÷óäîâèì.

1400

Íå íóäüãóâàâ òîä³ òîé, êîìó âèïàëî áóòè íà âàðò³:

Ï³ñíþ âèâîäèâ íà ð³çí³ ëàäè, âèïðîáîâóâàâ ãîëîñ

×è ïî òðîñòèíàõ ñîï³ëêè ðàç ïî ðàç ïîâîäèâ ãóáîþ;

Íàâ³òü òåïåð ³ùå çâè÷àé òàêèé ñòîðîæ³ çáåð³ãàþòü.

Íèí³ – çáàãà÷åíî ðèòìàìè ï³ñíþ, îäíà÷å â³ä òîãî

Çîâñ³ì íå á³ëüøó ÷åðïàºìî ìè íàñîëîäó, í³æ äàâí³é

Ëþä çåìíîðîäíèé, ùî â ë³ñ³ ïî-ïðîñòîìó ò³øèâñÿ ñï³âîì:

Ùî ï³ä ðóêàìè â íàñ, – ïîêè ìèë³øîãî ìè íå ï³çíàëè, –

Òå é äî âïîäîáè íàì ïåðåäóñ³ì ³ í³ ç ÷èì íå çð³âíÿííå.

Çãîäîì æå êðàùèé, íîâèé ÿêèéñü âèíàõ³ä íàä ó÷îðàøí³ì

Âåðõ áåðå õóòêî, ì³íÿº ñìàêè é óïîäîáàííÿ íàø³.

Òàê îò ëþäèí³ îáðèäíóëè æîëóä³, òàê âîíà äàâíº

Ëîæå ïîêèíóëà, âñòåëåíå òðàâàìè é â³òòÿì îêðèòå.

Íàâ³òü îäåæà ³ç øêóð ïîñòóïèëàñü, ïîãîðäæåíà, ì³ñöåì,

Õî÷ ³ âîíà, ìàáóòü, çàçäð³ñòü òàêó íà ïî÷àòêó áóäèëà,

Ùî ïîïëàòèòèñü æèòòÿì ìóñèâ òîé, õòî âäÿãíóâ ¿¿ âïåðøå;

Ïîøìàòóâàâøè, îäíà÷å, ¿¿, çàïëÿìîâàíó êðîâ’þ,

Ëþò³ íàïàñíèêè âñå æ íå ìîãëè ñêîðèñòàòèñÿ íåþ.

525

Тіт Лукрецій Кар

Øêóðè, ÿê áà÷èø, – òîä³, à çîëîòî é ïóðïóð – ñüîãîäí³

Ñïîêîþ ëþäÿì óñå íå äàþòü, äî â³éíè ñïîíóêàþòü.

Íàøîãî òóò ïîêîë³ííÿ, ãàäàþ, âèíà òàêè á³ëüøà:

Õîëîä-áî ìó÷èâ ëþäåé çåìíîðîäíèõ, àäæå áóëè ãîë³;

Íàì æå ÿêà íåáåçïåêà ãðîçèòü, ÿê íå ìàºì îä³ííÿ,

Øèðîêî çîëîòîì ùèðèì ðîçøèòîãî é ïóðïóðîì ÿñíèì,

Ïîêè çâè÷àéíèé ñ³ðÿê áåðåæå íàñ îä â³òðó é ìîðîçó?

Òàê îòî ð³ä íàø ëþäñüêèé ó äàðåìí³é ç’¿äàºòüñÿ ïðàö³,

Âñå ñâîº êóöå æèòòÿ íà òóðáîòè ïóñò³ âèòðà÷àº

Ò³ëüêè òîìó, ùî â íàæèâ³, çáàãà÷åíí³ êðàþ íå áà÷èòü,

ßê ³ ìåæ³, äî ÿêî¿ òðèâàòü ìîæå âò³õà ïðàâäèâà.

Îò ùî ïîìàëó æèòòÿ íàøå âèâåëî â ìîðå â³äêðèòå,

² ðîçêîëèõàí³ õâèë³ â³éíè ³ç ãëèáèí ï³äíÿëèñÿ.

Âò³ì, îçèðàþ÷è íåáà íàìåò â îáåðòàëüíîìó ðóñ³,

Ñâ³òó äâà ñòîðîæ³: ñîíöå ³ ì³ñÿöü – äàðèòåë³ ñÿéâà –

Ëþäÿì âèðàçíî âêàçàëè, ùî âñå éäå ñâîºþ ÷åðãîþ,

Ïåâíèé øàíóþ÷è ëàä, íà çðàçîê ÷åðãóâàííÿ ï³ð ðîêó.

Âæå â³êóâàëè ï³ä çàõèñòîì ñò³í ³ ìîãóòí³õ óêð³ïëåíü;

Çåìëþ ïîä³ëåíó âæå, âñÿê ó ìåæàõ ñâî¿õ, îáðîáëÿëè;

Ìîðå – â³òðèëàìè âæå çàöâ³ëî, à ì³ñòà ì³æ ñîáîþ,

Ùîá îäí³ îäíèõ ìîãëè âèðó÷àòü, óêëàäàëè ñîþçè,

ßê ïàì’ÿòëèâ³ ñï³âö³ ïî÷àëè ïðîñëàâëÿòè ä³ÿííÿ

Â³êó ñâîãî; íåçàäîâãî äî òîãî é ïèñüìî ïîÿâèëîñü.

Îñü ÷îìó ãëèáøå íå ìîæå íàø â³ê çàçèðíóòè â ìèíóëó,

Äàâíþ äîáó,– õ³áà ðîçóì íà ñë³ä âèïàäêîâî ñêåðóº.

Òîæ ìîðåïëàâñòâî, ð³ëüíèöòâî, çàêîíè, óêð³ïëåííÿ, âåæ³,

Çáðîÿ, îäåæà, äîðîãè, òà é ³íø³ ïîä³áí³ çäîáóòêè,

ßê ³ âñå òå, ùî äàðóº íàì ðàä³ñòü æèòòÿ, íàñîëîäó:

Â³ðø³, ìàëþíêè, ï³ñí³ òà ð³çöåì îäøë³ôîâàí³ òâîðè –

Âñå ïî÷àëîñü îä ïîòðåáè ÿêî¿ñü, äî âñüîãî, áàãàòèé

Äîñâ³äîì, ðîçóì ä³éøîâ, óïåðåä ïîñòóïàþ÷è ì³ðíî.

Òàê íà ïîâåðõíþ âèõîäèòü ïîìàëó ç ïåðåá³ãîì ÷àñó

1450

Âèíàõ³ä êîæåí, à ðîçóì ëþäñüêèé – äîäàº éîìó áëèñêó.

Áà÷èëè æ, ÿê ó äóø³ îäíó äóìêó âèñâ³òëþº ³íøà,

Ïîêè âåðøèíè ìàéñòåðíîñò³ âïåðòî ñÿãàº ëþäèíà.

Êíèãà øîñòà

.............................................................................................

Ïîøóêè ïðàâäè – ëèø öå â³ä³ãíàòü îä íàñ ìîæå äàëåêî

Ìóêè òàêîãî æèòòÿ. ² õî÷ ÿ íå îäíå âæå òóò âèêëàâ, –

²íøèõ ÷èìàëî äóìîê ùå ïîâèíåí ìàéñòåðíî ïðèáðàòè

Â³ðøåì: íàñàìïåðåä – ùîäî ïîðÿäêó òà ðóõ³â íà íåá³;

Äàë³ – íåãîäè, âîãí³ áëèñêàâè÷í³ ïîðà á îñï³âàòè:

Ùî âèêëèêàþòü âîíè, â³ä ÿêî¿ ïðè÷èíè ïîõîäÿòü,

Ùîá íå òðåìò³â òè äàðìà, íåáîñõèë íà ä³ëÿíêè ðîçáèâøè,

526

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íå ïèëüíóâàâ, ³ç ÿêî¿ ç íèõ ³ñêðà ëåòþ÷à ìàéíóëà,

² â ÿêèé á³ê ïîäàëàñü; ÿê ó ì³ñöå çàêðèòå ïðîíèêëà,

ßê, ãîñïîäèíåþ òàì ïîáóâàâøè, çàáðàëàñü ïîòîìó.

Âíèêíóòè â ñóòü, ó ïðè÷èíó òèõ ÿâèù íåáåñíèõ íå ìîæóòü,

Îò ³ ââàæàþòü, ùî âñå â³äáóâàºòüñÿ ç áîæî¿ âîë³.

Òè æ ìåí³ íèí³, áëèçüêîìó äî ñâ³òëî¿ êðàéíüî¿ ðèñè, –

Äîâãîãî á³ãó ìåòè, âêàæè ïðàâèëüíèé øëÿõ, Êàëë³îïî,

Ìóçî ðîçóìíà, ðîçðàäî ëþäåé, íàñîëîäî áåçñìåðòíèõ,

Ùîá óâ³í÷àâñÿ, ïîñëóøíèé òîá³, ÿ â³íöåì íåçâè÷àéíèì.

Îñü ùî, ïî-ïåðøå, ñêàæó: êîëè íåáà áëàêèòü êîëèõíåòüñÿ, –

Öå îçíà÷àº, ùî âèñîêîëåòí³ ç³òêíóëèñü â åô³ð³

Õìàðè, â³ä÷óâøè ìîãóòëèâèé íàòèñê â³òð³â ñóïðîòèâíèõ:

Ç îáøèð³â ñèí³õ í³êîëè æ äî íàñ íå äîíîñèòüñÿ ãóðê³ò,

100

À íàâïàêè: ùî ò³ñí³øèìè þðáàìè òó÷³ êëóáëÿòüñÿ,

Òî ãîëîñí³øå â³äò³ëü íàñóâàºòüñÿ ãðîìó äâèãò³ííÿ.

Õìàðè, ââàæàé, íå íàñò³ëüêè òâåðä³ ìîæóòü áóòè çà ñêëàäîì

Ò³ëà ñâîãî, ÿê îò êàì³íü ÷è äåðåâî, õî÷ íå íàñò³ëüêè

Íåäîòèêàëüí³ âîíè, ÿê ñåðïàíîê ÷è äèìó ñòðóìî÷êè.

Áî, âàãîâèò³, âîíè á òîä³ ïàäàëè âíèç, ÿê ³ òîé æå

Êàì³íü, àáî í³ íà ìèòü, íà÷å äèì, íå ìîãëè á çóïèíèòèñü,

Íå ïîíåñëè á ó ñîá³ í³ ñí³ã³â, àí³ ãðàäó ðÿñíîãî.

Òàê çàëîïî÷óòü íå ðàç íàä ðîçäîëëÿì øèðîêîãî ñâ³òó,

ßê ó âåëèêèõ òåàòðàõ ÷àñàìè – íàïíóòà òêàíèíà,

Ùî òð³ïîòèòü ðàç ó ðàç óãîð³, äå æåðäèíè òà áðóñè.

²íîä³ æ, â³òðîì ðàïòîâèì ðîç³ðâàíà,– íåñàìîâèòî

Á’ºòüñÿ ³ çâóê âèäàº, ìîâáè ðâàâ õòî ïàï³ðóñ íà øìàòòÿ.

Äàë³ òàêèé ³ùå çâóê ìîæíà ÷óòè ï³ä ÷àñ ãðîìîâèö³,

Í³áè ðîçâ³øàíèì îäÿãîì â³òåð, íàáàâèâøèñü, ãîíèòü

Ùå é øåëåñòêîãî ïàïåðó ëèñòêè, íèì ëîïî÷å â ïîâ³òð³.

Íó, à òðàïëÿºòüñÿ ÷àñòî é òàêå, ùî ñòèêàþòüñÿ õìàðè

Íå, ÿê òî êàæóòü, ÷îëîì äî ÷îëà, ò³ëüêè òðóòüñÿ áîêàìè,

Ñóíó÷è â íàïðÿìêàõ ð³çíèõ ïî íåáó, é ï³ä ÷àñ òîãî ðóõó

Çâóê íåïðèºìíèé, ñóõèé, íå ñòèõàþ÷è, âóõî íàì ð³æå,

Ïîêè ç âóçèí ïîñòóïîâî íå âèðâóòüñÿ õìàðè çóñòð³÷í³.

Äåêîëè – âñå äîâêðóãè îä ïîòóæíîãî ðîêîòó ãðîìó

Âàæêî äâèãòèòü, ³ çäàºòüñÿ òîä³, ùî, ðîçïàâøèñü íà êóñí³,

Âàëÿòüñÿ ñâ³òîñïîðóäè âåëèêî¿ ñò³íè ìîãóòí³.

Öå ÷åðåç òå, ùî âñåðåäèíó õìàðè âðèâàþòüñÿ ðàïòîì

Áóðÿí³, äóæ³ â³òðè é, íå çíàõîäÿ÷è âèõîäó ç íå¿,

Ëþòî êðóæëÿþ÷è òàì ÿêèéñü ÷àñ, ïîðîæíèíó âñå á³ëüøó

Ðîáëÿòü ó í³é, à êðà¿, îáîëîíêó,– çáèâàþòü ù³ëüí³øå;

Òà, õî÷ áè ÿê óù³ëüíèëàñü,– ï³ä íàòèñêîì ñèë áóðåâ³éíèõ,

Ùî ðîçïèðàþòü ¿¿, âîíà òð³ñêàº ëóíêî, ðàçþ÷å.

É äèâà íåìà, áî é íàäóòèé ì³õóð, êîæåí ðàç ³çíåíàöüêà,

Òð³ñêàº, õî÷ ³ ìàëèé, òà ç âåëèêîþ ñèëîþ çâóêó.

527

Тіт Лукрецій Кар

Ìàº ïîÿñíåííÿ é òå, ùî â³òðè, ïðîòèíàþ÷è õìàðó,

Íà÷å ñâèñòÿòü. Àäæå áà÷èìî ÷àñòî, ÿê ëèíóòü íàä íàìè

Ìîâáè ã³ëëÿñò³ ÿê³ñü, ðîçêóéîâäæåí³, ëàìàí³ òó÷³;

Òàê îçèâàºòüñÿ é ë³ñ íà ïîðèâè ï³âí³÷íîãî â³òðó:

Ëèñòÿì øóìèòü ³ ãàëóççÿ ëàìàº ç îãëóøëèâèì òð³ñêîì.

Íó, à, áóâà, áóðåâ³é, ïðîñòî â ëîá óäàðÿþ÷è õìàðó,

Ðâå ¿¿ òóò æå íà øìàòòÿ äð³áíå, ðîçêèäàº ïî íåá³.

Ùî ìîæå òàì éîãî ñèëà âïîä³ÿòè,– áà÷èìî äîáðå

3 òîãî, ùî ðîáèòü â³í òóò, íà çåìë³, äå ïîã³äí³øèé çíà÷íî:

Ìàõîì îäíèì âèðèâàº ç êîð³ííÿì äóáè âèñî÷åíí³.

ª ùå ó õìàðàõ íåìîâáè âàëè, ùî ãóðêî÷óòü ðàç ïî ðàç

² ñòóãîíÿòü, ðîçáèâàþ÷èñü. Òàê ³ ð³êà ãëèáîäîííà

Õâèëåþ âäàðèòü, áóâà; òàê ³ ìîðå ïðèáîºì ðîêî÷å.

²íîä³ áà÷èìî: ç õìàðè ó õìàðó øóãíå áëèñêàâèö³

Ñèëà ïàëêà, ³, ÿêùî íà âîëîãó öÿ õìàðà áàãàòà,–

Ìèòòþ âîíà æ óáèâàº âîãîíü, çàðåâ³âøè íåñòÿìíî;

Òàê ³ çàë³çî, ùî ñòàëî àæ á³ëå â ãîðíèë³ æàðêîìó,

Âðàç çàñè÷èòü, êîëè òóò æå â õîëîäíó çàíóðèìî âîäó.

150

Íó, à â ñóõ³øó ïîòðàïèòü âîãîíü, òî, çàéíÿâøèñü îä íüîãî,

Òó÷à é ñàìà ñïàëàõíå ³ ãîð³òèìå ç òð³ñêîì øàëåíèì;

Òàê âåðõîã³ð’ÿì, äå ëàâð êó÷åðÿâèòüñÿ, ïîëóì’ÿ ï³äå

É ãåòü ïîâèïàëþº âñå, áóðåâ³ºì çàâèõðåíèì ãíàíå,

Æîäíà-áî ð³÷ íå ãóäå òàê æàõëèâî, ïðîéíÿâøèñÿ æàðîì,

ßê ïàëàõêà ³ íåâ’ÿíó÷à çåëåíü Äåëüô³éñüêîãî Ôåáà.

Âðåøò³, íå ðàç ãóðêîò³ííÿì íàïîâíþº õìàðó âèñîêó

Ç³òêíåííÿ áðèë ëüîäîâèõ, çàïîëîíþº ãóë ãðàäîáîþ,

Áî, êîëè â³òåð ç³á’º ¿õ äîêóïè,– â ò³ñíèíàõ ðàïòîâî

Êðèøàòüñÿ ñêîïèùà õìàð ñí³ãîâèõ, îáòÿæåíèõ ãðàäîì.

Áëèñêàº òàêîæ, êîëè, ì³æ ñîáîþ ñòèêàþ÷èñü, òó÷³

Ð³é âîãíåíîñíèõ íà÷àòê³â âèêðåøóþòü; òàê ïîòðàïëÿº

Êàì³íü íà êàì³íü àáî íà çàë³çî – ³ çáëèñêóº ìèòòþ

Ñïàëàõ, ùî òóò æå íàâñ³á³÷ ÿñêðàâèìè ³ñêðàìè ñèïëå.

Ò³ëüêè ï³çí³øå ìè ÷óºìî ãð³ì, í³æ óëîâèìî çîðîì

Áëèñêàâêè ñÿéâî ð³çêå; öå òîìó, ùî äî âóõà ï³çí³øå

Çâóê äîá³ãàº, í³æ òå, ùî ëèø îêî ïîâèííî ñïðèéìàòè.

Ñàì ïåðåñâ³ä÷èøñÿ, ãëÿíóâøè çäàëåêó íà äðîâîðóáà,

Ùî ðàç îä ðàçó âãàíÿº ó ñòîâáóð ñîêèðó äâîñ³÷íó:

Ñïåðøó ïîáà÷èø óäàð, ³ ëèø ïîò³ì ïîâ³òðÿì äîëèíå

Çâóê. Òàê ³ áëèñêàâêó áà÷èìî äåùî ðàí³øå, í³æ âóõîì

×óºìî ãð³ì, à ïðîòå â³í ç âîãíåì âîäíî÷àñ âèíèêàº,

Ç òèõ æå ïðè÷èí, ³ éîãî òîé æå ñàìèé íàðîäæóº ïîøòîâõ.

Òàê îò ì³íëèâå íå ðàç, ïåðåë³òíå ëëþòü ñÿéâî íà çåìëþ

Õìàðè, ³ çáëèñêóº òåìíà ãðîçà ìåðåõòëèâèì ïîðèâîì.

Öå ÷åðåç òå, ùî, ââ³ðâàâøèñü ó òó÷ó, ÿê âèêëàâ ÿ âèùå,

Â³òåð çàâèõðåíèé ù³ëüíîþ ðîáèòü ¿¿ îáîëîíêó

528

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

É ñàì ðîçï³êàºòüñÿ â í³é; òàê îä ðóõó, çàââàæ, ³ âñå ³íøå

Æàðîì ïîéìàºòüñÿ: ï³ä ÷àñ òðèâàëîãî ëåòó, ñêàæ³ìî,

Â³ä îáåðòàííÿ øàëåíîãî ïëàâèòüñÿ ç îëîâà êóëÿ.

Îòæå, êàæó: êîëè âèõîð òîé ÷îðíó ïðîðâå-òàêè õìàðó,

Òî ðîçñ³âàº íàñ³ííÿ âîãíþ, ùî â³äò³ëü, ìîâ ï³ä òèñêîì,

Âèðâàëîñü – îò ³ ìèãòÿòü òîä³ ëàìàí³ ñòð³ëè âîãíåíí³;

Äàë³ – ãðèìèòü, àëå ãóðê³ò ï³çí³øå äî âóõà äîõîäèòü,

Í³æ áëèñêàâè÷íîãî îáðàç âîãíþ – äî î÷åé íàøèõ çîðó.

Âñå öå â ãóñòèõ â³äáóâàºòüñÿ õìàðàõ, ùî äèâíèì ïîðèâîì

Âèñîêî ïíóòüñÿ, îäí³ íàïîâçàþ÷è âàæêî íà ³íøèõ.

Õàé íå çáèâà òåáå òå, ùî ç çåìë³ íàñ ðîçëîã³ñòþ á³ëüøå

Õìàðà âðàæàº, àí³æ íàãðîìàäæåííÿì âèñîêîñÿæíèì:

Íå ïîì³÷àâ òè õ³áà, ÿê, ïîä³áí³ äî áàãàòîâåðõèõ

Ã³ð, ÷åðåç íåáî ïëèâóòü ó ïîòóæíîìó ïîäóâ³ õìàðè?

×àñîì ïîáà÷èø, ÿê ãóñòî âîíè âïîâèâàþòü âèñîê³

Êðó÷³; îäí³ íàëÿãàþòü íà îäíèõ, àæ ãåí äî âåðõ³â’¿â, –

² çàñòèãàþòü, êîëè âñ³ â³òðè íà÷å ñîí ïîõîðîíèòü.

Ìîæåø òîä³ çðîçóì³òè, ÿêå öå íàïðàâäó ãðîìàääÿ:

Í³áè íàâèñëèìè ñêåëÿìè ñòâîðåí³ òàì ðîçð³çíèø òè

Ìîâáè ïå÷åðè. Òàê îò ñàìå ¿õ, ëèø ï³äí³ìåòüñÿ áóðÿ,

Ïîâíÿòü â³òðè: âñå ãóäóòü òàì, îáóðåí³ òèì, ùî ïîïàëè

Â òó÷³ ãëóõî¿ íóòðî, ³ ðè÷àòü, ÿê çàöüêîâàí³ çâ³ð³,

É ðåâ ¿õ òî òóò, òî äåñü òàì îçèâàºòüñÿ ãð³çíî ó õìàðàõ:

200

Äîâãî êðóæëÿþòü, øóêàþ÷è âèõîäó, é òèì îáåðòàííÿì

²ñêðè – íà÷àòêè âîãíþ – äîáóâàþòü ³ç õìàð; ïîçáèâàâøè

²ñêðè ò³ â ïîëóì’ÿ, êîòÿòü éîãî ó çàãëèáèíè-ïå÷³,

Ïîêè âîãîíü íå øóãíå áëèñêàâè÷íèé, ïðîðâàâøèñü ³ç õìàðè.

Ùå æ ³ç ò³º¿ ïðè÷èíè íà çåìëþ ëåòèòü öåé ðóõëèâèé

Æàðó òåêó÷îãî áëèñê çîëîòèé, ùî ñàìà æ òàêè õìàðà

Ìóñèòü ÷èìàëî íà÷àòê³â îãíþ – éîãî ïåðâ³ñíèõ ò³ëåöü –

Ìàòè â ñîá³; à êîëè âîíà çîâñ³ì ñóõà, áåç âîëîãè,

Òî ïåðåâàæíî âîãíåííó, ÿñêðàâó ÿâëÿº íàì áàðâó.

Â í³é ùå â³ä ñÿéâà, ùî ñîíöå íèì ñ³º, ïîâèííî ì³ñòèòèñü

Äîñèòü íàñ³ííÿ, áî çâ³äêè òîé ïîëèñê âîãíèñòî-÷åðâîíèé?

Ò³ëüêè-íî õìàðè òàê³ áóðåâ³é ïîçãàíÿº äîêóïè,

Ñòèñíå ¿õ, ì³ñöåì îáìåæèòü,– îäðàçó íàñ³ííÿ âîãíåííå

Ðîºì âèïîðñêóº ç íèõ, ðàç ó ðàç ïàëàõòèòü ïîëóì’ÿíå.

Áëèñêàº òàêîæ òîä³, êîëè ð³äøèìè ðîáëÿòüñÿ õìàðè.

Áî, õî÷ áè íàâ³òü ðîçâ³þâàâ ¿õ, ðîçëó÷àâ ï³ä ÷àñ ðóõó

Ïîäóâ ëåãêèé,– õî÷-íå-õî÷ âèïàäàëî á ³ç íèõ òå íàñ³ííÿ,

Ùî áëèñêàâèö³ ïî÷àòîê äàº. Òîä³ ñïàëàõ íà íåá³ –

Òèõèé: í³ùî íå äâèãòèòü ³ íå ïîâíèòüñÿ æàõîì äîâêîëà.

Âðåøò³, êîëè ïîö³êàâèøñÿ ãðîìîì, çàõî÷åø ï³çíàòè

Ñêëàä ³ ïðèðîäó éîãî, òî íà âñå öå íà ì³ñö³ óäàðó

Âêàæå ïðîïàëåíèé ñë³ä, ÿê ³ ñ³ðêè çàäóøëèâèé çàïàõ,

529

Тіт Лукрецій Кар

Òîáòî – îçíàêè âîãíþ, à í³ÿê íå äîùó, òà é íå â³òðó.

Ãð³ì æå ïðîíèçóº êð³âë³ áóäèíê³â. Ñòð³ìêèé éîãî ïëîì³íü

Ìîæå çóõâàëî ñîá³ ïîãóëÿòü ³ âñåðåäèí³ äîìó.

Öå æ áî òîá³ íå çâè÷àéíèé âîãîíü, à ç âîãí³â – ùîíàéòîíøèé,

²ç íàéäð³áí³øèõ éîãî, ç íàéðóõëèâ³øèõ ñêëàëà ïðèðîäà

Ò³ëåöü, ÿêèì òàêè ñïðàâä³ í³ùî íà çàâàä³ íå ñòàíå.

Òîæ ïåðåõîäèòü ðîçãîíèñòèé ãð³ì ÷åðåç ñò³íè áóäèíê³â,

ßê ãîëîñè àáî êðèê – ÷åðåç ì³äü, ÷åðåç êàì³íü ñóö³ëüíèé,

² â îäíó ìèòü â³í ³ çîëîòî, é òó æ òàêè ì³äü ðîçïëàâëÿº.

Ï³ä éîãî ä³ºþ, ïàðîþ ñòàâøè, ò³êàº â³äðàçó

Ç àìôîð âèíî, áî æ ³ç ëåãê³ñòþ âñå ðîçñóâàº äîâêîëà

É íà÷å ðîçð³äæóº ïîñóäó ñò³íêè ëåòþ÷îãî ãðîìó

Æàð; óñåðåäèíó ìèòòþ ïðîíèêíóâøè, â³í ðîçãàíÿº

Ïåðâ³ñí³ ò³ëüöÿ âèíà, ðîçâ’ÿçàâøè ñò³éê³ ¿õ ñïîëóêè.

Ñîíÿ÷íèé ïàë, õî÷ ÿêèé â³í ðàçþ÷èé, òîãî á íå äîì³ãñÿ,

Ìàáóòü, ùî é ïðîòÿãîì â³êó. Íàñê³ëüêè ðóõëèâ³øà ñèëà

Ãðîìó, íàñò³ëüêè ìîãóòí³øèé íàòèñê éîãî íåâ³äïîðíèé.

Çàðàç æå – òå, â ÿêèé ñïîñ³á â³í ðîäèòüñÿ, çâ³äêè ó íüîãî

Ðâó÷ê³ñòü òàêà, ùî îäíèì ëèø óäàðîì ðîçêîëþâàòü ìîæå

Âåæ³, âàëèòè äîìè, âèâåðòàòè êîëîäè òà áàëêè;

Ç ì³ñöÿ çðèâàþ÷è, â ïðàõ ïîâåðãàòè ìóæ³â ìîíóìåíòè;

Âðåøò³,– âáèâàòè ëþäåé ³, äå òðàïèòüñÿ, êëàñòè õóäîáó

É ³íøå, ïîä³áíå, ÿêîþ æ öå ñèëîþ ì³ã áè ðîáèòè, –

Âèêëàäó ÿ, ùîá òåáå íå áàðèòü îá³öÿíêàìè äîâãî.

Ñë³ä óâàæàòè, ùî ãð³ì âèíèêàº ó õìàðàõ ³ ù³ëüíèõ,

² íàãðîìàäæåíèõ âèñîêî, áî æ í³ ç ð³äêî¿ õìàðèíè

Ãðîìîì í³êîëè íå á’º, í³ ç ïîãîæîãî íåáà – òèì ïà÷å.

Íå âèíèêàº òóò ñóìí³â³â æîäíèõ, òà öå é î÷åâèäíî,

250

Ùî ïåðåä áóðåþ õìàðè ãóñò³ êëóáî÷àòüñÿ â ïîâ³òð³,

Äå íå ïîãëÿíü, ³ çäàºòüñÿ, ùî âåñü Àõåðîíò ïîï³äçåìíèé

Âèõëþïíóâ ï³òüìó ñâîþ ³ çàëèâ íåþ íåáà ãëèáèíè.

Îñü ÿêå òåìðÿâå Æàõó ëèöå íàâèñàº âñå íèæ÷å

É íèæ÷å, ÿê ò³ëüêè íàðîäæåíà õìàðîþ í³÷ çàëÿãàº

² ïî÷èíàº ãðîìàìè ãðîçèòè ïîõìóðà íåãîäà.

Òà íàé÷àñò³øå íà ìîðå ñë³ïà íàñóâàºòüñÿ òó÷à,

Íà÷å ïîò³ê ñìîëÿíèñòèé ³ç íåáà. Â³ä ï³òüìè íàáðÿêëà,

Âàæêî íà õâèë³ ñïàäàº âîíà ³, ãðîìàìè âàã³òíó,

Òÿãíå ùå é òåìíó ãðîçó; òà é ñàìà ³ â³òðàìè, é âîãíÿìè

Òàê ïåðåïîâíåíà, ñò³ëüêè âîãí³â ìàº â ëîí³ ñâîºìó,

Ùî é íà çåìë³, òðåìòÿ÷è, âñå æèâå ñîá³ ñõîâó øóêàº.

Îòæå, ââàæàéìî, ùî ãåí ó âèñîêîñò³, íàä ãîëîâîþ,

Çâîäèòü íåãîäà áóä³âëþ ñâîþ. Áî ³íàêøå íà çåìëþ

Ñò³ëüêè á ³ìëè íàâàëèòü íå ìîãëà, ÿêáè õìàðè íà õìàðó

Íå íàêëàäàëà, õîâàþ÷è é ñîíöå ìîãóòí³ì ãðîìàääÿì.

² íå çäîëàëà á âîíà ïðîëèâàòèñü òàêèìè äîùàìè,

530

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì