Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

4. Òàê áóëî ³ ç àðâåðíîì Âåðöèíãåòîð³ãîì, ñèíîì Êåëüòèëëà. Öåé äóæå âïëèâîâèé

ìîëîäèé ÷îëîâ³ê, áàòüêî ÿêîãî êîëèñü î÷îëþâàâ âñþ Ãàëë³þ ³ ÷åðåç ñâîº ïðàãíåííÿ öàðñü-

êî¿ âëàäè áóâ óáèòèé ñâî¿ìè ñï³âãðîìàäÿíàìè, ç³áðàâ óñ³õ ñâî¿õ êë³ºíò³â ³, íå äîêëààþ÷è çó-

ñèëü, ï³äáóðèâ ¿õ äî ïîâñòàííÿ

. Äîâ³äàâøèñü ïðî éîãî ïëàíè, âçÿëèñÿ çà çáðîþ. Éîãî

äÿäüêî Ãîáàíí³ò³îí ³ ³íø³ êíÿç³, ÿê³ íå â³ðèëè ó ïåðåìîãó, ï³äíÿëèñÿ ñóïðîòè íüîãî ³ âèãíàëè

ç ì³ñòà Ãåðãîâ³¿. Îäíàê â³í íå â³äìîâèâñÿ â³ä ñâîãî íàì³ðó ³ ïî÷àâ íàáèðàòè ïî ñåëàõ á³äíî-

òó ³ âñÿêèé íàáð³ä. Ç ö³ºþ âàòàãîþ â³í îáõîäèòü îáùèíó ³ âñþäè çàëó÷àº íà ñâ³é á³ê ïðèõèëü-

íèê³â, çàêëèêàþ÷è äî âèçâîëüíî¿ çáðîéíî¿ áîðîòüáè. Ç³áðàâøè â òàêèé ñïîñ³á âåëèê³ ñèëè,

â³í âèãàíÿº ç êðà¿íè ñâî¿õ ñóïðîòèâíèê³â, ÿê³ íåùîäàâíî âèãíàëè éîãî ñàìîãî. Éîãî ïðèõèëü-

íèêè ïðîãîëîøóþòü éîãî öàðåì. Â³í óñþäè ðîçñèëàº ïîñîëüñòâà, çàêëèíàº ãàëë³â äîòðèìó-

âàòèñÿ â³ðíîñò³ ñâî¿é ïðèñÿç³. Íåçàáàðîì äî ñîþçó ç íèì ñòàþòü ñåíîíè, ïàðèñ³¿, ï³êòîíè,

êàäóðêè, òóðîíè, àóëåðêè, ëåìîâèêè, àíäè ³ âñ³ ³íø³ ïëåìåíà íà áåðåç³ Îêåàíó. Çà îäíîñòàé-

íèì ð³øåííÿì, â³í ñòàº ãîëîâíîêîìàíäóâà÷åì. Íàä³ëåíèé ö³ºþ âëàäîþ, â³í æàäàº â³ä óñ³õ

öèõ îáùèí çàðó÷íèê³â; íàêàçóº â íàéêîðîòøèé òåðì³í íàäàòè âèçíà÷åíå ÷èñëî ñîëäàò³â;

âèçíà÷àº, ñê³ëüêè çáðî¿ ³ äî ÿêîãî ñòðîêó ïîâèííà âèãîòóâàòè ó ñåáå êîæíà îáùèíà.

Íàéá³ëüøå â³í ï³êëóºòüñÿ ïðî ê³ííîòó. Íàäçâè÷àéíà åíåðã³ÿ ïîºäíóºòüñÿ â íüîìó ç íàäçâè-

÷àéíîþ ñóâîð³ñòþ â³éñüêîâî¿ äèñöèïë³íè: òèõ, õòî âàãàºòüñÿ, â³í ï³ääàº òÿæêèì ïîêàðàííÿì,

çà âåëèê³ çëî÷èíè íàêàçóº ñïàëþâàòè ³ ï³ääàâàòè òîðòóðàì, çà ëåãê³ ïðîâèíè îáð³çàòè âóõà

÷è âèêîëþâàòè îäíå îêî é ó òàêîìó âèãëÿä³ â³äïðàâëÿòè íà áàòüê³âùèíó, ùîá ïîêàðàí³ ïðà-

âèëè çà óðîê äëÿ ³íøèõ ³ ñâî¿ì òÿæêèì ïîêàðàííÿì íàãàíÿëè íà íèõ îñòðàõ. <...>

[Îäåðæàâøè çâ³ñòêó ïðî ïîâñòàííÿ, Öåçàð ïîñï³øíî ïîâåðòàºòüñÿ â Ãàëë³þ.]

12. Äîâ³äàâøèñü ïðî ïðèõ³ä Öåçàðÿ, Âåðöèíãåòîð³ã çíÿâ îáëîãó ³ ðóøèâ éîìó íà-

çóñòð³÷. Öåçàð òèì ÷àñîì ïî÷àâ îáëîãó ì³ñòà áèòóðèã³â Íîâèîäóíà, ùî ëåæàëî íà éîãî øëÿ-

õó. Ç öüîãî ì³ñòà ïðèéøëè äî íüîãî ïîñëè ç ïðîõàííÿì ïðî ïîìèëóâàííÿ ³ ïîùàäó. Áàæàþ-

÷è çä³éñíèòè ñâî¿ ïîäàëüø³ ïëàíè ç ò³ºþ æ øâèäê³ñòþ, ÿê³é â³í áóâ çîáîâ’ÿçàíèé óñï³õàì ó

á³ëüøîñò³ ñâî¿õ çàõîä³â, â³í íàêàçàâ çäàòè çáðîþ, âèâåñòè êîíåé ³ äàòè çàðó÷íèê³â. ×àñòèíà

çàðó÷íèê³â áóëà óæå âèäàíà, ³íø³ âèìîãè òàêîæ øâèäêî âèêîíóâàëèñÿ, ó ì³ñòî áóëè âæå ââå-

äåí³ öåíòóð³îíè ç ê³ëüêîìà ñîëäàòàìè äëÿ ïðèéîìó çáðî¿ ³ òâàðèí, ÿê ðàïòîì âäàëå÷èí³

ç’ÿâèëàñÿ âîðîæà ê³ííîòà, ùî óòâîðèëà àâàíãàðä êîëîíè Âåðöèíãåòîð³ãà. Ò³ëüêè-íî ãîðîäÿ-

íè ïîì³òèëè ¿¿ ³ â³ä÷óëè íàä³þ íà ïîðÿòóíîê, ïðîëóíàâ â³éñüêîâèé êëè÷, ³ âîíè ïî÷àëè õàïà-

òèñÿ çà çáðîþ, çàìèêàòè âîðîòà ³ çàéìàòè ñò³íó. Öåíòóð³îíè, ùî çíàõîäèëèñÿ â ì³ñò³, ç ïî-

âåä³íêè ãàëë³â çäîãàäàëèñÿ, ùî âîíè ùîñü çàäóìóþòü, íåãàéíî îãîëèëè ìå÷³, çàéíÿëè âîðî-

òà ³ ùàñëèâî âèáðàëèñÿ â³äò³ëÿ ç³ ñâî¿ìè ñîëäàòàìè â òàá³ð.

13. Öåçàð íàêàçàâ ê³ííîò³ âèñòóïèòè ç òàáîðó ³ ðîçïî÷àâ ê³ííèé á³é. Êîëè íàøèõ ïî-

÷àëè ò³ñíèòè âîðîãè, òî â³í ïîñëàâ íà äîïîìîãó áëèçüêî ÷îòèðüîõñîò ãåðìàíñüêèõ âåðø-

íèê³â, ÿêèõ â³í â³ä ñàìîãî ïî÷àòêó â³éíè çàçâè÷àé òðèìàâ á³ëÿ ñåáå. Ãàëëè íå ìîãëè âèòðè-

ìàòè ¿õíüîãî íàòèñêó, êèíóëèñÿ ò³êàòè é ç âåëèêèìè æåðòâàìè â³äñòóïèëè ó ðîçòàøóâàííÿ

ñâî¿õ ãîëîâíèõ ñèë. Ï³ñëÿ ¿õíüî¿ ïîðàçêè ãîðîäÿíàìè çíîâó îïàíóâàâ æàõ. Âîíè ñõîïèëè

òèõ, êîãî ââàæàëè âèíóâàòöÿìè ï³äáóðþâàííÿ íàðîäó, ïðèâåëè ¿õ äî Öåçàðÿ ³ çäàëèñÿ.

Çàê³í÷èâøè öþ îïåðàö³þ, Öåçàð ðóøèâ ïðîòè Àâàðèêà, íàéá³ëüø óêð³ïëåíîãî ³ ãîëîâíîãî

ì³ñòà áèòóðèã³â, ÿêå äî òîãî æ áóëî ðîçòàøîâàíå â äóæå ðîäþ÷³é ì³ñöåâîñò³. Â³í áóâ óïåâ-

íåíèé, ùî çàõîïëåííÿ öüîãî ì³ñòà éîìó âäàñòüñÿ ï³äêîðèòè áèòóðèã³â.

561

Гай Юлій Цезар

Ïîâñòàííÿ, î÷îëþâàíå Âåðöèíãåòîð³íãîì, äàòóºòüñÿ 51 ð. äî í.å.

14. Ï³ñëÿ ñò³ëüêîõ ñóö³ëüíèõ íåâäà÷ – ï³ä Âåëëàóíîäóíîì, Êåíàáîì ³ Íîâèîäóíîì –

Âåðöèíãåòîð³ã ñêëèêàº ñâî¿õ íà çáîðè. Òàì â³í çàóâàæóº, ùî â³éíó ñë³ä âåñòè çîâñ³ì ³íàêøå,

í³æ äîòåïåð. Ïîòð³áíî âñ³ëÿêî íàìàãàòèñÿ â³äð³çàòè ðèìëÿí â³ä ôóðàæíèõ îáîç³â ³ çàâàäè-

òè ï³äâîçó ïðîâ³àíòó. Öå çðîáèòè íåâàæêî, òîìó ùî ñàì³ ãàëëè ìàþòü ïåðåâàãó â ê³ííîò³ ³,

êð³ì òîãî, ¿ì ñïðèÿº ïîðà ðîêó. Òðàâè êîñèòè íå ìîæíà; âîðîãè ïîâèíí³ ó ðàç³ íåîáõ³äíîñò³

ä³ëèòèñÿ íà íåâåëèê³ çàãîíè ³ äîáóâàòè ôóðàæ ³ç ñàäèá; óñ³ ïîä³áí³ çàãîíè ìîæå ùîäíÿ çíè-

ùóâàòè ê³ííîòà. Êð³ì òîãî, óñ³ ïðèâàòí³ ³íòåðåñè òðåáà ïðèíåñòè â æåðòâó çàãàëüíîìó áëà-

ãó, à ñàìå – ñïàëèòè íà âñüîìó öüîìó ïðîñòîð³ ñåëèùà ³ ñàäèáè âñþäè, êóäè ò³ëüêè ðèìëÿ-

íè ìîæóòü â³äïðàâëÿòèñÿ çà ôóðàæåì. À â ãàëë³â óñüîãî öüîãî ö³ëêîì äîñòàòíüî, òîìó ùî

¿õ áóäóòü ïîñòà÷àòè ñâî¿ìè çàïàñàìè ò³, íà ÷è¿é òåðèòîð³¿ áóäå éòè â³éíà. Ðèìëÿíè àáî íå

âèòðèìàþòü ãîëîäó, àáî ïîâèíí³ áóäóòü ç âåëèêîþ äëÿ ñåáå íåáåçïåêîþ ³òè çàíàäòî äàëå-

êî â³ä òàáîðó. Ïðè öüîìó íåìàº ð³çíèö³ – ÷è ïåðåáèòè ¿õ ñàìèõ ÷è ïîçáàâèòè ¿õ îáîçó, áåç

ÿêîãî âåñòè â³éíó íå ìîæíà. Äàë³ òðåáà ñïàëèòè ò³ ì³ñòà, ÿê³ íàä³éíî íå çàõèùåí³ ïðèðîä-

íèì ðîçòàøóâàííÿì ÷è øòó÷íèìè óêð³ïëåííÿìè, ùîá âîíè íå áóëè ïðèòóëêîì äëÿ ãàëë³â,

ÿê³ óõèëÿþòüñÿ â³ä â³éñüêîâî¿ ïîâèííîñò³, ³ íå ñïîêóøàëè á ðèìëÿí âèâîçèòè ç íèõ çàïàñè

ïðîâ³àíòó ³ çäîáè÷. Õî÷ öå âèäàëîñÿ âàæêèì ³ ïðèêðèì, ïðîòå, áåçñóìí³âíî, íàáàãàòî òÿæ-

÷èì áóëî á ïîíåâîëåííÿ ä³òåé ³ äðóæèí ³ âèíèùóâàííÿ ¿õ ñàìèõ, – à öå íåìèíó÷à äîëÿ ïå-

ðåìîæåíèõ.

15. Ïðîïîçèö³ÿ Âåðöèíãåòîð³ãà áóëà îäíîñòàéíî ñõâàëåíà, ³ ïðîòÿãîì îäíîãî äíÿ áó-

ëî ñïàëåíî ïîíàä äâàäöÿòü ì³ñò áèòóðèã³â. Òå ñàìå â³äáóâàºòüñÿ é â ³íøèõ îáùèíàõ. Â óñ³õ

íàïðÿìêàõ âèäí³ºòüñÿ çàãðàâà ïîæåæ... Íà çàãàëüíèõ çáîðàõ îáãîâîðþâàëîñÿ ïèòàííÿ ³ ïðî

Àâàðèê – ñïàëèòè éîãî ÷è çàõèùàòè. Áèòóðèãè íàâêîë³øêè áëàãàþòü óñ³õ ãàëë³â íå ïðèìóøó-

âàòè ¿õ ñâî¿ìè ðóêàìè ï³äïàëþâàòè ÷è íå íàéïðåêðàñí³øå ì³ñòî âñ³º¿ Ãàëë³¿, êðàñó é îïîðó

¿õíüî¿ îáùèíè. Âîíè çàïåâíÿþòü, ùî çàõèñòÿòü éîãî çàâäÿêè ì³ñöþ éîãî ðîçòàøóâàííÿ... Íà

öå ïðîõàííÿ çâàæèëè... Äëÿ îõîðîíè ì³ñòà áóëè âèáðàí³ íàä³éí³ çàõèñíèêè.

[Îáëîãà Àâàðèêà]

24. Óñ³ ö³ ïåðåøêîäè äóæå óñêëàäíþâàëè îáëîãó, ³, êð³ì òîãî, ðîáîòà íàøèõ ñîëäàò³â

óâåñü ÷àñ óïîâ³ëüíþâàëàñÿ ÷åðåç õîëîäè ³ ïîñò³éí³ çëèâè. ² âñå-òàêè âîíè ïåðåáîðîëè âñ³

òðóäíîù³ áåçóïèííîþ ïðàöåþ, ïîáóäóâàâøè çà äâàäöÿòü ï’ÿòü äí³â ãðåáëþ øèðèíîþ â òðè-

ñòà òðèäöÿòü ôóò³â ³ âèñîòîþ ó â³ñ³ìäåñÿò ôóò³â. Êîëè âîíà âæå ìàéæå òîðêàëàñÿ âîðîæî¿

ñò³íè ³ Öåçàð, ÿêèé çàçâè÷àé óíî÷³ çíàõîäèâñÿ ñåðåä ñîëäàò, ùî ïðàöþâàëè, ï³äáàäüîðþþ-

÷è ³ çàêëèêàþ÷è ¿õ í³ íà õâèëèíó íå ïåðåðèâàòè ðîáîòè, íåçàäîâãî äî òðåòüî¿ âàðòè ïîì³òè-

ëè, ùî ãðåáëÿ äèìèòüñÿ (âèÿâèëîñÿ, ùî ¿¿ ï³äïàëèëè çà äîïîìîãîþ ï³äêîïó âîðîãè); ó òîé

æå ÷àñ âñ³ºþ êðà¿íîþ ïðîêîòèâñÿ â³éñüêîâèé êëè÷, ³ ç äâîõ âîð³ò á³ëÿ îáîõ ñòîð³í [íàøèõ]

âåæ ïî÷àëàñÿ âèëàçêà. ²íø³ êèäàëè çãîðè ç³ ñò³íè íà ãðåáëþ ñìîëîñêèïè ³ ñóõå äåðåâî, ëè-

ëè ñìîëó é ³íø³ ãîðþ÷³ ðå÷îâèíè, òàê ùî âàæêî áóëî çáàãíóòè, êóäè òðåáà íàñàìïåðåä

ïîñï³øàòè, äå íàäàòè äîïîìîãó. Àëå îñê³ëüêè, â³äïîâ³äíî äî çàâåäåíîãî Öåçàðåì ïîðÿäêó,

çàâæäè ñòîÿëè íà âàðò³ äâà ëåã³îíè ³ ùå á³ëüøå ÷èñëî ñîëäàò³â áóëî çàéíÿòå íàâïåðåì³ííî

ðîáîòîþ, òî íåçàáàðîì îäí³ ïî÷àëè â³äáèâàòè âèëàçêó, ³íø³ â³äâîäèòè íàçàä âåæ³ ³ ëàìàòè

ãðåáëþ, à âñÿ ñîëäàòñüêà ìàñà, ùî áóëà â òàáîð³, êèíóëàñÿ ãàñèòè ïîæåæó.

25. Í³÷ âæå äîá³ãàëà ê³íöÿ, à á³é óñå ùå òðèâàâ ó âñ³õ ïóíêòàõ, ³ ó âîðîã³â ç’ÿâëÿëàñÿ

íàä³ÿ íà ïåðåìîãó, òèì á³ëüøå, ùî âîíè áà÷èëè, ÿê çãîð³ëè ùèòêè íà âåæàõ ³ ÿê âàæêî áóëî

íàøèì ñîëäàòàì áåç ïðèêðèòòÿ íàäàâàòè äîïîìîãó. Ó íèõ, íàâïàêè, á³éö³ ç³ ñâ³æèìè ñèëà-

ìè ïîñò³éíî çì³íþâàëè ñòîìëåíèõ, ³ âçàãàë³ âîíè äóìàëè, ùî ïîðÿòóíîê óñ³º¿ Ãàëë³¿ çàëå-

562

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

æèòü âèíÿòêîâî â³ä öüîãî ìîìåíòó. Â öåé ÷àñ íà íàøèõ î÷àõ ñòàâñÿ ã³äíèé çãàäêè åï³çîä,

ïðî ùî ìè íå ââàæàëè çà ìîæëèâå çìîâ÷àòè. Îäèí ãàëë ïåðåä ì³ñüêèìè âîðîòàìè êèäàâ ó

á³ê âåæ³ ó âîãîíü øìàòêè ñàëà ³ ñìîëè, ÿê³ ïåðåäàâàëè éîìó ç ðóê ó ðóêè. Óðàæåíèé â ïðà-

âèé á³ê ïîñòð³ëîì ç³ ñêîðï³îíà, â³í óïàâ áåçäèõàííèì. Îäèí ç éîãî ñóñ³ä³â ïåðåñòóïèâ ÷åðåç

éîãî òðóï ³ ïðîäîâæóâàâ éîãî ñïðàâó; â³í òàê ñàìî áóâ óáèòèé ïîñòð³ëîì ç³ ñêîðï³îíà, éîãî

ïåðåì³íèâ òðåò³é, òðåòüîãî – ÷åòâåðòèé; ³ öåé ïóíêò ò³ëüêè òîä³ áóâ î÷èùåíèé âîðîæèìè

á³éöÿìè, êîëè ïîæåæà ãðåáë³ áóëà çàãàøåíà, âîðîãà áóëî â³äêèíóòî ³ á³é óçàãàë³ çàê³í÷èâñÿ.

26. ×åðåç òå, ùî æîäíà ç³ ñïðîá ãàëë³â íå âäàëàñÿ, òî íàñòóïíîãî äíÿ, çà ïîðàäîþ ³

íàêàçîì Âåðöèíãåòîð³ãà, âîíè ïðèéíÿëè ð³øåííÿ ò³êàòè ç ì³ñòà. Öþ ñïðîáó âîíè ñïîä³âàëè-

ñÿ çä³éñíèòè ï³ä ïîêðîâîì íî÷³ ç íåâåëèêèìè âòðàòàìè, òîìó ùî íåäàëåêî â³ä ì³ñòà áóâ

òàá³ð Âåðöèíãåòîð³ãà ³, êð³ì òîãî, ñóö³ëüíå áîëîòî, ùî ïðîñòÿãëîñÿ ì³æ òàáîðîì ³ ì³ñòîì, ïî-

âèííî áóëî ñïîâ³ëüíþâàòè íàøó ïîãîíþ. ² âîíè âæå ç³áðàëèñÿ çðîáèòè öå âíî÷³, àëå ðàï-

òîì âèá³ãëè íà âóëèöþ çàì³æí³ æ³íêè ³ ç ïëà÷åì ïî÷àëè íàâêîë³øêàõ áëàãàòè ñâî¿õ ÷îëîâ³ê³â

íå â³ääàâàòè íà ìóêè âîðîãàì ¿õ òà ¿õí³õ ñï³ëüíèõ ä³òåé, ÿêèì ïðèðîäíà íåì³÷ çàâàæàº á³ãòè.

Àëå, ïîáà÷èâøè ñâî¿õ ÷îëîâ³ê³â íåïîõèòíèìè – âçàãàë³ â ìîìåíò íàéá³ëüøî¿ íåáåçïåêè

ñòðàõ íå çíàº æàëþ, – âîíè ïî÷àëè êðè÷àòè ³ ðîáèòè ðèìëÿíàì çíàêè, ùî ¿õí³ ÷îëîâ³êè õî-

÷óòü ò³êàòè. Öå çëÿêàëî ãàëë³â, ³ ç îñòðàõó, ùî ðèìñüêà ê³ííîòà ìîæå â³äð³çàòè ¿õ â³ä óñ³õ

äîð³ã, âîíè â³ä öüîãî ïëàíó â³äìîâèëèñÿ.

27. Íàñòóïíîãî äíÿ Öåçàð ðîçïîðÿäèâñÿ ïðîñóíóòè âåæó ³ âêàçàòè, êóäè íàïðàâèòè ¿¿

îáëîãîâ³ ðîáîòè, ÿê³, çà éîãî íàêàçîì, âæå ðîçïî÷àëèñÿ. Ó öåé ÷àñ ïî÷àëàñÿ âåëèêà çëèâà,

³ Öåçàð âèð³øèâ âèêîðèñòàòè òàêó ïîãîäó äëÿ çä³éñíåííÿ çàäóìàíîãî ïëàíó. Ïîì³òèâøè, ùî

âàðòà âîðîãà íà ñò³í³ ðîçñòàâëåíà íå òàê ðåòåëüíî, ÿê çàâæäè, â³í ñâî¿ì ñîëäàòàì íàêàçàâ

ïðàöþâàòè ìåíø åíåðã³éíî ³ äàâ ¿ì íåîáõ³äí³ âêàç³âêè. Ðîçòàøóâàâøè ãîòîâ³ äî íàïàäó

ëåã³îíè â ñõîâàíö³ çà êðèòèìè ãàëåðåÿìè, â³í çàêëèêàâ ¿õ çäîáóòè ïåðåìîãó ÿê íàãîðîäó çà

ñâîþ òÿæêó ïðàöþ; òîìó, õòî ïåðøèì ç³éäå íà âîðîæó ñò³íó, â³í îá³öÿâ íàãîðîäó ³ ïîò³ì äàâ

ñèãíàëè äî àòàêè. Ñîëäàòè øâèäêî êèíóëèñÿ ç óñ³õ áîê³â ³ íåãàéíî çàéíÿëè âñþ ñò³íó.

28. Íåñïîä³âàí³ñòü íàïàäó âèêëèêàëà ó âîðîã³â æàõ. Âèáèò³ ç³ ñò³íè ³ ç âåæ, âîíè âè-

øèêóâàëèñÿ êëèíîì íà ïëîù³ é ³íøèõ â³äêðèòèõ ì³ñöÿõ, ñïîâíåí³ ð³øó÷îñò³ ïðèéíÿòè ñïðà-

âåäëèâèé á³é òàì, äå ðèìëÿíè ï³äóòü íà íèõ â àòàêó. Àëå, ïîáà÷èâøè, ùî í³õòî íå ñïóñ-

êàºòüñÿ íà ð³âíå ì³ñöå, óñ³ ðîçõîäÿòüñÿ ïî âñ³é ñò³í³, âîíè ïîáîÿëèñÿ âòðàòèòè îñòàííþ

íàä³þ âðÿòóâàòèñÿ âòå÷åþ ³, ïîêèäàâøè çáðîþ, íåñòðèìíèì ïîòîêîì êèíóëèñÿ íà îêðà¿íè

ì³ñòà. Òàì äåÿê³ ç íèõ, äàâëÿ÷è îäèí îäíîãî ó âóçüêîìó âèõîä³ ç âîð³ò, áóëè ïåðåáèò³ íàøîþ

ï³õîòîþ, à ³íø³ – âæå çà âîðîòàìè – ê³ííîòîþ. Â öåé ÷àñ í³õòî íå äóìàâ ïðî çäîáè÷. Ðîçëþ-

÷åí³ ð³çíåþ â Êåíàá³ é òÿæêîþ îáëîãîþ, ñîëäàòè íå ïîìèëóâàëè í³ ñòàðèõ, í³ æ³íîê, í³ ìà-

ëèõ ä³òåé. Çðåøòîþ, ç óñ³º¿ ìàñè ê³ëüê³ñòþ áëèçüêî ÷îòèðüîõ òèñÿ÷ ÷îëîâ³ê, âö³ë³ëî ëèøå

â³ñ³ìñîò ÷îëîâ³ê, ÿê³ âñòèãëè ç ïåðøèìè æ êðèêàìè êèíóòèñÿ ç ì³ñòà ³ íåóøêîäæåíèìè ä³ñòà-

òèñÿ äî Âåðöèíãåòîð³ãà. Àëå â³í, áîÿ÷èñü, ùîá ¿õíº ñêóï÷åííÿ ó òàáîð³ ³ æàë³ñòü äî íèõ íå

âèêëèêàëè îáóðåííÿ ñåðåä âî¿í³â, ïðèéíÿâ öèõ óò³êà÷³â ëèøå ï³çíî âíî÷³. Ðàçîì ç òèì, â³í

ðîçì³ñòèâ ïî äîðîç³ ïîäàë³ â³ä òàáîðó ñâî¿õ äðóç³â ³ êíÿç³â îáùèí, íàêàçàâøè îñòàíí³ì ðîç-

áèòè ¿õ íà ãðóïè ³ â³äâîäèòè äî ¿õí³õ çåìëÿê³â ó òó ÷àñòèíó òàáîðó, ùî ³ç ñàìîãî ïî÷àòêó áó-

ëà çàêð³ïëåíà çà êîæíèì ïëåìåíåì.

Âèêëàäåíî çà âèäàííÿì: Àíòè÷íàÿ ëèòåðàòóðà. Ðèì. Àíòîëîãèÿ / Ñîñò.

Í.À.Ôåäîðîâ, Â.È.Ìèðîøåíêîâà. – Ì., 1988. – 720 ñ. (Ïåð. ç ðîñ. óïîðÿäíèê³â).

563

Гай Юлій Цезар

ПУБЛІЙ ВЕРГІЛІЙ МАРОН

(70 – 19 ðð. äî í. å.)

Íàéâ³äîì³øèé äàâíüîðèìñüêèé ïîåò. Ë³òåðàòóðíà ñëàâà ïðèéøëà ç³ çá³ðêîþ "Áóêîë³êè"

(42–39 ðð. äî í.å.), ùî ñêëàäàºòüñÿ ç 10 åêëîã. Ñïèðàþ÷èñü íà òðàäèö³¿ áóêîë³÷íî¿

(ïàñòóøî¿) ïîåç³¿ äîáè åëë³í³çìó (Òåîêð³ò), Âåðã³ë³é ñòâîðèâ îðèã³íàëüíèé æàíð

ïîåòè÷íî¿ óòîï³¿ ç óìîâíèìè ô³ãóðàìè – ìàñêàìè ïàñòóõ³â, ùî æèëè â ³äåàëüí³é êðà¿í³ –

Àðêàä³¿. Ëþáîâ ³ ïîåç³ÿ ñòàíîâèëè ñåíñ ¿õíüîãî æèòòÿ. IV åêëîãà ì³ñòèòü ïðîðîöòâî

ïðî íàðîäæåííÿ áîæåñòâåííî¿ äèòèíè ³ ïî÷àòîê çîëîòî¿ äîáè, ùî õðèñòèÿíè

³íòåðïðåòóâàëè ÿê íàðîäæåííÿ ²ñóñà Õðèñòà. Â 37 ð. äî í.å. Âåðã³ë³é çáëèçèâñÿ ç

ïîêðîâèòåëåì ðèìñüêèõ ïîåò³â Ìåöåíàòîì, ïðèäâîðíèì Àâãóñòà, ³ ñòàâ íà ÷îë³ éîãî

ë³òåðàòóðíîãî ãóðòêà, êóäè ïðèâ³â ³ ñâîãî äðóãà Ãîðàö³ÿ. Çà ïîðàäîþ Ìåöåíàòà áóëà

íàïèñàíà äèäàêòè÷íà ïîåìà ó ÷îòèðüîõ êíèãàõ "Ãåîðã³êè" ("Ïðî ñ³ëüñüêå

ãîñïîäàðñòâî"). Ó òâîð³, ïðèñâÿ÷åíîìó Ìåöåíàòó, Âåðã³ë³é, â òðàäèö³ÿõ Ãåñ³îäà ³

Ëóêðåö³ÿ, óñëàâèâ ñ³ëüñüêó ïðàöþ, ñåëî ÿê îñíîâó äåðæàâè, ïîåòèçóâàâ ïðîñòå ³ çäîðîâå

æèòòÿ ³òàë³éñüêîãî ñåëÿíñòâà, ùî â³äïîâ³äàëî ïîë³òèö³ Àâãóñòà, ÿêèé ïðàãíóâ

â³äðîäèòè êðà¿íó, ðîçîðåíó ãðîìàäÿíñüêîþ â³éíîþ. Ïî çàâåðøåíí³ "Ãåîðã³ê" (30 ð. äî

í.å.) Âåðã³ë³é ðîçïî÷àâ ðîáîòó íàä "Åíå¿äîþ", ãåðî¿÷íîþ ïîåìîþ, ÿêà ñòàëà ãîëîâíèì

çäîáóòêîì éîãî æèòòÿ. Â³í âèêîðèñòàâ ñþæåò ïðî ì³ô³÷íîãî ïðåäêà ðèìëÿí –

òðîÿíöÿ Åíåÿ, ñèíà Âåíåðè, ï³äêðåñëèâøè, ùî ïðèíöåïñ (ëàò. princeps – ïåðøèé)

Àâãóñò º éîãî íàùàäêîì (ð³ä Þë³¿â, äî ÿêîãî íàëåæàâ Îêòàâ³àí, â³â ñâîº ïîõîäæåííÿ â³ä

Þëà, ñèíà Åíåÿ, à îòæå – â³ä ñàìî¿ Âåíåðè). Òàê Âåðã³ë³é ñïðèÿâ óòâåðäæåííþ ³äå¿

"áîæåñòâåííîñò³" âåðõîâíî¿ âëàäè ³ âåëè÷³ Ðèìó. Ïîåìà ðîçïîâ³äàº ïðî äîëþ Åíåÿ ³

éîãî æèòòÿ â³ä ÷àñó ïàä³ííÿ Òðî¿ äî ïåðåìîãè íàä âîæäåì ³òàë³éñüêîãî ïëåìåí³ ðóòóë³â

Òóðíîì. Ó êîìïîçèö³¿ "Åíå¿äè" Âåðã³ë³é ñâ³äîìî îð³ºíòóâàâñÿ íà Ãîìåðà: 1–6 êíèãè

â³äïîâ³äàþòü "Îä³ññå¿", 7–12 – "²ë³àä³". Âåðã³ë³é ïî÷àâ ðîáîòó íàä "Åíå¿äîþ" ó 29 ð. äî

í.å. ³ ïðîäîâæóâàâ äî ñìåðò³. Ïîåìà çàëèøèëàñü íåçàâåðøåíîþ, àëå íàäðóêîâàíà

îäðàçó ï³ñëÿ ñìåðò³ àâòîðà ñòàëà íàö³îíàëüíèì åïîñîì ðèìëÿí. Ïðîòÿãîì âñ³º¿

àíòè÷íîñò³ Âåðã³ë³é çàëèøàâñÿ õðåñòîìàò³éíèì ë³òåðàòîðîì, îáîâ'ÿçêîâèì çðàçêîì

äëÿ âñ³õ ïîåò³â. Ïî÷èíàþ÷è ç "Áîæåñòâåííî¿ êîìåä³¿" Äàíòå, Âåðã³ë³é ìàº íàäçâè÷àéíèé

âïëèâ íà ºâðîïåéñüêó ë³òåðàòóðó (Ïåòðàðêà, Àð³îñòî, Òàññî, Âîëüòåð, Ñêàððîí,

Îñèïîâ, Êîòëÿðåâñüêèé).

564

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

ÁÓÊÎË²ÊÈ

ÏÅÐØÀ ÅÊËÎÃÀ

Ìåë³áåé

Ò³ò³ðå, òè â õîëîäêó îïî÷èâ-ºñü ï³ä áóêîì ã³ëëÿñòèì

I íà ñîï³ëö³ ñ³ëüñüê³é íàãðàºø ìåëîä³éíî¿ ï³ñí³.

Ìè æ çàëèøèëè ñâ³é ä³ì, íàø³ íèâè; â³ä ð³äíîãî êðàþ

Ãåòü óò³êàºì... Íàì òÿæêî... À òè â õîëîäêó, íà äîçâ³ëë³

Áóäèø â ä³áðîâ³ ëóíó ñîëîäêèì ³ì’ÿì Àìàð³ëëè.

Ò³ò³ð

Î Ìåë³áåþ! Ì³é áîã ïîñëàâ ìåí³ âò³õó öþ é ðàä³ñòü.

Çàâæäè äëÿ ìåíå ëèøèòüñÿ â³í áîãîì; îëòàð éîãî çàâæäè

Áóäå îêðîïëåíèé êðîâ’þ ÿãíÿòêà ç ìîº¿ êîøàðè:

Ç ëàñêè éîãî-áî íà ïàøó êîð³â ÿ é ÿãíÿò âèãàíÿþ,

Ç ëàñêè éîãî íàãðàþ, ùî çàõî÷ó, íà òèõ³é ñîï³ëö³.

Ìåë³áåé

Òàê! ß íå çàçäðþ òîá³... ß äèâóþñü... Áî áóðÿ ëþòóº

Íèí³ íà íàøèõ ëàíàõ. I ñàì ÿ, ñòàðèé òà áåçñèëèé,

Ê³ç ñâî¿õ äàë³ æåíó... À öÿ! Ïîãëÿíü-íî íà íå¿:

Äâîõ íà ãîðá³ êîçåíÿò ó ë³ùèí³ âîíà ïîðîäèëà,

Òàê ³ ëèøèëà ¿õ ìåðòâèìè òàì, íà êàì³íí³ íåïë³äí³ì.

×àñòî öå ëèõî ìåí³ — î ìîÿ ñë³ïîòà ³ íåðîçóì! —

Ãðîìîì ðîçáèò³ äóáè íà ïóò³ íà ìî¿é â³ùóâàëè;

×àñòî öå ãîðå ã³ðêå âîðîííÿ íàêëèêàëî çëîâ³ñíå...

Àëå õòî æ áîã òâ³é ³ äå â³í, ñêàæè ìåí³, Ò³ò³ðå, äðóæå?

Ò³ò³ð

Â Ðèì³ ì³é ñïàñ ³ çàñòóïíèê... Òè çíàºø, ïðîñòåöü íåçâè÷àéíèé,

Ì³ñòî òå äèâíå, ãàäàâ ÿ, ïîä³áíå äî íàøèõ ì³ñòå÷îê,

Äå íà áàçàðàõ ìè ñèð ïðîäàâàëè ³ íàø³ ÿãíèö³;

Äóìàâ ÿ: ïåñ, õî÷ ³ á³ëüøèé, ó âñüîìó ïîä³áíèé ùåíÿòàì.

Íèí³ ÿ çíàþ, ùî Ðèì íàä ì³ñòàìè ï³äíîñèòüñÿ âñ³ìè,

ßê íàä êóùàìè ïîâçêî¿ ëîçè êèïàðèñ âåëè÷àâèé.

Ìåë³áåé

Ùî æ òàê ìàíèëî òåáå äî òîãî âåëè÷àâîãî ì³ñòà?

Ò³ò³ð

Âîëÿ, ì³é äðóæå! Õî÷ ï³çíî, ÿê âîëîñ íà ñòàð³ñòü ïîñèâ³â,

Âçíàâ ÿ ïðèíàäè ¿¿,— îñÿÿëà â³ê ì³é ëåäà÷èé;

Çãëÿíóëàñü äîëÿ íà ìåíå, õî÷ äîâãî ïðèéøëîñü ¿¿ æäàòè.

Ïåðø Ãàëàòå¿í íåâ³ëüíèê, ÿ íèí³ ñëóæó Àìàð³ëë³...

Îò ÿê áóëà Ãàëàòåÿ, òî ùèðî òîá³ ïðèçíàþñÿ:

Â³ëüíî¿ õâèë³ íå ìàâ ÿ, íå ìàâ çàðîá³òêó í³êîëè...

Õî÷ ³ ñêëàäàâ íà îëòàð ÿ íåë³÷åí³ æåðòâè áåçñìåðòíèì,

Õî÷ ïðàöþâàâ ÿ, ÿê ì³ã, ³ ñèð ñâ³é âèäàâëþâàâ òóãî,

Ç ãð³øìè í³êîëè ìîÿ íå âåðòàëàñü äîäîìó ïðàâèöÿ.

565

Публій Вергілій Марон

Ìåë³áåé

Îò êîëè ÿ çðîçóì³â, ÷åðåç ùî Àìàð³ëëà ç³òõàëà,

Ùèðî ìîëèëàñü áîãàì, äëÿ êîãó âèíîãðàä çáåð³ãàëà:

Ò³ò³ð ïîêèíóâ ñâ³é ä³ì, à ïî íüîìó òóò ñîñíè æóðèëèñü,

I ãîâ³ðê³ äæåðåëá, ³ øèðîê³ çåëåí³ ä³áðîâè.

Ò³ò³ð

Ùî æ ìåí³ ä³ÿòü áóëî? ×è æ ì³ã ÿ ëèøàòèñÿ â ïðèçð³?

×è æ ÿ íå ì³ã ïîïðîñèòè ó áîãà ñïîêóþ òà ï³ëüãè?..

Î Ìåë³áåþ! ß áà÷èâ òàì ìóæà, ÿêîìó íà øàíó

Ïèøí³ ùîì³ñÿöÿ æåðòâè ïî õðàìàõ ïðèíîñÿòüñÿ íàøèõ;

² íà áëàãàííÿ ñâîº ëàñêàâó ïî÷óâ ÿ îäïóâ³äü:

Âñå, ùî òâîº, ïðè òîá³! Âåðòàéñü äî õóäîáè áåçïå÷íî!

Ìåë³áåé

Î, òè ùàñëèâèé, ì³é äðóæå! Ìàéíî ³ òâ³é õóò³ð ç òîáîþ,

Äîñèòü òîá³ íà æèòòÿ... Òâîº ïîëå îáðîáëåíå äîáðå,

Íå çàáîëî÷åíèé ëóã; í³ êîìèø, í³ ðîã³ç íå ðîñòå òàì.

Íå íà ÷óæîìó òè ïàñòèìåø â³âö³, ³ ïîøåñòü âîðîæà

Â³ä íåçíàéîìèõ ñóñ³ä íà ÿãíÿòà òâî¿ íå ïåðåéäå.

Òàê, òè ùàñëèâèé, ì³é äðóæå! Òè âäîìà ëåæèø â õîëîäî÷êó

Á³ëÿ ñâÿùåííèõ äæåðåë, íà áåðåç³ ð³äíî¿ ð³÷êè.

Òóò òîá³ òèí-æèâîïë³ò, äå ã³áëåéñüê³ òðóäíâíèö³-áäæîëè

Âçÿòîê âàæåííèé áåðóòü íà áóéííì âåðáîëîçîâ³ì öâ³ò³,

Âêîëî ë³òàþòü, áðèíÿòü, äî ñîëîäêîãî ñíó çàïðîøàþòü;

Òóò, ïîï³ä ñêåëþ éäó÷è, ñàä³âíè÷èé íàñï³âóº ï³ñí³;

Òóò ïðî êîõàííÿ òâîº ãîëóáè òîá³ ñòèõà òóðêî÷óòü

I ç âåðõîâ³òòÿ êëåíêà îçèâàºòüñÿ ãîðëèöÿ í³æíà...

Ò³ò³ð

Òàê, ìåí³ äîáðå... I ïåðøå îëéíü ï³äå ïàñòèñü â ïîâ³òðÿ,

Ìîðå ðàí³øå âñ³ âèêèíå ðèáè íà ï³ñêè áåçâ³äí³,

Ïàðôè ³ç æèçíèõ äîëèí ïðèáëóêàþòü ðàí³øå äî Ðåéíó,

À íàï³âäèêèé ãåðìàíåöü ªâôðàòîâ³ ïèòèìå âîäè,

Àí³æ ó ñåðö³ ìî¿ì çàõèòàºòüñÿ îáðàç âëàäèêè.

Ìåë³áåé

Ëèõî ñóäèëîñÿ íàì: ìè éäåìî íà áåçâ³ääÿ Ë³á³éñüê³,

Äðóã³ ìàíäðóþòü äî ñêèô³â, à òðåò³ — íà áåðåã Îàêñè;

Íàâ³òü íà ï³âí³÷, çà ìîðå ³äóòü äî Áðèòàíñüêîãî êðàþ...

×è äîâåäåòüñÿ êîëè ïîâåðíóòèñÿ çíîâ äî â³ò÷èçíè,

Ùîáè ç ñë³çüìè íà î÷àõ, ïî ðóêàõ ñóìíîãî âèãíàííÿ

Ãëÿíóòü íà çåìëþ ñâîþ, íà òó ñòð³õó óáîãî¿ õàòè.

Æîâí³ð çàõîæèé ìî¿ ðîäþ÷³ âèñíàæèòü íèâè,

Âàðâàð òóò æàòèìå õë³á... Îò äî ÷îãî óñîáèöÿ ëþòà

Íàñ, ãðîìàäÿí, äîâåëà!.. ×è äëÿ òîãî õîäèâ ÿ çà ïîëåì,

×è çàäëÿ òîãî ÿ ãðóø³ ùåïèâ ³ âèêîõóâàâ ëîçè?..

Êîçè, ùàñëèâ³ êîëèñü, ãîä³ ïëàêàòèñü, äàë³ ðóøàéìî!

Âæå íå ëåæàòè ìåí³ ïîì³æ ðÿñòîì ó òåìí³é ïå÷åð³,

566

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âæå íå äèâèòèñü íà âàñ, ïî äàëåê³é ðîçñèïàíèõ ñêåë³,

Ï³ñí³ óæå íå ñï³âàòè, ³ ïåâíî, ùî ñêîðî áåç ìåíå

Âàì äîâåäåòüñÿ ã³ðêèé âåðáîë³ç òà êîíþøèíó ñêóáòè.

Ò³ò³ð

Í³, òè íå ï³äåø í³êóäè ³ í³÷ ïåðåáóäåø çî ìíîþ;

Ëîæåì íàì áóäå òðàâà, à âå÷åðþ ìè ìàºì ðîçê³øíó:

Äîáðå îääàâëåíèé ñèð, ³ êàøòàíè, ³ ÿáëóêà ñï³ë³.

Ãëÿíü-áî: ãåí-ãåí íàä õàòàìè äèìîê óæå â’ºòüñÿ âå÷³ðí³é,

² â³ä ã³ðñüêèõ âåðõîâèí ïî äîëèíàõ ïîñëàëèñÿ ò³í³.

×ÅÒÂÅÐÒÀ ÅÊËÎÃÀ

Ìóçè Ñ³ö³ë³¿! Íèí³ ïî÷íåì ïîâàæííøî¿ ï³ñí³;

Êóù òàìàðèñêó, ãà¿ òà ä³áðîâè íå âñ³ì äî âïîäîáè:

Âæå ÿê ñï³âàòü ïðî ë³ñè, õàé òîé ñï³â áóäå êîíñóëà ã³äíèé.

×àñ íàä³õîäèòü îñòàíí³é ïî äàâí³õ ïðîðîöòâàõ êóìåéñüêèõ;

Íèçêà ùàñëèâèõ â³ê³â íà çåìë³ ïî÷èíàºòüñÿ çíîâó.

Çíîâó âåðòàºòüñÿ Ä³âà, âåðòàºòüñÿ öàðñòâî Ñàòóðíà:

Ïàðîñòü íîâ³òíþ áîã³â íàì ³ç ÿñíîãî ïîñëàíî íåáà.

Òè ëèøå, ÷èñòà Ä³àíî, çëåë³é íàì äèòèíó òó äèâíó:

Ç íåþ çàë³çíà äîáà ïåðåõîäèòü, ñïàäàº â íåïàì’ÿòü,

Â³ê íàñòàº çîëîòèé! Íåïîðî÷íà, òâ³é Ôåá óæå ç íàìè!

Â êîíñóëóâàííÿ òâîº, Ïîëë³îíå, öå ñòàíåòüñÿ ÷óäî,

Ì³ñÿö³ äèâí³, ùàñëèâ³ ë³òà ðîçïî÷íóòüñÿ â³ä òåáå:

Ùåçíóòü îñòàíí³ ñë³äè äèêèõ ÷âàð³â ³ áðàòíüî¿ êðîâ³,

Â³ä íåíàñòàííèõ òðèâîã çåìëÿ â³äïî÷èíå ñòðàæäåííà.

Õëîï÷èêó ëþáèé! Íàä³éäóòü ÷àñè, ³ ïîáà÷èø òè íåáî,

Ñâ³òëèõ ãåðî¿â ïîáà÷èø ³ ñàì çàñ³ÿºø â ¿õ êîë³,

Ïðàâëÿ÷è ñâ³òîì óñ³ì, âòèõîìèðåíèì çáðîºþ áàòüêà.

Çðàçó æ ðîäþ÷à çåìëÿ ïðèíåñå òîá³ ïåðø³ äàðóíêè:

Ëàäàí ïîçåìíèé òà êðó÷åíèé ïëþù çðîñòèòü áåç íàñ³ííÿ,

Ëîòîñîì âñÿ ïðîöâ³òå, çàñì³ºòüñÿ âåñåëèì àêàíòîì.

Êîçè ñàì³ ïîíåñóòü ìîëîêî ç ïîëîíèíè äîäîìó;

Ñìèðíà õóäîáà áåç ñòðàõó íà ëåâà ãëÿä³òèìå â ïîë³.

Êâ³òè ëàñêàâ³, ðÿñí³ ïîðîñòóòü êðàé òâîº¿ êîëèñêè.

Çãèíå ³ âîðîã òâ³é – çì³é, ³ âñå ç³ëëÿ îòðóòíå çàãèíå,

I àññ³ð³éñüêèé àìîì í³áè êèëèìîì çåìëþ óêðèº.

Âèðîñòåø òè ³ ïî÷íåø ä³çíàâàòèñü ïðî ñëàâó ãåðî¿â,

Áàòüêîâó ñëàâó ï³çíàºø ³ ìóæíîñò³ ì³öü íåïîõèòíó, –

Êîëîñîì áóéíî-âàæêèì çàãîâîðÿòü ëàíè íåîñÿæí³,

567

Публій Вергілій Марон

Òåðíà êîëþ÷îãî êóù ç÷åðâîí³º â³ä ãðîí âèíîãðàäíèõ,

Ëèñòÿ ñóâîðèõ äóá³â çîëîòèñòèì îðîñèòüñÿ ìåäîì.

Äåùî ëèøèòüñÿ, ïðîòå, ³ç äàâí³øí³õ ãð³õ³â òà íåùàñòÿ,

Âèïëèâóòü â ìîðå ÷îâíè, ³ ì³ñòî îòî÷èòüñÿ ìóðîì;

Ðàëî ïî ëîíó çåìë³ áîðîçíîþ ãëèáîêîþ ïðîéäå.

Ç’ÿâèòüñÿ Ò³ô³ñ íîâèé, ³ þíàöòâî äîá³ðíå, â³äâàæíå

Ñëàâíó çáóäóº Àðãó ³ â êðèâàâ³ ïîõîäè ïîëèíå.

Ç â³éñüêîì õîðîáðèì Àõ³ëë ïðîòè íóâî¿ âèðóøèòü Òðî¿.

Ìóæåì òè ñòàíåø ³ â³êó äîçð³ëîãî ä³éäåø. ×è áà÷èø:

Â ìîð³ íå âèäíî â³òðèë, êîðàáë³ ñîñíîâ³ íå âîçÿòü

Êðàìó ïî õâèëÿõ ìîðñüêèõ; âñå, ùî òðåáà, çåìëÿ äàº ëþäÿì,

Îðàíêè á³ëüøå íåìà, í³ íîæà äëÿ êóù³â âèíîãðàäíèõ;

Ñêèíóâ âîëîâ³ ÿðìî ç òåðïåëèâî¿ øè¿ ïëóãàòàð.

Âîâíè íå êðàñÿòü óæå ó ôàðáè, ïîðîáëåí³ øòó÷íî:

Íèí³ â³âöÿ íà ïàñîâèù³ õîäèòü â îäåæ³ ÷åðâëåí³é,

Êîëüîðîì ÿñíèì øàôðàíó òà ïóðïóðîì ì³íèòüñÿ òåìíèì;

Íèí³ ïðèðîäíèé ñàíäèêñ îäÿãàº ÿãíÿò íåäîðîñëèõ.

Äèâí³, íàäõîäüòå, â³êè! Äî ñâî¿õ âåðåòåí íàõèëèâøèñü,

Ïðèñóä ñïîâíÿþ÷è Äîë³, òàê âèïðÿëè ïàðêè íåõèáí³.

×àñ âæå îáíÿòè òîá³ ðóêàìè äèòÿ÷èìè âëàäó,

Âèáðàíöþ ìèëèé áîã³â, Þï³òåðà ñëàâíèé íàùàäêó!

Ãëÿíü, ÿê íà ðàäîñò³ âñåñâ³ò äðèæèòü, ÿê ðàä³ñòü ïðîéìàº

Ìîðå, ³ ïðîñò³ð çåìë³, ³ áåçîäíþ ãëèáîêîãî íåáà;

Ãëÿíü, ÿê ïîäâèãëîñü óñå íàçóñòð³÷ ìàéáóòíüîìó â³êó.

Î, êîëè á ìàâ ÿ íà ñâ³ò³ ïðîæèòü ³, ÿê ïàí ñâîãî õèñòó,

Ñï³âîì ïðîñëàâèòü ãó÷íèì òâî¿ â÷èíêè äëÿ ï³çí³õ íàùàäê³â!

Í³, ïðîòè ìåíå íå âñòîÿâ òîä³ á í³ Îðôåé-³ñìàð³ºöü,

Àí³ äîñâ³ä÷åíèé Ë³í, õî÷ îáîì ¿ì áîãè ïîìàãàëè –

Êàëë³îïåÿ Îðôåþ, à Ë³íîâ³ – Ôåá ãàðíîëèöèé.

Íàâ³òü ³ Ïàí, êîëè ñòàâ áè çî ìíîþ äî ñóäó àðêàäö³â,

Íàâ³òü ³ Ïàí-÷àð³âíèê ïðèçíàâ áè ìîþ ïåðåìîãó!

Õëîï÷èêó ëþáèé, íàâ÷èñÿ æ â³òàòè, âñì³õàþ÷èñü, ìàò³ð;

Áîëþ ³ ïðèêðèõ ñòðàæäàíü äîâåëîñü ¿é íàòåðï³òèñü äîñèòü.

Õëîï÷èêó ëþáèé, íàâ÷èñÿ! Êîãî-áî íå ïåñòèëà ìàòè,

Òîé íå çàçíàâ í³ ïîâàãè áîã³â, í³ êîõàííÿ áîãèí³.

568

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

ÃÅÎÐÃ²ÊÈ

Íà êîñòÿõ (I, â. 483—497)

Â ò³ â³êîïîìí³ äí³ âñå â³ùóâàëî íàì

Êðèâàâ³ çãðà¿ á³ä. Íåëàã³äíèì áîãàì,

Î, ÿê äàðåìíî ìè îô³ðàìè ãîäèëè:

Â óòðîá³ íàøèõ æåðòâ ëèøå çëîâ³ñí³ æèëè

Çíàõîäèëè æåðö³; êðîâ áèëà â äæåðåëáõ,

I í³÷ ðîçíîñèëà ïî âèìåðëèõ ì³ñòàõ

Ïîãðîçëèâå âèòòÿ ãîëîäíî¿ âîâ÷èö³.

Ñåðåä ÿñíîãî äíÿ ñïàäàëè áëèñêàâèö³

É êîìåòè â òåìðÿâèõ ïàëàëè íåáåñàõ.

Â ëèõ³é óñîáèö³, â ïîãèáåëüíèõ áîÿõ

Çíîâ çóñòð³÷àëèñÿ áðàòåðñüê³ ëåã³îíè,

I âäðóãå ðèìñüêà êðîâ òî÷èëàñÿ ÷åðâîíà

Ï³ä ìóðàìè Ô³ë³ïï, íà ÿðèé öâ³ò äîëèí.

Êîëèñü íàñòàíå ÷àñ, ³ ìèðíèé ñåëÿíèí,

Â ò³ì êðà¿ ³äó÷è îáëîãîì-íîâèíîþ,

Â³äíàéäå ìå÷ ³ ñïèñ, ïîòî÷åíèé ³ðæîþ,

I á³ëèì ëåìåøåì ó ÷îðí³é áîðîçí³

Íàòðàïèòü íà øîëîì ³ ñòð³ëè ì³äÿí³,

I ñòàíå, âðàæåíèé ðîçá³æíèìè ÷óòòÿìè,

Íà ïîë³ ò³ì ñòðàøí³ì, íàä á³ëèìè êîñòÿìè.

Ïîõâàëà ²òàë³¿ (II, â. 136–176)

Òàê... Í³ Ì³ä³éñüêà çåìëÿ, ãîðîâèìè ë³ñàìè áàãàòà,

Àí³ óñëàâëåíèé Ãàíã, í³ Ãåðìà ïîò³ê çëîòîíîñíèé

Íå äîð³âíÿþòü ²òàë³¿ – í³ Áàêòð³àíà, í³ ²íäè,

Í³ óçáåðåææÿ Ïàíõå¿, ñìîëîþ ïàõó÷îþ ñëàâíå...

Òóò íå âïðÿãàëè äî ïëóãà áèê³â ç ïîëóì’ÿíèì äèõàííÿì,

Íå çàñ³âàëè ëàí³â äèâîãëÿäíèì äðàêîíîâèì çóáîì;

Ïîëå íå ¿æèëîñü òóò âîÿöòâîì, ó ðàòèùà çáðîéíèì, –

Áóéíîêîëîñ³ ïøåíèö³, ìàñ³éñüê³ çàòå âèíîãðàäè,

Ëóêè, îëèâí³ ãà¿ ñïîêîíâ³êó òóò ò³øèëè îêî;

Êîí³ ãàðÿ÷³ çàòå íà ïîëÿõ áîéîâèõ âèãðàâàëè.

Çâ³äñè, Êë³òóìíå, òâî¿ á³ëîðóíí³ îòàðè; îìèò³

Â âîäàõ ñâÿùåííèõ òâî¿õ, áèêè äëÿ æåðòîâíèêà á³ë³

Çâ³äñè ðóøàëè íà Ðèì ³ â ïîõîäàõ ³øëè òð³óìôàëüíèõ.

Òóò ïîâíîñèëà âåñíà çà ïðèçíà÷åí³ ìåæ³ ñÿãàëà;

Äâ³÷³ õóäîáà ïë³äíá ³ äâ³÷³ òóò äåðåâî ðîäèòü.

Àëå í³ õèæîãî òèãðà, í³ äèêîãî ëåâà íåìàº,

569

Публій Вергілій Марон

Í³ àêîí³òó, ùî ñìåðòþ ãðîçèòü çáèðà÷àì ëåãêîâàæíèì.

Ãàäà òàêîãî íåìà, ÿê ïî ³íøèõ êðà¿íàõ, ³ çì³¿

Òóò íå ïëàçóþòü òàê õóòêî, ó ê³ëüöÿ ñòðàøí³ áåðó÷èñÿ.

À ïðèãàäàéìî ì³ñòà ³ âñ³ âåëè÷àâ³ ñïîðóäè,

Çàìêè íà óðâèùàõ ã³ð, ìóðîâàí³ õèòðî, çãàäàéìî

Ð³êè â äîëèíàõ, ùî ìóðè ñòàðèííèõ îñåëü îáïëèâàþòü.

Ìîðå äîäàéìî íà ñõîä³ ³ äîë³øíº, çàõ³äíå ìîðå,

I ïîâíîâîä³ îçåðà – òåáå, ùîíàéá³ëüøå, Ëàð³éñüêå,

I, ãîì³íëèâå, òåáå, ïðèáîÿìè çíàíå Áåíàêñüêå,

Ñëàâíèé çãàäàéìî Ëóêð³í, ³ ãðåáëþ íà ñìóç³ ï³ùàí³é,

Äå ç òàêèì øóìîì ³ ïëåñêîì ëþòóþòü ðîçáóðõàí³ âîäè,

Þë³¿â ïîðò ³ çàãàòè, ùî ìîðå â³äãîíÿòü ³ ðàçîì

Àæ äî Àâåðíñüêîãî ïëåñà Ò³ððåíñüêèé áóðóí ïðîïóñêàþòü,

Íàäðà, ³çäàâíà ñëàâåòí³ ðóäîþ ÷åðâîíî¿ ì³ä³,

Çîëîòîíîñíèìè æèëàìè òà ñð³áëÿíèìè ð³÷êàìè.

Êðàé, äå ìàðñ³ºöü çìàãàâñü âîéîâíè÷èé, ³ ìîëîäü ñàáåéñüêà,

I òåðïåëèâ³ â á³ä³ ë³ãóð³éö³, ³ âîëüñüê ñïèñîíîñíèé,

Ìàð³¿â ïëåì’ÿ õîðîáðå, íàðîä âåëè÷àâèõ Êàì³ëë³â,

Ãð³çí³ â áîÿõ Ñö³ï³îíè ³ òè, íàø Öåçàðþ õâàëüíèé,

Ùî ïåðåìîæöåì ùàñëèâèì ç íàéäàëüøèõ çåìåëü àç³àòñüêèõ

²íä³¿ ïåùåíèé ëþä äî ðèìñüêèõ òâåðäèíü íàâåðòàºø.

Ìàòè õë³á³â çîëîòèõ, â³òàé æå, Ñàòóðíîâà çåìëå,

Ìàòè âåëèêèõ ëþäåé!.. Äëÿ òâîãî äîáðà ÿ ï³äíîøó

Äàâí³ áàãàòñòâà òâî¿, äæåðåëá âèêðèâàþ çàáóò³,

I ïî ì³ñòàõ ³òàë³éñüêèõ äçâîíþ Ãåñ³îäîâèì â³ðøåì.

Æèòòÿ õë³áîðîá³â (II, â. 458–542)

Íàéùàñëèâ³øå áóëî á, êîëè á ùàñòÿ ñâîãî ïèëüíóâàëè,

Ïðîñòå æèòòÿ õë³áîðîá³â! Îïîäàëü áî¿â òà íåçãîäè,

Ãîéí³ ãðóíòà ïîñòà÷àþòü ñàì³ ¿ì ïîæèâó ñîëîäêó.

Õî÷ ó ïàëàòàõ âèñîêèõ ç âàæêèìè ïîðòàëàìè âðàíö³

Íå íàïëèâàº íà íèõ ïðèâ³òàëüíèê³â õâèëÿ êèïó÷à,

Íå ïðèâåðòàþòü î÷åé ÷åðåïàõîþ áèò³ îäâ³ðêè,

Çîëîòîì òêàí³ óáðàííÿ òà áðîíçîâ³ âàçè êîð³íôñüê³;

Õî÷ ³ á³ë³º øîðñòêà, áàãðåöåì ô³í³ê³éñüêèì íåòêíóòà,

Òîãà íà íèõ ñòàðîñâ³òñüêà, ³ ïðîñòèì ºëåºì ìàñòÿòüñÿ, –

Ìàþòü çàòå âîíè ñïîê³é, áåçïå÷í³ñòü, íåðóøåíó ùèð³ñòü,

Âñÿêèõ äàðóíê³â çåìë³ ïîäîñòàòêîì, à âò³õó äàþòü ¿ì

Ãðîø³, ïðîòî÷í³ ñòàâè, ïðîõîëîäà ì³æã³ð’¿â Òåìï³éñüêèõ,

Ìóêàííÿ äàëüíº êîð³â òà äð³ìîòà â ãàþ ï³ä êóùàìè.

Âèïàñè â íèõ ñîêîâèò³, ãà¿ äè÷èíîþ áàãàò³,

I ïðàöüîâèòà, äî âáîãèõ ïîòðåá ïðèçâè÷àºíà ìîëîäü;

Ñâÿòà âåñåë³, øàíîâàíà ñòàð³ñòü. Çë³òàþ÷è â íåáî,

Ñë³ä íàéîñòàíí³øèé ñâ³é ïîì³æ íèìè ïîêèíóëà Ïðàâäà.

570

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì