Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія
Подождите немного. Документ загружается.
Âñå, ùî æèâå íà çåìë³, ó ñí³ ñïî÷èâàëî ãëèáîê³ì,
Ñåðöå çâ³ëüíÿëîñü â³ä äåííèõ òóðáîò ³ òðóäè çàáóâàëî.
Àëå íà÷àëüíèêè òåâêð³â ³ âèáðàíà ìîëîäü òðîÿíñüêà
Ïðî íàéâàæëèâ³ø³ ñïðàâè äåðæàâí³ ùå ðàäèëè ðàäó,
Ùî ¿ì ðîáèòè, ³ õòî äî Åíåÿ ïîñëîì ³ç íèõ áóäå.
Ñïåðøèñü íà äîâã³ ñïèñè, ñòîÿëè âîíè ³ç ùèòàìè
Ïîñåðåä òàáîðó. Ðàïòîì ïðèéøëè ñþäè ͳñ ç Åâð³àëîì,
Ïðîñÿòü ìåðù³é äîïóñòèòü ¿õ, áî ñïðàâà â íèõ äóæå âàæëèâà
É âàðòà óâàãè. Ïåðøèé ²óë ¿õ, áåíòåæíèõ, ïðèéìàº
² ðîçïîâ³ñòè óñå â³í íàêàçóº ͳñîâ³. Ìîâèâ
Òàê ñèí óðòàêà: “Åíåºâ³ äðóç³, ïðèéì³òü íàñ çè÷ëèâî
² íå ñóä³òü âè ïî íàøîìó â³êó ö³º¿ ðîçìîâè.
Ïîçàìîâêàëè ðóòóëè, âèíî-áî ³ ñîí ¿õ çìîðèëè.
Íàì ïîùàñòèëî ïðèäàòíå äëÿ çàñ³äêè âãëåä³òè ì³ñöå
Íà ðîçäîð³ææ³, ùî á³ëÿ âîð³ò, íåäàëåêî â³ä ìîðÿ.
Âñ³ òàì ïîãàñëè âîãí³, ëèøå äèì ï³äí³ìàºòüñÿ ÷îðíèé
Àæ äî ç³ðîê. ßê äîçâîëèòå íàì ñâîãî ñïðîáóâàòü ùàñòÿ,
ϳäåì Åíåÿ øóêàòè ³ ìóðè ì³öí³ Ïàëëàíòåÿ.
Ñêîðî ïîáà÷èòå âè, ÿê ³ç çäîáè÷÷þ â³í ï³ñëÿ ñ³÷³
Ïðèéäå ñþäè. À ìè íå çàáëóäèì â äîðîç³, áî ç òåìíèõ
Äîë³â, ùî â íèõ ïîëþâàëè, áóâàëî, ìè áà÷èëè êðàéí³
Ìóðè ì³ñüê³ ³ âñ³º¿ ð³êè òå÷³þ óï³çíàëè”.
Ìîâèâ òóò ñëîâî Àëåò, ë³òàìè ïîâàæíèé ³ ìóäðèé:
“гäí³ áîãîâå, ùî ìàºòå Òðîþ ó âàø³é îï³ö³!
ͳ, âè íå õî÷åòå òåâêð³â óùåíò ðîçãðîìèòè, ÿêùî âè
Äóõ ï³äáàäüîðèëè òàê þíàêàì öèì ³ ñåðöå â³äâàæíå”.
250
Òàê ïðîìîâëÿþ÷è, â³í îá³éìàâ ¿õ îáîõ ³ ñòèñêàâ ¿ì
Ðóêè, óñòà ³ îáëè÷÷ÿ îáîì óìèâàâ ¿ì ñëüîçàìè.
“óäíó â³äïëàòó ÿêó âàì, ìóæ³, ÿ ïðèäóìàòè ìîæó
ßê íàãîðîäó çà ä³ëî òå ñëàâíå? Íàéêðàùå, íàéïåðøå
Âàñ íàãîðîäÿòü áîãè é âàøà ñîâ³ñòü; à ðåøòó íåãàéíî
Áëàãî÷åñòèâèé Åíåé âàì â³ääàñòü; íå çàáóäå í³êîëè
² ìîëîäåíüêèé Àñêàí³é òèõ âàøèõ çàñëóã âåëè÷åçíèõ”.
“Ïåâíî, ó ìåíå îäíà ëèø íàä³ÿ ðÿòóíêó,– Àñêàí³é
Ìîâèòü, – ïîâåðíåííÿ áàòüêà. ²ìåííÿì ïåíàò³â âåëèêèõ
² Àññàðàêîâèõ ëàð³â, ñâÿòèíåþ ñèâî¿ Âåñòè,
ͳñå, áëàãàþ òåáå – âñå ùàñòÿ ìîº, âñþ íàä³þ
 âàø³ì ÿ ëîí³ ñêëàäàþ: âåðí³òü ìåí³ ð³äíîãî áàòüêà,
Õàé ëèø ïîáà÷ó éîãî; ïðè íüîìó âåñü ñìóòîê ìèíåòüñÿ.
Êåëèõè äâà äàþ ç ÷èñòîãî ñð³áëà, ð³çüáîþ óêðèò³;
Áàòüêî ¿õ âçÿâ ÿê òðîôåé, â ñëàâí³é áèòâ³ çäîáóâøè Àð³ñáó.
Äâîº òðèí³æê³â äàþ, òà ³ùå äâà âåëèêèõ òàëàíòè
Çîëîòà, é æáàí ñòàðîäàâí³é, äàðóíîê ijäîíè ç ѳäîíó:
À ÿê çäîáóòè ²òàë³þ íàì ïîùàñòèòü, ¿¿ áåðëîì
Çàâîëîä³òè çâèòÿæíî ³ æåðåáîì çäîáè÷ ä³ëèòè, –
671
Публій Вергілій Марон
Áà÷èâ òè, ͳñå, êîíÿ, ùî Òóðí íà í³ì ¿õàâ, ³ çáðîþ
Áà÷èâ íà í³ì çîëîòó? ² êîíÿ òîãî, é ùèò, ³ ÷åðâîí³
Ãðåáí³ äëÿ òåáå ç-ï³ä æåðåáà âèéìó ÿ, ͳñå, áî íèí³
Öå âñå òâîÿ íàãîðîäà. Êð³ì òîãî, äàñòü áàòüêî äâàíàäöÿòü
Íàéäîá³ðí³øèõ æ³íîê ³ ìóæ÷èí ³ç ¿õ çáðîºþ ðàçîì.
Äàñòü ³ùå ïîëÿ òîé ëàí, ùî öàð íèì Ëàòèí âîëî䳺.
Òè æ, þíà÷å øàíîâíèé, – â³ê-áî ì³é áëèæ÷èé äî òâîãî, –
Ç ùèðîãî ñåðöÿ ïðèéìàþ çà äðóãà òåáå é ïðèãîðòàþ,
ßê ïîáðàòèìà; ó âñÿêèõ ïðèãîäàõ áåç òåáå íå áóäó
Æîäíî¿ ñëàâè øóêàòè äëÿ ñåáå â ìî¿õ ïî÷èíàííÿõ.
×è ïðàâóâàòèìó â ìèð³, ÷è â³éíè âåñòèìó, íàéá³ëüøå
Áóäå äîâ³ð’ÿ ä³ëàì ³ ñëîâàì òâî¿ì â ìåíå”. Íà âñå öå
Òàê Åâð³àë â³äïîâ³â: “Ïî öüîìó â³äâàæíîìó ä³ë³
Æîäåí äåíü ã³ðøèì ìåíå íå ïîêàæå. Êîëè á ëèøå ùàñòÿ,
À íå íåäîëÿ ìåí³ ïðèêëþ÷èëàñü. Òà ïîíàä äàðè âñ³
ß çà îäíå ïðîøó: º â ìåíå ç äðåâíüîãî ðîäó Ïð³àìà
Ìàòè ñòàðà; ¿¿ ñòðèìàòè, á³äíó, éòè ðàçîì ç³ ìíîþ
Àí³ ³ë³éñüêà çåìëÿ íå ìîãëà, àí³ ìóðè Àöåñòà.
Íå ïîïðîùàâøèñü, ¿¿ ÿ ëèøàþ, âîíà æ íåáåçïåêè
Öå¿ íå çíàº. ͳ÷ ³ ïðàâèöÿ òâîÿ – ìåí³ ñâ³äêè:
Âèòðèìàòü íåíü÷èíèõ ñë³ç ÿ á íå ì³ã. Òà òåáå ÿ áëàãàþ:
 ãîð³ áåçðàäíó ïîò³ø, ïîìîæè ¿é ñàìîòí³é íà ñâ³ò³.
Äàé ìåí³ ïåâíó íàä³þ íà òåáå; íà âñÿêó ïðèãîäó
ß ñì³ëèâ³øå ï³äó”. Òàêà ìîâà ñåðöÿ ó äàðäàíö³â
Çðóøèëà, ðèíóëè ñëüîçè. Íàéäóæ÷å âðàçèâ ²óëà
É ñåðöå éîãî çâîðóøèâ ëþáîâ³ ñèí³âñüêî¿ îáðàç.
³í òîä³ ìîâèòü:
“Ùî ëèøå ã³äíå ïî÷èíó òâîãî, – íà òå ñïîä³âàéñÿ.
Ìàò³ð’þ áóäå äëÿ ìåíå âîíà, ëèø ³ìåííÿ Êðåóçè
¯é áðàêóâàòèìå. Ñïðàâä³, çà ñèíà òàêîãî âåëèêà
Äÿêà ¿é áóäå. Òà ùî íå áóëî á, ÿ êëÿíóñÿ ö³ºþ
300
Îñü ãîëîâîþ, ÿêîþ çâèê áàòüêî êëÿñòèñÿ, – óñå òå,
Ùî îá³öÿþ òîá³, ïðè ùàñëèâ³ì ïîâåðíåíí³ áóäå
Ìàòåð³ é ðîäó òâîºìó”. Ñêàçàâ öå é ñëüîçàìè çàëèâñÿ;
Ðàçîì ³ç öèì â³í çä³éìຠç ïëå÷à ïîçîëî÷åíèé ìå÷ ñâ³é,
Ùî ˳êàîí Êíîñ³éñüêèé çðîáèâ ïî-ìèñòåöüêè íàïðî÷óä
² äîðîáèâ â³äïîâ³äí³ ³ç êîñò³ ñëîíîâî¿ ï³õâè.
ͳñîâ³ øêóðó Ìíåñòåé äàâ, ³ç ëåâà ãðèâàñòîãî çíÿòó;
³ðíèé Àëåò ç íèì øîëîìîì çì³íÿâñÿ. Îçáðîºííÿ âçÿâøè,
Ðàçîì âèõîäÿòü âîíè, à âîæä³ ¿õ ãóðòîì ïðîâîäæàþòü,
Ñòàðø³ é ìîëîäø³, ï³ä áðàìó ñàìó òà áàæàþòü ¿ì ùàñòÿ:
Âèðóøèâ ç íèìè ïðåêðàñíèé ²óë, â³í ðîçâàæí³ñòþ ìóæà
É ðîçóìîì â³ê ïåðåâèùóº ñâ³é. Áàãàòî äîðó÷åíü
Áàòüêîâ³ â³í ïåðåäàâ, àëå âñ³ ö³ äîðó÷åííÿ â³òåð
 ïîë³ ðîçâ³ÿâ, ïîãíàâ ïîï³ä õìàðè ¿õ, çâ³âøè í³íàùî.
672
Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì
Âèéøîâøè, ð³â ïåðåë³çëè ³ â òåì³í³ íî÷³ ïðÿìóþòü
Ïðîñòî ó òàá³ð âîðîæèé, äå ìàëî â³ä ðóê ¿õ çàãèíóòü
Äóæå áàãàòî. Áà÷àòü ò³ëà, ùî â òðàâ³ íàñòåëèëè
Ñîí ³ âèíî; êîë³ñíèö³ íà áåðåç³ äèøëàìè âãîðó,
Âî¿íè, óïðÿæ êîëåñà ³ çáðîÿ, é âèíî – âñå óñóì³ø.
Ïåðøèé çâåðíóâñü óðòàê³ä äî òîâàðèøà ç öèìè ñëîâàìè:
“Òóò, Åâð³àëå, ðóêàì º ðîáîòà; ñàìà íàñ íàãîäà
Êëè÷å, áî ïóòü ñàìå òóò. Òè ââàæàé, ùîá ðóêà ÷èÿ ççàäó
Íå ï³äíÿëàñÿ íà íàñ, áåðåæèñü ³ ââàæàé íà âñ³ áîêè,
Ïðîñò³ð îäêðèþ ÿ òóò ³ äàì òîá³ ñòåæêó øèðîêó”.
Ìîâèâ öå ñëîâî, é çàìîâê, ³ êèíóâñü ç ìå÷åì íà Ðàìíåòà
Íà ãîðäîâèòîãî, ùî íåäàëå÷êî íà êóï³ âèñîê³é,
Íà êèëèìàõ ïðîñòÿãíóâøèñü, õðîï³â íà ïîâí³¿ ãðóäè.
Ñàì â³í áóâ öàð ³ â³ùóí, ³ Òóðíó-öàðåâ³ áóâ ìèëèé;
Òà â³ùóâàííÿì çàãèíó â³ä ñåáå íå ì³ã â³äâåðíóòè.
Òðüîõ óáèâ ñëóã á³ëÿ íüîãî, ÿê³ íåîáà÷íî ëåæàëè
Ïðÿìî íà çáðî¿; óáèâ çáðîºíîñöÿ ó Ðåìà; ï³ä ê³íüìè
Âáèâ â³çíèêà, ìå÷åì â³äðóáàâøè çâèñàþ÷ó øèþ,
Ïîò³ì òàêîæ ³ ñàìîìó ãîñïîäàðþ ãîëîâó çíÿâ â³í,
Êèíóâøè òóëóá, ùî êðîâ’þ ùå ñõîäèâ. Çåìëÿ ³ ïîñòåëÿ
Òåïëîþ êðîâ’þ ñïëèâàëè. Âáèâ ³ Ëàì³ðà, ³ Ëàìà,
² ìîëîäîãî Ñåððàíà, ùî íî÷³ ö³º¿ íàéäóæ÷å
Áàâèâñÿ é áîæîãî äàðó õèëüíóâ çàáàãàòî, íå âñòîÿâ,
Êðàñåí îáëè÷÷ÿì, ³ ç í³ã ïîâàëèâñÿ. Ùàñëèâèé â³í áóâ áè,
ßêáè íà âñþ í³÷ ãóëÿííÿ ïðîäîâæèâ, äî ñàìîãî ðàíêó.
Òàê, íà÷å ëåâ çãîëîäí³ëèé, ùî â ïîâí³é â³â÷àðí³ áóøóº,
Ãîëîä â³ä÷óâøè ñêàæåíèé, – õàïຠé âèíîñèòü îâå÷êó
ͳæíó, ç ñòðàõó îí³ì³ëó, ³ ãðຠêðèâàâà ïàùåêà.
Àëå íå ìåíøà é ð³çíÿ Åâð³àëîâà; â³í òàê æå ñàìî
 ãí³â³ øà볺, áàãàòî êëàäå áåç³ìåííîãî ëþäó,
Ôàäà, Ãåðáåòà, ³ Ðåòà, é Àáàðà ³ç íèìè âáèâàº.
Ñîííèõ óñ³õ, ò³ëüêè Ðåò ïîì³æ íèìè íå ñïàâ ³ âñå áà÷èâ,
Òà â ïåðåëÿêó ñòðàøí³ì çà êðàòåðó âåëèêó ñõîâàâñÿ.
Òîé, ï³ä³éøîâøè âïðèòóë, óñàäèâ éîìó ãëèáîêî â ãðóäè
Ìå÷, êîëè âñòàòè õîò³â â³í, ³ ç ðàíè ñìåðòåëüíî¿ âèòÿã.
Äóøó ïóðïóðíó âìèðàþ÷èé âèïëþâàâ ðàçîì ³ç êðîâ’þ,
350
É çì³øàíå ç íåþ âèíî ïîâåðíóâ. À öåé íàïèðàº
Ïîòàé øàëåíî. Óæå äîáèðàâñü äî çàãîíó Ìåññàïà,
Äå äîãîðàëî áàãàòòÿ, ³ áà÷èâ, ùî ñïóòàí³ êîí³,
ßê ³ íàëåæèòü, ùèïàëè òðàâó, êîëè ͳñ êîðîòåíüêî
Ìîâèòü äî íüîãî, çáàãíóâøè, ùî íàäòî â ð³çí³ ðîçøàë³â â³í.
“Ñòðèìàéìîñü, – êàæå, – áî ðàíîê íàáëèçèâñü, äëÿ íàñ íåïðèõèëüíèé.
Äîñèòü âæå ïîìñòè, òîæ â³ëüíà äîðîãà êð³çü â³éñüêî âîðîæå”.
Òà äîâåëîñü ¿ì áàãàòî çíàä³á’ÿ ìóæ³â öèõ ëèøèòè,
Ç ÷èñòîãî ñð³áëà – ³ çáðîþ, ³ ÷àø³, ³ êèëèìè ãàðí³.
673
Публій Вергілій Марон
Âçÿâ ëèø ñîá³ Åâð³àë ó Ðàìíåòà íàãðóäíèêè é ïîÿñ,
Çîëîòîì êóòèé, ùî äàâ ó äàðóíîê êîëèñü ò³áóðòèíöþ
Ðåìóëó Öåäèê, áàãà÷, ùîá çâ’ÿçàòü ïîáðàòèìñòâîì çàî÷íèì.
Òîé, óìèðàþ÷è, âíóêîâ³ â ñïàäùèíó äàð öåé ïîêèíóâ, –
 áèòâ³ éîãî, ï³ñëÿ ñìåðò³ îíóêà, ðóòóëè ïðèäáàëè.
Çíÿâ éîãî é ìàðíî íà ïëå÷³ ñâî¿ îäÿãíóâ â³í ìîãóòí³.
Ùå é Ìåññàï³â ³ç ãðåáíåì øîëîì, ùî áóâ ñàìå íà íüîãî,
³í íàêëàäàº. ² âèéøëè çà òàá³ð, ó ì³ñöå áåçïå÷íå.
Ñàìå â òîé ÷àñ, êîëè ³íøå âñå â³éñüêî ñòîÿëî ó ïîë³,
Âåðøíèêè ç ì³ñòà Ëàòèíà îçáðîºí³, ðàçîì òðè ñîòí³,
¯õàëè, âêðèò³ ùèòàìè, äî Òóðíà-öàðÿ ïîñï³øàëè
³ñò³ éîìó ïåðåäàòè. Âîëüöåíò áóâ íà÷àëüíèê íàä íèìè.
Áëèçüêî áóëî âæå äî òàáîðó ¿ì, ï³ä’¿çäèëè ï³ä ìóðè,
Çäàëåêó áà÷èëè, ÿê ò³ íàë³âî, íà ñòåæêó çâåðòàþòü.
Âðàç Åâð³àëà – ÿêèé íåîáà÷íèé! – øîëîì éîãî çðàäèâ,
Áëèñíóâøè ïðîìåíåì â â³÷³ ÿñíèì ó ï³âòåìðÿâ³ íî÷³.
Áà÷èëè öå íå äàðìà âîíè. Êðèêíóâ Âîëüöåíò ³ç çàãîíó:
“Ñò³éòå, ìóæ³! Õòî âè é çâ³äêè âè òóò? ² ÷îìó âè ïðè çáðî¿?
Ïóòü âàì êóäè?” Òà âîíè íå îçâàëèñü íà öå, ëèøå äàë³
 ë³ñ ïîäàëèñÿ ìåðù³é ³ äîâ³ðèëèñü òåìðÿâ³ íî÷³.
Êèíóëèñü âåðøíèêè íà ïåðåõðåñòÿ çíàéîì³, é äîðîãè
¯ì âàðòîâ³ çâ³äóñ³ëü çàñòóïèëè, à ë³ñ áóâ ãëèáîêèé,
Ç ÷îðíîãî äóáà, íà¿æåíèé òåðíÿì ³ ãóñòî çàðîñëèé
Âñþäè êîð÷àìè, ëèø ð³äêî áóëà äåñü âóçåíüêà ñòåæèíà,
Ñõîâàíà â ë³ñ³. Òåìíå ã³ëëÿ ³ âàæêà éîãî çäîáè÷
Ñòðèìàëè òàì Åâð³àëà, ³ íàïðÿì äîðîãè çãóáèâ â³í
²ç ïåðåëÿêó. À ͳñ óò³êàº. ² îò, íåðîçâàæíèé,
Âèðâàâñÿ ç ðóê âîðîã³â ³ç òèõ ï³ëü, ùî àëüáàíñüêèìè ñòàëè
Çâàòèñÿ çãîäîì â³ä ³ìåí³ Àëüáè, òîä³ æ òàì âèñîê³
Ñòàéí³ òðèìàâ öàð Ëàòèí. Êîëè çóïèíèâñÿ, íàðåøò³,
² îãëÿíóâñÿ äàðåìíî çà äðóãîì, ùî äåñü çàãóáèâñÿ,
“Ãåé, Åâð³àëå, ñåðäåøíèé,– ãóêຠâ³í,– äå òè çîñòàâñÿ?
ßê ïîâåðíóñÿ ÿ çíîâó, ³ ÿê ÿ çàïëóòàíó ñòåæêó
 ë³ñ³ çðàäëèâ³ì çíàéäó?” ² øóêàòè ïî÷àâ, ïîâåðíóâøèñü,
³í ïî ñâî¿õ æå ñë³äàõ ³ áëóêàòè â ãóùàâèí³ ë³ñó.
ʳíñüêèé â³í òóï³ò ïî÷óâ, ³ ãîì³í, ³ ãàñëà ïîãîí³.
² íåçàáàðîì ùå é êðèêè ïî÷óâ, ³ óçäð³â Åâð³àëà,
Âîðîã éîãî îòî÷èâ ³ óçÿâ ó ïîëîí, áî çáëóäèâ â³í
 ì³ñö³ íåïåâíîìó, â íàãë³ì ñóì’ÿòò³ í³÷íîìó, é äàðåìíî
³í íàìàãàâñü óâ³ëüíèòèñü. Ùî ä³ÿòè? Çáðî¿ ÿêî¿
É ñèëè ÿêî¿ äîäàòü, ùîá ç á³äè þíàêà âðÿòóâàòè?
400
×è íà âîðîæ³ ìå÷³ éîìó êèíóòèñü, ñìåðò³ ãîäèíó
Ñëàâíó ïðèñêîðèòü ³ â ðàíàõ çàãèíóòè ìóæíüî? ×èìäóæ â³í
Ðóêó íàïðóæóº é ñïèñ îáåðòຠâ ðóö³ ³, íà ì³ñÿöü
Ãëÿíóâøè âãîðó, òàêèìè ñëîâàìè áëàãàº: “Áîãèíå,
674
Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì
Äîíüêî Ëàòîíè, îêðàñî ç³ðîê ³ áîð³â îï³êóíêî!
Çãëÿíüñÿ é äàé ïîì³÷ ó íàø³é á³ä³. Êîëè æåðòâó çà ìåíå
Áàòüêî óðòàê ñêëàäàâ íà òâî¿õ â³âòàðÿõ, êîëè ñàì ÿ
Ç ëîâ³â ò³ ìíîæèâ äàðè ³ â òåáå ï³ä õðàìó ñêëåï³ííÿì
³øàâ àáî ïðèáèâàâ ¿õ òîá³ íà ñâÿùåíí³ì ôðîíòîí³, –
Äàé öþ âàòàãó ðîçáèòè, öèì ñïèñîì êåðóé ó ïîâ³òð³”.
Òàê ãîâîðèâ â³í; ³, âñ³ì íàïðóæèâøèñü ò³ëîì, çàë³çî
Êèíóâ. Ñïèñ â ëåò³ ñâîºìó òüìó íî÷³ ïðîøèâ, ³ ââ³ãíàâñÿ
Ççàäó Ñóëüìîíó â õðåáåò (â³í íàâïðîòè ñòîÿâ, îáåðíóâøèñü),
² íàäëîìèâñÿ â³äðàçó, é óñå ïåðåäñåðäÿ ïðîøèëî
Çëàìàíå äåðåâî. ³í, ïîêîòèâøèñü, ç ãðóäåé âèëèâàº
Òåïëèé ùå ñòðóì³íü ³ ñòèãíå, ³ äîâãî õðèïèòü óñå ëîíî.
Ðàïòîì âîíè îçèðíóëèñü; à òîé ³ç çàâçÿòòÿì ùå á³ëüøèì
Êèíóâ ùå é äðóãîãî ñïèñà íà íèõ ç-ïîíàä ñàìîãî âóõà.
Íå ñïàì’ÿòàëèñü, ÿê ñïèñ ïðîëåò³â, ³ Òàãîâ³ ñêðîí³
Âðàç ïðîáèâຠîáèäâ³ é, ç³ãð³òèé, ïðîõîäèòü êð³çü ìîçîê.
Ëþòèé øà볺 Âîëüöåíò, âèíóâàòöÿ æ, ùî êèäàâ, íå áà÷èòü,
Àí³ çáàãíóòè ó ãí³â³ íå ìîæå, êóäè íàïàäàòè.
“Ïîêè ùî áóäå, à òè íàì ãàðÿ÷îþ êðîâ’þ îïëàòèø
Êàðè îáîõ”. Ñêàçàâ òàê ³ êèíóâñÿ, ìå÷ îãîëèâøè,
Íà Åâð³àëà. Ñòðàõ òîä³ Í³ñà îáíÿâ ³, áåçòÿìíèé,
Ãîëîñíî êðèêíóâ â³í, äîâøå íå ì³ã-áî ó ï³òüì³ õîâàòèñü,
Äîâøå íå ì³ã â³í òåðï³òè òàêîãî âåëèêîãî ãîðÿ:
“Îñü ÿ! Íà ìåíå, íà ìåíå çàë³çî çâåðí³òü, î ðóòóëè!
ß öå â÷èíèâ, ì³é öå ï³äñòóï, à â³í íå ïîñì³â áè í³÷îãî,
Òà é íå çäîëàâ áè, – çà ñâ³äê³â ³ íåáî, ³ çîð³ ÿ êëè÷ó, –
Òèì â³í ëèø âèíåí, ùî äóæå ëþáèâ áåçòàëàííîãî äðóãà”.
Ùå ïðîìîâëÿâ â³í ñëîâà ö³, ÿê ðîçìàõîì äóæèì ó ðåáðà
Ìå÷ óâ³ãíàâñÿ ³ á³ë³ íàäâîº ðîçñ³ê éîìó ãðóäè.
Ìåðòâèé ñêîòèâñü Åâð³àë, – ïî ïðåêðàñíîìó ò³ë³ ó íüîãî
Êðîâ ïîëèëàñÿ é íà ïëå÷³ áåçñèëî ñõèëèëàñÿ øèÿ.
Òàê öå, ÿê êâ³òêà ÷åðâîíà, ï³äð³çàíà â îðàíö³ ðàëîì,
Ãèíó÷è, â’ÿíå, àáî ÿê òîé ìàê íà îñëàáë³é ñòåáëèí³
Êëîíèòü ãîë³âêó ñâîþ, äîùàìè îáòÿæåíó â ïîë³.
ͳñ ó ñàìó ñåðåäèíó ðâåòüñÿ ³ ò³ëüêè Âîëüöåíòà
Âñþäè øóêàº, ì³æ âñ³õ îäíîãî ëèø Âîëüöåíòà â³í ïðàãíå,
À âîðîãè, çâ³äóñ³ëü íàñòóïàþ÷è, òèñíóòü íà íüîãî.
³í æå çàâçÿòî ìàõຠìå÷åì áëèñêàâè÷íèì, àæ ïîêè
 ãîðëî ðóòóëó êðè÷àùîìó ëåçî âñàäèâ îä÷àéäóøíî
², óìèðàþ÷è ñàì, çâ³â ³ç ñâ³òó ùå é äóøó âîðîæó.
Âïàâ â³í íà ïðàõ áåçäèõàííîãî äðóãà, áî ðàíè ãëèáîê³
Ò³ëî çîðàëè éîìó, ³ ñïî÷èâ òîä³ ìèðíîþ ñìåðòþ.
Íèí³ îáèäâà ùàñëèâ³! ßê â ï³ñí³ ìî¿é ùå º ñèëà,
Äåíü íå íàñòàíå, ùîá âàøà ó ïàì’ÿò³ ñëàâà çàìîâêëà,
675
Публій Вергілій Марон
Ïîêè Åíå¿â òðèìàòèìå ä³ì Êàï³òîë³ÿ ñêåëþ
É ïîêè âñþ âëàäó íàä çåìëÿìè áàòüêî äåðæàòèìå ðèìñüêèé.
450
Çáðîþ, ó çäîáè÷ çäîáóòó, âçÿëè ïåðåìîæí³ ðóòóëè
² ïîíåñëè ³ç ñëüîçàìè ó òàá³ð Âîëüöåíòîâå ò³ëî.
Ñìóòîê íå ìåíøèé òàì áóâ, ÿê Ðàìíåòà çíàéøëè íåæèâîãî
É ³íøèõ áàãàòî âîæä³â, ùî ³ç íèì ïîëÿãëè ó ò³é ñ³÷³, –
É Íóìó, é Ñåððàíà òàêîæ. Áàãàòî íàá³ãëî íàðîäó
Äî ï³âæèâèõ ùå ìóæ³â, äî çîâñ³ì ùå òåïëîãî ì³ñöÿ,
Äå ïî íåäàâí³é ð³çí³ ùå ï³íèëèñü êðîâ³ ïîòîêè.
Ðîçï³çíàþòü óñ³ ðàçîì Ìåññàï³â øîëîì ñâ³òëîñÿéíèé,
Ç íèì ùå é áàãàòî òðîôå¿â, ³ç ïîòîì âåëèêèì çäîáóòèõ.
Âæå øàôðàíîâå Ò³òîíîâå ëîæå ëèøèëà Àâðîðà
É ïåðøà ïðîì³ííÿì íîâèì óñ³ çåìë³ îáñèïàëà ñâ³òó.
À êîëè ñîíöå ç³éøëî, êîëè äåíü óñ³ ðå÷³ îñÿÿâ,
Òóðí çàêëèêຠäî çáðî¿ ìóæ³â, ³ â îçáðîºíí³ ïîâí³ì
Êîæåí äî áîþ âåäå ñâî¿ øåðåãè, ì³ääþ ïîêðèò³,
É â³ñò³ ì³æ íèõ ðîçñ³âàþ÷è ð³çí³, ðîçïàëþº ãí³â ¿õ.
Îñü – íàâ³òü áîëÿ÷å ãëÿíóòü! – ï³äí³ñøè ñïèñè é íàñòðîìèâøè
Çâåðõó íà íèõ Åâð³àëîâó é ͳñîâó ãîëîâè, ðèíóòü
Ç êðèêîì âåëèêèì âîíè.
Ëþäè Åíåºâ³ òâåðäî íà ìóðàõ ³ç ë³âîãî áîêó
Ëàâîþ ñòàëè, áî ç ïðàâîãî ð³÷êà áîðîíèòü; ìîãóòí³
Øàíö³ îáñ³ëè, ñòîÿòü ñóìîâèòî íà áàøòàõ âèñîêèõ.
Çíàí³ ¿ì äîáðå, ñåðäåøíèì, îáëè÷÷ÿ ìóæ³â, ùî íà ñïèñàõ
Íàòêíóò³, ñìóòêîì ïðîéìàþòü, ùå é êàïëå ç íèõ ïàñîêà ÷îðíà.
³ñòêà êðèëàòà òèì ÷àñîì çëåò³ëà â íàëÿêàíå ì³ñòî
² Åâð³àëîâ³é ìàòåð³ â óø³ ñòðàøíà äîêîòèëàñü.
Òðåïåò âñ³ êîñò³ ïðîéíÿâ ¿é, íåùàñí³é, ç ðóê ÷îâíèê ¿é âèïàâ,
Ïðÿæà ðîçñèïàëàñü, âèá³ãëà ç äîìó, ³ çâè÷àºì æ³íêè
Çàãîëîñèëà âîíà, ³, âîëîññÿ íà â³òåð ïóñòèâøè,
 ðîçïà÷³ ïðÿìî íà ìóðè á³æèòü, äî ïåðåäí³õ çàãîí³â,
² íå çâàæຠíà âî¿â âîíà, é íà ñòðàøíó íåáåçïåêó,
É çáðîþ ðàçþ÷ó, ³ ñêàðãàìè òóæíèìè ñïîâíþº íåáî:
“Îõ, Åâð³àëå, íåâæå öå òåáå ÿ òóò áà÷ó?  ãëèáîê³é
Ñòàðîñò³ â ìåíå ï³äïîðî ºäèíà, ÿê ì³ã òè, æîðñòîêèé,
Òàê ñàìîòîþ ìåíå çàëèøèòü? Òà é òîá³, ïîñèëàâøè
Íà íåáåçïåêó ñòðàøåííó, ³ç ìàò³ð’þ á³äíîþ íàâ³òü
Ïîãîâîðèòü íå äàëè óâ îñòàííº.  íåçíàíîìó êðà¿
Ïñàì íà ïîòàëó ³ ïòàõàì ëàòèíñüêèì ëåæèø òè, ÿ æ, ìàòè,
Íå ïðîâåëà òâîãî ò³ëà â ìîãèëó, î÷åé íå ñòóëèëà,
Ðàí íå îáìèëà ³ â øàòè íå âáðàëà, ùî äíÿìè é íî÷àìè
Òêàëà òàê ñï³øíî é ïðè êðîñíàõ ñòàðå÷ó æóðáó çàáóâàëà.
Äå ÿ çíàéäó òåáå? Äå òâîº òÿæêî ïîðóáàíå ò³ëî?
Äå ñïî÷èâຠïîñ³÷åíèé òðóï òâ³é? Öå âñå, ùî ïðèíîñèø,
676
Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì
Ñèíó, ìåí³? Çà öèì ïî ìîðÿõ ÿ áëóêàëà é ïî ñóø³?
Âñ³ ñâî¿ ñòð³ëè íà ìåíå ñêåðóéòå, ðóòóëè, ÿê ñåðöå
ª â âàñ, ³ ïåðøó çàë³çîì óáèéòå! Àáî ìèëîñåðäÿ,
Áàòüêó âåëèêèé áîã³â, ïîêàæè íàä³ ìíîþ ³ â Òàðòàð
Ãðîìîì íåáåñíèì çàêèíü ìîþ ãîëîâó òè îñîðóæíó,
ßê æàëþã³äíå æèòòÿ ÿ ñê³í÷èòè ³íàêøå íå ìîæó”.
Öå ãîëîñ³ííÿ óñ³õ çâîðóøèëî, âñ³ ñìóòíî ç³òõàëè;
Ñèëè äî áîþ îõëÿëè, çàâçÿòòÿ ëîìèëîñü. Òîä³-òî,
500
3 ²ë³îíåÿ íàêàçó é ²óëà, ùî ã³ðêî çàïëàêàâ,
Òó, ùî ïîñ³ÿëà ðîçïà÷ó ³ñêðè, äàé ³ç Àêòîðîì
Ðàçîì áåðóòü ïîï³ä ðóêè é äîäîìó ¿¿ ïðîâîäæàþòü.
Òà âæå ó â³ääàë³ ñóðìè çëîâ³ñí³ çàãðàëè äçâ³íêîþ
̳ääþ; çà ñóðìàìè îêëèê ï³äíÿâñü áîéîâèé, àæ ëóíîþ
 íåá³ â³äáèâñÿ. Òî âîëüñêè íàïàëè ó á³ãó é çëó÷èëè
Ðàçîì ùèòè âñ³ â îäíó ÷åðåïàõó, ³ – íó æ çàñèïàòè
г⠳ âàëè ðîçðèâàòü. Îäí³ ï³äñòóïàþòü, äå ìîæíà,
É õî÷óòü íà ìóð ïî äðàáèíàõ ï³äíÿòèñü, äå ðÿä îáîðîíö³â
Òðîõè ïîð³äøàâ, äå ïðîñâ³òè âèäíî â çàëîç³. À òåâêðè,
Ãðàäîì ñïèñ³â óñ³ëÿêîãî ðîäó ñèïíóâøè, äðþ÷êàìè
Ñèëüíèìè ¿õ â³äêèäàþòü, áî äîâãà â³éíà ¿õ íàâ÷èëà,
ßê â³äáèâàòèñü ç-çà ìóð³â. Êîòèëè é âàæê³ âîíè ñêåë³,
Ùîá ðîçðèâàòè ïðèêðèò³ ùèòàìè ðÿäè; õî÷ ï³ä ñèëüíèì
Çàõèñòîì òèõ ÷åðåïàõ ìîæíà âèäåðæàòü âñå, àëå ãîä³ –
Ñèë íå ñòàº. Áî äå á³ëüøà ãðîìàäà ó íàñòóï ðóøàº,
Òàì óæå òåâêðè âåëèêå êàì³ííÿ ï³äêîòÿòü ³ ìå÷óòü,
Øèðîêî ñòåëÿòü ðóòóë³â ³ ¿õí³ ðÿäè áîéî⳿
Ëîìëÿòü. Íå ìîæóòü â³äâàæí³ ðóòóëè âæå äîâøå íàñë³ïî
Á³é òîé ïðîäîâæóâàòü, ïðîáóþòü ñòð³ëàìè ñì³ëî çãàíÿòè
Âîðîãà ç ìóð³â.
 ³íøîìó ì³ñö³ Ìåçåíö³é, íà âèãëÿä – ñòðàøíèé, ñìîëîñêèïîì
³í ïîòðÿñຠåòðóñüêèì òà äèìîì, ³ ïîëóì’ÿì ñèïëå.
Êîíåé îá’¿çíèê, Íåïòóí³â ïîòîìîê, Ìåññàï ïðîðèâàº
Âàë ³ êðè÷èòü, ùîá äðàáèíè äàâàëè íà ìóð âèäèðàòèñü.
Âàñ, Êàëë³îïî, áëàãàþ, íàòõíåííÿ ïîøë³òü îñï³âàòè,
Ùî çàïîä³ÿâ ìå÷åì ñâî¿ì Òóðí òà ÿêîãî ïîãðîìó
Òóò â³í íàêî¿â, êîãî ³ç ãåðî¿â ïîñëàâ â³í äî Îðêà:
Ðàçîì ç³ ìíîþ âåëèêó âè êíèãó â³éíè ðîçãîðí³òå, –
Áî é ïàì’ÿòàºòå âñå âè, áîãèí³, é íàãàäóâàòü âëàäí³.
Âèñîêî áàøòà çä³éìàëàñÿ âãîðó, ìîñòè íà í³é çâåðõó,
 âèã³äí³ì ì³ñö³; é òîìó-òî ãðîìàäîþ áèëèñü çà íå¿
Âñ³ ³òàë³éö³, ³ ñèë âîíè, é ñïîñîá³â âñ³õ äîêëàäàëè,
Ùîá ¿¿ çíèùèòü. Òðîÿíö³ æ â³ä ñåáå êð³çü â³êíà ó ñò³íàõ,
Îáîðîíÿëèñü, ãóñòî ñòð³ëÿëè é êàì³ííÿ ìåòàëè.
Ñì³ëèâî Òóðí çàïóñòèâ ñìîëîñêèï, ³ ñò³íó îáãîðíóëî
677
Публій Вергілій Марон
Ïîëóì’ÿ, é, â³òðîì ðîçäìóõàíå, äàë³ ïî äîøêàõ ïîá³ãëî,
², íàäïàëèâøè îäâ³ðêè, íà íèõ ðîçãîð³ëîñÿ äóæå.
Çàìåòóøèëàñü çàëîãà ³ ìàðíî øóêàëà ðÿòóíêó
Ç òîãî íåùàñòÿ. ßê ñòîâïèëèñü âñ³ ³ íàçàä ïîäàëèñÿ
 òîé á³ê, êóäè ùå âîãîíü íå ä³éøîâ, òî ðàïòîì âñÿ áàøòà
ϳä òÿãàðåì çàâàëèëàñü, àæ íåáî óñå çàòð³ùàëî.
Âñ³, íàï³âìåðòâ³ óæå, ïîëåò³ëè íà çåìëþ, à çâåðõó
Áàøòè òÿãàð ïðèäàâèâ. Çáðîÿ âëàñíà âñ³õ íàñêð³çü ïðîøèëà,
Áàëêè òâåðä³ ðîç÷àâèëè ¿ì ãðóäè. Îäèí ëèø Ãåëåíîð
Âèðâàâñü òà ˳êîñ. ²ç íèõ ìîëîäåíüêèé Ãåëåíîð, ÿêîãî
Ìàòè ðàáèíÿ ˳ê³ìí³ÿ â òàéí³ íà ñâ³ò ïîðîäèëà
Âëàäàðþ ˳䳿 é çáðîéíîãî çãîäîì ïîñëàëà ï³ä Òðîþ
Âñóïåðå÷ áàòüê³âñüê³é âîë³, – áóâ ç ãîëèì ìå÷åì â³í, áåçñëàâíèé,
Ç ëåãêèì ùèòîì áåç ïðèêðàñ. Îòîæ ÿê äîâêîëà ïîáà÷èâ
550
Òèñÿ÷³ âî¿í³â Òóðíà ó ëàâàõ ³ ëàâè ëàòèíö³â, –
Íà÷å òîé çâ³ð, ùî ñòð³ëüöÿìè îòî÷åíèé ãóñòî, âæå ÷óº
Ñìåðòü íåìèíó÷ó, ³ â øàë³ ëåòèòü íà íàñòàâëåíó çáðîþ,
É ïîíàä ëîâåöüê³ ñïèñè âèñî÷åííèì ðÿòóºòüñÿ ñêîêîì,–
Òàê ³ þíàê îöåé, ñìåðò³ ó â³÷³ çàãëÿíóâøè, êèíóâñü
̳æ âîðîã³â ó ñåðåäèíó, äå íàéãóñò³ø áóëî çáðî¿.
˳êîñ, äàëåêî ñèëüí³øèé â íîãàõ, óò³êàòè íàì³ðèâñü
² ïîì³æ çáðîéíèõ âîðîæèõ ðÿä³â ï³äá³ãຠäî ìóðó.
Îñü äî âåðøêà âæå ï³äë³çå ³ âõîïèòü çà äðóæí³¿ ðóêè.
Òà äîãàíÿ éîãî Òóðí, ³ ñïèñîì çàãðîæóº ãîñòðèì,
² ïåðåìîæíî êðè÷èòü: “Íåâæå òè ãàäàâ, áîæåâ³ëüíèé,
Ç ðóê íàøèõ âèðâàòèñü ëåãêî?” – ³ ç ìóðó éîãî óæå òÿãíå
É òàê, ÿê â³í âèñ³â, ç âåëèêèì óëàìêîì ñò³íè îäðèâàº.
 ïàçóð³ ãíóò³ Þï³òåð³â òàê çáðîºíîñåöü âõîïèâøè
Çàéöÿ ÷è ëåáåäÿ á³ëîãî, âãîðó ëåòèòü ç íèì, ÷è Ìàðñ³â
Âèêðàäå âîâê ³ç ñòàéí³ ÿãíÿòêî, ³ ìåêຠäîâãî
Ìàòè çà íèì. Êðèê ³ ãîì³í íàâêîëî. Ðîâè çàñèïàþòü
Âàëîì, à ³íø³ äàõè çàêèäàþòü âîãíåì ñìîëîñêèï³â.
²ë³îíåé âåëè÷åçíèì óëàìêîì ñêàëè óáèâàº
Ççàäó Ëóöåò³ÿ, ùî ï³äïàëèòü óæå áðàìó çáèðàâñÿ;
Åìàò³îíà – ˳ãåð óáèâ, Êîð³íåÿ – Àç³ëàñ;
Äîáðå òîé ç ïðàù³ ö³ëÿâ, à öåé íåïîì³òíî ³ç ëóêà
Ñòð³ëàìè çäàëåêà áèâ. Êàéíåé óáèâຠÎðò³ãà,
Òóðí – ïåðåìîæöÿ Êàéíåÿ, ùå é ²ò³ñà, é Êëîí³ÿ âáèâ â³í,
² ijîêñ³ïïà, é Ïðîìîëà, é Ñàãàðà, âáèâ òàêîæ ²äàíòà,
Ùî íàãîð³ áóâ íà áàøò³; à Êàï³é Ïð³âåðíà âáèâàº.
Ñïèñîì ñïî÷àòêó Òåì³ëë éîãî ëåãêî ïîðàíèâ, òîä³ â³í
Ùèò íåîáà÷íî â³äêëàâ ³ ðóêîþ çà ðàíó âõîïèâñÿ;
 òó ìèòü ñòð³ëà íàäëåò³ëà é ïðèáèëà äî ë³âîãî áîêó
Ðóêó é ñìåðòåëüíîþ ðàíîþ ãëèáîêî â íüîãî ðîçäåðëà
Ñêðèò³ âñåðåäèí³ äåñü ñàìîãî äèõàííÿ îñíîâè.
678
Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì
Äàë³ çà íèìè ñòîÿâ ñèí Àðöåíòà ó çáðî¿ âåëè÷í³é,
Ïëàù ç ³áåð³éñüêîãî ïóðïóðó ñÿÿâ, âèøèâàíèé ãóñòî.
Áàòüêî Àðöåíò éîãî âèñëàâ ó á³é, êîëè â ìàòåð³ â ãà¿
Âèõîâàâñü â³í íà ñ³ìåòñüêèõ ð³÷êàõ, äå òëóñòîù³â ïîâåí
² âìèëîñòèâëåíèé ùåäðî Ïàë³ê³â îëòàð âèñî÷³º.
Êèíóâ Ìåçåíö³é ñïèñè, âçÿâ ïðàùó ñâèñòÿ÷ó, ³, òðè÷³
Ðåìåíåì íàä ãîëîâîþ êðóòíóâøè, ïðÿìî â îáëè÷÷ÿ
Âîðîãó âö³ëèâ, ³, ÷åðåï ãàðÿ÷èì ñâèíöåì ðîçêðî¿âøè,
Ãåòü ïîâàëèâ éîãî, é òîé íà ï³ñêó ïðîñòÿãíóâñÿ ãëèáîê³ì.
Êàæóòü, ùî â áèòâ³ òîä³ óïåðøå Àñêàí³é ñòð³ëîþ
Áèñòðîþ êèíóâ, áî äîñ³ ëèøå ïîëîõëèâ³ çâ³ðÿòà
Çâèê íåïîêî¿òü, ïîö³ëèâ Íóìàíà, ùî Ðåìóëîì çâàâñÿ
É ì³ööþ ðóêè áóâ óñëàâëåíèé âñþäè, – òîãî, ùî íåäàâíî
Òóðíà ìîëîäøó ñåñòðó âçÿâ çà æ³íêó, – é ïðîñòåð íåæèâîãî.
Òîé-áî, ïîïåðåä ðÿä³â ³äó÷è, âñå, ùî ãîæå é íåãîæå
Ìîâèòè, âãîëîñ âèãóêóâàâ, äóæå çãîðä³âøè â ñâîºìó
Ñåðö³ ³ç öàðñòâà íîâîãî, ³ êðèê ó÷èíÿâ íåçâè÷àéíèé:
“ßê âàì íå ñîðîì çà âàëîì, ôð³ã³éö³, ïîëîíåí³ äâ³÷³,
Çíîâó ñèä³òè â îáëîç³ ³ ìóðàìè ñìåðòü â³äãàíÿòè?
600
Îñü âîíè, ò³, ùî â³éíîþ äðóæèí ó íàñ õî÷óòü çäîáóòè!
Ùî òî çà áîã âàñ ïðèãíàâ äî ²òà볿, ùî çà áåçãëóçäÿ?
Òóò íå Àòð³äè ³ òóò íå Óë³ññ, ëèø â ðîçìîâàõ óì³ëèé.
Ç ðîäó òâåðäèé òóò íàðîä; ä³òåé, ùî ëèøå íàðîäèëèñü,
 âîäó çàíîñèìî ìè ð³÷êîâó, ùîá ëþòàÿ ñòóä³íü
¯õ ãàðòóâàëà ó õâèëÿõ, à ïîò³ì íà ëîâàõ íî÷óþòü
Õëîïö³ ³ áðîäÿòü ë³ñàìè; ¿õ ³ãðè – ãàíÿòè íà êîíÿõ,
Ñòð³ëè ïóñêàòè ç ðîãîâîãî ëóêà. Þíàöòâî öå çâè÷íå
Òÿæêî ðîáèòè, ìàëèì âäîâîëüíÿòèñü; ëàí ðàëàìè îðå
×è ðîçáèâຠó â³éíàõ ì³ñòà. Âåñü ñâ³é â³ê ó çàë³ç³ –
 ïëóç³ âîë³â ïîãàíÿºìî ñïèñîì îáåðíóòèì; íàâ³òü
Ñòàð³ñòü, ñï³çíèâøèñü, íå ìîæå â³äíÿòü ó íàñ äóõà, çãàñèòè
Íàøó ñíàãó. Ìè øîëîìîì âêðèâàºìî ñèâó ÷óïðèíó;
Ñâ³æó íàì ëþáî ïðèíîñèòè çäîáè÷ ³ æèòè ç ãðàáóíêó.
 âàñ æå ÿ ïóðïóðîì, áà÷ó, é øàôðàíîì çàáàðâëåí³ øàòè.
Ñåðöå ðîçì’ÿêëå ó âàñ; ³ òÿãíå âàñ áàâèòèñü â òàíöÿõ,
Òóí³êè â âàñ ç ðóêàâàìè, ï³äâ’ÿçêè øàïêè ïðèêðàøàþòü.
Ñïðàâæí³ ôð³ã³éêè ³ç âàñ, íå ôð³ã³éö³! Ìàíäðóéòå â âèñîê³
Ãîðè ä³íä³ìñüê³, áî ìàíÿòü âàñ òàì ñîï³ëêè äâîãîëîñ³, –
Ôëåéòè ³äàéñüêî¿ ìàòåð³, ç ã³ð Áåðåê³íòñüêèõ òèìïàíè
Êëè÷óòü âàñ. Ìå÷ çàëèø³òå ìóæàì, ïîñòóï³òüñÿ çàë³çó”.
Ãëóìó öüîãî é ïîõâàëüáè, õâàñòîâèòî¿ ìîâè ö³º¿
Ñòåðï³òü Àñêàí³é íå ì³ã – â³í ñòð³ëó íàòÿãíóâ òÿòèâîþ
Ç ê³íñüêîãî âîëîñà é, ðóêè îáèäâ³ äî íåáà ïðîñòåðøè,
Ñòàâ äî Þï³òåðà ùèð³ ñâî¿ ïîñèëàòè áëàãàííÿ:
679
Публій Вергілій Марон
“Çàì³ðàì ñì³ëèì ìî¿ì áóäü ëàñêàâèé, Þï³òåðå, ñàì ÿ
Äàð óðî÷èñòèé â òâ³é õðàì ïðèíåñó é ïðèæåíó ïåðåä â³âòàð
Òâ³é ÿ òåëüöÿ: â íüîãî ðîãè çîëî÷åí³, ñàì óâåñü á³ëèé,
Ãîëîâó âèñîêî òàê â³í íåñå, íà÷å ìàòåð³ ð³âíèé,
³í óæå êîëå ðîãàìè é íîãàìè ï³ñîê ðîçáèâດ.
Âèñëóõàâ áàòüêî ³ç íåáà ÿñíîãî, ³ç ë³âîãî áîêó
Ãðîìîì îçâàâñÿ; ³ îò – çàáðÿæ÷àâ óæå ëóê ñìåðòîíîñíèé.
Ç ñâèñòîì æàõëèâèì, ç³ðâàâøèñü, íàïíóòà ñòð³ëà óï’ÿëàñÿ
 ãîëîâó Ðåìóëà, é ñêðîí³ éîìó âæå çàë³çî ïðîáèëî.
“Ãîðäèìè ìîæåø ñëîâàìè ç ãåðî¿â òåïåð ãëóçóâàòè.
³äïîâ³äü öå â³ä ïîëîíåíèõ äâ³÷³ ôðàê³éö³â ðóòóëàì”.
Òàê ïðîìîâèâ Àñêàí³é. À òåâêðè âñ³ êëèêíóëè ðàçîì,–
Ðàä³ñòü ñâîþ âèÿâëÿþòü, â³äâàãó äî íåáà ï³äíîñÿòü.
 ÷àñ òîé ³ç ãîðí³õ åô³ðó âèñîò Àïîëëîí êó÷åðÿâèé
Çâåðõó âñå â³éñüêî àâçîíñüêå é òðîÿíñüê³ óêð³ïëåííÿ áà÷èâ,
Ñèäÿ÷è â õìàð³, ³ òàê äî ²óëà-çâèòÿæöÿ îçâàâñÿ:
“Ùàñòåí áóäü ç ïîäâèãîì ïåðøèì, – äî ç³ð öå äîðîãà, þíà÷å,
Áîæèé ïîòîìêó ³ ïðåäêó áîã³â. Ïî ïðàâó âñ³ â³éíè,
Ò³, ùî ¿õ äîëÿ ç³øëå Àññàðàêà ïîòîìñòâó, çàê³í÷èòü
Ìèð ñïðàâåäëèâèé. Òåáå íå âì³ñòèòü óæå Òðîÿ”. Öå ìîâèâ,
² ç ïîíàäõìàðíèõ çë³òຠâèñîò, ³, ðîçâ³ÿâøè ïëèííèé
Ïîäóâ, ëåòèòü äî Àñêàí³ÿ, ïîñòàòü ñâîþ íà ñòàðîãî
Áóòà çì³íèâøè. Òîé ó Àíõ³ñà äàðäàíñüêîãî ïåðøå
Áóâ çáðîºíîñöåì ³ ñòîðîæåì â³ðíèì, à ïîò³ì â îï³êó
Äàâ éîìó áàòüêî Àñêàí³ÿ. Éøîâ Àïîëëîí, äî ñòàðîãî
650
Çîâñ³ì ïîä³áíèé ³ç ãîëîñó é áàðâè îáëè÷÷ÿ; ÷óïðèíà
Ñèâà ó íüîãî òà çáðîÿ ïîáðÿçêóº ãð³çíî íà íüîìó;
É öèìè ñëîâàìè îçâàâñü äî ïàëêîãî äóøåþ ²óëà:
“Ñèíó Åíåÿ, òîãî óæå äîñèòü, ùî òè ç ñâîãî ëóêà
Âáèâ òàê áåçêàðíî Íóìàíà; ñëàâó öþ ïåðøó âåëèêèé
Áîã Àïîëëîí óñòóïèâ òîá³ é çáðî¿ òâî¿é áîãîð³âí³é
Íå ïîçàâèäóâàâ; äàë³ æ, ì³é õëîï÷å, â â³éíó íå ì³øàéñÿ”.
Ìîâèâøè öå, Àïîëëîí óðâàâ ñâîº ñëîâî, ³ âèãëÿä
Ñêèíóâ ëþäñüêèé, ³ äàëåêî ó õìàð³ ëåãåíüê³é ðîçïëèâñÿ.
Áîãà âï³çíàëà äàðäàíñüêà äðóæèíà ³ çáðîþ áîæèñòó,
Â÷óëè óñ³, ÿê áðÿæ÷àâ ñàãàéäàê íà â³äõîä³, òîæ çã³äíî
Ç Ôåáîâèì ñëîâîì ÿñíèì Àñêàí³ÿ â á³é íå ïóñêàþòü,
Õî÷ çàïàëèâñü â³í äî íüîãî. Ñàì³ æ ïîâåðòàþòüñÿ â ñ³÷ó
É íà íåáåçïåêó ö³ëêîì î÷åâèäíó æèòòÿ íàðàæàþòü.
Îêëèê äî áîþ íà øàíöÿõ ëóíຠâçäîâæ ö³ëîãî ìóðó,
Ëóêè òóã³ íàïèíàþòü, ó ïðàù íàòÿãàþòü ðåì³ííÿ,
Ñòð³ëàìè âñòåëþþòü çåìëþ, øîëîìè é ùèòè â³ä óäàð³â
Äçâ³íêî ëóíàþòü, ñòðàøíà áîðîòüáà ðîçãîð³ëàñü. Òàê çëèâà
680
Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì