Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ç çàõîäó çåìëþ ñ³÷å, êîëè Êîçåðîã äîùîâèòèé

Ñõîäèòü íà íåá³, ÷è ãðàä, ùî ïîñèïëåòüñÿ â õâèë³ ìîðñüê³¿

Ç õìàð, êîëè ãð³çíèé Þï³òåð ³ç ï³âäíÿ æåíå áóðóíàìè

Áóðþ ç äîùàìè ³ õìàðè îáòÿæåí³ ðâå íà âèñîòàõ.

Ïàíäàð òà Á³ò³é, ñèíè Àëêàíîðà ³ç ²äè, – ²åðà

Â ãà¿ Þï³òåðà ¿õ ë³ñîâà ïîðîäèëà, – îáèäâà,

Ìîâ ò³ ÿëèíè, ìîâ ãîðè â ¿õ ð³äí³ì êðàþ, â³ä÷èíèëè

Áðàìó, ÿêó ¿õ âîæäü íàêàçàâ ñòåðåãòè ¿ì, ³ â ìóðè

Âîðîãà ïðîñÿòü, áî íàäòî â ñâî¿ âîíè â³ðèëè ñèëè.

Â áðàì³ æ ñàì³ âîíè ñïðàâà ³ çë³âà, ìîâ áàøòè âèñîê³,

Ñòàëè, çàêóò³ â çàë³çî, íà ãîëîâàõ ãðåáåí³ äîâã³

ßñí³ñòþ ñÿþòü ó íèõ. Òàê îáàá³÷ ð³÷îê ìíîãîâîäèõ

Íàä óçáåðåææÿìè Ïàäó ÷è òî íàä Àòåñ³ñîì ìèëèì,

Äâà âèñî÷åíí³ äóáè ñâî¿ ÷îëà äî íåáà ï³äíîñÿòü

Â êó÷åðÿõ áóéíîãî ëèñòÿ ³ ãîðäî âåðøèíàìè ìàþòü.

Ùîéíî ðóòóëè äî ìóð³â òèõ â³ëüíèé ïîáà÷èëè äîñòóï,

Çàðàç æå âòîðãëèñü: Êâåðöåíò ³ Àêâ³êóë, ó çáðî¿ õîðîø³é,

Òìàð çàïîâçÿòëèâèé, Ãåìîí, ñèí Ìàðñà, ³ äàë³ çà íèìè

Ö³ë³ êîëîíè. Òà òóò æå àáî âñ³ íàçàä ïîâò³êàëè,

×è íà ïîðîç³, ó áðàì³ ñàì³é, ³ç æèòòÿì ðîçïðîùàëèñü.

Ùå òîä³ äóæ÷å â âîðîæèõ ñåðöÿõ ðîçãîð³ëîñü çàâçÿòòÿ.

Âæå ïîçá³ãàëèñü íà ì³ñö³ öüîìó ³ òðîÿíö³ þðáîþ,

Âæå îêî â îêî äî áîþ ñòàþòü ³ éòè äàë³ äåðçàþòü.

Òóðíó, âîæäåâ³, ùî âåñü àæ øàë³â ó áîþ é çâ³äóñþäè

Âîðîãà ãíàâ, äîíåñëè, ùî íîâó òîé çàâàðþº ñ³÷ó

É áðàìó â³äêðèòó ëèøèâ. Â³í êèäàº á³é ðîçïî÷àòèé

², çàïàëèâøèñÿ ãí³âîì âåëèêèì, á³æèòü ó äàðäàíñüêó

Áðàìó, äî ãîðäèõ áðàò³â. ², êèíóâøè ñïèñîì, íàéïåðøå

Âáèâ Àíò³ôàòà, ùî ïåðøèé éîìó íàâèíóâñü (öå ô³âàíêè

² Ñàðïåäîíà âåëüìîæíîãî ñèí áóâ íåïðàâîãî ëîæà).

Ïåðåëåò³â ó ïîâ³òð³ ïðîçîðîìó ñïèñ ³òàë³éñüêèé,

Ëåãêî ïðîáèâ ñòðàâîõ³ä ³ ä³éøîâ àæ ï³ä ãðóäè âèñîê³;

700

Ç ÷îðíî¿ ðàíè ãëèáîêî¿ ðèíóëà ñï³íåíà õâèëÿ

² ðîç³ãð³ëà çàë³çî, ùî âñòðÿãëî â ëåãåí³. Ðóêîïàø

Ïîò³ì óáèâ â³í Ìåðîïà, çà íèì Åð³ìàñà, é Àô³äíà,

É Á³ò³ÿ âáèâ, â êîãî î÷³ ãîð³ëè ³ ñåðöå ïàëàëî.

Ò³ëüêè íå ñïèñîì, – áî ñïèñîâ³ Á³ò³é æèòòÿ íå â³ääàâ áè, –

À ôàëàðèêà âàæêà, ç³ ñâèñòîì çàïóùåíà êîëîì,

Âëó÷èëà, ìîâ áëèñêàâèöÿ, éîãî. Í³ ïîäâ³éíà âîëîâà

Øêóðà, í³ ïàíöèð íàä³éíèé ç ëóñêè çîëîòî¿ â äâà øàðè

Çäåðæàòü ¿¿ íå ìîãëè; ïîâàëèëîñÿ ò³ëî âåëèêå;

Ãëóõî çåìëÿ çàñòîãíàëà, ³ ùèò çàáðÿæ÷àâ âåëè÷åçíèé.

Â Áàÿõ åâáåéñüêèõ ñòîâï êàì’ÿíèé òàê ïàäàº ÷àñîì;

681

Публій Вергілій Марон

Ç áðèë éîãî ñêëàëè âåëèêèõ ³ â ìîðå ïîñòàâèëè ì³öíî.

Çãîäîì òîé âàëèòüñÿ ñòîâï, îñ³äàº, â ãëèá³íü ïîõèëèâøèñü,

Ìîðå êëåêî÷å íàä íèì, ³ ÷îðíèé ï³ñîê ï³äïëèâàº.

Ãóðêîòîì çðóøåí³ öèì, òðåìòÿòü ³ Ïðîõ³òà âèñîêà,

² ²íàð³ìè îñíîâà êàì³ííà, ÿêà ³ç ãðîìîõêî¿

Âîë³ Þï³òåðà ëîæåì òâåðäèì Ò³ôåºâ³ ñòàëà.

Òóò-òî ëàòèíöÿì îäâàãè ³ ñèëè äîäàâ ñèëüíîçáðîéíèé

Ìàðñ ³ â ñåðöÿõ ¿õ çàâçÿòòÿ çáóäèâ, à íà òåâêð³â Óòå÷ó

É ÷îðíèé â³í Îñòðàõ íàâ³ÿâ. Ñþäè ïîçá³ãàëîñü ¿õ ãóñòî

²çâ³äóñ³ëü, áî òóò ñêëàëàñÿ äîáðà äî áèòâè ìîæëèâ³ñòü.

Áîã âîéîâíè÷èé âñòóïèâ ó ñåðöÿ ¿õ.

Áî ÿê ïîáà÷èâ Ïàíäàð, ùî áðàò âæå çàãèíóâ ³ ùàñòÿ

Ìîæå çì³íèòèñÿ é ñïðàâà ³íàêøå ìîãëà á îáåðíóòèñü,

Âïåðøèñü ç âåëèêîþ ñèëîþ, áðàìó ñâî¿ìè ïëå÷èìà

Êðóòèòü â çàâ³ñàõ ³ öèì áàãàòî ñâî¿õ â³äòèíàº,

Â ëþò³ì áîþ ¿õ ëèøèâøè çà ìóðàìè; âî¿â âîðîæèõ

Â³í çàìèêàº ç ñîáîþ é ïðèéìàº ¿õ íàïàä; áåçóìíèé,

Â³í íå äîãëÿíóâ, ùî öàð ðóòóëüñüêèé â ñåðåäèí³ â³éñüêà

Âäåðñÿ ñþäè ³ ñàì ñåðåä ìóð³â éîãî çàìèêàº,

Íà÷å ìîãóòíüîãî òèãðà â áåççàõèñíó êèíóâ îòàðó.

Áëèñíóëî ñâ³òëî íîâå ¿ì â³äðàçó ó â³÷³, ³ ãð³çíî

Áðÿçíóëà çáðîÿ, ³ ãðåá³íü êðèâàâèé çàöâ³â íà øîëîì³,

Ùèò çàñâ³òèâ áëèñêàâêàìè. Ï³çíàëè âîðîæå îáëè÷÷ÿ

É ïîñòàòü éîãî âåëè÷åçíó Åíåºâ³ ëþäè é çëÿêàëèñü.

Êèíóâñÿ ðàïòîì ìîãóòí³é Ïàíäàð ³, ïàëàþ÷è ãí³âîì

Ëþòèì çà áðàòà ïîëåãëîãî, ñëîâîì òàêèì îá³çâàâñÿ:

“Öå òóò íå öàðñüê³ ïîêî¿, ùî â â³í³ äàëà ¿õ Àìàòà,

² íå ïðèéìàº òóò Òóðíà ó áàòüê³âñüê³ ìóðè Àðäåÿ:

Òàá³ð âîðîæèé òè áà÷èø, ³ çìîãè ó òåáå íåìàº

Âèéòè â³äñ³ëü”. À Òóðí, óñì³õíóâøèñü, ñïîê³éíî ïðîìîâèâ:

“Ùî æ, ïî÷èíàé, ÿêùî ìàºø â³äâàãó, ñòàâàé äî äâîáîþ,

Ñêàæåø Ïð³àìîâ³, ùî ³ç Àõ³ëëîì ³ òóò òè çóñòð³âñÿ”.

Òàê â³í ñêàçàâ. À òîé, íàïðóæèâøè âñþ ñâîþ ñèëó,

Êèíóâ ñïèñîì ñóêóâàòèì ç êîðîþ íåçäåðòîþ. Ò³ëüêè

Â³òåð â³éíóâ éîìó,– çëèíóëà äîíÿ Ñàòóðíà Þíîíà

É â³ñòðÿ çâåðíóëà óá³ê, ³ ñïèñ çàñòðÿãàº ó áðàì³.

“Çáðî¿ ò³º¿, ÿêó ìîÿ ñèëüíà òðèìàº ïðàâèöÿ,

Òè íå óíèêíåø, áî ³íøèé º çáðî¿ ³ ðàíè âåðøèòåëü”.

Ìîâèâ â³í òàê ³, ðàïòîì ï³äâ³âøèñü, ìå÷åì çàìàõíóâñÿ,

750

² ðîçïàíàõàâ ÷îëî ïîì³æ ñêðîíü ïîñåðåäèí³ ñòàëëþ,

É ñòðàøíî ðîçñ³ê éîìó ùåëåïè þí³, ³ùå áåçáîðîä³.

Ãóê ïðîëóíàâ, àæ çåìëÿ ï³ä âàæêèì òÿãàðåì çàòðÿñëàñÿ.

Ò³ëîì ç³â’ÿëèì ³ çáðîºþ, çëèòîþ ìîçêîì, íàêðèâ â³í

Çåìëþ, âìèðàþ÷è; ð³âí³ ÷àñòèíè ïîâèñëè îáàá³÷:

682

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ï³âãîëîâè ³ç îäíîãî ïëå÷à ³ ï³â ç äðóãîãî çâèñëî.

Ïîðîçá³ãàëèñü óðîçò³÷ îõîïëåí³ ñòðàõîì òðîÿíö³;

², ÿêùî á çàðàç ïîäáàâ ïåðåìîæåöü ïðî òå, ùîá ç³ðâàòè

Çàñóâ ðóêàìè ³ äðóç³â ïóñòèòè êð³çü áðàìó, òî áóâ áè

Äåíü öå îñòàíí³é â³éíè äëÿ íàðîäó. Òà êðîâ³ æàäîáà

² áîæåâ³ëüíî¿ ëþò³ øàëåíñòâî âïåðåä éîãî ãíàëè

Íà âîðîã³â.

Çàðàç äîãíàâ â³í Ôàëåðà ³ Ã³ãà ³ ¿ì â ï³äêîë³íí³

Æèëè ï³äð³çàâ; ñïèñè ó íèõ âèðâàâ ³ êèíóâ ó ïëå÷³

Òèì, ùî ò³êàëè: Þíîíà äàº éîìó ñèëè é â³äâàãè.

Ãàëà ³ùå â³í äîãíàâ ³ Ôåãåÿ, ùèò íàñêð³çü ïðîáèâøè,

Ãàë³ÿ ³ Íîåìîíà, Àëêàíäðà é çà íèì Ïð³òàíåÿ;

Ùå-áî íå çíàëè âîíè, ùî ñòàëîñü, ³ áèëèñü íà ìóðàõ.

Äàë³ é Ë³íêåÿ, ùî éøîâ ïðîòè íüîãî ³ äðóç³â ùå êëèêàâ,

Âáèâ, çàìàõíóâøèñü ³ç ïðàâîãî áîêó ìå÷åì ³ íà ìóðè

Ñïåðøèñü, òàê çáëèçüêà ðàç ò³ëüêè ðóáíóâ â³í, ùî ðàçîì ç øîëîìîì

² ãîëîâà ïîêîòèëàñü äàëåêî. À ïîò³ì Àì³êà

Âáèâ â³í, ìèñëèâöÿ íà çâ³ð³â, ùî êðàùå í³õòî íå çóì³â áè

Ñòð³ëè íàìàçàòü ðóêîþ, îòðóòîþ çáðî¿òü çàë³çî.

É Êë³ò³ÿ, ñèíà Åîëà, é Êðåòåÿ – ìóç äðóãà óáèâ â³í,

Òîãî Êðåòåÿ, ùî ç ìóçàìè â ò³ñí³é æèâ äðóæá³; íà ñåðö³

Çàâæäè ï³ñí³ â íüîãî, é ñòðóíè ëèø ñòðî¿â áè â³í íà ê³ôàð³,

Çàâæäè ñï³âàâ áè ïðî êîí³, ïðî çáðîþ, ìóæ³â ³ ïðî áèòâè.

Âðåøò³, òåâêð³éñüê³ âîæä³, ÿê ïî÷óëè, ùî ¿õí³õ òàì ð³æóòü,

Ïîïðèá³ãàëè Ìíåñòåé ³ çàâçÿòèé Ñåðåñò, ³ îò áà÷àòü,

Ùî òîâàðèñòâî ò³êàº, à âîðîã âñåðåäèí³ â ìóðàõ.

Òàê òîä³ êëè÷å Ìíåñòåé: “Ãåé, êóäè âè ò³êàºòå, äå ùå

Ìóð³â øóêàºòå, äå ùå òàì øàíö³ âè ìàºòå, äðóç³?

Ìóæ ëèø îäèí, ãðîìàäÿíè, ³ çàìêíåíèé â âàøèõ æå ìóðàõ,

Çì³ã çàïîä³ÿòè â ì³ñò³ òàêó ð³çàíèíó áåçêàðíî;

Ñò³ëüêè íàéêðàùèõ ³ç-ïîì³æ þíàöòâà â³í âèñëàâ äî Îðêà!

Í³ áàòüê³âùèíè íåùàñíî¿ é äðåâí³õ áîã³â âàì íå æàëêî,

Àí³ Åíåÿ âåëèêîãî âàì, áîÿãóçè, íå ñîðîì?”

Öèìè ñëîâàìè âîíè çàïàëèëèñÿ, ñèëè íàáðàëè

É ëàâîþ ñòàëè ì³öíîþ. À Òóðí òîä³ ìóñèâ ïîâîë³

Ç áîþ âñòóïèòèñü, äî ð³÷êè ïîäàâñü â³í, äî ì³ñöÿ, äå õâèëÿ

Áåðåã îòî÷óº. Ç êðèêîì ãó÷íèì ùå çàâçÿò³øå ñòàëè

Òåâêðè, âñå â³éñüêî ñòÿãíóâøè, íà íüîãî òîä³ íàïàäàòè.

Òàê, íà÷å ãð³çíîãî ëåâà çáðîéíà þðáà îòî÷èëà;

Ç ëÿêó â³í ñòàâ çàäêóâàòü, ïîçèðàþ÷è ëþòî ³ çëîáíî,

Íå äîçâîëÿþòü-áî ãí³â ³ äîáëåñòü éîìó â³äñòóïàòè,

² íàñòóïàòè íå ãîäåí, õî÷ äóæå òîãî â³í õîò³â áè, –

Çáðîÿ âîðîæà é ìóæ³ íà çàâàä³. ² Òóðí òàê æå ñàìî,

Çâ³ëüíà, âàãàþ÷èñü, âñå â³äñòóïàº, ïàëàþ÷è ëþòòþ,

683

Публій Вергілій Марон

Íàâ³òü äâà ðàçè â³í êèäàâñÿ â ëàâè âîðîæ³ ³ äâ³÷³

800

Ãíàâ ÷åðåç òàá³ð çàãîíè ðîçáèò³, é âîíè óò³êàëè.

Ç òàáîðó ö³ëîãî øâèäêî, îäíàê, ïîçá³ãàëèñÿ ðàçîì

Íà îäíîãî âñ³, ³ íàâ³òü Þíîíà, Ñàòóðíîâà äîíüêà,

Ñèëè äîäàòü íå çìîãëà éîìó, – ç íåáà Þï³òåð ïîâ³òðÿì

Âèñëàâ ²ð³äó ñêàçàòü, ùî ñêàðàº ñåñòðó, ÿêùî çàðàç

Òóðí íå â³äñòóïèòü ³ç ìóð³â âèñîêîãî ãîðîäà òåâêð³â.

Á³ëüøå íå ìîæå þíàê ùèòîì óæå îï³ð ÷èíèòè,

Áî æ ó ïðàâèö³ â³í ñèëè íå ìàº, óæå çâ³äóñþäè

Ñòð³ëè éîãî çàñèïàþòü. Íà ñêðîíÿõ ó íüîãî îïóêëèé

Äçâîíèòü øîëîì áåç óñòàíêó, ³ êîâàíà ì³äü â³ä êàì³ííÿ

Ãíåòüñÿ, ãðåáåí³ çáèò³ ³ ùèòó íå ñòðèìàòü óäàð³â.

Òåâêðè æ òèì ÷àñîì ñïèñàìè âæå ñèïëþòü ïîäâ³éíî, ³ ïåðøèé

Ç íèìè Ìíåñòåé ãðîìîíîñíèé. Ñò³êàº ïî ö³ëîìó ò³ë³

Ï³ò, ùî é äèõíóòè íå ìîæíà, é ïîòîêîì ñïëèâàº ñìîëèñòèì;

Â³ääèõ îñëàáëèé âæå ëåäâå ï³äíîñèòü çíåñèëåí³ ãðóäè.

Â ïîâí³é çáðî¿ òîä³ ó ð³êó ñòð³ìãîëîâ â³í ñòðèáàº:

Â æîâòó ñâîþ ãëèáèíó òå÷³ÿ ïðèéíÿëà éîãî çðàçó,

² ï³äíÿëà íà ëàã³äí³¿ õâèë³, é â³ä êðîâ³ îáìèëà,

É, ïîâåñåë³ëîãî, çíîâó äî äðóç³â éîãî ïîâåðíóëà.

ÊÍÈÃÀ ÄÅÑßÒÀ

Þï³òåð ñêëèêàº ðàäó áîã³â, íà ÿê³é ìàðíî íàìàãàºòüñÿ ïîìèðèòè Þíîíó ç Âåíåðîþ ³

òîìó âîë³º çà êðàùå â³ääàòè ïîä³¿ íà âîëþ äîë³. Ðóòóëè çíîâó íàïàäàþòü íà òðîÿíö³â.

Âñòóïèâøè â ñîþç ç åòðóñüêèì âîºíà÷àëüíèêîì Òàðõîíîì, Åíåé ïîâåðòàºòüñÿ íà

òðèäöÿòè êîðàáëÿõ ç ÷èñëåííèìè â³éñüêàìè ñîçíèê³â. Ðóòóëè ÷èíÿòü éîìó æîðñòêèé

îï³ð. Àñêàí³é ðîáèòü âèëàçêó ³ ç’ºäíóºòüñÿ ç â³éñüêàìè ñâîãî áàòüêà. Òóðáóþ÷èñü äîëåþ

Òóðíà, Þíîíà â³äâîäèòü éîãî ç áèòâè â ì³ñòî Àðäåþ. Òèì ÷àñîì ó á³é âñòóïàº

Ìåçåíö³é ³ ÷èíèòü âåëèê³ ñïóñòîøåííÿ â ëàâàõ òðîÿíö³â òà åòðóñê³â. Ê³íåöü ê³íöåì

Åíåé óáèâàº éîãî òà éîãî ñèíà Ëàâñà, ³ ïåðåìîãà çàëèøàºòüñÿ çà òðîÿíöÿìè.

ÊÍÈÃÀ ÎÄÈÍÀÄÖßÒÀ

Åíåé ñïîðÿäæóº òðîôåé â ïàì’ÿòü ïåðåìîãè íàä Ìåçåíö³ºì ³ ðàçîì ³ç çäîáè÷÷þ òà

ïîëîíåíèìè â³äñèëàº ò³ëî Ïàëëàíòà äî éîãî áàòüêà Åâàíäðà. Òèì ÷àñîì ïðèõîäÿòü

ïîñëè â³ä Ëàòèíà ïðîñèòè â Åíåÿ ïåðåìèð’ÿ äëÿ ïîõîðîíó âáèòèõ. Îáèäâ³ ñòîðîíè

ðîçïàëþþòü áàãàòòÿ ³ õîâàþòü óáèòèõ. Âèðÿäæåí³ ëàòèíÿíàìè äî Ä³îìåäà ïîñëè

âåðòàþòüñÿ ç â³äìîâîþ äîïîìîãòè ¿ì. Öàð Ëàòèí ãîòîâèé ïðîñèòè Åíåÿ ïðî ìèð, àëå

Òóðí âèñòóïàº ïðîòè öüîãî. Â öåé ÷àñ Åíåé ç â³éñüêîì ï³äõîäèòü äî ì³ñòà Ëàâðåíòà,

ëàòèíÿíè ÷èíÿòü éîìó îï³ð. Òóðí ïîñèëàº íàçóñòð³÷ òðîÿíöÿì Ìåññàïà ³ Êàì³ëëó ç

ê³ííîòîþ, à ñàì ãîòóº ïðîòè Åíåÿ çàñàäó. Êàì³ëëà â áîþ ÷èíèòü ïîäâèãè, àëå ãèíå â³ä

Àðóíòà, ÿêîãî çãîäîì, çà âêàç³âêîþ Ä³àíè, óáèâàº í³ìôà Îï³ÿ. Ðóòóëè áåçëàäíî

ò³êàþòü äî ì³ñòà. Íàñòàº í³÷, ³ îáèäâ³ ñòîðîíè óêð³ïëþþòü ñâî¿ òàáîðè.

684

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ñõîäèòü òèì ÷àñîì Àâðîðà, ãëèá³íü Îêåàíó ëèøèâøè.

Õî÷ ó Åíåÿ æóðáà íà óì³, ùîá áóâ ÷àñ ïîõîâàòè

Äðóç³â, ³ ïîõîðîí öåé éîãî ñåðöå òóðáóº, îá³òè

Çà ïåðåìîãó áîãàì â³í ñêëàäàº. Ëèøå çàñâ³òàëî,

Â³í íà âåðøèí³ Êóðãàíà ïîñòàâèâ âåëèêîãî äóáà,

Ã³ëëÿ îáòÿâøè, ³ çáðîþ ÿñíó íàä³âàº íà íüîãî,

²ç ïîëêîâîäöÿ Ìåçåíö³ÿ çíÿòó: äëÿ òåáå òðîôå¿,

Áîæå âåëèêèé â³éíè. Çàêëàäàº íà íüîãî â³í ãðåáí³,

Êðîâ’þ îáàãðåí³, ðåøòêè ñïèñ³â éîãî òåæ ïðèêð³ïëÿº;

Ïàíöèð âäÿãàº, äâ³÷³ ïî ø³ñòü ðàç ó áèòâàõ ïðîáèòèé;

Çë³âà ïðèâ’ÿçóº ùèò ì³äÿíèé, ÷åðåç øèþ çàâ³ñèâ

Ìå÷, âåñü ó êîñò³ ñëîíîâ³é. ² òàê òð³óìôóþ÷èõ äðóç³â

(Áî îòî÷èëà éîãî âñÿ ãðîìàäà âîæä³â) çàêëèêàº:

“Çðîáëåíî ä³ëî âåëèêå, ãåðî¿, – ãåòü âñÿêó òðèâîãó,

Ùî áóäå äàë³. Îñü çáðîÿ ³ç âëàäàðÿ ãîðäîãî çíÿòà,

Æåðòâà ïåðâèííà: òàêèì-áî ³ç ðóê ìî¿õ âèéøîâ Ìåçåíö³é.

Íèí³ íàì øëÿõ äî öàðÿ âæå é äî ì³ñòà Ëàòèíà â³äêðèòî.

Çáðîþ ãîòóéòå â äóø³, ïðîâàäüòå â³éíó ó íàä³¿,

Ùîá, ÿê áîãîâå íàì çíàê ïîäàäóòü, âñ³ì ï³ä ïðàïîðîì ñòàòè

É ç òàáîðó âèâåñòè ìîëîäü, íå ãàÿëèñü áè ó áåçðàää³,

Íå çàâàæàâ áè âàì ñòðàõ ³ íå ñòðèìóâàâ âàøó ð³øó÷³ñòü.

Òîâàðèø³â ñâî¿õ ìåðòâ³ ò³ëà ó çåìë³ ïîõîâàéìî, –

Öå ¿ì ºäèíà ïîøàíà óñ³ì â ãëèáèí³ Àõåðîíòó.

Éä³òü æå, – ñêàçàâ â³í, – ³ â äóø³ ñëàâåòí³, ùî öþ áàòüê³âùèíó

Êðîâ’þ äëÿ íàñ ïîðîäèëè, îñòàííüîþ äàííþ âøàíóéòå;

É ïåðåäóñ³ì ó ñêîðáîòíå Åâàíäðîâå ì³ñòî ïîøë³ìî

Ò³ëî Ïàëëàíòà òîãî, ùî äîáëåñò³ ïîâíîãî íèí³

×îðíà çàáðàëà ãîäèíà é â ìîãèë³ ñóìí³é îñåëèëà”.

Òàê ïðîìîâëÿº êð³çü ñëüîçè é çâåðòàº õîäó äî ïîðîã³â,

Äå ñòîðîæèâ ïîêëàäåíå ò³ëî Ïàëëàíòà áåçäóøíå

Â³êîì ñòàðèé âæå Àêîéò, ùî â Åâàíäðà, ãåðîÿ ç Ïàððàçè,

Áóâ çáðîºíîñöåì êîëèñü, à òåïåð, ó íåùàñíó ãîäèíó,

Ç æóðíèì ÷óòòÿì ïðîâîäæàòè ñâîéîãî ³øîâ âèõîâàíöÿ.

×åëÿäü óñÿ ³ òðîÿíö³ þðáîþ éîãî îòî÷èëè

² ³ë³àäè ñìóòí³, ðîçïóñòèâøè çà çâè÷àºì êîñè.

Ò³ëüêè Åíåé óâ³éøîâ ó ê³ìíàòó âèñîêó, ÿê çðàçó æ

Ëåìåíò çíÿëè àæ äî íåáà âîíè, á’þ÷è ñåáå â ãðóäè.

Ñïîâíèëàñü òóãîþ öàðñüêà îñåëÿ é ïëà÷åì æàë³ñëèâèì.

Ùîéíî ïîáà÷èâ Åíåé Ïàëëàíòà ëèöå ñí³æíî-á³ëå

É ãîëîâó, ñïåðòó íà ïîñò³ëü, ³ â ãðóäÿõ þíàöüêèõ øèðîêó

Ðàíó â³ä â³ñòðÿ ñïèñà ³òàë³éñüêîãî, ðèíóëè â íüîãî

Ñëüîçè, é â³í ìîâèâ: “Þíà÷å ñåðäåøíèé, òî äîëÿ, âñì³õíóâøèñü

Ùàñòÿì ìåí³, íå äàëà, ùîá òè öàðñòâî ìîº õî÷ ïîáà÷èâ,

Ùîá ïåðåìîæöåì ïî¿õàâ äî îò÷îãî äîìó. Íå ö³-áî

685

Публій Вергілій Марон

ß îá³öÿíêè ïðî òåáå Åâàíäðîâ³ äàâ íà â³äõîä³,

Áàòüêó òâîºìó, êîëè â³í, îáíÿâøè ìåíå, ó ö³ çåìë³

Ñëàâ áóäóâàòè âåëèêó äåðæàâó ³ çãàäóâàâ ÷óéí³ñòü

Â ñòðàõó çà òåáå, ùî âîðîã – íåùàäíèé, ùî á³é ³ç öèì ïëåì’ÿì

Áóäå çàâçÿòèé. Òåïåð â³í ó ìàðí³é íàä³¿ îá³òè,

Ìîæå, ñêëàäàº áîãàì ³ ìíîæèòü íà â³âòàð³ æåðòâè.

Ìè æ þíàêîâ³ ïîìåðëîìó, ùî âæå í³÷îãî íå âèíåí

Âëàä³ íåáåñí³é, ó ñìóòêó ïóñòó öþ ñêëàäàºìî øàíó.

Áàòüêó íåùàñíèé, ïîáà÷èø òè ïîõîðîí ñèíà æîðñòîêèé!

Îñü âèãëÿäàòèìå ÿê íàø îòîé ïîâîðîò òð³óìôàëüíèé,

Ùî òè íà íüîãî ÷åêàâ! Îñü âåëèê³ ìî¿ ñïîä³âàííÿ!

Òà íå ïîáà÷èø, Åâàíäðå, ùîá âò³ê â³í ó ðàíàõ ãàíåáíèõ,

Íå çàæàäàºø æîðñòîêî¿ êàðè, áî ñèí âðÿòóâàâñÿ.

Ãîðå ìåí³! Ñê³ëüêè òðàòèø, Àâçîí³º, é òè, ì³é ²óëå!”

Òàê â³í, çàïëàêàâøè, ò³ëî íåùàñíå íàêàçóº âçÿòè,

É òèñÿ÷ó âèáðàâ ãåðî¿â íàéêðàùèõ ³ç ö³ëîãî â³éñüêà,

Ùîá â³ääàëè ó ïîõîä³ îñòàííþ ïîøàíó ³ ñëüîçè

Áàòüêîâ³ ùîá âøàíóâàëè; öå ìàðíà óò³õà â âåëèê³ì

Ñìóòêó, àëå íåùàñëèâîìó áàòüêó íàëåæíà. Îäí³ ç íèõ

Øâèäêî ïëåò³íêó ïëåòóòü, ì’ÿê³ óëàøòîâóþòü ìàðè,

Ç ïðóòòÿ ãíó÷êîãî ñïë³òàþ÷è ¿õ ³ äóáîâîãî â³òòÿ,

É ï³äíÿòå âèñîêî âãîðó ã³ëêàìè îò³íþþòü ëîæå,

É òóò æå, íà ç³ëëÿì óêðèò³é ïîñòåë³, ïîìåðëå þíàöüêå

Ò³ëî êëàäóòü îáåðåæíî, ÿê êâ³òêó, ùî ç³ðâóòü ä³âî÷³

Ïàëüö³ – ÷è í³æíó ô³àëêó, ÷è öâ³ò ã³àöèíòó, ùî êëîíèòü

Ãîëîâó é ùå àí³ áëèñêó íå âòðàòèâ, í³ ñâ³æîñò³ íàâ³òü,

Ìàòè æ çåìëÿ âæå í³ ñèëè éîìó íå äàº, í³ ïîæèâè.

Âèí³ñ äâ³ øàòè Åíåé, ³ çëîòîì, ³ ïóðïóðîì øèò³;

Ò³, ùî, ðàä³þ÷è ç ïðàö³ ñâîº¿, Ä³äîíà ñ³äîíñüêà

Çà äàâíèíè ùå êîëèøíüî¿ âëàñíèìè òêàëà ðóêàìè

² çîëîòèìè íèòêàìè äëÿ íüîãî ìåðåæàëà í³æíî.

Ç íèõ â³í â îäíó þíàêà îäÿãíóâ, òàê îñòàííþ ïîøàíó

Â³ääàþ÷è éîìó â ñìóòêó, à êó÷åð³ â äðóãó îêóòàâ,

Ìàþ÷è âñå öå ñïàëèòè. Êð³ì öüîãî, áàãàò³ òðîôå¿

Áèòâè ëàâðåíòñüêî¿ âçÿâøè, âåçòè òó íàêàçóº çäîáè÷

Â äîâãîìó ðÿä³. Äîäàâ ³ ò³ êîí³, ³ çáðîþ, ùî âçÿâ ¿õ

Â âîðîãà â³í ó áîþ. Êàæå, ðóêè íà ïëå÷àõ çâ’ÿçàòè

Òèì, ùî ¿õ â æåðòâó äëÿ ò³íåé ïðèíîñèòè ìàëè ³ êðîâ³

Ç íèõ íàòî÷èòè, ùîá íåþ áàãàòòÿ ñêðîïèòè. Âîæäÿì æå

Êàæå îáðóáêè íåñòè, îäÿãíåí³ â çáðîþ âîðîæó

Ç çàïèñîì, õòî ç âîðîã³â ìàâ öþ çáðîþ. Âåäóòü ³ Àêîéòà:

Éäå, áåçòàëàííèé, ïîõèëåíèé â³êîì, ³ á’º êóëàêàìè

Â ãðóäè, à í³ãòÿìè âèä ñâ³é ïîòâîðèòü; âàëÿºòüñÿ äîë³,

Âïàâøè âñ³ì ò³ëîì íà çåìëþ. À ñë³äîì âåäóòü êîë³ñíèö³,

686

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Êðîâ’þ ðóòóëüñüêîþ ãóñòî îáëèò³. ² òóò æå, çà íèìè,

Ê³íü áîéîâèé âèñòóïàº, Åòîí, áåç ñâîãî îáëàäóíêó,

É êîòÿòüñÿ êðàïëÿìè ñëüîçè ó íüîãî. Íåñóòü ó ïîõîä³

Ñïèñ ³ øîëîì, à ³íøó âñþ çáðîþ âçÿâ Òóðí-ïåðåìîæåöü.

Äàë³ éäå â³éñüêî ñóìíå – ³ òåâêðè, é ò³ððåíö³, é àðêàäö³,

Çáðîþ ñïóñòèâøè äîäîëó. Êîëè öåé ïîõ³ä òîâàðèñòâà

Äàë³ ï³øîâ, òî Åíåé çóïèíèâñÿ é, ç³òõíóâøè, ïðîìîâèâ:

“Çâ³äñè íà ³íø³ íàñ ñëüîçè ò³ ñàì³ ãð³çí³ çàêëèêàþòü

Ñóäüáè â³éíè,– âèòàé ïîâ³ê-â³êè, âåëèêèé Ïàëëàíòå,

Äðóæå, íàâ³êè ïðîùàé!” ² á³ëüø íå ñêàçàâøè í³ ñëîâà,

Â³í âèðóøàº é äî ìóð³â âèñîêèõ, ó òàá³ð, â³äõîäèòü.

100

Ç ì³ñòà Ëàòèíà é ïîñëè âæå ïðèéøëè ³ç ìàñëèíîâèì â³òòÿì,

Ëàñêè áëàãàþòü, ùîá ìåðòâ³ ò³ëà, ÿê³ âñþäè ïî ïîëþ,

Âáèò³ çàë³çîì, ëåæàëè, â³ääàâ ³ äîçâîëèâ ïîêëàñòè

¯õ ó ìîãèëó; ç ïîáèòèìè é òèìè, ùî ñâ³òó íå áà÷àòü,

Áîþ íåìàº. Õàé òèõ ïîùàäèòü, ùî íå òàê-òî äàâíî ùå

Äðóçÿìè çâàâ ³ òåñòÿìè. À äîáðèé Åíåé íà öåé äîçâ³ë

Çãîäèâñÿ ðàäî, áî ïðîñÿòü ïðî ðå÷³ âàæëèâ³, é äîáàâèâ

Ñëîâî òàêå: “Ùî çà äîëÿ ïîãàíà, ëàòèíö³, â â³éíó öþ

Âïëóòàëà âàñ, ³ íå õî÷åòå ç íàìè âè â ïðèÿçí³ æèòè?

Ïðîñèòå ìèðó âè â ìåíå äëÿ ìåðòâèõ, ùî Ìàðñ ïîäîëàâ ¿õ?

Ìèðó-áî ÿ ³ æèâèì íå â³äìîâëþ, é ñþäè íå ïðèéøîâ áè,

Äîëÿ ÿêáè íå âêàçàëà öå ì³ñöå ìåí³ ³ îñåëþ, –

ß íå âîþþ ³ç âàøèì íàðîäîì. À äðóæáó ì³æ íàìè

Öàð âàø â³äêèíóâ, âîë³âøè äîâ³ðèòèñü Òóðíîâ³é çáðî¿.

Êðàùå, ùîá Òóðí òà áóâ ñàì ïðèñóäèâ ñåáå ñìåðò³ æàõëèâ³é.

À ÿê áàæàº ñâîºþ ðóêîþ â³éíó çàê³í÷èòè,

Õî÷å â³í òåâêð³â ïðîãíàòü, õàé ç³ ìíîþ ïîì³ðÿº çáðîþ.

Áóâ áè ³ç íàñ ó æèâèõ ëèøå òîé çàëèøèâñÿ, êîòðîìó

Áîã ³ éîãî ñàìà ìóæí³ñòü æèòòÿ äàðóâàëè á. Òåïåð æå

Éä³òü ³ âîãîíü ï³äêëàä³òü ï³ä ò³ëà ãðîìàäÿí áåçòàëàííèõ”, –

Ìîâèâ Åíåé. À âîíè, çà÷óäîâàí³ äóæå, ìîâ÷àëè

É ïåðåãëÿäàëèñÿ ëèø ì³æ ñîáîþ. Àæ Äðàíê ñòàðîäåííèé,

Òîé, ùî þíîãî Òóðíà íåíàâèä³â çäàâíà ³ çàâæäè

Áóâ éîìó âîðîã, ïî÷àâ, ðîçêðèâøè óñòà, ãîâîðèòè:

“Ìóæó òðîÿíñüêèé, âåëèêèé ó ñëàâ³ ñâî¿é ³ ùå á³ëüøèé

Â çáðî¿ çâèòÿæí³é! ßêèìè òåáå ïîõâàëàìè äî íåáà

Ìàþ ï³äíîñèòè? Ç ÷îãî ìåí³ äèâóâàòèñÿ á³ëüøå –

²ç ñïðàâåäëèâîñò³, ç ïîäâèã³â ðàòíèõ? Äî ð³äíîãî ì³ñòà

Ïåðåäàìî âñå öå âäÿ÷íî, é òåáå, ÿê ëèø äîëÿ äîçâîëèòü,

Ïîãîäèìî ³ç Ëàòèíîì-öàðåì. Õàé Òóðí ïîøóêàº

²íøî¿ ñï³ëêè äëÿ ñåáå. ² íàâ³òü íà ïëå÷àõ íîñèòè

Êàì³íü òðîÿíñüêèé ïðèºìíî íàì áóäå ³ ñòàâèòè ìóðè

Äîëåþ ñóäæåí³”. Òàê â³í ïðîìîâèâ, ³ âñ³ äàëè çãîäó.

687

Публій Вергілій Марон

Äâ³÷³ ïî ø³ñòü äí³â âîíè ïðèçíà÷àëè é ï³ä ìèðó ïîêðîâîì

Âñóì³ø ³ òåâêðè, é ëàòèíö³ áåçïå÷íî ïî ãîðàõ õîäèëè.

Ï³ä äâîºñ³÷íèì çàë³çîì äçâåíèòü óæå ÿâ³ð âèñîêèé,

Òàì âèâåðòàþòü âæå ñîñíó, ùî íåáà âåðøêîì äîñÿãàº,

Êåäðè ïàõó÷³ é äóáè áåçóïèííî êëèíàìè ëóïàþòü,

² ÿñåíè áåçóñòàíêó âîçàìè ñêðèïó÷èìè âîçÿòü.

Â³ñòêà, ïðîòå, ïîëåò³ëà, ùîá ïåðø³é çâ³ñòèòè ïðî ãîðå

Öå âåëè÷åçíå Åâàíäðà ³ ä³ì éîãî, é ì³ñòî é ïðî âñå öå

Ïîâ³äîìëÿº. Öå Â³ñòêà òà ñàìà, ÿêà ùå íåäàâíî

Ïðî ïåðåìîãó Ïàëëàíòà ó Ëàö³¿ âñ³õ ñïîâ³ùàëà.

Âñ³ àðêàä³éö³ ïîá³ãëè äî áðàì ³, äðåâí³ì çâè÷àºì,

Â ðóêè âçÿëè æàë³áí³ ñìîëîñêèïè,– ãîðèòü íà ïðîñòîð³

Äîâãîìó øëÿõ ³ îñâ³òëþº ïîëå øèðîêå. Íàâïðîòè

Âèéøëè ôð³ã³éö³, á’þ÷è ñåáå â ãðóäè, é äî íèõ ïðèºäíàëèñü.

Ùîéíî æ³íêè ¿õ ïðè âõîä³ äî ì³ñòà óçäð³ëè, â³äðàçó

Ëåìåíòîì æàë³áíèì ì³ñòî íàïîâíèëè. Ñèëà í³ÿêà

Çäåðæàòü Åâàíäðà òîä³ íå ìîãëà, ³ â þðáó â³í âì³øàâñÿ.

150

Ùîéíî Ïàëëàíòîâ³ ìàðè ïîêëàëè, ïðèïàâ äî íèõ, ã³ðêî

Ïëàêàâ ³ ãëóõî ñòîãíàâ, àæ ãîëîñ êð³çü á³ëü òîé ïðîðâàâñÿ:

“²íøó, Ïàëëàíòå, ñâîºìó òè áàòüêîâ³ äàâ îá³öÿíêó!

Îáåðåæí³øå á æîðñòîêîìó Ìàðñîâ³ òè äîâ³ðÿâñÿ.

Çíàâ ÿ, ùî ñëàâà íîâà, ó áèòâàõ íàéïåðøèõ çäîáóòà,

Äóæå ñîëîäêà. Ã³ðêà îòà ïåðøà íàóêà þíàöüêà,

É ïðîáà æîðñòîêà áëèçüêî¿ â³éíè. Àí³ ùèðèõ îá³ò³â,

Àí³ áëàãàíü íå ïî÷óëè áîãîâå ìî¿õ. Îõ, ùàñëèâà

Òè, íàéñâÿò³øà äðóæèíî ìîÿ, öüîãî äíÿ íå äîæèâøè

É íå äî÷åêàâøèñÿ áîëþ òàêîãî. ß ë³ò ñâî¿õ ì³ðó

Ïåðåñòóïèâ – áóâøè áàòüêîì, îñòàâñü ñèðîòîþ. Áîäàé æå

Ñàì ÿ äî áîþ ï³øîâ ó òðîÿíñüê³ì ñîþç³, é ðóòóëè

Êðàùå á ìåíå çàêîëîëè ñïèñàìè. ß ñàì áè çàãèíóâ,

² íå Ïàëëàíòà, ìåíå â ö³ì ïîõîä³ áóëè á ïðîâîäæàëè.

Íå âèíóâàòèâ áè, òåâêðè, ÿ âàñ, í³ ñîþç òîé ³ç âàìè,

Ùî éîãî ñêëàëè, í³ äðóæáó,– òàêà áóëà äîëÿ íàëåæíà

Â³êó ìîãî. Ïðîòå, ÿê ñóäèëàñÿ ñìåðòü ïåðåä÷àñíà

Ñèíîâ³, âò³õîþ áóäå õî÷ òå, ùî çàãèíóâ, ïîáèâøè

Òèñÿ÷³ âîëüñê³â, ÿê òåâêð³â âîäèâ â³í ç áîÿìè íà Ëàö³é.

Ñàì æå ÿ ïîõîðîí êðàùèé íå ì³ã áè òîá³ âëàøòóâàòè

Òàê, ÿê öå ðîáèòü ïîáîæíèé Åíåé ³ ôð³ã³éö³ ìîãóòí³,

Ç íèìè é ò³ððåíñüê³ âîæä³, é ö³ëå â³éñüêî. Âåëèê³ òðîôå¿

Ç òèõ, ùî ïðàâèöÿ òâîÿ ¿õ íà òîé ñâ³ò ïîñëàëà, ïðèíîñÿòü,

Òè æ, ÿê âåëèêå îïóäàëî, Òóðíå, ó çáðî¿ ñüîãîäí³,

Ïåâíî, ñòîÿâ áè, áóëè á ìè ëèø â³êîì ³ ñèëîþ ð³âí³.

Íàùî, îäíàê, ÿ, íåùàñíèé, óòðèìóþ òåâêð³â â³ä áîþ?

Éä³òü æå ó ïóòü ³ öàðåâ³ îñü öå ïåðåäàòü íå çàáóäüòå,

688

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ùî õî÷ Ïàëëàíòà óáèòî, æèâó ÿ æèòòÿì íåíàâèñíèì,

Òîìó ïðè÷èíà – ïðàâèöÿ òâîÿ, ùî íå âáèëà ùå Òóðíà,

Ñèíîâ³ é áàòüêîâ³ öèì çàâèíèëà. Â çàñëóãàõ ³ â äîë³

Öå òâîÿ âàäà ºäèíà. Óò³õ ÿ â æèòò³ íå øóêàþ,

Öå-áî é íå ñë³ä, ò³ëüêè á ñèíó äî ò³íåé öþ â³ñòü ïåðåäàòè”.

Ðàííÿ òèì ÷àñîì Àâðîðà âæå ñâ³òëî ñâîº áëàãîäàòíå

Ëþäÿì íåùàñíèì ïðèíîñèòü, ùîá áðàëèñü äî ïðàö³ òÿæêî¿.

Áàòüêî Åíåé óæå é Òàðõîí ðîçêëàëè áàãàòòÿ íàä ìîðåì,

Íà óçáåðåææ³ êðóòîìó. Òàì êîæíèé ò³ëà ñâî¿ çíîñèòü,

Çâè÷àºì äàâí³ì áàòüê³â; ÿê ÷îðí³ âîãí³ ëèø ï³äêëàëè,

Íåáî âèñîêå â³ä äèìó ó òåìðÿâó âñå âïîâèëîñÿ.

Òðè÷³ ó çáðî¿ áëèñêó÷³é ïðîéøëè êðóã ïàëàþ÷èõ âîãíèù,

Ê³íüìè îá’¿õàëè òðè÷³ âîãí³ æàë³áí³, ³ òóæëèâî

Çàãîëîñèëè âîíè, ³ ñëüîçàìè ñêðîïèëè âñþ çåìëþ,

Çáðîþ âñþ çìèëè ñëüîçàìè; ìóæ³â ãîëîñ³ííÿ ³ çâóêè

Òðóá àæ äî íåáà ëóíàþòü. Ö³ çáðîþ ç óáèòèõ ëàòèí³â

Ìå÷óòü â îãîíü: îçäîáëåí³ ïèøíî ìå÷³ ³ øîëîìè,

Â³æêè, êîëåñà, ðîçæàðåí³ â á³ãó; à ò³ âæå çíàéîì³

Ìå÷óòü äàðè: ïîãèáëèõ ùèòè ³ ñïèñè, ùî íåâäàëî

Êèíåí³ íèìè áóëè. ² ñìåðò³ ó æåðòâó áàãàòî

Ð³æóòü âîë³â, ùåòèíÿñòèõ ñâèíåé ³ îâå÷îê îòàðè,

Ç³ãíàí³ ç ï³ëü, ³ äîâêîëà ó ïîëóì’¿ â æåðòâó ïðèíîñÿòü.

Äèâëÿòüñÿ ïèëüíî, ÿê äðóç³â ò³ëà ïî óñ³ì óçáåðåææ³

200

Æàðêî ãîðÿòü, ³ ñòîðîæàòü ¿õ, ïîêè óñå ñïîïåë³º,

É â³ä ï³âçîòë³ëèõ áàãàòü ¿õ íå ìîæíà áóëî â³ä³ðâàòè,

Äîêè ÿñíèìè ç³ðêàìè í³÷ âîãêà âñå íåáî íå âêðèëà.

Òîæ ³ ñåðäåøí³ ëàòèíö³ ïî òîé á³ê áàãàòòÿ ÷èñëåíí³

Ñòàâëÿòü ³ òðóïè ïîëåãë³ ïî÷àñòè íà ì³ñö³ õîðîíÿòü,

²íøèõ áàãàòî â ñóñ³äí³ â³äâîçÿòü îñåë³; é òàê³ º,

Ùî â³äñèëàþòü äî ì³ñòà. À ðåøòó ïîëåãëèõ â áåçëàäí³é

Ñ³÷³, âåëèê³ ¿õ ñòîñè, íå ë³÷àòü ³ íå ðîçð³çíÿþòü –

Ïàëÿòü ¿õ ñï³ëüíî. Äîâêîëà âåëèê³ ïîëÿ çàñâ³òèëè

Ãóñòî âîãíÿìè, îäèí ïåðåä îäíèì. Âæå ñîíöå óòðåòº

Òåìðÿâó ç íåáà ïðîãíàëî õîëîäíó, êîëè âîíè â ñìóòêó

Ïîï³ë ãëèáîêèé çãîðòàëè, âèéìàëè ðîçñèïàí³ êîñò³

Ç âîãíèùà é òåïëó ùå çåìëþ íà íèõ òÿãàðåì íàêèäàëè.

Çîéêè òîä³ ïî÷àëèñü, ³ âîëàííÿ âåëèêîãî æàëþ

×óëèñÿ ñêð³çü ãîëîñí³ ó îñåëÿõ ³ â ì³ñò³ Ëàòèíà,

Âåëüìèáàãàòîãî âëàäàðÿ. ² ìàòåð³ òóò ñêîðáîòí³,

² íåâ³ñòêè áåçòàëàíí³, ³ ñåñòðè, æóðáîþ ïîâèò³,

É ñèðîòè á³äí³ â³éíó ïðîêëèíàþòü ³ ñâàòàííÿ Òóðíà

² âèìàãàþòü, ùîá ñàì äîáèâàâñÿ ìå÷åì, ÿêùî ïðàãíå

Âëàäè â ²òàë³¿, õî÷å äëÿ ñåáå íàéâèùî¿ øàíè.

689

Публій Вергілій Марон

Ãí³â ùå ðîç’ÿòðþº Äðàíê òóò ñóâîðèé ³ âñ³õ çàïåâíÿº,

Ùî îäíîãî ëèøå Òóðíà òóò êëè÷óòü äî áîþ. Òà äîñèòü

ª ³ ïðîòèâíèõ òàêîæ ãîëîñ³â, ùî îáñòîþþòü Òóðíà.

Çàõèñòîì ñëóæèòü éîìó ³ âåëèêå öàðèöèíå éìåííÿ,

Ñëàâà çäîáóòèõ òðîôå¿â ãåðîÿ ï³äòðèìóº ñèëüíî.

Â ö³ì íåñïîêîþ, êîëè ðîçãîð³âñÿ âæå ðîçðóõ íàéäóæ÷å,

Ùå íåâåñåëó é ïîñëè ïðèíîñÿòü äî òîãî íîâèíó

Ç ì³ñòà âåëèêîãî, â³ä Ä³îìåäà, ùî ¿ì í³ äî ÷îãî

Íå ïðèäàëèñÿ óñ³ íàäçâè÷àéí³ òðóäè ³ âèäàòêè,

Í³ çîëîò³¿ äàðóíêè, í³ ïðîñüáè âåëèê³; íàëåæèòü

²íøèõ ï³äìîã äëÿ ëàòèíö³â øóêàòè; ÿê í³, òî ñòàðàòèñü

Ìèð óêëàäàòè ç òðîÿíñüêèì öàðåì. Öàð Ëàòèí ó çíåâ³ðó

Ñàì óïàäàº ³ â ñìóòîê âåëèêèé. Òå, ùî Åíåÿ

Âîëÿ áîã³â ñóïðîâîäèòü, öå ÿñíî ³ç áîæîãî ãí³âó,

É ñâ³æ³ ìîãèëè óñ³ì öå äîâîäÿòü. Òîæ ðàäó

Â³í ó ïîêîÿõ âèñîêèõ çáèðàº âåëèêó, íàêàçîì

Êëè÷å ñòàðøèíó ñâîþ íàéçíàòí³øó. Âîíè íà¿æäæàþòü,

Ãåòü óêðèâàþòü øëÿõè é ïðèáóâàþòü ó öàðñüêó îñåëþ.

À ïîì³æ íèìè Ëàòèí çàñ³äàº, ³ â³êîì íàéñòàðøèé,

É âëàäîþ âèùèé çà âñ³õ. Âåñåë³ñòü ç ÷îëà éîãî çíèêëà.

Êàæå ïîñëàì òîä³, ùî ïðèáóëè ³ç åòîëüñüêîãî ì³ñòà,

Ç ÷èì ò³ ïðèéøëè, ùîá ïî ÷åðç³ óñå, ÿê áóëî, ðîçêàçàëè.

Âñ³ òîä³ çìîâêëè, ³ Âåíóë ñëóõíÿíî ïî÷àâ ãîâîðèòè:

“Áà÷èëè ìè, ãðîìàäÿíè, öàðÿ Ä³îìåäà é àðã³âñüêèé

Òàá³ð, ïðîéøëè óâåñü øëÿõ ³ ïðèãîäè óñ³ ïîäîëàëè.

Òî¿ òîðêíóëèñü ðóêè, ÿêîþ çðóéíîâàíà Òðîÿ.

Â çåìëÿõ ÿï³ã³â, ùî ¿õ ïåðåì³ã ó ï³äã³ð’¿ Òàðãàíó,

Â³í çàñíóâàâ Àðã³ð³ïó é ³ì’ÿ ñâîãî ïëåìåí³ äàâ ¿é.

Â ä³ì óâ³éøîâøè é îäåðæàâøè äîçâ³ë, äàðè ï³äíåñëè ìè,

Íàøå ³ì’ÿ é áàòüê³âùèíó íàçâàâøè, ìè ¿ì ðîçêàçàëè,

250

Õòî çàò³âàº â³éíó ³ ùî ïðèâåëî íàñ ó Àðïè.

Â³í, öå ïî÷óâøè, ç òàêèì äî íàñ ñëîâîì çâåðíóâñÿ ëàñêàâèì:

“Î, âè ùàñëèâ³ íàðîäè, ³ç öàðñòâà Ñàòóðíà, àâçîíö³

Äðåâí³, ÿêà-áî íåäîëÿ ñïîê³éíèõ òàì âàñ íåïîêî¿òü

² ïî÷èíàòè âàì êàæå â³éíó öþ íåïåâíó? Óñ³ ìè,

Ç òèõ, ùî çàë³çîì òðîÿíñüêó êðà¿íó óùåíò ñïëþíäðóâàëè.

Ùî ï³ä âèñîêèìè ìóðàìè ñòåðï³ëè ìè – ÿ ëèøàþ,

É òèõ, ùî ó õâèë³ ïðèéíÿâ Ñ³ìîåíò, áî ïî ö³ëîìó ñâ³ò³

Òåðïèìî êàðè ñòðàøí³ ìè çà çëî÷èíè íàø³ êîëèøí³.

Íàâ³òü Ïð³àì ì³ã çàïëàêàòè á íèí³ íàä íàìè. Öå çíàº

Ç³ðêà Ì³íåðâè çëîâ³ñíà, ³ ñêåë³ åâáåéñüê³, ³ ìåñíèê

Ñàì Êàôàðåé. Ìè ç ïîõîäó òîãî ðîç³éøëèñü â ð³çí³ áîêè.

Âèéøîâ Àòð³ä Ìåíåëàé äî ñòîâï³â íåïîðóøíèõ Ïðîòåÿ.

Áà÷èâ åòíåéñüêèõ öèêëîï³â Óë³ññ. ß íå çãàäóþ òóò âæå

690

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì