Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ñèëó ñâîþ òè âáà÷àºø? Â³äìîâñÿ â³ä ê³ííî¿ âòå÷³,

² íà çåìë³ òóò, íàð³âí³ ç³ ìíîþ, çóñòð³íüìîñÿ ï³øêè:

Çíàòèìåø, ïåâíî, òîä³, êîìó øêîäèòü õâàëüáà ïóñòîñë³âíà”.

Ìîâèâ â³í òàê, âîíà æ, âðàæåíà áîëÿ÷å é ñïîâíåíà ëþò³,

Ïåðåäàº êîíÿ ñâîãî ïîäðóç³ ³ áåç áîÿçí³

Â çáðî¿ ò³é ñàì³é ³ç ãîëèì ìå÷åì ³ ùèòîì âèñòóïàº.

Ñàì æå þíàê, òîãî ïåâåí, ùî ï³äñòóïîì öèì ïåðåìîæå,

Êèíóâñü â³ä íå¿ ò³êàòè, â³æêè íàçàä ïîâåðíóâøè,

É ÷åòâåðîíîãîãî øïîðàìè ãîñòðèìè â÷âàë ï³äãàíÿº.

“Àõ, òè, ë³ãóðå áåç÷åñíèé, áóíäþ÷èøñÿ òè íàäàðåìíî,

Ïðàä³äí³õ õèòðîù³â öèõ, îøóêàíöþ, òè ìàðíî âæèâàºø;

Íå çàíåñå òåáå ï³äñòóï äî Àâíà ëóêàâîãî ö³ëèì”.

Ìîâèëà òàê ³, íåìîâ çàãîð³âøèñü, ñâî¿ìè ñòîïàìè

Ñèëüíèìè ïåðåãàíÿº êîíÿ éîãî é ñïåðåäó â³æêè

Ñõîïëþº, çâîäèòü ç íèì á³é ³ êðèâàâî íà âîðîãó ìñòèòüñÿ.

Òàê, íà÷å ÿñòðóá ñâÿùåííèé ç âèñîêî¿ ñêåë³ íà êðèëàõ

Ëåãêî ó õìàðàõ ï³ä íåáîì ãîëóáêó äîãíàâ ³, ñõîïèâøè,

Ì³öíî òðèìà é ïàçóðàìè êðèâèìè ¿¿ ðîçäèðàº, –

Êðîâ ç íå¿ ëëºòüñÿ, ³ âèðâàíå ï³ð’ÿ ë³òàº â ïîâ³òð³.

Áàòüêî áîã³â ³ ëþäåé íå áàéäóæå öå áà÷èòü î÷èìà

Ç âèøíüîãî òðîíó ñâÿòîãî ñâîãî íà âåðøèíàõ Îë³ìïó.

Òàðõîíà â á³é ïîñèëàº ãð³çíèé, ò³ððåíöÿ, ³ ãí³âîì

Ñåðöå éîãî íàïîâíÿº. Âëåò³â íà êîí³ ì³æ óáèòèõ

² ïîì³æ ëàâè ò³êàþ÷èõ Òàðõîí ³ â³éñüêî äî áèòâè

Ï³ä³ãð³âàº ñëîâàìè, ïî ³ìåí³ êîæíîãî êëè÷å

É òàê äî ð³øó÷îãî áîþ â³äáèòèõ â³í çíîâ ïîâåðòàº:

“Ùî öå çà ñòðàõ, æàëþã³äí³ ò³ððåíö³, îäâ³êó ëÿêëèâ³!

Çâ³äêè òàêà ìàëîäóøí³ñòü? Îñü æ³íêà óðîçò³÷ âàñ ãîíèòü,

Ö³ë³ çàãîíè ïðèìóøóº ç áèòâè ò³êàòè. Íàâ³ùî

Â íàøèõ ïðàâèöÿõ ìå÷³, ³ ñïèñè íàùî íàì çäàëèñÿ?

À äî Âåíåðè òà áèòâè í³÷íî¿ òî âè íå ë³íèâ³,

À ÷è ÿê ôëåéòà êðèâà òà çàãðàº â ÷åñòü Âàêõà é äî òàíö³â,

¯æåþ ïîâíèõ ñòîë³â ³ êåëèõ³â, ïîâíèõ íàïî¿â, –

Òóò-òî ëþáîâ ³ ñòàðàííÿ, êîëè âîðîæáèò ïðîâ³ùàº

Ðàäîù³ é æåðòâè âàñ æèðí³¿ êëè÷óòü äî ãàþ ãóñòîãî”.

Ìîâèâ öå é ãîíèòü êîíÿ â³í ó áèòâó íà ñìåðòü î÷åâèäíó,

Âèõðåì íà Âåíóëà ì÷èòü ³, ç êîíÿ éîãî ìèòòþ ñòÿãíóâøè,

Ãîðíå äî ñåáå ïðàâèöåþ é, âñþ ñâîþ ñèëó ç³áðàâøè,

Âîðîãà â ñåáå íà ãðóäÿõ âåçå êð³çü îçáðîºí³ ëàâè.

Êðèê àæ äî íåáà ç÷èíèâñÿ, óñ³ çóïèíèëèñü ëàòèíö³

² îçèðíóëèñÿ ðàçîì. À Òàðõîí, ÿê òà áëèñêàâèöÿ,

Ïîëåì ëåòèòü ³ç îçáðîºíèì ìóæåì â ðóêàõ; ç éîãî ñïèñà

Â³ñòðÿ â³äëàìëþº â³í ³ â³äêðèòîãî ì³ñöÿ øóêàº –

Ðàíó ñìåðòåëüíó çàâäàòè. À òîé, â³äáèâàþ÷èñü, ðóêó

701

Публій Вергілій Марон

750

Ç ãîðëà â³äâîäèòü ñâîãî ³ ñèëîþ çäåðæóº ñèëó.

Íà÷åáòî çì³ÿ âõîïèâøè ³ öóïêî òðèìàþ÷è â ê³ãòÿõ,

Âèñîêî ñèçèé çë³òàº îðåë, à ïîðàíåíèé çì³é òîé

Çâèâèñòî â’ºòüñÿ, é ñè÷èòü éîãî ïàùà æàõëèâà, é ëóñêîþ

Ãð³çíî â³í ¿æèòüñÿ é õî÷å äî áîþ óãîðó ï³äíÿòèñü.

Òîé æå í³òðîõè íå ìåíøå ñâî¿ì çàêðèâàâëåíèì äçüîáîì

Âîðîãà âïåðòî êëþº ³ êðèëàìè á’º ó ïîâ³òð³.

Òàê ò³áóðòèíöÿ âåçå, òð³óìôóþ÷è, Òàðõîí ³ç ïîëÿ.

Ñë³äîì çà ùàñòÿì âîæäÿ é éîãî ïðèêëàäîì ì÷àòü ìåîí³äè.

Òóò æå é Àððóíò, ùî íà òå áóâ ïðèçíà÷åíèé äîëåþ, õèòðî

Ç ñïèñîì ï³äõîäèòü, êðóæëÿº íàâêîëî Êàì³ëëè øâèäêî¿

É ïðîáóº ùàñòÿ õâèëèíó – â³äê³ëü áè òî ëåãøå âäàëîñÿ.

Äå ì³æ ïîëê³â íå ïîâåðíåòüñÿ ä³âà ó ðîçïàë³ áîþ,

Ñòåæèòü óæå á³ëÿ íå¿ Àððóíò, îá’¿æäæàþ÷è íèøêîì,

É äå ç ïåðåìîãîþ â³ä âîðîã³â âîíà íîãè âèíîñèòü,

Òî íåïîì³òíî é þíàê êåðóº òóäè ñâî¿ â³æêè.

Òóò àáî òàì ¿é ïåðåéäå äîðîãó, äîâêîëà îá’¿äå

É ñïèñîì íàä³éíèì ïîãàíåöü ìàõàº. Õëîðåé òîä³ ñàìå,

Òîé, ùî ðàí³ø áóâ Ê³áåëè æåðöåì, óæå çäàëåêà âèäíèé,

Â çáðî¿ ôð³ã³éñüê³é ÿñí³þ÷è, ì÷àâ, àæ ê³íü âåñü ó ï³í³,

Â øêóð³, ùî ç ì³ä³ ëóñêîþ, ìîâ ï³ð’ÿì, áóëà âñÿ óêðèòà

É çîëîòîì ñêð³ïëåíà. Ñàì âèð³çíÿþ÷èñü â³í ³íîçåìíèì

Ïóðïóðîì ÿñíèì, ç ë³ê³éñüêîãî ëóêà ñëàâ ñòð³ëè ãîðò³íñüê³.

Ëóê æå òîé áóâ çîëîòèé, ³ øîëîì çîëîòèé áóâ ó íüîãî,

É ïëàù øàôðàíîâèé íà ïëå÷àõ, à ïîëè éîãî ïîëîòíÿí³,

Ùî àæ ëîïî÷óòü íà â³òð³, â³í â âóçîë ç³áðàâ çîëîòîþ

Æîâòîþ ïðÿæêîþ. Òóí³êà â íüîãî ç âèøèâàíèì ãàïòîì

² íàãîë³ííèêè ÷óæîñòîðîíí³. Íà íüîãî îäíîãî,

Ì³æ óñ³ì â³éñüêîì íà ïîë³, íàâàæèëàñü ä³â÷èíà ñë³ïî,

×è òî ùîá çáðîþ òðîÿíñüêó ïîâ³ñèòü ó õðàì³, ÷è, ìîæå,

Ùîá â çîëîò³é îö³é çáðî¿ çäîáóò³é íà ëîâè õîäèòè,

É íåîáåðåæíî çà íèì ì³æ âñ³ìà ñë³äêóâàëà ðÿäàìè,

Áî ðîçãîð³ëîñü ó íå¿ æ³íî÷å áàæàííÿ çäîáóòè

Çáðîéí³ òðîôå¿. Íàðåøò³, óãëåä³âøè ñëóøíó õâèëèíó,

Êèäàº ç çàñ³äêè ñïèñ ñâ³é Àððóíò ³ áîã³â â³í áëàãàº:

“Ñòðàæå ñâÿòîãî Ñîðàêòà, íàéâèùèé ç áîã³â Àïîëëîíå,

Ìè òåáå ïåðø³ øàíóºìî é ïàëèì áàãàòòÿ ç ñîñíèíè,

Â ùèð³é ïîáîæíîñò³ íàø³é ïîêëîííèêè â³ðí³, ìè ïðÿìî

×åðåç âîãîíü ïî âåëèêîìó æàðó ñòóïàºì íîãàìè, –

Äàé, âñåìîãóòí³é íàø áàòüêó, ³ç íàøî¿ çáðî¿ öþ ïëÿìó

Çìèòè. Çíàìåí-áî çâèòÿãè í³ÿêèõ çà òå ÿ íå ïðàãíó,

Ùî ïåðåìîæó öþ ä³âó, í³ çáðî¿, çäîáóòî¿ ç íå¿;

Ïîäâèãè ³íø³ äàäóòü ìåí³ ñëàâó; ÿêáè ëèø öÿ ïîøåñòü

Âïàëà â³ä ðàíè, ÿêó ÿ çàâäàì ¿é, ÿ ðàäî áåç ñëàâè

Â ð³äí³ ì³ñòà ïîâåðíóñÿ á”. Çãëÿíóâñÿ Ôåá ³ ìîëèòâè

702

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Â ñåðöå ÷àñòèíó ïðèéíÿâ, à ÷àñòèíó ïî â³òðó ðîçñ³ÿâ:

Ïðîñüáó ââîëèâ, ùîá Êàì³ëëó çáåíòåæåíó íàãëîþ ñìåðòþ

Çíèùèâ; à ùîá áàòüê³âùèíà ñâÿòà éîãî âçäð³ëà, â³äìîâèâ,

Âèõîð ïîëóäíÿ ðîçâ³ÿâ ñëîâà ò³. Òîæ âèëåò³â ñêîðî

Ñïèñ ³ç ðóêè é çàñâèñò³â ó ïîâ³òð³, é âñ³ âîëüñêè çâåðíóëè

800

Ïèëüíó óâàãó ñâîþ ³ î÷³ ñâî¿ íà öàðèöþ.

Òà íå çâàæàëà âîíà íà òîé ñâèñò ³ äçâåí³ííÿ â ïîâ³òð³,

Íå ïîì³÷àëà ³ ñïèñà, ùî í³ññÿ äî íå¿ ç åô³ðó,

Ïîêè àæ â³í äîëåò³â ³, óï’ÿâøèñü ï³ä ãîëîþ ãðóääþ,

Ãëèáîêî â ò³ë³ çàñòðÿã ³ íàïèâñÿ ä³âî÷î¿ êðîâ³.

Çëÿêàí³ ïîäðóãè çá³ãëèñÿ âñ³ é ï³äõîïèëè âëàäàðêó,

Âïàñòè ãîòîâó. Àððóíò âñ³õ ðàí³ø óò³êàº, ó ñåðö³

Ðàä³ñòü ì³øàþ÷è ç æàõîì, íå ñì³º í³ ñïèñîâ³ â³ðèòü,

Í³ äî äâîáîþ ³ç ä³âîþ ñòàòè. Òàê âîâê îòîé õèæèé,

ßê çàãðèçå ïàñòóõà ÷è âîëà ùîíàéá³ëüøîãî â ñòàä³,

Âèñîêî â íåòð³ ò³êàº ã³ðñüê³, ïîêè ñòð³ëè âîðîæ³

Ùå íå íàñï³ëè, áî ä³ëà çóõâàëîãî â³í äîïóñòèâñÿ,

Õâ³ñò ï³äãîðòàº ç³ ñòðàõó ï³ä ñåáå é äî ë³ñó øóãàº.

Òàê ³ Àððóíò ³ç î÷åé, óâåñü íàïîëîõàíèé, ñêðèâñÿ

², çàäîâîëåíèé ç âòå÷³, â ñåðåäèíó â³éñüêà ñõîâàâñÿ.

Ä³âà, âìèðàþ÷è, ñïèñà ç ãðóäåé õî÷å âèðâàòü ðóêîþ,

Òà ïîì³æ ðåáðàìè ãëèáîêî â³ñòðÿ çàë³çíå çàñòðÿãëî

É äåðæèòüñÿ â ðàí³. Ãàñíå óñÿ âîíà, é î÷³ ¿é ãàñíóòü,

Õîëîäîì ñìåðòíèì ïîâèò³, é ðîæåâ³ñòü îáëè÷÷ÿ çíèêàº.

É òàê òîä³, äóõ âèïóñêàþ÷è, ìîâèòè ñòàëà äî Àêêè,

Äî îäí³º¿ ç ïîäðóã, ÿêà ¿é áóëà íàéâ³ðí³øà, –

Ç íåþ ºäèíîþ çâèêëà Êàì³ëëà ä³ëèòèñü æóðáîþ, –

Òàê ïî÷àëà ãîâîðèòü: “Äî õâèëèíè ö³º¿, ñåñòðèöå

Àêêî, ìîãëà ÿ ùîñü âä³ÿòü; òåïåð æå òÿæêà ìåíå ðàíà

Ïåðåìîãëà, ³ ñâ³ò âåñü äëÿ ìåíå ó òåìðÿâ³ òîíå.

Øâèäøå äî Òóðíà á³æè é ïåðåäàé öþ îñòàííþ íîâèíó –

Õàé ïîñï³øàº äî áîþ é òðîÿíö³â çàäåðæèòü ï³ä ì³ñòîì.

Îòæå, ïðîùàé!” Öå ìîâèòü, ³ â³æêè ïóñêàº, é íà çåìëþ

Çñóíóëàñü âñÿ ìèìîõ³òü. Óñå ¿¿ ò³ëî áåçâëàäíå

Ñòèãíå ïîâîë³, íà øè¿ ç³â’ÿë³é ãîë³âêà ïîâèñëà,

Ñìåðòþ îãîðíóòà, é çáðîÿ ñïàäàº, é äóøà ó ñâ³ò ò³íåé,

Ñòîãíó÷è ã³ðêî, â³äõîäèòü. ² âðàç òîä³ êðèê íåéìîâ³ðíèé

Çíÿâñÿ äî íåáà, äî ç³ð çîëîòèñòèõ ïîí³ññÿ. ßê ò³ëüêè

Âïàëà Êàì³ëëà, òî á³é çàãîñòðèâñÿ ùå äóæ÷å, ³ òåâêðè,

Ùî ò³ëüêè ñèëè, âñ³ ëàâàìè ðèíóëè ðàçîì äî áîþ,

3 íèìè é ò³ððåíñüê³ âîæä³, ³ Åâàíäðîâà ðàòü àðêàä³éñüêà.

À ñïîñòåðåæíèöÿ Òð³â³¿ Îï³ÿ äîâãî íà ãîðàõ

Æäàëà òåðïëÿ÷å é çà áîºì òèì ñòåæèëà çâåðõó ñïîê³éíî.

Ùîéíî ïîáà÷èëà çäàëåêó â ãàìîð³ âî¿â øàëåí³ì

703

Публій Вергілій Марон

Þíó Êàì³ëëó âîíà, óðàæåíó ñìåðòþ ñìóòíîþ,

Çîéêíóëà áîë³ñíî é ìîâèëà òâåðäî, â³ä ùèðîãî ñåðöÿ:

“Ãåé, ÿê òÿæêî òè, ä³âî, ÿê ñòðàøíî çà òå çàïëàòèëà,

Ùî âîþâàòè âçÿëàñü ïðîòè òåâêð³â! Íå ñòàëî, ñàìîòí³é,

Â ïîì³÷ òîá³ íàâ³òü òå, ùî â ë³ñàõ øàíóâàëà Ä³àíó

É ñòð³ëè íà ïëå÷àõ íàø³ íîñèëà. Îäíàê áåç ïîøàíè

Â ñìåðòí³é õâèëèí³ òåáå íå çàëèøèòü áîãèíÿ, áåç ñëàâè

Ñìåðòü ó ïîòîìê³â íå áóäå òâîÿ, ³ íå ñêàæóòü, ùî âìåðëà

Òè áåç â³äîìñòè. Áî õòî òâîº ò³ëî ñì³â ðàíîþ çíèùèòü,

Òîé, ïî çàñëóç³, ñïîêóòóº ñìåðòþ”. Áóâ òàì âåëèêèé

Ïàãîðá ìîãèëüíèé Äåðöåííà, äàâíüîãî êíÿçÿ Ëàâðåíòó,

850

Á³ëÿ ã³ðñüêîãî ï³äí³ææÿ âèñîêîãî, é ò³ííþ ãóñòîþ

Äóá çàñëîíÿâ éîãî. Â ëåò³ ëåãê³ì ñþäè í³ìôà ïðåêðàñíà

Çëèíóëà, é ñòåæèòè ç ïàãîðáà ñòàëà âîíà çà Àððóíòîì.

Ãëÿíóëà, ÿê â³í ðàä³º, ïèøàþ÷èñü ìàðíî, é äî íüîãî:

“Äå öå òè, – êàæå, – áëóêàºø? ²äè-íî ñþäè, òóò íà òåáå

Ñìåðòü äîæèäàº, íàëåæíå òîá³ çà Êàì³ëëó ñïëàòèòè.

Ìîæå, çàãèáåë³ òè é íå ÷åêàºø â³ä çáðî¿ Ä³àíè?”

Ç ñàãàéäàêà çîëîòîãî, öå ìîâèâøè, þíà ôðàê³éêà

Ãîñòðó âèéìàº ñòð³ëó ³ çàâçÿòî ñâ³é ëóê íàïèíàº,

É òàê òÿòèâó â³äòÿãíóëà äàëåêî, ùî ðàçîì ç³éøëèñÿ

Ëóêà ê³íö³, ó òîé ÷àñ ÿê ë³âèöÿ ôðàê³éêè ä³òêíóëà

Â³ñòðÿ, é íà ãðóäè ¿¿ ç òÿòèâîþ îïåðëàñü ïðàâèöÿ.

Òî¿ æ õâèëèíè Àððóíò ïî÷óâ, ÿê ñòð³ëà çàñâèñò³ëà,

² çàøóì³ëî ïîâ³òðÿ, ³ â ò³ëî âï’ÿëîñÿ çàë³çî.

À ÿê îñòàíí³é â³í ïîäèõ â³ääàâ ³ ç ãðóäåé éîãî âèéøîâ

Ñòîã³í îñòàíí³é, çàáóâøè éîãî ñåðåä ïîëÿ ÷óæîãî,

Òîâàðèø³ ó ïèëó ïðèäîðîæí³ì éîãî çàëèøèëè;

Îï³ÿ çðàçó æ êðèëüìè íà íåáåñíèé Îë³ìï â³äëåò³ëà.

Ëåãêèé Êàì³ëëè çàã³í áåç êåðìàíè÷êè ïåðøèé ðîçá³ãñÿ;

Çáèò³, ò³êàþòü ðóòóëè, é çàâçÿòèé Àò³í óò³êàº,

Íàâ³òü âîæä³ ïîâò³êàëè, é øóêàº çàëèøåíå â³éñüêî,

Äå ñõîðîíèòèñÿ, é êîíåé ï³ä ìóðè ì³öí³ çàâåðòàþòü.

Ñòðèìàòè òåâêð³â, ùî ñìåðòü, íàñòóïàþ÷è, ñ³þòü íàâêîëî,

Ñòàòè â áîþ ïðîòè íèõ – í³ ó êîãî âæå ñèëè íåìàº.

Ëóêè íà ïëå÷àõ çîìë³ëèõ ìåòëÿþòüñÿ â íèõ íå íàïíóò³,

×îòèðèíîã³ ó ì³ðó á’þòü êîí³ êîïèòàìè ïîëå,

×îðíèìè õìàðàìè ïèë êëóáî÷èòüñÿ ó âèõð³ äî ìóð³â.

Ç ÷àò³â íà íèõ ìàòåð³, á’þ÷è ñåáå ç ðîçïà÷ó â ãðóäè,

Àæ äî íåáåñíèõ ç³ðîê ñâ³é ëåìåíò æ³íî÷èé ï³äíîñÿòü.

Âñ³õ, ùî â á³ãó äî áðàìè â³äêðèòî¿ ïåðø³ ä³ñòàëèñü,

Òàì ðîçäàâèëà þðáà âîðîã³â, ùî çì³øàëèñÿ ç íèìè;

Ñìåðò³ ëèõî¿ âîíè íå óíèêëè, é íà ñàì³ì ïîðîç³,

Â áàòüê³âñüêèõ ìóðàõ, ï³ä çàõèñòîì âëàñíèõ äîì³âîê óáèò³,

704

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Äóõ ñâ³é ñïóñêàþòü. À ò³ çà÷èíèëè âîðîòà é íå ñì³þòü

É äðóçÿì ñâî¿ì â³ä÷èíèòü, òèõ, ùî ïðîñÿòüñÿ, âçÿòè ó ìóðè.

Ñòàëàñÿ òóò íàéïå÷àëüí³øà ñ³÷à ì³æ òèìè, ùî çáðîéíî

Âõ³ä çàõèùàëè äî ì³ñòà, ³ òèìè, õòî ðâàâñü íà òó çáðîþ.

Äåõòî ç íåâïóùåíèõ ïåðåä î÷èìà áàòüê³â, ùî ðèäàëè,

Ñòð³ìãîëîâ ï³ä âåëè÷åçíèì íàïîðîì ó ð³â ïîëåò³ëè,

²íø³ íàîñë³ï, â³æêè ïóñòèâøè, íåìîâ òàðàíàìè,

Á’þòü ³ç ðîçãîíó ó áðàìè ³ äâåð³, íà çàñóâè âçÿò³.

À ìàòåð³ ó íàéâèùîìó ðîçïàë³ áîþ ç òèõ ìóð³â

(Â íèõ-áî çàãèáåëü Êàì³ëëè çì³öíèëà ëþáîâ äî â³ò÷èçíè)

Êèäàþòü ñòð³ëè ðóêàìè òðåìòÿ÷èìè, é ïàë³ ç òâåðäîãî

Äóáà, ³, çàì³ñòü çàë³çíî¿ çáðî¿, îáñìàëåíå ê³ëëÿ, –

Ãàðÿ÷å ïåðø³ áàæàþòü óìåðòè çà áàòüê³âñüêå ì³ñòî.

Â ë³ñ³ òèì ÷àñîì æàõëèâà òà â³ñòêà íàïîâíþº ñòðàõîì

Òóðíîâå ñåðöå, áî Àêêà âåëèêèé íåñïîê³é íàãíàëà:

Çíèùåí³ âîëüñê³â çàãîíè, çàãèíóëà â áèòâ³ Êàì³ëëà,

Âòîðãñÿ äî íèõ óæå âîðîã ³, Ìàðñîâèì ñèëüíèé ñïðèÿííÿì,

900

Âñå â³í çàõîïëþº, é ñòðàõ àæ äî ìóð³â ñÿãàº âèñîêèõ.

Òóðí, ðîçëþòèâøèñü (áóëà-òî Þï³òåðà âîëÿ ñóâîðà),

Âðàç ïîêèäàº óçã³ð’ÿ é ë³ñè íåäîñòóïí³ ëèøàº.

Ëåäâå ç³éøîâ â³í ç î÷åé ³ â ÷èñòåº ïîëå ïîäàâñÿ,

Áàòüêî Åíåé, ³çâîðîì â³äêðèòèì â òîé ÷àñ óâ³éøîâøè

É ïåðåñòóïèâøè õðåáåò, ³ç òåìíîãî ë³ñó âèõîäèâ.

Òàê îò îáèäâà ³ç â³éñüêîì äî ìóð³â âîíè ïîñï³øàëè

É çîâñ³ì áëèçåíüêî îäèí á³ëÿ îäíîãî âðàç îïèíèëèñü.

Ò³ëüêè-íî ãëÿíóâ Åíåé íà ïîëÿ, ùî ¿õ êóðÿâà âêðèëà,

Áà÷èòü çäàëÿ, ÿê ðÿäè ëàâðåíò³éñüê³ â ïîëÿõ ðîçâåðíóëèñü.

Òàêîæ ³ Òóðí óï³çíàâ Åíåÿ ñóâîðîãî â çáðî¿,

Áëèçüêèé â÷óâàþ÷è òóï³ò êîïèò ³ êîíåé ³ðæàííÿ.

Çðàçó âñòóïèëè á ó á³é, ïî÷àëàñü áè òóò ñ³÷à øàëåíà,

Àëå ðîæåâèé ïîâ³â óæå Ôåá àæ äî õâèëü ³áåð³éñüêèõ

Âòîìëåíèõ êîíåé êóïàòü, ³ äíåì ïîñòóïèâñü ïåðåä í³÷÷þ.

Ñòàëè ï³ä ì³ñòîì âîíè òàáîðè ñâî¿ âàëîì êð³ïèòè.

ÊÍÈÃÀ ÄÂÀÍÀÄÖßÒÀ

Íåçâàæàþ÷è íà óìîâëÿííÿ Ëàòèíà ³ ñëüîçè Àìàòè, Òóðí çâàæóºòüñÿ íà äâîá³é ç Åíåºì,

ÿêèé áåç çàïåðå÷åíü éîãî ïðèéìàº. Óìîâè áîþ ç îáîõ ñòîð³í ï³äòâåðäæóþòüñÿ

êëÿòâàìè. Òóðíîâà ñåñòðà Þòóðíà, çà íàìîâîþ Þíîíè, ï³äáóðþº ðóòóë³â ïî÷àòè

çàì³ñòü òîãî çàãàëüíó áèòâó, ïðè÷îìó â í³é ïîðàíåíî ñàìîãî Åíåÿ. Çðàä³âøè ç öüîãî,

Òóðí ³äå â íàñòóï íà òðîÿíö³â. Åíåé, ðàíó ÿêîãî çö³ëÿº Âåíåðà, ïîâåðòàºòüñÿ â áèòâó ³

äîâãî øóêàº çóñòð³÷³ ç Òóðíîì. Öàðèöÿ Àìàòà, ãàäàþ÷è, ùî Òóðíà âæå âáèòî, ê³í÷àº

æèòòÿ ñàìîãóáñòâîì. Òóðí âèõîäèòü íà äâîá³é ç Åíåºì. Ç âîë³ Þï³òåðà Þòóðíà

â³äñòóïàº â³ä áðàòà, ³ Åíåé ï³ñëÿ òðèâàëîãî áîþ óáèâàº ñâîãî ãîëîâíîãî âîðîãà.

705

Публій Вергілій Марон

Òóðí, ÿê ïîáà÷èâ, ùî áèòâà êðèâàâà ëàòèí³â çëàìàëà,

Âòðàòèëè äóõ âîíè, é î÷³ óñ³õ íà íüîìó çóïèíèëèñü,

Ç íüîãî æàäàþòü çä³éñíèòü îá³öÿíêó, òî ñàì çàïàëèâñÿ

Íåïðèìèðåíí³ñòþ é ãîðäèì çàâçÿòòÿì. Ìîâ ëåâ íà ïóí³éñüêèõ

Ïàñò³âíÿõ, ðàíåíèé òÿæêî ó ãðóäè ëîâöÿìè, äî áîþ

Ðâåòüñÿ çàâçÿòî ³ ì’ÿçàìè òðóñèòü íà øè¿ ãðèâàñò³é,

Ëîìèòü áåçñòðàøíî òîé ñïèñ, ùî âáèâ éîìó â ò³ëî çëî÷èíåöü,

Ç ðåâîì âèøê³ðþº ïàùó êðèâàâó. Òàê ñàìî ³ â Òóðíà

Ëþòü çàéíÿëàñü íåâãàìîâíà ó ãðóäÿõ. Òîä³ äî öàðÿ â³í

Ðàïòîì îçâàâñÿ ³ òàê ó çáåíòåæåíí³ ñòàâ ãîâîðèòè:

“Òóðí â³äêëàäàòè íå áóäå, íå ìàþòü ïðè÷èíè ëàìàòè

Ñëîâî åíåéö³ í³ê÷åìí³, àí³ äîãîâ³ð â³äì³íÿòè.

ß âèñòóïàþ íàçóñòð³÷. Ãîòóé æå, ì³é áàòå÷êó, æåðòâó,

Ëàãîäü óìîâó. Áî ÿ àáî ñêèíó ö³ºþ ðóêîþ

Â Òàðòàð äàðäàíöÿ, ³ç Àç³¿ âòåêëîãî, – õàé æå ñ³äàº

Â³éñüêî ëàòèíñüêå ³ ñòåæèòü çà áîºì, çàë³çîì ñïðîñòóþ

Ñàì çâèíóâà÷åííÿ ñï³ëüíå, – àáî âæå íåõàé ïåðåìîæå

É â³çüìå æîíîþ Ëàâ³í³þ”. Àëå ³ç ñåðöåì ñïîê³éíèì

Â³äïîâ³äàº Ëàòèí: “Î, þíà÷å ç äóøåþ ãåðîÿ,

Ñê³ëüêè â çàâçÿòò³ íåñòðèìíîìó ðâåøñÿ âïåðåä òè çàíàäòî,

Ñò³ëüêè ïîâèíåí ÿ âñå ðîçñóäèòü ³ â òóðáîò³ ïðî òåáå

Çâàæèòü âñ³ âèïàäêè. Ìàºø òè é Äàâíîâå áàòüê³âñüêå öàðñòâî,

É ì³ñò º ó òåáå áàãàòî, çäîáóòèõ òâîºþ ðóêîþ,

É çîëîòî º ó Ëàòèíà, ³ ðàä â³í òîá³ éîãî äàòè.

²íøèõ ä³â÷àò º â ëàòèí³â áàãàòî ñëàâåòíîãî ðîäó

Â çåìëÿõ Ëàâðåíòó. Äîçâîëü æå ã³ðêó òîá³ ïðàâäó ñêàçàòè,

Ùèðó, áåç õèòðîù³â, òè æ ¿¿ äîáðå çàòÿì ñîá³ â ñåðö³.

Äîíüêó ñâîþ í³ çà êîãî ç óñ³õ æåíèõ³â ÿ òóòåøí³õ

Âèäàòü íå ì³ã (ïðî öå ìåí³ ëþäè é áîãè â³ùóâàëè).

Çäîëàíèé ÿ ëèø ëþáîâ’þ äî òåáå, ñïîð³äíåííÿì êðîâíèì,

Æ³íêè ñóìíèìè ñëüîçàìè ³, óçè óñ³ ïåðåðâàâøè,

Âçÿâ íàðå÷åíó â³ä çÿòÿ, çà çáðîþ âõîïèâñü íå÷åñòèâî.

Áà÷èø òè, Òóðíå, ÿê³ ç òîãî äíÿ ìåí³ ñòàëèñü ïðèãîäè,

Â³éíè ÿê³, ³ ñê³ëüêè òè ïåðøèé òðóä³â ïåðåòåðï³â.

Äâ³÷³ ïîáèò³ ó áèòâ³ âåëèê³é, ³òàë³â íàä³¿

Ëåäâå ï³äòðèìàòü ìè ìîæåìî â ì³ñò³. Ùå Ò³áðîâ³ âîäè

Òåïë³ â³ä íàøî¿ êðîâ³, âñå ïîëå ê³ñòüìè çàá³ë³ëî.

ßê æå âåðòàòèñü íàçàä? Íå áåçãëóçäÿ íàì ìèñë³ ì³íÿº?

ßêùî ïî Òóðíîâ³é ñìåðò³ â íèõ áà÷èòè äðóç³â ãîòîâ ÿ,

×îì íå ê³í÷èòè â³éíó, êîëè â³í ³ æèâèé, ³ çäîðîâèé?

Ùî ìåí³ ñêàæóòü ð³äí³ ðóòóëè é ²òàë³¿ ðåøòà,

ßêùî íà ñìåðòü – çãèíü öå ñëîâî! – ïîñëàâ áè òåáå ÿ, ùî ñâàòàòü

Äîíüêó ó ìåíå õîò³â? Íà â³éí³ æ òî óñÿêå áóâàº.

Ìàé ìèëîñåðäÿ äî áàòüêà ñòàðîãî, ùî â ð³äí³é Àðäå¿

Òóæèòü, äàëåêî â³ä òåáå”. Ïðîòå íåâãàìîâíîãî Òóðíà

706

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Íå çóïèíèëà öÿ ìîâà. Ùå äóæ÷å ãîðèòü â³í, â³ä ë³ê³â

Äóæ÷å õâîð³º. ßê ìîâà âåðíóëàñü, ïî÷àâ ãîâîðèòè:

“Ì³é íàéäîðîæ÷èé, ïîêèíü òó æóðáó, ÿêó ìàºø çà ìåíå,

Äóæå ïðîøó òåáå, ñìåðòþ äîçâîëü ìåí³ ñëàâó çäîáóòè.

Êèäàòü ñïèñàìè ³ ñ³ÿòü çàë³çî é ìè âì³ºìî, áàòüêó,

Êðîâ ³ â³ä íàøèõ óäàð³â òå÷å. Î, áóäå äàëåêî

Ìàòè áîãèíÿ, ùîá í³æíî â æ³íî÷ó õìàðèíó îêóòàòü,

ßê óò³êàòèìå â³í, òà é ñàì³é ùîá ó ò³í³ ñõîâàòèñü”.

Òà, áîÿ÷èñÿ íîâîãî â³éíè ïîâîðîòó, öàðèöÿ

Ïëàêàëà é, âìåðòè ãîòîâà, òàê ìîâèëà çÿòþ ïàëêîìó:

“Òóðíå, ÿê â ñåðö³ òâîºìó º øàíà ÿêàñü äî Àìàòè,–

Öèìè ñëîâàìè ã³ðêèìè òåáå çàêëèíàþ: â íåùàñí³é

Ñòàðîñò³ íèí³ ìåí³ òè ºäèíà íàä³ÿ ³ çàõèñò;

×åñòü òè é äåðæàâà Ëàòèíà, ³ äîìó ºäèíà ï³äïîðà.

Ëèø îäíîãî ÿ ïðîøó: â³äìîâñÿ ³ç òåâêðàìè áèòèñü.

Çíàé-áî, ÿêà á òåáå äîëÿ ó òîìó áîþ íå ïîñòèãëà,

Áóäå é ìîÿ âîíà: êèíó ç òîáîþ ³ ÿ îñîðóæíèé

Ñâ³ò öåé, íå áóäó ÿê áðàíêà íà çÿòÿ Åíåÿ äèâèòèñü”.

Ìàòåð³ ñë³â öèõ Ëàâ³í³ÿ ñëóõàº é ðîñèòü ñëüîçàìè

Ùîêè ãàðÿ÷³; ïàëêà ñîðîìëèâ³ñòü âîãíÿíèì ðóì’ÿíöåì

Ëè÷êî ðîçïàëåíå âêðèëà. Íåìîâ õòî áàãðÿíöåì êðèâàâèì

Ê³ñòü áè ñëîíîâó òîðêíóâ, àáî ó òðîÿíäàõ ðîæåâèõ

Í³æíî á ë³ëå¿ óìèòü çàá³ë³ëè, òàêà áóëà áàðâà

Ëè÷êà ä³âî÷îãî. Ñåðöå ó íüîãî ùåìèòü â³ä êîõàííÿ,

Î÷³ âòîïèâ ó ä³âî÷å ëèöå; ³ ùå äóæ÷å æàãîþ

Áèòâè ïàëàº ³ êîðîòêî òàê äî Àìàòè â³í ìîâèòü:

“Ìàìî, êîëè ÿ íà Ìàðñ³â çàâçÿòèé äâîá³é âèðóøàþ,

Íå ïðîâîäæàé òè ñëüîçàìè ìåíå, öèì â³ùàííÿì æóðëèâèì, –

Òóðí âñå îäíî-áî â³ä ñìåðò³ íå â³ëüíèé. Òè çàðàç, ²äìîíå,

Ïåðåêàæè âëàäàðåâ³ ôð³ã³éñüêîìó ñëîâî íåìèëå:

Ò³ëüêè-íî âè¿äå çàâòðà ðîæåâà Àâðîðà íà îáð³é

Ó êîë³ñíèö³ áàãðÿí³é, íåõàé íå âåäå ñâî¿õ òåâêð³â

Â³í íà ðóòóë³â, õàé ðàòü â³äïî÷èíå é ôð³ã³éñüêà é ðóòóëüñüêà;

Íàøîþ êðîâ’þ ìè äîëþ â³éíè âèð³øàéìî; íà òîìó

Ïîë³ îáîì íàì äðóæèíè Ëàâ³í³¿ òðåáà øóêàòè”.

Òàê â³í ïðîìîâèâ, ³ øâèäêî äîäîìó âåðíóâñÿ, é, çâåë³âøè

Êîí³ ñîá³ ïðèâåñòè, àæ çðàä³â, ÿê äî íüîãî çàðæàëè.

Â äàð³ âåëè÷í³ì Ï³ëóìíîâ³ ¿õ ùå äàëà Îð³ò³ÿ,

Á³ë³, á³ë³ø³ â³ä ñí³ãó, â³ä â³òðó ïðóäê³ø. Äîâêîëà

Ñòàëè ³ æâàâ³ ïîãîíè÷³ ¿õ ³, ïðîñòÿãòè äîëîí³,

Ãðóäè ïîïëåñêóþòü, ÷åøóòü ¿ì øè¿ ãðèâàñò³. À ñàì â³í

Ïàíöèð âäÿãàº íà ïëå÷³, ùî çîëîòîì ñÿº é ìåòàëîì

Á³ëèì, à ïîò³ì ùå ìå÷ â³í áåðå â ñâî¿ ðóêè ³ ùèò ñâ³é;

×åðâîíîãðèâèé øîëîì ³ òîé ìå÷, ÿêèé Äàâíîâ³-áàòüêó

707

Публій Вергілій Марон

Âèêóâàâ áîã, ïîâåëèòåëü âîãíþ, ³ ó õâèëÿõ ñò³ã³éñüêèõ

Çàãàðòóâàâ ùå ðîçæàðåíèé. Ñïèñà ì³öíîãî ñâîºþ

Äóæîþ âçÿâ â³í ðóêîþ; òîé ñïèñ íà ñåðåäèí³ ñàì³é

Â çàë³ ñòîÿâ, íà êîëîíó ìîãóòíþ îïåðòèé; ç àâðóíêà

Àêòîðà áóâ öå òðîôåé. Íèì ³ç ñèëîþ Òóðí ïîòðÿñàº

É ìîâèòü: “Î ñïèñå ì³é â³ðíèé, ìîéîãî áàæàííÿ í³êîëè

Ùå òè íå çðàäèâ; íàñòàëà õâèëèíà ð³øó÷à; òî Àêòîð

Ìàâ òåáå äóæèé, òåïåð òè ó Òóðíà â ïðàâèö³. Â÷èíè æ áî,

Ùîá ïîâàëèâñÿ ó ïîðîõ ï³âìóæ òîé ôð³ã³éñüêèé, à ñèëüí³

Ðóêè ìî¿, ç íüîãî ïàíöèð ³çíÿâøè, ñàìîãî ðîçäåðëè,

100

Êó÷åð³ æ, çâèò³ ãàðÿ÷èì çàë³çîì ³ ì³ððîþ çëèò³,

Ãåòü çàáðóäíèëè”. Îòàê â³í øàë³º, ëèöå îáëèëîñÿ

Æàðîì, àæ ³ñêðàìè ñèïëå, à î÷³ âîãíåì ðîçãîð³ëèñü.

Ñòðàøíî ðåâå, íà÷å áèê, êîëè ïåðøèé â³í á³é ïî÷èíàº,

Âïðåòüñÿ íîãàìè ó ïåíü ³ ïðîáóº ãí³â ñâ³é ç³ãíàòè,

Òà ëèø â³òðàì ïîñèëàº óäàðè àáî ðîçêèäàº

Êóïè ñèïêîãî ï³ñêó, ãîòóþ÷èñü ãåðöü ïî÷èíàòè.

Òà îäíî÷àñíî ³ ãð³çíèé Åíåé, ó Âåíåðèí³é çáðî¿,

Çàïàë äî áîþ â ñîá³ íàãí³òàº é ðîç’ÿòðþº ãí³â ñâ³é,

Ðàäèé, ùî ìîæå òàêèì äîãîâîðîì â³éíó çàê³í÷èòè.

Äðóç³â â³í òèì ïîò³øàº ñâî¿õ ³ ñóìíîãî ²óëà,

Ñòðàõîì ïîâèòîãî, ³ ïðî ñâîþ ¿ì íàãàäóº äîëþ,

Êàæå ìóæàì çàíåñòè éîãî çãîäó Ëàòèíó öàðåâ³,

Ïåâíîãî ìèðó óìîâè â³ä íüîãî éîìó ïðåä’ÿâèòè.

Âðàíö³, ëèø çàãðàâà ðàííÿ âåðõ³â’ÿ ã³ðñüê³ çîëîòèòè

Ñâ³òëîì âçÿëàñÿ, à ç ãëèáó ìîðñüêîãî âæå ñîíÿ÷í³ êîí³

Âèéøëè ³ ç í³çäð³â, óãîðó ï³äíÿòèõ, ñèïíóëè ïðîì³ííÿì, –

Òóò æå, ï³ä ìóðàìè ì³ñòà âåëèêîãî, ì³ðÿëè ïîëå

É ï³äãîòîâëÿëè äëÿ áîþ é ðóòóëè, ³ òåâêðè ³ âàòðó

Â ñàì³é ñåðåäèí³, é ñï³ëüíèì áîãàì â³âòàð³ ³ç äåðíèíè;

Âîäó íåñëè ³ âîãîíü, à íà íèõ ôàðòóõè ïóðïóðîâ³

É çåëåíü íà ñêðîíÿõ. ²ç áðàìè ãóñòèìè ñïëèâàþòü ðÿäàìè

Çáðîéí³ àâçîíñüê³ ïîëêè. À ç ïðîòèâíîãî áîêó òðîÿíñüêå

Â³éñüêî é ò³ððåíñüêå, âñ³ëÿêîãî ðîäó, îçáðîºí³, íà÷å

Ãð³çíèé ¿õ Ìàðñ âèêëèêàº äî áîþ. Ïîì³æ òèñÿ÷àìè,

Ñÿþ÷è çîëîòîì òà áàãðåöåì, ¿õ âîæä³ ïðîá³ãàþòü.

Áóâ òóò Ìíåñòåé, Àññàðàêà íàùàäîê, õîðîáðèé Àç³ëàñ,

Ñëàâíèé áóâ âèòÿçü êîìîííèé Ìåññàï, ïîêîë³ííÿ íåïòóíñüêå.

Çíàê ëèø äàëè, ³ êîæåí çàéíÿâ ñâîº ì³ñöå. Âáèâàþòü

Ðàòèùà â çåìëþ é ùèòè îïèðàþòü. Ö³êàâå æ³íîöòâî

Âèá³ãëî é ÷åðíü áåçáîðîííà, ³ äðåâí³ ä³äè òåæ îáñ³ëè

Áàøòè é ïîêð³âë³ äîì³â, ³íø³ òîâïëÿòüñÿ â áðàìàõ âèñîêèõ.

Çâåðõó ãîðè, ÿêà íèí³ Àëüáàíñüêîþ çâåòüñÿ, – òîä³ ùå

Éìåííÿ íå ìàëà, í³ ñëàâè é õâàëè, – â òîìó ÷àñ³ Þíîíà,

708

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âñå îãëÿäàþ÷è ïåðåä ñîáîþ, íà ïîëå äèâèëàñü.

Áà÷èëà òàì ³ ëàâðåíò³â ðÿäè, ³ òðîÿíö³â çàãîíè,

É ì³ñòî Ëàòèíà. Áîãèíÿ äî Òóðíà ñåñòðè, òåæ áîãèí³,

Ùî ï³ä îï³êîþ â íå¿ îçåðà ³ ð³êè øóìëèâ³

(Ñàì áîã Þï³òåð ¿¿ íàä³ëèâ, åô³ðó âëàäèêà,

×åñòþ ö³ºþ çà òå, ùî çàáðàâ ¿¿ öíîòó ä³âî÷ó),

Òàê ïðîìîâëÿº: “Í³ìôî, îêðàñî ð³÷îê, íàéìèë³øà

Ñåðöþ ìîºìó, òè çíàºø ïðî òå, ùî ç óñ³õ ëàòèíÿíîê,

Òèõ, ùî â Þï³òåðà, äóõîì âåëèêîãî, ìàëè íåâäÿ÷íå

Ëîæå, òåáå ÿ ºäèíó âçÿëà ³ ç îõîòîþ â íåá³

Ì³ñöå äàëà òîá³. Çíàé æå ïðî á³ëü òâ³é, ùîá òè íå æàë³ëàñü

Ïîò³ì íà ìåíå, Þòóðíî. Ëèø ïîêè çäàâàëîñü, ùî äîëÿ

Ëàã³äíà é ïàðêè íà òå äîçâîëÿþòü, ùîá ñïðàâè ëàòèíñüê³

Äîáðå ñòîÿëè, ÿ Òóðíà ³ ìóðè òâî¿ áîðîíèëà.

Íèí³ ÿ áà÷ó, ùî öåé ìîëîäåöü íà çóñòð³÷ íåâ³ðí³é

Äîë³ ³äå, ùî äåíü ïàðîê ³ ñèëà âîðîæà âæå áëèçüêî.

150

ß íà öþ áèòâó é íà ö³ äîãîâîðè íå ìîæó äèâèòèñü.

Òè, ÿêùî ìàºø â³äâàãó ùî âä³ÿòü äëÿ áðàòà, òî øâèäêî

Éäè òóäè, òàê ³ íàëåæèòü ñåñòð³. Àëå, ìîæå, ùå ïðèéäóòü

Êðàù³ ÷àñè äëÿ íåùàñíèõ”. Çàëåäâå ñêàçàëà ñëîâà ò³,

Ñëüîçè ðÿñí³ ó Þòóðíè ç î÷åé ïîëèëèñÿ. Áåç ë³êó

Á’º êóëàêàìè ñåáå âîíà â ãðóäè ñâî¿ áëàãîðîäí³.

“Öå íå íà ñëüîçè ïîðà, – ¿é Ñàòóðíîâà äîíüêà Þíîíà

Êàæå, – éäè øâèäøå ³ áðàòà ðÿòóé, ÿêùî ìîæíà, â³ä ñìåðò³,

Ìîæå, â³éíó ùå ïðîäîâæèø, óêëàäåíèé äîãîâ³ð ç³ðâåø.

ß òîá³ ðàäæó, â³äâàæñÿ”. Äàëà íàñòàíîâè é ëèøèëà

Â ñóìí³â³, äóæå ñõâèëüîâàíó, ç ðàíîþ â ñåðö³, ó ñìóòêó.

¯äóòü òèì ÷àñîì öàð³. Ïðåìîãóòíþ îñîáó Ëàòèíà

×åòâåðî êîíåé âåçóòü; îçäîáîþ ñêðîíåé ó íüîãî –

Ïðîìåí³â äâ³÷³ ïî ø³ñòü çîëîòèõ, à öå äîêàç, ùî Ñîíöå –

Ïðåäîê éîãî. Òóðí ïàðîþ á³ëèõ íà ïîâîç³ ¿äå

É øèðîêîëåçèìè ìàº ñïèñàìè äâîìà. Ç òîãî áîêó

Áàòüêî Åíåé – öåé ïî÷àòîê âñüîãî ïîêîë³ííÿ íàðîäó

Ðèìñüêîãî – çîðÿíèì ñÿº ùèòîì, ñâ³òèòü çáðîºþ íåáà;

Ïîðÿä – Àñêàí³é, öÿ äðóãà íàä³ÿ âåëèêîãî Ðèìó.

Ç òàáîðó âèéøëè; ³ æðåöü â á³ë³é øàò³ ïðèãíàâ ùåòèíÿñòó

Ñâèíêó, é ÿãíèöþ âîâíèñòó äî âàòðè æåðòîâíî¿ ãîíèòü.

Âñ³, ïîâåðòàþ÷è î÷³ äî ñîíöÿ ÿñíîãî, ùî ñõîäèòü,

Ç ðóê îáñèïàþòü êðóïàìè ñîëîíèìè æåðòâó, ìå÷àìè

Ê³í÷èêè øåðñò³ ç ÷îëà öèõ òâàðèí îáòèíàþòü ³ âàòðó

Ç æåðòâåííèõ ÷àø ïîëèâàþòü. Òîä³ âèòÿãàº ³ç ï³õîâ

Ìå÷ ñâ³é ïîáîæíèé Åíåé ³ òàêå äî áîã³â øëå áëàãàííÿ:

“Ñîíöþ ³ Çåìëå, çà âàñ ñò³ëüêè ãîðÿ óñòèã ÿ çàçíàòè,

Ñâ³äêàìè áóäüòå ìîëèòâè ìîº¿, ³ òè, âñåìîãóòí³é

709

Публій Вергілій Марон

Áàòüêó, ³ òè, éîãî â³ðíà äðóæèíî, Ñàòóðíîâà äîíüêî,

Áóäü ëàñêàâ³øà, âîëîäàðêî íåáà, äî ìåíå, é òè, Ìàðñå,

Áàòüêó ïðåñëàâíèé, ùî â³éíàìè ç âîë³ ñâîº¿ êåðóºø.

Âàñ ÿ, äæåðåëà é ð³÷êè, çàêëèêàþ ³ âñ³, ñê³ëüêè º âàñ,

Ñèëè áîæèñò³ âèñîêîãî íåáà ³ ñèí³ ìîðñüêî¿!

Âñå æ, ÿê ìåíå Òóðí àâçîíñüêèé â äâîáî¿ òåïåð ïåðåìîæå,

Âèéòè ïîâèíí³ ïîäîëàí³ â ì³ñòî Åâàíäðà. Ç çåìåëü öèõ

Âèéäå é ²óë; õàé ïîò³ì í³êîëè åíåéö³ íå ñì³þòü

Íàïàäè çáðîéíî ÷èíèòè é ïóñòîøèòè ö³ âîëîä³ííÿ.

À êîëè íàøîãî Ìàðñà äî íàñ Ïåðåìîãà ïðèõèëèòü, –

Ñêîðøå ÿ òàê ñïîä³âàþñü, õàé áîæà òàêà áóäå âîëÿ, –

Íå íàêàæó ÿ, ùîá ï³ääàí³ òåâêðàì áóëè ³òàë³éö³,

É öàðñòâà äëÿ ñåáå íå ïðàãíó. Òîä³ õàé îáèäâà íàðîäè,

Æîäåí íå çäîëàíèé, çëó÷àòüñÿ ðàçîì, íà ð³âíèõ íà÷àëàõ.

Äàì ëèø îáðÿäè é áîã³â, à çáðîÿ Ëàòèíîâ³-òåñòþ

É âëàäà õàé òåñòþ íàëåæèòü. Ñòîëèöþ äëÿ ìåíå çáóäóþòü

Òåâêðè, ³ íàçâó Ëàâ³í³ÿ äàñòü ¿é”. Åíåé òàê ïðîìîâèâ.

Çàðàç ïî íüîìó Ëàòèí, ïðàâèöþ äî ç³ð ïðîñòÿãíóâøè

É î÷³ äî íåáà ï³äíîñÿ÷è, òàê ãîâîðèòü ïî÷èíàº:

“ß ïðèñÿãàþñü, Åíåþ, òàê ñàìî çåìëåþ ³ ìîðåì,

É çîðÿìè, é ä³òüìè Ëàòîíè, é äâîëèêîãî ßíóñà ³ì’ÿì,

Ñèëàìè áîæèìè é õðàìîì ñâÿòèì íåâáëàãàííîãî Ä³òà, –

200

Áàòüêî, ùî ãðîìîì ñîþçè îñâÿ÷óº, õàé öå ïî÷óº.

Ðóêó êëàäó íà æåðòîâíèê, áîãè ³ öåé æàð ìåí³ ñâ³äêè,–

Ç³ðâàíî ìèð ³ ñîþç ³òàë³éñüêèé íå áóäå ïîâ³êè.

Äîëÿ ÿêà íå áóëà á, æîäíà ñèëà íå çì³íèòü ìîº¿

Âîë³ í³êîëè, õî÷à á çàòîïèëî ïîòîïîì âñþ çåìëþ,

Õî÷ ïðîâàëèëîñÿ á íåáî ó Òàðòàð. Òàê, ÿê öåé ñê³ïåòð, –

Â³í-áî, äî ðå÷³, òðèìàâ ñâîº áåðëî â ïðàâèö³, – í³êîëè

Â³òòÿ çåëåíîãî ç ñåáå íå ïóñòèòü ³ ò³í³ íå êèíå

Ç ÷àñó, ÿê â ë³ñ³ â³ä ïíÿ éîãî ñòÿòî ³ â³í ï³ä çàë³çîì,

Á³äíèé, ã³ëëÿ – ñâî¿õ ðóê – ³ ëèñòÿ – âîëîññÿ – ïîçáóâñÿ.

Äåðåâîì áóâ â³í, à íèí³ ìèòöåâà ðóêà éîãî âáðàëà

Â ì³äíó îçäîáó é ëàòèíñüêèì áàòüêàì â³ääàëà, ùîá íîñèëè”.

Öèìè ñëîâàìè âîíè çàêð³ïëÿëè ñâî¿ äîãîâîðè,

Çíàòòþ îòî÷åí³. Ñòàëè òîä³ çà îáðÿäîì òâàðèíè

Ð³çàòü íàä æàðîì ³ íóòðîù³ ¿ì ùå æèâèì âèðèâàòè,

² íà æåðòîâíèêè ñòàâèëè ïîñóä, íàïîâíåíèé íèìè.

Âñå æ òîé äâîá³é ùå ç ïî÷àòêó çäàâàâñÿ ðóòóëàì íåð³âíèì,

Òèì-òî ÷óòòÿìè âñ³ëÿêèìè ¿õí³ ñåðöÿ õâèëþâàëèñü;

Íàäòî æ òåïåð, ÿê ïîáà÷èëè çáëèçüêà, ùî ñèëè òóò ð³çí³.

Ñòðàõ öåé ï³äñèëèâ ³ Òóðí, ùî âá³ê â³ä³éøîâ ³ ñìèðåííî

Øàíó â³ääàâ îëòàðþ, ñâî¿ î÷³ äîäîëó ñïóñòèâøè;

Ùîêè çàïàëèñÿ â íüîãî ³ ïîñòàòü þíàöüêà îñëàáëà.

710

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì