Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Áà÷èòü Þòóðíà-ñåñòðà, ùî òå õâèëþâàííÿ íàðîäó

Äóæ÷å ðîñòå, ïî÷èíàº ì³íÿòèñü, ³ ïàäàº íàñòð³é, –

Âòèñíóëàñü ìåæè ðÿäè, ó ñåðåäèíó, ïîñòàòü Êàìåðòà

Âçÿâøè íà ñåáå. Â³í ç ïðåäê³â ñâî¿õ áóâ ñëàâåòíîãî ðîäó,

Ñëàâåí õîðîáð³ñòþ áàòüêà ³ ñàì ó áîÿõ çàïîâçÿòèé.

Âõîäèòü âîíà ó ñåðåäèíó, ö³ë³ ñâîº¿ ñâ³äîìà, –

Ñ³º ì³æ âîÿìè â³ñò³ âñ³ëÿê³ ³ òàê ïðîìîâëÿº:

“ßê âàì íå ñîðîì, ðóòóëè, çà ñò³ëüêè òàêèõ îñü ãåðî¿â

Ñëàòü îäíîãî íà çàãèáåëü? ×è ñèëîþ é ê³ëüê³ñòþ, ìîæå,

Ìè ¿ì íå ð³âíÿ? Îñü òóò âñ³ òðîÿíö³, à ç íèìè àðêàäö³

É ëàâè åòðóñê³â, ùî ç Òóðíîì çìàãàòèñü ¿ì äîëÿ ñóäèëà.

ßê äîâåäåòüñÿ íàì áèòèñü, òî ¿õ ëèøå ñò³ëüêè, ùî ëåäâå

Âèñòà÷èòü â áèòâ³ íà íàñ âïîëîâèíó. Â³í, ñïðàâä³, ïî ñìåðò³

Ñÿäå ì³æ òèìè áîãàìè, ÿêèõ â³âòàðÿì ïîñâÿòèâñÿ,

Âèðîñòå â ñëàâ³ ³ æèòèìå â³÷íî â óñòàõ ñâîãî ëþäó;

Ìè æ áàòüê³âùèíó çàãóáèì çàòå ³ çìóøåí³ áóäåì

Ãîðäèì ñëóæèòü âëàäàðÿì, ìè, ùî òóò íà ïîëÿõ òàê âèã³äíî

Ðîçòàøóâàëèñü”. Â³ä ìîâè ö³º¿ þíàöüê³ âñå äóæ÷å

É äóæ÷å óìè ãàðÿ÷àòüñÿ, âæå ðåìñòâóþòü âñ³ ì³æ ðÿäàìè.

Ó ëàâðåíò³éö³â, òàêîæ ³ ëàòèíö³â ì³íÿºòüñÿ íàñòð³é.

Ò³, ùî ê³íöÿ ñïîä³âàëèñü â³éí³ ³ âáà÷àëè ó òîìó

Ñâ³é ïîðÿòóíîê, âæå ðâóòüñÿ äî áîþ, ³ ïðàãíóòü óìîâó

Òó ñêàñóâàòè, ³ Òóðíà íåäîë³ óñ³ ñï³â÷óâàþòü.

Ùå äîäàº ¿ì ùîñü á³ëüøå Þòóðíà é ç âèñîêîãî íåáà

Çíàê ïîñèëàº, ùî æîäåí ñèëüí³øå â³ä íüîãî íå çðóøèâ

Òàê ³òàë³éñüêèõ ñåðäåöü ³ íå çâ³â ¿õ îìàííèì âèä³ííÿì:

Æîâòèé îðåë-áî Þï³òåðà, â ñîíöå ðîæåâå çëåò³âøè,

Ïòèöü íàäáåðåæíèõ ç³ãíàâ ö³ëó çãðàþ, ãó÷íó ³ êðèëàòó.

250

Ðàïòîì ñïóñòèâñÿ íà õâèë³, ïîãàíåöü, âõîïèâøè ó ê³ãò³

Ëåáåäÿ äóæîãî. Ïèëüíî çîðÿòü ³òàë³éö³: âñ³ ïòàõè

Ç êðèêîì âåðíóëèñü ç óòå÷³ – íåâèäàíå äèâî! – é ïîâ³òðÿ

Êðèëàìè âùåíò çàòåìíèëè, ìîâ õìàðà, ³ âîðîãà ãîíÿòü,

Ïîêè íå çäàâñÿ â³í ñèë³ é, ñàìèì òÿãàðåì óòîìèâøèñü,

Âèïóñòèâ çäîáè÷ ³ç ê³ãò³â ó ð³÷êó ³ â õìàð³ ñõîâàâñÿ.

Ãó÷íî òîä³ âñ³ ðóòóëè çíàê â³ùèé â³òàþòü, äî áîþ

Ðóêè âèïðÿìëþþòü. Ïåðøèé Òîëóìí³é-àâãóð òîä³ ìîâèâ:

“Öå áóëî ñàìå îòå, ÷îãî ÷àñòî â îá³òàõ ïðîñèâ ÿ,

Öå â³ùóâàííÿ ïðèéìàþ, áîãè éîãî íàì ïîñèëàþòü.

Òîæ ï³ä ìî¿ì óñ³ ïðîâîäîì çáðîþ áåð³òå, íåùàñí³,

Âè, ÿêèõ çàéäà ïîãàíèé â³éíîþ ëÿêàº, ÿê ïòàõ³â

Òèõ ñëàáîñèëèõ, ³ íèùèòü íàñèëëÿìè âàì óçáåðåææÿ.

Ñêîðî âòå÷å â³í íà ìîðå ãëèáîêå ³ ç â³òðîì ïîì÷èòüñÿ,

Ñòàíüòå ëèø âè îäíîäóøíî ó ëàâè ãóñò³ ³ öàðåâ³,

Âçÿòîìó â âàñ, äîïîìîãó ïîäàéòå”. Ñëîâà ö³ ñêàçàâøè,

Âèá³ã âïåðåä â³í ³ ñïèñà ç ðîçãîíó íà âîðîãà êèíóâ;

711

Публій Вергілій Марон

Ñâèñíóâ òîé ñïèñ ³ â ëüîò³ ðîçð³çàâ ïîâ³òðÿ. Öå ñòàëîñü

Ìèòòþ; ³ ìèòòþ êðèê âåëè÷åçíèé ç÷èíèâñÿ, çì³øàëèñü

Âñ³ ¿õ ðÿäè, âñ³ ñåðöÿ çàïàëèëèñÿ â ò³ì õâèëþâàíí³.

Ñïèñ òîé âäàðÿº òóäè, äå íàâïðîòè ó ëàâàõ âîðîæèõ

Äåâ’ÿòü ñòîÿëî áðàò³â, íàäçâè÷àéíî êðàñèâèõ; çðîäèëà

Â³ðíà ¿õ æ³íêà ºäèíà, ò³ððåíêà, Ã³ëë³ïó-àðêàäöþ.

Ç íèõ îäíîìó (öå ïðåãàðíèé þíàê áóâ, ó çáðî¿ áëèñêó÷³é)

Ñàìå â ò³ì ì³ñö³, äå çîëîòîì øèòèé âïåð³çóº ðåì³íü,

Òàì, äå ï³ä áîêîì ê³íö³ äâà ïðèäåðæóº ïðÿæêà, ïðîáèëî

Ðåáðà é íà æîâòèé ï³ñîê ïîâàëèëî. Çàã³í êèíóâñü áðàòí³é,

Õëîïö³ çàâçÿò³, ðîçïàëåí³ æàëåì, ñõîïèëè ðàïòîâî

Ç ï³õîâ ìå÷³, ï³ä³éìàþòü ñïèñè é âèðóøàþòü íàîñë³ï.

Ç äðóãîãî áîêó ïîá³ãëè ðÿäè ëàâðåíò³éñüê³, à çâ³äòè

Ðèíóòü òðîÿíö³, ìîâ ïîâ³äü íåñòðèìíà, à òàì àã³ëë³íè,

Ç íèìè àðêàäö³ ó çáðî¿ áàðâèñò³é. Îäíå ëèø áàæàííÿ

Âñ³õ îãîðíóëî – çóñòð³òèñÿ çáðîéíî. Ðîçêèíóëè çîâñ³ì

Âñ³ îëòàð³, ³ âñ³ëÿêå çíàðÿääÿ ëåòèòü óðàãàíîì

Àæ ïîï³ä íåáî, éäå äîù ³ç çàë³çà; à òàì ïðèáèðàþòü

Âîãíèùà é ïîñóä. Ëàòèí óò³êàº é áîã³â ³ç ñîáîþ

Âñ³õ çàáèðàº, ùî ¿õ, íå óêëàâøè ñîþçó, çãàíüáèëè.

²íø³ âîçè çàïðÿãàþòü, ùå ³íø³ – ñòðèáàþòü íà êîíåé,

Áèòèñü ãîòîâ³ é ìå÷³ ïîâèéìàâøè. Ìåññàï æå áàæàº

Äîãîâ³ð öåé ðîç³ðâàòè, òîìó íà ò³ððåíöÿ Àâëåñòà –

Òîé áóâ öàðåì ³ ìàâ öàðñüêó â³äçíàêó – êîíåì íàïèðàº

Ïðÿìî íà íüîãî. À òîé, â³äñòóïàþ÷è, âïàâ íåùàñëèâî,

Òà íà îëòàð, ùî áóâ ççàäó, çâàëèâñü ãîëîâîþ é ïëå÷èìà.

Ïðîñèòü ïîùàäè, íåùàñíèé. Ìåññàï æå ò³º¿ æ õâèëèíè

Ñïèñ ñâ³é, ìîâ ñâîëîê âåëèêèé, çãîðè ³ç êîíÿ çàãàíÿº

Ãëèáîêî â íüîãî ³ òàê ïðîìîâëÿº: “Ñâîº â³í âæå ìàº!

Öå îäíà ç êðàùèõ áîãàì áóäå æåðòâà”. Ñþäè ³òàë³éö³

Çá³ãëèñü ãðîìàäîþ, çáðîþ ñòÿãíóëè ùå ç òåïëîãî ò³ëà.

Òóò Êîð³íåé çàõîïèâ ç â³âòàðÿ ãîëîâíþ ðîçæàð³ëó

É ç íå¿ âîãíåì îáñìàëèâ îáëè÷÷ÿ â Åáóçà, ùî ëàäèâñü

300

Âäàðèòü éîãî. Áîðîäà çàãîð³ëàñÿ áóéíà â òðîÿíöÿ,

×àä ðîç³éøîâñÿ ç ãîð³ííÿ. Â³í çàðàç ñòðèáíóâ ³ ðóêîþ

Ë³âîþ âîðîãà, ùî ðîçãóáèâñÿ, âõîïèâ çà ÷óïðèíó,

Ãíå éîãî íèöü ³ êîë³íàìè òèñíå äîäîëó, ³ ãîñòðèé

Ìå÷ çàãàíÿº ï³ä ðåáðà. Òàì ìå÷ ïðîñòÿãíóâ Ïîäàë³ð³é,

Àëüñà áàæàþ÷è âáèòü, ïàñòóõà, ùî ó ïåðøèõ áóâ ëàâàõ.

Àëüñ æå ñîêèðîþ çðàçó ðîçñ³ê â³ä ÷îëà âñå îáëè÷÷ÿ

Äî ï³äáîð³ääÿ éîìó, ³ êðîâ’þ, ùî õëèíóëà ç ðàíè,

Âîðîãó ò³ëî é îçáðîºííÿ âñå âîäíî÷àñ îðîøàº.

Ñïîê³é òîãî îãîðíóâ íåïîðóøíèé, çàñíóâ â³í çàë³çíèì

Ñíîì, ³ òüìà íàâ³ê-â³êè çàêðèëà ÿñí³ éîìó î÷³.

712

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Áëàãî÷åñòèâèé Åíåé, áåçáîðîííó ïðîñòÿãòè ïðàâèöþ

É çíÿâøè øîëîì ç ãîëîâè, ñâî¿ì ãîëîñîì äóæèì çàêëèêàâ:

“Ãåé, âè êóäè á³æèòå, ÿêèé çíîâó òóò ðîçáðàò ç÷èíèâñÿ?

Ñòðèìàéòå ãí³â ñâ³é, ìè äîãîâ³ð ñêëàëè ³ ìèðó óìîâè

Ñòâåðäæåí³ âæå. ß îäèí ìàþ ïðàâî áîðîòèñÿ çáðîéíî,

Îòæå, äîçâîëüòå ìåí³ âè é íå á³éòåñü, ðóêîþ òâåðäîþ

Çãîäó ñêð³ïëþ ÿ, – æåðòâà öÿ Òóðíîì ìåí³ çàâèíèëà”.

Â ìèòü òó, ÿê â³í ãîâîðèâ öå ³ òàê ¿ì ïîÿñíþâàâ ñïðàâó,

Ç ñâèñòîì êðèëàòà ñòð³ëà ïðèëåò³ëà ³ âö³ëèëà ìóæà.

² íåâ³äîìî, ç ÿêî¿ ðóêè âîíà âèéøëà, ÷è, ìîæå,

Ç âèõðîì ÿêèì äîëåò³ëà, õòî äàâ òàêó ñëàâó ðóòóëàì,

Âèïàäîê ïðîñòèé, ÷è áîã ÿêèé, ìîæå. Íåïàì’ÿòü çàêðèëà

Ñëàâó âåëèêó ò³º¿ ïðèãîäè, é í³õòî íå õâàëèâñÿ

Ïîò³ì, ùî â³í çàïîä³ÿâ Åíåºâ³ ðàíó. Ïîáà÷èâ

Òóðí, ùî Åíåé óñòóïàº ç ðÿä³â áîéîâèõ, ³ âîæä³ âñ³

Òóò ðîçãóáèëèñü, ³ â íüîãî íàä³ÿ âîãíåì ñïàëàõíóëà.

Êîíåé ³ çáðî¿ æàäàº, íà ïîâ³ç âèñêàêóº ãîðäî,

É, â³æêè òðèìàþ÷è, ì÷èòü, ³ áàãàòî õîðîáðèõ ãåðî¿â

Øëå íà òîé ñâ³ò, ï³âæèâèìè áàãàòî âîëî÷èòü, ³ òðîùèòü

Ïîâîçîì âñå, ³ ñïèñàìè, ó âòå÷³ çäîáóòèìè, ìå÷å.

Òàê, ðîçãóëÿâøèñü íàä âîäàìè çèìíîãî Ãåáðó, êðèâàâèé

Ìàðñ ãóðêî÷å ùèòîì, ó÷èíÿþ÷è áèòâó, ³ ãîíèòü

Êîíåé, ò³ æ øâèäøå çà Íîòà é Çåô³ðà íåñóòüñÿ ïî ïîëþ, –

Ñòîãíå, êîïèòàìè áèòà, Ôðàê³¿ äàëüíÿ êðà¿íà,

É áîæ³ ñóïóòíèêè ç ÷îðíèì îáëè÷÷ÿì ãàñàþòü íàâêîëî –

Æàõ, ³ Ï³äñòóï, ³ Ãí³â. Îòàê æå ³ Òóðí, çàïàëèâøèñü,

Êîíåé, ïàðóþ÷èõ ïîòîì, êð³çü ñ³÷ó æåíå ïî âîðîæèõ

Òðóïàõ, ùî ñìåðòü ïðèéíÿëè æàëþã³äíó, ³ ç ãëóìîì òîëî÷èòü.

Áèñòð³ êîïèòà ðîñîþ êðèâàâîþ áðèçêàþòü ðÿñíî,

Êðîâ’þ ïðîñÿêíóòèé ì³ñÿòü ï³ñîê ó ãîíèòâ³ øàëåí³é.

Ñìåðò³ â³ääàâ â³í Ñòåíåëà é Òàì³ðà ³ç Ôîëåì, ³çáëèçüêà

Äâîõ öèõ óáèâøè, à òðåòüîãî çäàëåêà âö³ëèâ. Òàê ñàìî

Ç â³ääàë³ âáèâ äâîõ ²ìáðàñà ñèí³â – ³ Ëàäà, ³ Ãëàâêà;

Â Ë³ê³¿ âèõîâàâ ñàì ¿õ ²ìáðàñ, äàâ îäíàêîâó çáðîþ,

×è òî áîðîòèñÿ ï³øèìè â áèòâ³, ÷è âåðõè ç â³òðàìè

Éòè â ïåðåãîíè. Ì÷èòü â áèòâó Åâìåä óæå ç äðóãîãî áîêó,

Â â³éíàõ ñëàâåòíèé áîºöü, íàùàäîê ñòàðîãî Äîëîíà;

Éìåííÿ ïî ä³äîâ³ ìàâ â³í, ïî áàòüêîâ³ ñèëó ³ ìóæí³ñòü.

Áàòüêî éîãî, ³øîâøè ðîçâ³äíèêîì â òàá³ð äàíàéñüêèé,

350

Ïîâ³ç Ïåë³äà çà öå çàæàäàòü â íàãîðîäó íàâàæèâñü;

²íøó çà ñì³ëå áàæàííÿ Ò³ä³ä éîìó äàâ íàãîðîäó –

Á³ëüøå í³êîëè éîìó íå çàõî÷åòüñÿ êîíåé Àõ³ëëà.

Çäàëåêà Òóðí, éîãî â ÷èñò³ì ïîáà÷èâøè ïîë³, â³äðàçó

Ç â³ääàë³ ñïèñîì ëåãêèì àæ äî íüîãî äîñÿã ³ çàòðèìàâ

Ïîâ³ç äâîê³ííèé; ç³ñêàêóº â³í ç êîë³ñíèö³, é ï³äõîäèòü

713

Публій Вергілій Марон

Äî ï³âæèâîãî – óïàâ òîé íà çåìëþ,– é íîãîþ íà øèþ

Ñòàâ, ³ ç ïðàâèö³ éîãî âèõîïëþº ìå÷ ïîëóì’ÿíèé,

Ãëèáîêî â ãîðëî âãàíÿº ³ òàê ïðîìîâëÿº äî íüîãî:

“Ëåæà÷è ì³ðÿé, òðîÿí÷å, Ãåñïåð³¿ íèâè, ùî âçÿòè

Ìàâ òè â³éíîþ! Òàêà íàãîðîäà óñ³ì, ùî ïîñì³ëè

Çáðîéíî íà ìåíå íàïàñòè, – ì³ñòà âîíè òàê çàêëàäàþòü”.

Øëå â³í éîìó â òîâàðèñòâî Àñá³òà – ïðîáèâ éîãî ñïèñîì, –

² Ñ³áàð³ñà, é Õëîðåÿ, é Äàðåòà, çà íèì Òåðñ³ëîõà,

Äàë³ é Ò³ìåòà, ùî ñêèíóâ ç õðåáòà éîãî ê³íü íîðîâèñòèé.

Íà÷å åäîíñüêèé Áîðåé ïî ãëèáèíàõ Åãåéñüêîãî ìîðÿ

Ãó÷íî ïîâ³º, ³ òàì, äå â³òðè íàïèðàþòü ³ õâèë³

Êîòÿòüñÿ äî óçáåðåææÿ, à õìàðè ò³êàþòü ³ç íåáà,

Òàê ïåðåä Òóðíîì, êóäè á íå çâåðíóâñÿ, ðÿäè â³äñòóïàþòü.

Ãîíèòü éîãî é ñàìîãî òîé ðîçã³í, òàê ùî ñïåðåäó â³òåð,

Âçóñòð³÷ âäàðÿþ÷è, ÷óá íà øîëîì³ éîìó ðîçâ³âàº.

Ñòåðï³òü òàêîãî ðîçãîíó é íàâàëüíî¿ áóéíîñò³ òî¿

Äîâøå íå ìîæå Ôåãåé, äî ïîâîçà êèíóâñü, ðóêîþ

Ïðàâîþ ê³íñüêó õàïàº âóçäó ïðè çàï³íåí³ì ðîò³

² çàâåðòàº ðîç³ãíàí³ êîí³. Ïîâèñ â³í íà äèøë³

É òÿãíåòüñÿ òàê, à ñïèñ éîãî â³ñòðÿì øèðîêèì ñÿãàº,

Ïåðåáèâàº òàì ïàíöèð ïîäâ³éíèé, äå â³í â³äñëîíèâñÿ,

É äðÿïàº ò³ëî éîìó. Â³í æå ùèò ïåðåä ñåáå ïîñòàâèâ,

Âèéíÿâ êèíäæàë ³ êèíóâñü íà âîðîãà, ùîá ðÿòóâàòèñü.

Àëå ÿê êîëåñî é â³ñü ó ðîçãîí³ éîãî çà÷åïèëè

² ñòð³ìãîëîâ ïîâàëèëè íà çåìëþ, òî Òóðí, íàëåò³âøè,

Ãîëîâó ïîì³æ øîëîìîì ³ âåðõí³ì ïàíöèðà êðàºì

Ëåãêî ìå÷åì â³äðóáàâ, íà ï³ñêó çàëèøàþ÷è òóëóá.

Â ÷àñ òîé, ÿê ñìåðòü ðîçñ³âàâ íàä ð³âíèíàìè Òóðí ïåðåìîæíèé,

Â³ðíèé Àõàò, ³ Ìíåñòåé, ³ ç íèìè Àñêàí³é Åíåÿ,

Êðîâ’þ îáëèòîãî, â òàá³ð ïðèâîäÿòü, à â³í çà ñîáîþ

Íîãè çàëåäâå âîë³ê, ï³äïèðàþ÷èñü ñïèñîì äîâæåçíèì.

Â ëþò³ ñòð³ëó â³í çàëîìàíó ïðîáóº âèäîáóòü ç ðàíè

É ïðîñèòü, ùîá, ÿê ò³ëüêè ìîæíà, ñêîð³ø ïîäàëè éîìó ïîì³÷,

Ùîá ðîçòÿëè éîìó ðàíó ìå÷åì ³ äî ãëèáó ðîçêðèëè

Ñõîâîê ñòð³ëè ³ ùîá çíîâó íåãàéíî ïóñòèëè äî áîþ.

Âæå äåñü çíàéøîâñÿ ßï³ã, ñèí ²àñà, ç óñ³õ íàéìèë³øèé

Ôåáîâ³, é òîé, â ïðåâåëèê³é äî íüîãî ëþáîâ³, óì³ííÿì

Îáäàðóâàâ éîãî ðàäî ñâî¿ì, äàâøè äàð â³ùóâàííÿ,

É ãðó íà ê³ôàð³, ³ ñòð³ëè øâèäê³. Ùîá ïðîäîâæèòè äàë³

Áàòüêîâ³ äí³ éîãî â³êó îñòàíí³, â³í âèð³øèâ ñèëó

Ç³ëëÿ ³ âì³ííÿ ë³êàðñüêå ï³çíàòè ³ òèõ³é, áåç ñëàâè,

Ïðàö³ â³ääàòèñü. Åíåé, ç³ïåðøèñü íà ñïèñ âåëè÷åçíèé,

Ñòîãíó÷è òÿæêî, ñòîÿâ. Þíàêè ïîçá³ãàëèñü äî íüîãî,

Áóâ á³ëÿ íüîãî é ²óë ïîñìóòí³ëèé. Àëå ¿õí³ ñëüîçè

714

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

400

Íå çâîðóøèëè éîãî. À ñòàðåöü òèì ÷àñîì, íàïíóâøè

É ï³äïåðåçàâøè ñâ³é ïëàù çà çâè÷àºì äàâí³ì ïåîíñüêèì,

Äîâãî ðóêîþ ö³ëþùîþ é Ôåáîâèì ç³ëëÿì ìîãóòí³ì

Ïèëüíî òðóäèâñü, ³ ìàðíî ñòð³ëó ïðàâèöåþ â ðàí³

Â³í âîðóøèâ, ³ ñèëüíèìè ìàðíî ñòàðàâñÿ êë³ùàìè

Â³ñòðÿ âõîïèòü – íå ùàñòèëî í³ÿê. Àïîëëîí íå ñõîò³â-áî

Â ïîì³÷ ïðèéòè. À â áèòâ³ íà ïîë³ ÷èìðàç æàõëèâ³øå,

Áëèæ÷å âñå é áëèæ÷å íåùàñòÿ, òóìàí óæå íåáî âêðèâàº,

Âèäíî âæå âåðøíèê³â áëèçüêî, ³ ñòð³ëè ãóñòèì óæå ãðàäîì

Ñèïëþòüñÿ â òàá³ð. Âæå íåáà ñÿãàþòü ðîçïà÷ëèâ³ êðèêè

Òèõ, ùî áîðîíÿòüñÿ, é òèõ, ùî â çàâçÿò³ì áîþ çàãèáàþòü.

Âðåøò³, Âåíåðà, çâîðóøåíà ãîðåì òàêèì íàäàðåìíèì

Ñèíà ñâîãî, ÿñåíåöü ³ç êð³òñüêî¿ ²äè çðèâàº,

Ùî ñîêîâèòèì âêðèâàºòüñÿ ëèñòÿì ³ öâ³òîì áàãðÿíèì.

Çíàþòü òå ëèñòÿ ³ äèê³ êîçóë³, ÿê ñòð³ëè êðèëàò³

Âá’þòüñÿ â õðåáåò ¿ì. Âåíåðà éîãî ïðèíåñëà, çàõîâàâøè

Â òåìí³é õìàðèí³ îáëè÷÷ÿ, é çàïðàâèëà â ÷àø³ áëèñêó÷³é

Âîäó öèì ç³ëëÿì òàºìíî, ùîá ñèëó ¿é äàòü ë³êóâàëüíó,

Ñîê³â ³ùå äîäàëà, ³ àìáðîç³¿ êàïåëü ö³ëþùèõ,

² ïàíàöå¿, ïàõó÷î¿ ìàñò³. Ò³ºþ âîäîþ

Ðàíó, í³÷îãî íå çíàþ÷è, ìèº ßï³ã äîâãîë³òí³é.

Ðàïòîì âåñü á³ëü ³ç ò³ëà çíèêàº, é çàòðèìàëàñü êðîâ äåñü

Â ðàí³ ãëèáîê³é. Ñòð³ëà áåç ÷èº¿ñü òîä³ äîïîìîãè

Éäå çà ðóêîþ é ñàìà âèïàäàº. ² çíîâ éîìó äàâí³

Ñèëè âåðíóëèñÿ. “Ìóæåâ³ çáðîþ ÷èìøâèäøå ïîäàéòå,

×îì ñòî¿òå òàê?” – ãóêàº ßï³ã ³ çàâçÿòòÿ äî áîþ

Ïåðøèé éîìó äîäàº: “Íå ëþäñüêà â òîìó ñèëà, Åíåþ,

² íå ë³êàðñüêå óì³ííÿ, é íå ðóêè ìî¿ òîá³ ïîì³÷

Öþ ïîäàþòü; ä³º âèùà òóò ñèëà ÿêàñü áîæåñòâåííà

É øëå íà ùå á³ëüøå òåáå âîíà ä³ëî!” Â³í, æàä³áíèé áîþ,

Çàðàç ëèòêè â çîëîò³ íàãîë³ííèêè ñèëüíî îáâèâøè,

Æäàòè âæå äîâøå íå õî÷å, âèìàõóº ñïèñîì. ßê ïàíöèð

Áóâ óæå â íüîãî íà ïëå÷àõ ³ ùèò éîãî çâè÷íèé ïðè áîö³,

Â çáðî¿ óâåñü, â³í Àñêàí³ÿ, ùèðî îáíÿâøè, ãîëóáèòü,

Ïàëêî ö³ëóº éîãî ç-ï³ä øîëîìà ³ òàê ïðîìîâëÿº:

“Äîáëåñò³, õëîï÷å, ³ ïðàö³ òÿæêî¿ â³ä ìåíå ó÷èñÿ,

Ùàñòÿ æ – â³ä ³íøèõ. Ïðàâèöÿ ìîÿ ó áîÿõ öèõ äëÿ òåáå

Çàõèñòîì áóäå ³ äî íàãîðîä ïðèâåäå äî âåëèêèõ.

Çàïàì’ÿòàé æå òåïåð, – ÿê äîñÿãíåø äîçð³ëîãî â³êó

É ïðèêëàäè áëèçüêèõ çãàäàºø, ³ òå õàé â äóø³ òâî¿é âñòàíå,

Ùî ïîêàçàâ òîá³ áàòüêî Åíåé ³ Ãåêòîð, òâ³é äÿäüêî”.

Òàê ïðîìîâëÿº ìîãóòí³é ãåðîé ³ âèõîäèòü ³ç áðàìè,

É ñïèñîì â ðóö³ ïîòðÿñàº âåëèêèì; Àíòåé ³ç Ìíåñòåºì

Òèñíóòüñÿ âñë³ä, âñÿ ãðîìàäà âåëèêà, ëèøàþ÷è òàá³ð,

715

Публій Вергілій Марон

Ñòðóìåíåì ðèíå. Ïèë î÷³ çàñë³ïëþº, áèòà íîãàìè

Ñòîãíå çåìëÿ. ² ïîáà÷èâ ¿õ Òóðí, ÿê íàâïðîòè ³ç âàëó

Ñõîäèëè; áà÷àòü àâçîíö³, ³ òðåïåò õîëîäíèé ïðîéíÿâ ¿õ

Àæ äî ê³ñòîê. À íàéïåðøà ç ëàòèí³â Þòóðíà, ïî÷óâøè

² ðîçï³çíàâøè òîé ãóë áîéîâèé, ñòàëà ç ñòðàõó ò³êàòè.

Â³í æå ïî ïîëþ, ÿê âèõîð, ëåòèòü ³ âåäå çà ñîáîþ

450

×îðíó â³ä êóðÿâè ðàòü. ×àñîì òàê äî çåìë³ êð³çü ñóç³ð’ÿ

Õìàðè ââ³ðâóòüñÿ, ³ éäå õóðòîâèíà ³ç ïîâíîãî ìîðÿ

Ïðÿìî íà ñóøó, ³ ñåðöå äàâíî â õë³áîðîá³â íåùàñíèõ

Ïåðåä÷óâàº òå âñå ³ ùåìèòü; à ëèõ³ áóðåâ³¿

Ë³ñ âèâåðòàþòü ³ çàñ³âè ñòåëþòü, âñå íèùàòü äîâêîëà;

Øóì ïåðåä òèì óðàãàíîì â³òðè àæ íà áåðåã äîíîñÿòü.

Òàê ³ ðåòåéñüêèé âîæàé ñâ³é âèâîäèòü çàã³í íà âîðîæå

Â³éñüêî, ùî âèéøëî íàâïðîòè; ³äóòü âîíè ìóæ êîëî ìóæà

Â ëàâàõ ãóñòèõ. Ò³ìáðåé âáèâ ìå÷åì Îç³ð³äà ñòðàøíîãî,

Âáèâ ³ Àðõåòà Ìíåñòåé, Åïóëîíà Àõàò, à Óôåíòà

Âáèâ Ã³àíò; ùå é Òîëóìí³é çàãèíóâ, â³ùóí, òîé, ùî ïåðøèé

Êèíóâ ñâ³é ñïèñ ó ðÿäè âîðîã³â. ² æàõëèâèé äî íåáà

Êðèê çàëóíàâ; ðóòóëè, äî âòå÷³ çâåðíóâøèñü íà ïîë³,

Òàê óò³êàëè, ùî êóðÿâà âñòàëà çà íèìè. Íå õî÷å

Íàâ³òü ò³êàþ÷èõ áèòè Åíåé, í³ íà òèõ íàïàäàòè,

Ùî â ðóêîïàøíó ³äóòü, í³ íà òèõ, ùî íà â³ääàë³ ñïðèòíî

Êèäàþòü ñïèñè; â³í ò³ëüêè â ö³é êóðÿâ³ òåìí³é øóêàº

Òóðíà, çà íèì ëèøå ñòåæèòü ³ ç íèì ëèø áîðîòèñü áàæàº.

Ñàìå öüîãî áîÿ÷èñü ãåðî¿íÿ Þòóðíà íàéá³ëüøå,

Ðàïòîì Ìåò³ñêà, ïîãîíè÷à Òóðíà, äîäîëó ñêèäàº,

Âèðâàâøè â³æêè ó íüîãî, é ëèøàº éîãî, é êîëè ç äèøëåì

Â³í ïîêîòèâñÿ, ñàìà éîãî ì³ñöå çàéìàº é êåðóº,

Â³æêè õâèëÿñò³ âõîïèâøè äî ðóê ³ óçÿâøè â Ìåò³ñêà

Ãîëîñ, ³ âèãëÿä, ³ çáðîþ. ßê ëàñò³âêà ÷îðíà âë³òàº

Äåñü íà ïîäâ³ð’ÿ âåëèêå ãîñïîäàðÿ ìîæíîãî é ïóðõà

Ñêð³çü ïî âèñîê³é ñâ³òëèö³, øóêàþ÷è êîðìó ñêóïîãî,

Ùîá ïðîêîðìèòè êðèêëèâå ãí³çäî, é òî â ïðîñòîðèõ ùåáå÷å

Ïîðòèêàõ, òî íàä áàñåéíîì, – òàê ñàìî Þòóðíà æåíåòüñÿ

Ê³íüìè ïîì³æ âîðîãàìè é íà áèñòð³é ñâî¿é êîë³ñíèö³

Âñå îáë³òàº é òî òóò, à òî òàì òð³óìôóþ÷èì áðàòà

Âèÿâèòü, àëå äî áîþ éîãî äîïóñòèòè íå õî÷å,

Ëèø ìàí³âöÿìè äàëåêî ë³òàº. Åíåé æå òàê ñàìî

Ç äðóãîãî áîêó çâàæàº íà âèò³âêè ò³ é íå ñïóñêàº

Ìóæà ç î÷åé, ³ éîãî â ðîçìà¿ò³é ðÿä³â ì³øàíèí³

Ãîëîñíî êëè÷å. ² ñê³ëüêè íà âîðîãà îêîì íå êèäàâ

² ïåðåéíÿòü íà á³ãó íå ñòàðàâñÿ â³í êîí³ êðèëàò³,

Ñò³ëüêè æ ³ ïîâ³ç âåðòàëà Þòóðíà. ² ùî òóò ðîáèòè?

Ëþò³ñòü ó ñåðö³ äàðåìíî ó íüîãî êèïèòü, ³ áåçëàäíî

Æóðí³ äóìêè â’ÿëÿòü éîìó ìîçîê. Ìåññàï ëåãêîíîãèé,

716

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âèïàäêîì ìàâøè â ë³âèö³ äâà ñïèñè, çàë³çîì îêóò³,

Ðàïòîì íàö³ëèâñü îäíèì ç íèõ ³ â íüîãî óïåâíåíî êèíóâ.

Âòðèìàâñü Åíåé ³, ïðèêðèâøèñü ùèòîì, ñõèëèâñü íà êîë³íî.

Ñïèñ, ïðîòå, â ëåò³ âåðøå÷îê øîëîìà â³äáèâ ³ â³äêðàÿâ

Ãðåá³íü ó âî¿íà. Ãí³âîì â³í çðàçó ñêèï³â, ÿê óãëåä³â

Ï³äñòóï äîâêîëà é ïîáà÷èâ, ùî Òóðíîâ³ êîí³ ò³êàþòü

²ç êîë³ñíèöåþ, é ùèðî âçèâàâ â³í äî ñâ³äê³â, ùî çãîäó

Çëàìàíî,– ³ äî Þï³òåðà, é äî â³âòàð³â â³í çâåðòàâñÿ.

Âðåøò³, äî áîþ ðóøàº â ñåðåäèíó ñàìó,– é ñïðèÿº

Ìàðñ éîìó â ö³ì,– ³ ñòðàøíó, áåç ðîçáîðó, òîä³ ð³çàíèíó

×èíèòü ³ ãí³âó ñâîºìó âæå â³æêè ö³ëêîì ïîïóñêàº.

500

Õòî æ ³ç áîã³â ò³ ñòðàõ³òòÿ ìåí³ îñï³âàº, é æàõëèâå

Êðîâîïðîëèòòÿ, é çàãèáåëü ãåðî¿â ïî ö³ëîìó ïîëþ,

Ùî çàïîä³ÿâ òî Òóðí ¿¿ ñàì, òî âîëîäàð òðîÿíñüêèé?

Àëå íåâæå ïîáàæàâ òè, Þï³òåðå, ùîá ì³æ ñîáîþ

Áèëèñü íàðîäè, ùî â â³÷íîìó ìèð³ ¿ì æèòü ïîäîáàëî?

Äîâãî íå ãàþ÷èñü, ç ðîçìàõó çðàçó æ ðóòóëà Ñóêðîíà –

Ïåðøèé öåé á³é áóâ, ùî òåâêðàì äîçâîëèâ óñòîÿòè â ïîë³, –

Âäàðèâ Åíåé ïîì³æ ðåáðà, äå ñìåðòü äîñÿãàº íàéøâèäøå,

É íåìèëîñåðäíèé ñâ³é ìå÷ çàãàíÿº â ñàì³ñ³íüê³ ãðóäè.

Òóðí æå Àì³êà ñêèäàº ç êîíÿ, é, ï³ä³éøîâøè, âáèâàº

Ñïèñîì, à áðàòà Ä³îðà ìå÷åì, ³ îáîì â³äãèíàº

Ãîëîâè, é, êðîâ’þ îìèò³, ÷³ïëÿº îáèäâ³ íà ïîâ³ç.

Òîé óáèâàº Òàëîíà, é Òàíàÿ, é ãåðîÿ Öåòåãà,

Òðüîõ ¿õ êëàäå â³í â îäíîìó áîþ, ùå é ñóìíîãî Îí³òà, –

Öå Åõ³îí³â íàùàäîê, à ìàòè éîãî – Ïåð³ä³ÿ.

Öåé óáèâàº ë³ê³éñüêèõ áðàò³â ³ç çåìë³ Àïîëëîíà

² þíàêà, ùî äàðåìíî íåíàâèä³â â³éíè, Ìåíåòà,

Ðîäîì ç Àðêàä³¿, à ðåìåñëîì áóëî â íüîãî ðèáàëüñòâî

Íàä óçáåðåææÿìè ðèáíî¿ Ëåðíè. Áóëà òàì ó íüîãî

Âáîãà õàòèíà, íå çíàâ â³í, ñåðäåøíèé, âèñîêèõ ïîðîã³â,

Áàòüêî íà íàéìàí³ì ïîë³ îðàâ. Ìîâ ïîæàð, ùî îãîðíå

Âèñîõëèé ë³ñ ç äâîõ áîê³â, ³ òð³ùèòü â í³ì ãàëóççÿ ëàâðîâå,

×è ÿê â ñòðåìë³íí³ øâèäêîìó ç ã³ðñüêèõ âåðõîâèí ó äîëèíó

Ç êëåêîòîì ñï³íåí³ ð³êè á³æàòü ³ íà âëàñí³é äîðîç³

Íèùàòü óñå ³ ðóéíóþòü, – òàê ñàìî, ç íå ìåíøèì ðîçãîíîì

Òóðí ³ Åíåé ðîçãóëÿëèñü ó áî¿. ² ãí³âîì ïàëàº

Â êîæíîãî ñåðöå, àæ ðâå éîìó ãðóäè, ùî çðîäó íå çíàþòü,

ßê òî ïîäîëàíèì áóòè, é òåïåð, ùî º ñèëè, íà ðàíè

Ðâóòüñÿ. Ìóððàíà, ùî ð³ä â³ä öàð³â ëàòèíñüêèõ âèâîäèâ,

Ç ä³äà ³ ïðàä³äà êîæíå â ò³ì ðîä³ ³ì’ÿ áóëî öàðñüêå,

3 ïîâîçó âáèâ ñàì Åíåé, âåëèêèé ïîñëàâøè íà íüîãî

Ñêåë³ â³äëàìîê, ³ ñòîð÷ãîëîâ êèíóâ éîãî â³í íà çåìëþ.

Òîé ï³ä ÿðìî ³ ï³ä óïðÿæ óïàâ, ³ ïî íüîìó ïðî¿õàâ

717

Публій Вергілій Марон

Ïîâ³ç, ³ â á³ãó êîïèòàìè êîí³ éîãî ïîòîïòàëè,

Ç ïàì’ÿò³ òå óïóñòèâøè, ùî â³í ¿õ õàçÿ¿í. À Ã³ëëà,

Ùî áåçóãàâíî ãàñàâ ³ áóíäþ÷íî õâàëèâñü, ïåðåñòð³íóâ

Òóðí ³ ñïèñà ó ñêðîí³ âñòðîìèâ éîìó, çîëîòîì êðèò³, –

Âãðóç â³í ó ìîçîê éîìó êð³çü øîëîì. ² òåáå, íàéìóæí³øèé

Ç ãðåê³â Êðåòåþ, ïðàâèöÿ òâîÿ íå ñïàñëà ïåðåä Òóðíîì.

Íå çàõèñòèëè é Êóïåíêà áîãè, ÿê Åíåé ïîÿâèâñÿ.

Ãðóäè ñâî¿ â³í ï³ä ñïèñ, îêóòèé çàë³çîì, ï³äñòàâèâ, –

É ùèò íå ïîì³ã éîìó ì³äíèé, ñåðäåç³. Åîëå, é òåáå æ áî

Áà÷èëî ïîëå Ëàâðåíòà, ÿê ïàäàâ â áîþ òè é äàëåêî

Çåìëþ ïðèêðèâ ñâî¿ì òðóïîì; òè âïàâ, õî÷ ïîëêè àðãîë³éñüê³

Íå ïîäîëàëè òåáå, ³ íàâ³òü Àõ³ëë íå çâèòÿæèâ,

Òîé, ùî Ïð³àìîâå öàðñòâî ðîçáèâ. Òóò ÷åêàëà íà òåáå

Ñìåðòü; òàì, ó Ë³ðí³ ï³ä ²äîþ, ä³ì òâ³é ñòî¿òü âåëè÷àâèé,

À â ëàâðåíò³éñüê³é êðà¿í³ ìîãèëà. Âðåøò³, â³éñüêà âñ³

Ñòð³ëèñÿ òóò ó áîþ, ÿê äàðäàíñüê³, òàê ³ ëàòèíñüê³.

Òóò ³ Ìíåñòåé, ³ çàâçÿòèé Ñåðåñò, ³ Ìåññàï áóâ, ïðèáîðêà÷

550

Êîíåé, ³ ìóæí³é Àç³ëàñ, é åòðóñüê³ ôàëàíãè, áóëè òóò

² àðêàä³éñüê³ Åâàíäðà ïîëêè. ² íà ùî êîìó ñèëà

Ëèø äîçâîëÿº, òàê áîðåòüñÿ êîæíèé ãåðîé ñàì çà ñåáå;

Òóò í³ ïåðåðâè íåìà, í³ ñïî÷èíêó, êèïèòü á³é âåëèêèé.

Òóò ñàìå ìàòè-êðàñóíÿ Åíåºâ³ äóìêó ïîñëàëà,

Çàðàç ùîá ÿêíàéñêîð³øå äî ìóð³â ³øîâ ³ íà ì³ñòî

Â³éñüêî ñâîº ñêåðóâàâ ³ çàêîëîò âí³ñ ì³æ ëàòèíÿí

Íàïàäîì áèñòðèì. ² îò ì³æ ðÿäàìè â³í Òóðíà øóêàº,

Âîäèòü î÷èìà íàîêîëî é áà÷èòü, ùî ì³ñòî ñïîê³éíå

² íå çà÷åïëåíå áîºì. ² çàäóì ùå á³ëüøî¿ áèòâè

Ïåðåä î÷èìà éîãî âèðèíàº: Ìíåñòåÿ, é Ñåðãåñòà

Êëè÷å äî ñåáå, é Ñåðåñòà õîðîáðîãî, òðüîõ ïîëêîâîäö³â,

Ç íèìè âèõîäèòü íà ãîðá, à çà íèìè ï³äõîäèòü ³ ðåøòà

Âî¿í³â-òåâêð³â, àëå í³ ñïèñ³â, í³ ùèò³â, õî÷ ÿê ò³ñíî,

Íå â³äêëàäàþòü. ² òóò íà âèñîê³ì ãîðá³ ïîì³æ íèìè

Ìîâèòü Åíåé: “Íåãàéíî âèêîíóéòå òå, ùî ñêàæó ÿ.

Ç íàìè Þï³òåð ñüîãîäí³. Í³õòî íå íàâàæñÿ áàðèòèñü

Â öüîìó äëÿ âñ³õ íåñïîä³âàí³ì ä³ë³. ß ì³ñòî ñüîãîäí³

Çíèùó, ïðè÷èíó â³éíè, ñàìå ñåðöå äåðæàâè Ëàòèíà

Ç äèìîì ïóùó, ³ç çåìëåþ çð³âíÿþ âèñîê³ áóä³âë³,

ßê íå çàõî÷óòü ï³ääàíöÿìè áóòè é, ïîêîðåí³, çàâæäè

Áóòè ñëóõíÿíèìè. Ìàþ ÷åêàòè ÿ, ïîêè çàõî÷å

Òóðí âîþâàòè ³ç íàìè é, ïîáèòèé, çíîâ á³é ïî÷èíàòè?

Òóò, ãðîìàäÿíè, â³éíè ïðîêëÿòóùî¿ êîð³íü ³ äîëÿ.

Ôàêåëè äàéòå é âîãíåì ïðèìóñüòå äîäåðæàòè ñëîâà”.

Òàê ïðîìîâëÿº, ³ âñ³ â ïåðåãîíè, â ñòðîþ êëèíîâèäí³ì,

Çáèòîþ ëàâîþ ðèíóòü äî ìóð³â. Çíàéøëè äåñü äðàáèíè

718

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Ðàïòîì, âîãîíü äåñü ç’ÿâèâñÿ òó æ õâèëþ. Îäí³ äîá³ãàþòü

Âæå àæ äî áðàì ³ âáèâàþòü òàì ïåðøèõ, ÿê³ íàãîäèëèñü,

Êèäàþòü ³íø³ ñïèñè ³ ñòð³ëàìè íåáî çàêðèëè.

Ïåðøèé Åíåé ì³æ âñ³ìà äî ìóð³â ïðîñòÿã ñâîþ ðóêó,

É ãîëîñîì äóæèì âèíó íà Ëàòèíà ñêëàäàº, ³ êëè÷å

Â ñâ³äêè áåçñìåðòíèõ áîã³â, ùî âäðóãå â³í çìóøåíèé áèòèñü,

Çíîâ âîðîãè ³òàë³éö³, ùî äîãîâ³ð äðóãèé ç³ðâàëè.

Ì³æ ãðîìàäÿíàìè, ñòðàõîì ïðîéíÿòèìè, ðîçáðàò ç÷èíèâñÿ.

Òîæ îäí³ ðàäÿòü â³äñóíóòè çàñóâè, áðàìè â³äêðèòè

Ïåðåä äàðäàíàìè é òÿãíóòü ñàìîãî öàðÿ àæ ï³ä ìóðè,

²íø³ áåðóòüñÿ çà çáðîþ ³ ìóðè á³æàòü áîðîíèòè.

Òàê-òî ïàñòóõ, ÿêèé áäæîëè çíàéøîâ äåñü ó ñêåë³ øïàðèñò³é,

Äèìîì ãðèçó÷èì ï³äêóðèòü, âîíè æ, áîÿ÷èñÿ çà âëàñíó

Äîëþ, ðîçëàçÿòüñÿ ñêð³çü ïî âîñêîâîìó òàáîðó øâèäêî

É ëþòî äçèæ÷àòü, à ÷àä ïî ¿õ æèòëó ðîçõîäèòüñÿ ÷îðíèé,

Ãëóõî ãóäå òîä³ â ñêåë³, ³ äèì àæ ï³ä íåáî íåñåòüñÿ.

Ùå îäíî ãîðå ñï³òêàëî áåçäîëüíèõ ëàòèíÿí, ùî ì³ñòî

Âñå äî æèâîãî íàïîâíèëî ñìóòêîì. ßê ò³ëüêè öàðèöÿ

Ãëÿíóëà ç äàõó îñåë³, ùî âîðîã âæå òóò ³ çàéìàº

Ìóðè, ³ âæå íàä äîìàìè ë³òàþòü âîãí³, ³ íå âèäíî

Æîäíèõ ðóòóëüñüêèõ ðÿä³â, ³ Òóðíà íåìàº ³ç â³éñüêîì, –

Ðàïòîì çäàëîñü ¿é, ñåðäåøí³é, ùî â áèòâ³ þíàê âæå çàãèíóâ;

², çáîæåâîë³âøè ç áîëþ, êðè÷èòü, ùî âñüîìó âîíà âèííà,

600

Â í³é-áî ïðè÷èíà âñüîãî, ³ ëèõî âñå âèéøëî â³ä íå¿.

Äîâãî âîíà òàê ãîëîñèòü â òÿæê³ì íåðîçâ³éíîìó ñìóòêó,

Ðâå íà ñîá³ ñâî¿ øàòè áàãðÿí³, óìåðòè ãîòîâà, –

É âèñîêî çàøìîðã ï³ä ñâîëîêîì â’ÿæå ³ ãèíå íóæäåííî.

Ò³ëüêè-íî â÷óëè öå ãîðå ëàòèíñüê³ æ³íêè áåçòàëàíí³,

Ïåðøîþ êîñè ðóñÿâ³ ñâî¿ Ëàâ³í³ÿ-äîíüêà

Ðâàòü ïî÷àëà ³ ëèöÿ ðîæåâ³ ñâî¿ ðîçäèðàòè.

Ñòîã³í ëóíàº ç îñåë³, é íàâêîëî þðáà øàëåí³º.

×óòêà ñòðàøíà ðîç³éøëàñÿ ïî ì³ñòó, ³ âñ³ çàíåïàëè

Äóõîì. Íàäõîäèòü Ëàòèí, îä³ííÿ ñâîº ðîç³ðâàâøè, –

Âáèëè íåùàñíîãî äîëÿ äðóæèíè é ñòîëèö³ ðó¿íà.

Ãîëîâó ïèëîì áðóäíèòü â³í ñâîþ, îñêâåðíÿº ñèâèçíó,

Ñèëüíî âèíóº ñåáå, ùî äàðäàíöÿ Åíåÿ ðàí³øå

Â³í íå ïðèéíÿâ ³ çÿòåì ñâî¿ì íå íàçâàâ äîáðîâ³ëüíî.

Òóðí æå òèì ÷àñîì, âîþþ÷è â ïîë³ äàëåê³ì, ùîðàçó

Ìåíøå ò³êàþ÷èõ ãîíèòü, âñå ñëàáøàº â íüîãî çàâçÿòòÿ;

Êîíåé óòîìëåíèõ øâèäê³ñòü ÷èìðàç éîãî ìåíøå âò³øàº.

Â³òåð íåñå éîìó êðèêè ç ñë³ïèì ïåðåì³øàí³ æàõîì.

Íàñòîðîæèâ ñâî¿ âóõà ³ ÷óº â³í ç ì³ñòà íåïåâíèé

Êëåê³ò ³ øóì íåâåñåëèé. “Îé ãîðå! ßêà-òî æàëîáà

Ìóðè ì³ñüê³ ñòóðáóâàëà ³ ùî öå çà êðèêè äî ìåíå

719

Публій Вергілій Марон

Ç ì³ñòà ñþäè äîë³òàþòü?” Îòàê â³í ïðîìîâèâ äî ñåáå

É, â³æêè ì³öí³ø íàòÿãíóâøè, óðàç çóïèíèâñü áåçïîðàäíèé.

Òóò-òî ñåñòðà, ùî Ìåò³ñêà, ïîãîíè÷à, ïîñòàòü ïðèáðàëà

Òà êåðóâàëà ³ ê³íüìè, ³ â³æêàìè, é ïîâîçîì, ñòàëà

Òàê ïðîìîâëÿòè äî íüîãî: “Â³äö³ëü ìè íà ïëåì’ÿ òðîÿíñüêå

Âäàðèìî, Òóðíå, äå øëÿõ íàì çâèòÿãà âêàçàëà, à òàì º

²íø³, ÿê³ îáîðîíÿòü ïîêð³âë³ ñâî¿ âëàñíîðó÷íî.

Òàì íàïàäàº Åíåé íà ³òàë³â ³ ç íèìè âîþº,

Ìè æ ç öüîãî íàïðÿìó òåâêðàì çàâäàéìî æîðñòîêèõ óäàð³â, –

Òè ç öüîãî áîþ íå ï³äåø, çãóáèâøè ëþäåé àáî ñëàâó”.

Òóðí ¿é íà öå:

“Ñåñòðî, äàâíî ÿ ï³çíàâ, ùî òè õèòðî óìîâó ç³ðâàëà

É ïåðøà â áî¿ ö³ âì³øàëàñü, òà ìàðíèé îáìàí òâ³é, áîãèíå;

Õòî æ òåáå ñëàâ ³ç Îë³ìïó é òðóä³â çàïîâ³â òîá³ ñò³ëüêè?

×è ùîá æàõëèâó òè áà÷èëà ñìåðòü áåçòàëàííîãî áðàòà?

Ùî òåïåð ä³ÿòü ³ ÿê íàì âåëèòü ðÿòóâàòèñÿ äîëÿ?

Áà÷èâ íà âëàñí³ ÿ î÷³ Ìóððàíà, – à á³ëüøîãî äðóãà

Â ìåíå íåìàº, – ÿê êëèêàâ ìåíå â³í íà ïîì³÷, âåëèêèé, –

Ìóæ òîé ñêîíàâ â³ä âåëèêî¿ ðàíè. Çàãèíóâ, ñåðäåãà,

Òàì ³ Óôåíò, ãàíüáè ùîá íå áà÷èòè íàøî¿, – òåâêðè

Ò³ëî çàáðàëè ³ çáðîþ éîãî. Õàé äîì³âêè ðóéíóþòü?

Ùå ëèø áðàêóº öüîãî. ×è ïðàâèöÿ ìîÿ íå äîêàæå,

Ùî ïîìèëÿºòüñÿ Äðàíê? ×è, ìîæå, âòå÷ó òåïåð çâ³äñè,

É ñâ³äêîì ùå áóäå çåìëÿ öÿ, ÿê Òóðí óò³êàº? ×è äóæå

Òÿæêî âìèðàòè? Áàòüê³â ìî¿õ äóõè, îõ, áóäüòå äî ìåíå

Âè õî÷ ïðèõèëüí³, ÿê ç íåáà áîãè âæå òàê³ íå ëàñêàâ³.

×èñòîþ ç âàìè äóøåþ ç’ºäíàþñü áåç öå¿ ïðîâèíè;

Íå ïîêàæóñÿ í³êîëè íåã³äíèì áàòüê³â ìî¿õ ñëàâíèõ”.

Ëåäâå ïðîìîâèâ öå, Ñàê íàä’¿æäæàº êð³çü â³éñüêî âîðîæå,

650

Ê³íü éîãî ï³íîþ âêðèòèé, ñòð³ëîþ âîðîæîþ òÿæêî

Çðàíåíèé âèä; â³í âëåò³â ³ ïî ³ìåí³ Òóðíà áëàãàº:

“Òóðíå, îäíà ëèø íàä³ÿ â òîá³, – íàä ñâî¿ìè òè çãëÿíüñÿ!

Âñå, íà÷å ãð³ì, ðîçáèâàº Åíåé ³ çàãðîæóº çáðîéíî

Çàìêè ³òàë³â íàéâèù³ â ðó¿íó óñ³ îáåðíóòè.

Âæå ñìîëîñêèïè ëåòÿòü íà ïîêð³âë³; äî òåáå îáëè÷÷ÿ

É î÷³ äî òåáå çâåðòàþòü ëàòèíè; íå â³äàº íàâ³òü

Ñàì öàð Ëàòèí, êîãî ç âàñ îáðàòè çà çÿòÿ, ñîþçîì

Ç êèì ïîºäíàòèñü. À ùå, íà äîáàâîê äî òîãî, öàðèöÿ,

Ùî íàéâ³ðí³øà áóëà òîá³, ðóêè íà ñåáå íàêëàëà

É, ïîéíÿòà ñòðàõîì, âòåêëà ç öüîãî ñâ³òó. À òàì ïðè âîðîòÿõ

Ñàì ëèø Ìåññàï ³ çàâçÿòèé Àò³íàñ ïîâçäåðæóþòü íàñòóï.

Ëàâàìè ¿õ âîðîãè íàâêðóã îáñòóïèëè ãóñòèìè,

Â³ñòðÿìè ¿æèòüñÿ íèâà çàë³çíà. Òè æ â òðàâàõ ïîðîæí³õ

Êðóòèøñÿ âîçîì”. Êàðòèíà îöÿ, òàêà ð³çíîð³äíà,

Àæ ïðèãîëîìøèëà Òóðíà, ³, äèâëÿ÷èñü âäàëü íåïîðóøíî,

720

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì