Михед Т.В., Якубіна Ю.В. (упоряд.) Антична література. Греція. Рим. Хрестоматія

Подождите немного. Документ загружается.

Ìîâ÷êè ñòîÿâ â³í. Âñå ðàçîì ó ñåðö³ îäí³ì âèðóâàëî –

Ñîðîì âåëèêèé, ³ çì³øàíå ç ñìóòêîì áåçðàääÿ, é êîõàííÿ,

Ùî òàê øàëåíî ó ãðóäÿõ áóÿëî, é ñâ³äîì³ñòü îäâàãè.

Ùîéíî ðîçâ³ÿëàñü ìëà, ³ äî ñâ³òëà âåðíóâñü éîãî ðîçóì,

Î÷³ ïàëàþ÷³ â³í äî ìóð³â òîä³ ïîâåðòàº

Ç ñåðöåì òðèâîæíèì ³, ñòàâøè íà ïîâ³ç, íà ì³ñòî âåëèêå

Äèâèòüñÿ ïèëüíî. Ï³ä íåáî òàì çíÿâñÿ ïîæàð, ö³ëó âåæó

Âæå îõîïèâ ³ ïî ïîâåðõàõ ãðàº; òó âåæó, ÿêó â³í

Ñàì çáóäóâàâ, áðóñè ïîçáèâàâøè, ³ âèòÿãíóâ âãîðó,

Ñïîäîì êîëåñà ï³äâ³â, ³çâåðõó ì³ñòêè ïðèëàäíàâøè.

“Ñåñòðî, îñü-îñü ìîÿ çáóäåòüñÿ äîëÿ – ìåíå òè íå ñòðèìóé.

Ï³äåìî ìè, êóäè áîã çàêëèêàº ³ äîëÿ íåçëàìíà.

Çâàæèâñÿ ÿ ïîçìàãàòèñü ç Åíåºì ³ çâàæèâñÿ â â³÷³

Ãëÿíóòè ñìåðò³ ã³ðê³é. Áåçñëàâíîãî, ñåñòðî, í³êîëè

Òè íå ïîáà÷èø ìåíå. Ëèø øàëîì öèì äàé â³äøàë³òè”.

Òàê ïðîìîâëÿº ³, ñêî÷èâøè ç ïîâîçà, ì÷èòü ÷åðåç ïîëå,

×åðåç âîðîæ³ ðÿäè ³ âèõîð ëåòþ÷î¿ çáðî¿,

Â ñìóòêó ñåñòðó çàëèøèâøè, é ðÿäè áîéîâ³ ðîçðèâàº

Â á³ãó øâèäêîìó. ßê ç âåðõó ãîðè äåñü â³ä³ðâåòüñÿ ñêåëÿ,

Â³òðîì â³äëàìàíà, ùî ¿¿ çëèâà ï³äìèº, ÷è ðîê³â

Äàâí³ñòü, ï³äêðàâøèñü, ïîòðîõó ðîçòî÷èòü, ³ â ïð³ðâó ãëèáîêó

Ðàïòîì ëåòèòü ³ç âåëèêèì ðîçãîíîì ãîðà çðèõëÿâ³ëà,

Ñêà÷å ïî ãðóíòó ³ âñå, çàãîðòàþ÷è, ðâå çà ñîáîþ, –

Ë³ñ ³ õóäîáó, é ëþäèíó, – ïðîðâàâøè ðÿäè áîéîâ³¿,

Òóðí òàê äî ìóð³â ì³ñüêèõ ïîëåò³â, òàì äå ãóñòî ñïëèâàëà

Êðîâ’þ çåìëÿ é äå ñâèñò³ëè ñïèñè ó ïîâ³òð³. Ðóêîþ

Çíàê ïîäàº â³í ³ òàê ïðîìîâëÿº: “Ñïèí³òüñÿ, ðóòóëè,

Ñòðèìàéòå çáðîþ é ëàòèíè, ÿêà íå áóëà á óæå äîëÿ,

Áóäå ìîÿ âîíà. Ñàì ÿ ïîâèíåí, ïî ïðàâä³, çà âñ³õ âàñ

Çìèòè çà çëàìàíå ñëîâî âèíó é ðîçâ’ÿçàòü âñå çàë³çîì”.

Âñ³ â³ä³éøëè ³ç ñåðåäèíè é ì³ñöå éîìó óñòóïèëè.

Áàòüêî Åíåé, ³ì’ÿ Òóðíà ïî÷óâøè, ñâ³é çàìîê ëèøàº,

Ìóðè ëèøàº âèñîê³, ³ âñ³ íà ïóò³ ïåðåïîíè

Ãåòü óñóâàº, ³, âñÿê³ ñâî¿ â³äêëàäàþ÷è ñïðàâè,

700

Ðàäîñò³ ñòðèìàòü íå ìîæå, ëèø áðÿçêàº çáðîºþ ãð³çíî,

Íà÷å Àôîí, àáî Åð³êñ, àáî é Àïåíí³í ñàì, íàø áàòüêî,

Áóéíî äóáàìè øóìèòü ³ âåñåëå ÷îëî, îïîâèòå

Ñí³ãîì, äî íåáà ï³äíîñèòü. Óæå ³ ðóòóëè, é òðîÿíö³

Íàâïåðåã³í, óæå î÷³ é ³òàëè íà íüîãî çâåðíóëè,

É ò³, ùî íà ìóðàõ âèñîêèõ áóëè é ¿õ çãîðè áîðîíèëè,

É ò³, ùî âíèçó òàðàíîì ðîçáèâàëè òâåðäèíþ, âñ³ ðàçîì

Ñêèíóëè çáðîþ ³ç ñåáå. Ìîãóòí³é Ëàòèí ³ç ãåðî¿â

Äóæå äèâóºòüñÿ, ùî õî÷ ó ð³çíèõ îêîëèöÿõ ñâ³òó

Äåñü íàðîäèëèñü, à òóò ³ç³éøëèñÿ áîðîòèñü çàë³çîì.

721

Публій Вергілій Марон

Ò³ æ, êîëè â³ëüíî â³äêðèëîñÿ ïîëå øèðîêå, ñïèñàìè

Ç â³ääàë³ êèíóëè é íàñêîêîì â á³é ðóêîïàøíèé âñòóïèëè –

Àæ çàäçâåí³ëè ¿õ ì³äí³ ùèòè ³ çåìëÿ çàñòîãíàëà;

Âî¿ æ óäàðè ìå÷³â ùå ïîäâîþþòü, – ùàñòÿ ³ ìóæí³ñòü

Ðàçîì ñïëåëèñü òóò â îäíî. Òàê ÷àñîì íà Ñ³ë³ âèñîê³é

×è íà âåðõ³â’ÿõ Òàáóðíà áèêè äâà, â áîþ äåñü çóñòð³âøèñü,

×îëà âîðîæ³ îäèí ïðîòè îäíîãî çâåðíóòü, ³ ç æàõó

¯õ ïàñòóõè â³äñòóïàþòü, ³ âñÿ ÷åðåäà çàí³ì³º;

Â ñòðàõó òåëèö³ ñòîÿòü ³ ÷åêàþòü óñ³, áî íå çíàþòü,

Õòî áóäå â ë³ñ³ õàçÿ¿í, çà êèì ÷åðåäà ïîïðÿìóº.

² ç âåëè÷åçíîþ ì³ööþ âîíè ñåáå ðàíÿòü âçàºìíî

É êîëþòü ðîãàìè, âïèðàþ÷èñü, äóæèìè; êðîâ’þ ðÿñíîþ

Øè¿ çìèâàþòü ³ ãðóäè, à ðåâ ¿õ ïî ë³ñó ëóíàº.

Òàê ïîì³æ ñåáå é òðîÿíåöü Åíåé, ³ ñèí Äàâíà ãåðîéñüêèé

Âäàðèëè ñïåðøó ùèòàìè, ùî ãóðê³ò ï³øîâ àæ äî íåáà,

Ñàì æå Þï³òåð, çð³âíÿâøè âàãó, òåðåçè âñòàíîâëÿº

É äîë³ äâ³ ð³çí³ îáîõ ¿õ êëàäå, êîãî á³é öåé ïîãóáèòü,

Ñìåðòü â ÿêèé á³ê ïåðåâàæèòü. Òóò êèíóâñÿ Òóðí – â³í ãàäàº,

Ùî öå áåçêàðíî îá³éäåòüñÿ âñå, – ³ âãîðó ï³äí³ñøè

Ìå÷, ö³ëèì ò³ëîì ïîäàâñÿ çà íèì ³ ðóáàº; òðîÿíö³

Àõíóëè òóò, ³ ëàòèíè çëÿêàëèñü, â íàïðóç³ ÷åêàº

Â³éñüêî îáàá³÷. Òà ìå÷ â³ðîëîìíèé çëàìàâñÿ ³ áóâ áè

Â ðîçïàë³ áîþ á³éöÿ íà çàãèáåëü ëèøèâ, ÿêáè âòå÷³

Â³í ðÿò³âí³é íå â³ääàâñü. Ò³êàº â³í øâèäøå çà Åâðà,

Ùîéíî ïîáà÷èâ ìå÷à íåçíàéîìó éîìó ðóêîÿòêó

Ó áåçáîðîíí³é ïðàâèö³ ñâî¿é. ×óòêà º, ùî êîëè â³í,

Âïåðøå ó á³é âèðóøàâøè, ñ³äàâ íà çàïðÿæåíèõ êîíåé,

Òî çàëèøèâ, ïîñï³øàþ÷è, áàòüê³âñüêèé ìå÷ ñâ³é óäîìà

É çáðîþ Ìåò³ñêà, â³çíèö³, âõîïèâ, ³ ¿¿ âèñòà÷àëî,

Ïîêè ðîçñ³ÿí³ òåâêðè ò³êàëè; â áîþ æ ÿê çóñòð³â â³í

Çáðîþ Âóëêàíà áîæèñòó, ìå÷ ëþäñüêèé ðîçáèâñü â³ä óäàðó,

Íà÷å êðèæèíà, íà æîâò³ì ï³ñêó ëèø ïîáëèñêóþòü äðóçêè.

Òóðí, ìîâ áåçóìíèé, ò³êàº ç³ ñòðàõó ïî ïîëþ ðîçëîã³ì,

² òî ñþäè, òî òóäè â³í íåïåâí³ çàòî÷óº êîëà;

Áî íàâêðóãè óæå òåâêðè ãóñòèìè ðÿäàìè çàìêíóëè

Øëÿõ ïåðåä íèì, – ³ çâ³äñè – áîëîòî âåëèêå, à çâ³äòè –

Ìóðè ñòð³ìê³ îòî÷èëè. Åíåé, õî÷ êîë³íà, ñòð³ëîþ

Ðàíåí³, íåäîìàãàþòü, à ÷àñîì ³ á³ã çóïèíÿþòü,

Ðîçãàðÿ÷èâøèñÿ, êèíóâñü â ïîãîíþ é ñÿãàº íîãàìè

Â ï’ÿòè òîãî, ùî ç³ ñòðàõó ò³êàº. ßê ãîí÷èé ñîáàêà

750

Îëåíÿ â çàêðóò³ ð³÷êè äîãîíèòü, àáî â çàãîðîäó

Ç ï³ð’ÿ ÷åðâîíîãî ãàâêîòîì âæå çàæåíå áåçóãàâíèì,

Òîé æå, çàñàäè çëÿêàâøèñü ³ êðó÷³ íàä áåðåãîì ð³÷êè,

Òèñÿ÷ó ðàç íàâìàííÿ òî ó öåé, òî ó òîé á³ê ñòðèáàº.

Ñêîðèé óìáð³ºöü, ïðîòå, á³ëÿ íüîãî, âæå äèøå íà íüîãî,

722

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Îñü-îñü óõîïèòü, çäàºòüñÿ, âõîïèâ, óæå êëàöíóâ çóáàìè, –

Êëàöíóâ óñå æ òàêè ìàðíî. ² îò òîä³ âåðåñê âåëèêèé

Ç÷èíèòüñÿ, áåðåã ³ îçåðî àæ â³äãóêíóòüñÿ, àæ íåáî

Ãàëàñîì òèì çàëóíàº. Òàê Òóðí óò³êàº é ïðè öüîìó

Ëàº ðóòóë³â óñ³õ, ïî³ìåííî ¿õ êëè÷å, áëàãàº,

Ùîá õòîñü ïîäàâ éîìó ìå÷ éîãî, âñ³ì ¿ì â³äîìèé. Åíåé æå

Ñìåðòþ íà ì³ñö³ çàãðîæóº êîæíîìó, õòî ëèø ï³ä³éäå.

Âñ³ì ¿ì, ó æàõ îïîâèòèì, ãðîçèòü â³í, ùî ì³ñòî çðóéíóº,

É Òóðíîâ³ âæå íàñòóïàº íà ï’ÿòè, õî÷ ñàì âåñü ó ðàíàõ.

Ï’ÿòü ðàç îáá³ãëè òóäè âæå é ñþäè ³ íàçàä çàâåðíóëè.

Íå ïðî ìàëó íàãîðîäó-áî òóò, íå ïðî æàðòè ³äåòüñÿ:

Á³é çà æèòòÿ ³ çà Òóðíîâó êðîâ òóò âåäåòüñÿ çàâçÿòèé.

Ç ëèñòÿì ã³ðêèì íà ã³ëëÿõ òàì ðîñëà âèïàäêîâî ìàñëèíà,

Ôàâíîâ³-áîãó ïðèñâÿ÷åíà çäàâíà. Òå äåðåâî äóæå

Âñ³ ìîðÿêè øàíóâàëè, é áóâ çâè÷àé òàêèé, ùî íà íüîìó

Áîãó Ëàâðåíòó äàðè ³ îá³öÿíó îä³æ, ÿê ç ìîðÿ

Õòî óðÿòóºòüñÿ, â³øàâ. Òà ïåíü òîé ñâÿùåííèé çðóáàëè

Òåâêðè, ùîá ì³ñöå äëÿ áîþ áóëî. Ñïèñ ñòðèì³â òàì Åíå¿â,

Òàì â³í çàñòðÿã, ÿê ëåò³â, ³ ñòèð÷àâ ó ãíó÷êîìó êîð³íí³.

Òóò Äàðäàí³ä íàõèëèâñÿ é õîò³â éîãî âèðâàòü ðóêàìè,

Ùîá äîñÿãíóòè òîãî íèì, êîãî áóâ í³ÿê íå ñïðîìîæíèé

Â á³ãó äîãíàòè. ² îò òîä³ Òóðí, íåïðèòîìíèé ç³ ñòðàõó:

“Çãëÿíüñÿ, – áëàãàº, – î Ôàâíå, ³ òè, ìèëîñåðäíàÿ Çåìëå,

Çáðîþ ï³äòðèìàé ìîþ, øàíóâàâ-áî ì³ñöÿ ÿ ñâÿùåíí³,

Ò³, ùî ¿õ òàê çíåâàæàþòü â³éíîþ Åíåºâ³ ëþäè”.

Ìîâèâ â³í òàê ³ íå ìàðíî ïî áîæó çâåðíóâñü äîïîìîãó.

Áî õî÷ ³ äîâãî Åíåé íàä êîð³ííÿì öóïêèì êëîïîòàâñÿ,

Âèðâàòü íå ì³ã éîãî,– òàê, ìîâ çóáàìè, òàì ñïèñ òîé òðèìàëî.

Ïîêè çàâçÿòî â³í òàì íàëÿãàâ ³ ìîçîëèâñÿ òÿæêî,

Âèãëÿä Ìåò³ñêà, â³çíèö³, çíîâ Äàâíîâà äîíÿ ïðèáðàëà

É áðàòîâ³ ìå÷ ïîäàëà. Îáóðèëî äóæå Âåíåðó

Òå, ùî íàâàæèëàñü í³ìôà íà ä³ëî òàêå, òîæ ï³äõîäèòü

² ç-ï³ä êîð³ííÿ ãëèáîêîãî ñïèñ âîíà òîé âèòÿãàº.

Ò³ æ, îçáðîºííÿì ãîðä³ îáèäâà é ï³äíåñåí³ äóõîì,

Öåé – ó íàä³¿ íà ìå÷ ñâ³é, à äðóãèé – íà ñïèñ ³ â³äâàãó, –

Ñòàëè îäèí ïðîòè îäíîãî é Ìàðñîâèì äèøóòü çìàãàííÿì.

À äî Þíîíè òèì ÷àñîì, ÿêà íà áî¿ ñïîãëÿäàëà

Ç õìàð çîëîòèõ, òàê ïðîìîâèâ Îë³ìïó âîëîäàð ìîãóòí³é:

“Äå æ áî, äðóæèíî, ê³íåöü öüîìó? É ùî òóò ëèøàºòüñÿ, âðåøò³?

Çíàºø òè äîáðå ñàìà é ïðèçíàºøñÿ ó òîìó, ùî áîãîì

Ð³äíèì ö³º¿ êðà¿íè ñóäèëîñü Åíåºâ³ áóòè.

Äîëÿ éîãî ïîíàä çîð³ àæ âèíåñå. Ùî æ òè ãîòóºø?

Ùî çà íàä³þ òè ìàºø, çàêëÿêíóâøè â õìàðàõ õîëîäíèõ?

×è âèïàäàëî, ùîá ðàíèëè áîãà ñìåðòåëüíî, ÷è äàòè

723

Публій Вергілій Марон

Òóðíîâ³ âèðâàíèé ìå÷, – áî Þòóðíà ÷è ìàº áåç òåáå

800

Ñèëó ÿêó, ùîá çíîâ ïåðåìîæåí³ ñèë íàáèðàëè?

Âñå öå, íàðåøò³, îáëèø ³ ïîñëóõàé ìîéîãî ïðîõàííÿ:

Õàé òâîãî ñåðöÿ íå ñóøèòü ïðèõîâàíèé á³ëü, ³ç ñîëîäêèõ

Óñò òâî¿õ õàé íå âèõîäÿòü äî ìåíå ñóìí³ îö³ ñêàðãè.

Âñå äî ìåæ³ âæå ä³éøëî. Ìîãëà òè òðîÿíö³â ãîíèòè

Âñþäè, ïî çåìëÿõ, ïî ìîðþ, ³ â³éíè ñòðàøí³ ó÷èíÿòè,

Ä³ì ðóéíóâàòè, âåñ³ëëÿ ì³øàòè ç³ ñìóòêîì,– öüîãî ÿ

Á³ëüø íå äîçâîëþ”. Òàê ìîâèâ Þï³òåð. Ñàòóðíîâà æ äîíüêà

Î÷³ äîäîëó ñïóñòèëà òà é êàæå: “Òîìó, ùî ÿ çíàëà,

Ìîæíèé Þï³òåðå, öþ òâîþ âîëþ, íåðàäî ÿ Çåìëþ

É Òóðíà ëèøèëà. Íå áà÷èâ áè òè, ÿê ñèäæó ÿ ñàì³òíà

Íà íåáåñàõ ³ çíîøó òóò ïðàâäó é íåïðàâäó. Â âîãíåííó

Õìàðó ñïîâèòà ïðè ñàìèõ ðÿäàõ ÿ á ñòîÿëà é òÿãíóëà

Òåâêð³â ó áèòâè íåùàñí³. ß á³äíîìó áðàòîâ³ ïîì³÷,

Ïðàâäà, Þòóðí³ ïîðàäèëà äàòè, äîçâîëèëà é á³ëüøå –

Çâàæèòèñü, ùîá ðÿòóâàòè æèòòÿ íåùàñëèâîìó áðàòó;

Òà íå âåë³ëà ÿ ¿é, ùîá ëóê íàòÿãàëà é ïóñêàëà Ñòð³ëè.

Ùî òàê âîíî º – êëÿíóñü äæåðåëîì íåâáëàãàííèì

Ñò³êñà ñàìîãî. Äëÿ íàñ æå, íåáåñíèõ áîã³â, öå ºäèíà

Êëÿòâà ñâÿùåííà. Àëå â³äòåïåð ÿ óñ³ì ïîñòóïàþñü

² íåíàâèñí³ ëèøàþ áî¿. Îäíîãî ëèø ïðîøó ÿ, –

É æîäíèì îäâ³÷íèì çàêîíîì òóò äîëÿ íå â’ÿæå í³êîãî, –

Ëèø çàäëÿ Ëàö³þ é ã³äíîñò³ âëàäè òâî¿õ æå ï³ääàíèõ.

Ñêîðî âæå ìèð óêëàäóòü ì³æ ñîáîþ ùàñëèâèì ïîäðóææÿì, –

Õàé âæå òàê áóäå, – ÿê çãîäó é çàêîíè ñêëàäóòü, íå íàêàçóé

Òè ñàìîáóòí³ì ëàòèíàì çì³íÿòè ñòàðå ñâîº éìåííÿ,

Ìîâó é îäåæó, ñòàòè òðîÿíöÿìè é òåâêðàìè çâàòèñü.

Ëàö³é õàé áóäå é àëüáàíñüê³ öàð³ õàé áóäóòü òóò â³÷íî,

Ðèìñüêèé õàé ð³ä ³òàë³éñüêîþ äîáëåñòþ áóäå ìîãóòí³é.

Òðîÿ ïðîïàëà, äîçâîëü ¿é ïðîïàñòè ³ç ³ìåíåì ðàçîì”.

Êàæå, âñì³õíóâøèñü, òâîðåöü ³ ëþäåé, ³ âñ³º¿ ïðèðîäè:

“Ñïðàâä³, ñåñòðà òè Þï³òåðà é äðóãà Ñàòóðíîâà ïàðîñòü,

Ãí³âó-áî â ãðóäÿõ òâî¿õ àæ ö³ë³ êëåêî÷óòü ïîòîêè!

Àëå âãàìóéñÿ ³ âèêèíü ³ç ñåðöÿ öþ ëþò³ñòü äàðåìíó.

Äàì, ÷îãî õî÷åø, ³ ñàì, ïåðåìîæåíèé, çäàìñÿ îõî÷å.

Áàòüê³âñüêó ìîâó ³ çâè÷à¿ ð³äí³ çàäåðæàòü àâçîíö³,

É çâàòèñÿ áóäóòü, ÿê çâàëèñü. Ëèø êðîâíî ³ç íèìè çì³øàâøèñü,

Òåâêðè ïîñåëÿòüñÿ òóò. Ëèø çàêîíè é ñâÿùåíí³ îáðÿäè

Äàì ¿ì óñ³ì ³ â ìîâ³ ºäèíèõ çðîáëþ ç íèõ ëàòèíÿí.

Âèéäå â³äö³ëü òàêå ïëåì’ÿ, ç àâçîíñüêîþ çì³øàíå êðîâ’þ,

Ùî áëàãî÷åñòÿì, ïîáà÷èø, áîã³â ³ ëþäåé ïåðåâèùèòü.

Æîäåí íàðîä òåáå òàê, ÿê âîíè, øàíóâàòè íå áóäå”.

Çãîäó Þíîíà äàëà íà öå ðàäî é ñâ³é ïîãëÿä çì³íèëà,

É, õìàðè ëèøàþ÷è, âèéøëà âîíà ³ç íåáåñíèõ ïðîñòîð³â.

724

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Âñå öå ñê³í÷èâøè, ùîñü ³íøå âæå áàòüêî ñíóº â ñâî¿õ ìèñëÿõ:

Õî÷å ³ç áîþ â³ä áðàòà â³äêëèêàòè çîâñ³ì Þòóðíó.

Äâ³ º, ÿê êàæóòü, ïîòâîðè, ïðîêëÿòòÿìè ¿õ íàçèâàþòü –

Í³÷ ïîðîäèëà-áî ¿õ áåçïðîñâ³òíÿ é òàðòàðñüêó Ìåãåðó

Ç íèìè, ³ øè¿ òàêèìè æ ãàäþêàìè ¿ì îáêðóòèëà,

É êðèëà äàëà ¿ì, ìîâ â³òåð. Âîíè äî ïîðîãà ïðèõîäÿòü

850

² äî ïðåñòîëó Þï³òåðà, ãð³çíî¿ âëàäè, ³ îñòðàõ

Ìíîæàòü ó ñìåðòíèõ íóæäåííèõ ³ñòîòàõ, ÿê öàð íàä áîãàìè

Ïîøåñòü æàõëèâó ³ ñìåðòü íàñèëàº é ëÿêàº â³éíîþ

Ò³ ãîðîäè, ÿê³ ÷èìñü çàâèíèëè. Îäíó ³ç íèõ áèñòðó

Ç íåáà âèñîêîãî ñàì ïîñèëàº Þï³òåð, çâåë³âøè

Çíàêîì çëîâ³ñíèì Þòóðí³ ç’ÿâèòèñü. Âîíà ïîëåò³ëà

É âèõðîì øâèäêèì îïóñòèëàñü íà çåìëþ. Íåíà÷å êð³çü õìàðè

Ïàðô ÷è ê³äîí ç òÿòèâè, íàòÿãíóâøè, ñòð³ëó ïîñèëàº,

Â æîâ÷³ îòðóéí³é íàìî÷åíó, é òà íåâèäèìî ç³ ñâèñòîì

Â ï³òüì³ ëåòèòü ³ ðàíè ç ñîáîþ íåñå íåâèãîéí³.

Òàê æå ³ Íî÷³ äî÷êà ³çíÿëàñü ³ çëåò³ëà íà Çåìëþ.

Ùîéíî ³ë³éñüêå ïîáà÷èëà â³éñüêî ³ Òóðíà çàãîíè,

Ðàïòîì çì³íèëàñü íà ïòàõà ìàëîãî, ùî äåñü â ãðîáîâèùàõ,

Ñèäÿ÷è ï³çíî âíî÷³, àáî íà ïîêð³âë³ âèñîê³é,

Ñêèãëèòü ó ï³òüì³ çëîâ³ñíî. Òîæ âèãëÿäó öüîãî ïðèáðàâøè,

Òóðíîâ³ ïåðåä î÷èìà òî â öåé, òî ó òîé á³ê ïîòâîðà

Ç øåëåñòîì øóìíèì øóãàº ³ êðèëàìè â ùèò óäàðÿº.

Âðàæåíèé öèì, â³í íåçíàíå äî òîãî â³ä÷óâ îí³ì³ííÿ,

Âîëîñ íà¿æèâñü îä æàõó, ³ ãîëîñ ó ãîðë³ îñ³êñÿ.

Ùîéíî ïî÷óëà ñåðäåøíà Þòóðíà çäàëÿ ³ âï³çíàëà

Â ëþò³ ïîòâîðè ñâèñò³ííÿ, êóéîâäèòü ðîçïóùåí³ êîñè,

Í³ãòÿìè ðàíèòü ñåñòðà ñâî¿ ëèöÿ é ñàìà ñåáå â ãðóäè

Á’º êóëàêàìè. “Ì³é Òóðíå, ÷èì ìîæå òîá³ ïîìîãòè ùå

Ð³äíà ñåñòðà? Ùî, æîðñòîê³é, ìåí³ çàëèøèëîñü? ßêèì-áî

Õèñòîì ïðîäîâæó òîá³ ÿ æèòòÿ? ×è çìîæó ÿ âñòîÿòü

Ïåðåä òàêîþ ïîòâîðîþ? ß âæå îñü-îñü çàëèøàþ

Çáðîéí³ ðÿäè. Íå ëÿêàéòå ìåíå âè, î ïòàõè îãèäí³,

ß ï³çíàþ âæå óäàð âàøèõ êðèë, ³ ¿õ øóì ñìåðòîíîñíèé

Äîáðå ÿ ÷óþ, ³ âæå ðîçóì³þ ñóâîð³ íàêàçè,

Äàí³ Þï³òåðîì âåëèêîäóøíèì. Òàêó íàãîðîäó

Â³í çà íåâèíí³ñòü ä³âî÷ó äàº? Íàùî äàâ â³í áåçñìåðòÿ?

Íàùî â³í ñìåðò³ ìîæëèâ³ñòü â³äíÿâ? Êîëè á ò³ëüêè ìîãëà ÿ

Á³ëü öåé áåçìåæíèé óðâàòü, â öàðñòâî ò³íåé ïîëèíóòè ç áðàòîì

Á³äíèì ìî¿ì. ß áåçñìåðòíà? Ùî ç òîãî, ì³é áðàòèêó ð³äíèé,

Ùî ìåí³ ìèëå áåç òåáå? Êîëè æ òà çåìëÿ ï³äî ìíîþ,

Âðåøò³, ðîçñòóïèòüñÿ é ïóñòèòü íà òîé ñâ³ò áîãèíþ äî ò³íåé?”

Ò³ëüêè ïðîìîâèëà, é ãîëîâó ñèí³ì ïëàùåì çàñëîíèëà,

É, ã³ðêî ðèäàþ÷è, â ð³÷êó ãëèáîêó áîãèíÿ ï³ðíóëà.

725

Публій Вергілій Марон

Òà íå âãàâàº Åíåé ³ âèáëèñêóº ðàòèùåì äîâãèì,

Ìîâ ö³ëà æåðäü, ³ òàê ïðîìîâëÿº ³ç ãí³âîì ó ñåðö³:

“Òóðíå, ÷îãî òóò ÷åêàòè, ÷îìó çâîë³êàºø? Çìàãàòèñü

Òðåáà íå â á³ãó, à çáðîºþ ãîñòðîþ çáëèçüêà. Çì³íÿéñÿ,

Â ùî ëèø çàõî÷åø, çðîáè âñå, ùî âä³ºø â³äâàãîþ é õèñòîì,

Õî÷åø íà êðèëàõ çëåò³òü àæ äî ç³ð ÷è ó çåìëþ çàðèòèñü?”

Òîé æå, ëèøå ãîëîâîþ õèòíóâøè: “Íå ãð³çíå, çóõâàëü÷å,

Öå òâîº ñëîâî ãàðÿ÷å, à ãð³çí³ áîãîâå äëÿ ìåíå,

Ãð³çíèé Þï³òåð”. ² á³ëüøå í³ ñëîâà, îãëÿíóâñü íà äàâí³é

Êàì³íü âåëèêèé, – â³í â ïîë³ ìåæåþ ñòîÿâ âèïàäêîâî,

Ùîá ñóïåðå÷êó çà íèâó ð³øàòè. Âçÿëî á éîãî ëåäâå

Ø³ñòü ïàð íà ïëå÷³ äîá³ðíèõ ìóæ³â, ùî çåìëÿ ¿õ çðîäèëà.

900

Â³í æå ó ðóêó òðåìòÿ÷ó âõîïèâ, ³, ðîçá³ãøèñü, ï³äñêî÷èâ

Âãîðó, ³ êèíóâ íà âîðîãà. Òà íå ï³çíàâ ñåáå çîâñ³ì

Àí³ ó á³ãîâ³, àí³ â õîä³, êîëè ñêåëþ âåëèêó

Êèäàâ, âõîïèâøè ç çåìë³, – çàòðåìò³ëè êîë³íà, é çàñòèãëà

Êðîâ, íà÷å ë³ä òîé õîëîäíà, ³ êàì³íü, ùî Òóðí ó ïîâ³òðÿ

Êèíóâ íèì, íå ïðîëåò³â âñüîãî ïîëÿ ì³æ íèìè, íå âäàðèâ

Òàê, ÿê íàëåæèòü. Íåíà÷å ó ñí³, ÿê í³÷íèé â³äïî÷èíîê

Çë³ïëþº âòîìëåí³ íàø³ ïîâ³êè, é çäàºòüñÿ íàì, í³áè

Õî÷åìî á³ãòè êóäèñü, ó ðîçãîí³ ³ ñåðåä íàïðóãè

Ïàäàºì ìè ó áåçñèëë³; ÿçèê íàì íå ñëóæèòü, ³ á³ëüøå

Â íàøîìó ò³ë³ çíàéîìî¿ íå âèñòà÷àº íàì ñèëè,

Ãîëîñ ³ç óñò íå âèõîäèòü, íå ìîæåìî é ñëîâà ïðîìîâèòü.

Òàê îòî é Òóðíîâ³, â ÷³ì íå øóêàâ áè äîðîãè ðÿòóíêó

Â³í ó ñâîºìó çàâçÿòò³, òî çëþùà áîãèíÿ â³äìîâèòü

Óñï³õó. Âñÿê³ ÷åðãóþòüñÿ â ñåðö³ éîãî ïî÷óâàííÿ.

Òî íà ðóòóë³â ïîäèâèòüñÿ â³í, òî íà ì³ñòî; ç³ ñòðàõó

Â³í çâîë³êàº é òðåìòèòü, íåìèíó÷îãî æäó÷è óäàðó.

Ñòåæêè äî âòå÷³ íå âèäíî, í³ ñèëè íà âîðîãà ñòàòè,

Í³ êîë³ñíèö³ íåìà, í³ ñåñòðè, ùî ï³êëóºòüñÿ íåþ.

Ïîêè âàãàâñü â³í, Åíåé çàìàõíóâñÿ ³ ñïèñ ñìåðòîíîñíèé,

Ïðîñò³ð î÷èìà â³äì³ðÿâøè, êèíóâ, âïåðåä íàõèëèâøèñü

Ò³ëîì óñ³ì. Íå ñâèùå òàê êàì³íü, ³ç ïðàù³ íà ìóðàõ

Êèíóòèé, àí³ â³ä ãðîìó íå éäå òàêèé ãóë ó ïðîñòîð³, –

Ñïèñ òîé ëåòèòü, íà÷å âèõîð ³ç ÷îðíî¿ õìàðè, é íåñå â³í

Ñìåðòü íåìèíó÷ó. Â³í ïàíöèðà êðàé ïðîáèâàº ³ êðàéí³

Êîëà ùèòà ñåìèðÿäí³, é ñòåãíî â³í ³ç ñâèñòîì ïðîéìàº.

Çáèòèé óäàðîì ³ç í³ã, ï³äëîìèâøè êîë³íà, íà çåìëþ

Òóðí âåëè÷åçíèé çâàëèâñÿ. ²ç çîéêîì ç³ðâàëèñü ðóòóëè,

Çîéê öåé àæ ãîðè â³äáèëè, ³ ãîì³í éîãî ðîç³éøîâñÿ

Ãåí ïî âèñîêèõ ãîðàõ. Â³ä çåìë³ â³í òåïåð ó ïîêîð³

Î÷³ ï³äâ³â ³, ç áëàãàííÿì ïðàâèöþ äî íüîãî ïðîñòÿãøè,

Òàê ïðîìîâëÿº: “Íà ùî çàñëóæèâ ÿ, ïðèéìàþ, íå áóäó

Ëàñêè ïðîñèòü, ïîêîðèñòóéñÿ ïðàâîì. Ïðîòå, ÿêùî, ìîæå,

726

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

Çãàäêà ïðî áàòüêà çâîðóøèòü òåáå, òî áëàãàþ, – ó òåáå

Òåæ áóâ ñòàðèé òàêèé áàòüêî Àíõ³ñ, – òè íàä ñòàð³ñòþ Äàâíà

Ìàé ìèëîñåðäÿ, é ìåíå, ÷è ÿê õî÷åø, ëèøå ìîº ò³ëî,

Ñâ³òëà ïîçáàâëåíå, ð³äíèì â³ääàé ìî¿ì. Áî ïåðåì³ã òè, –

Ñâ³äêè àâçîíö³, ÿê ÿ ïðîñòÿãàâ, ïåðåìîæåíèé, ðóêó.

Áóäå òîá³ çà äðóæèíó Ëàâ³í³ÿ; äàë³ íå éäè âæå

Â çëîá³ ñâî¿é”. Ñóâîðèé Åíåé çóïèíèâñü, îçèðíóâñÿ

É çáðîéíó çàòðèìàâ ïðàâèöþ. ² ñòàëà ïîâîë³ öÿ ìîâà

Ñåðöå ì’ÿã÷èòè éîìó, êîëè çâåðõó ïëå÷à â³í ïîáà÷èâ

Ðåì³íü çëîùàñíèé ³ áëèñíóëè ïîÿñà áëÿøêè çíàéîì³

Ç õëîïöÿ Ïàëëàíòà, ùî Òóðí éîìó ðàíè çàâäàâ, ïåðåì³ãøè,

É â ñåáå íà ïëå÷àõ íîñèâ öþ ç âîðîãà çíÿòó â³äçíàêó.

Ùîéíî î÷èìà Åíåé óï³çíàâ îòó çäîáè÷ âîºííó,

Ïàì’ÿòêó áîþ ã³ðêîãî, ðîçïàëåíèé ãí³âîì øàëåíèì

Ãð³çíî â³í ñêðèêíóâ: “Òî çâ³äñè òè â çáðî¿, ùî çíÿâ ç ìîãî äðóãà,

Âèðâàòèñü õî÷åø? Ïàëëàíò òåáå â æåðòâó ïðèíîñèòü ö³ºþ

Ðàíîþ, ìñòèòüñÿ Ïàëëàíò, âèïóñêàþ÷è êðîâ öþ çëî÷èííó”.

950

Òàê ïðîìîâëÿº ³ ç ëþòòþ â íàñòàâëåí³ ãðóäè âîðîæ³

Ìå÷ çàãàíÿº. À â Òóðíà îñëàáëî é çàñòèãëî âñå ò³ëî,

Äóõ çàñòîãíàâ ³ äî ò³íåé ïîíóðèõ ïîäàâñü íåîõî÷å.

ÏÐÈÌ²ÒÊÈ

ÊÍÈÃÀ ÏÅÐØÀ

1. Ó çàñï³â³, â ÿêîìó ñòèñëî âèêëàäàºòüñÿ òåìà “Åíå¿äè” òà ì³ñòèòüñÿ òðàäèö³éíå çâåðòàííÿ äî

ìóçè, Âåðã³ë³é íå çãàäóº ³ìåí³ ñâîãî ãåðîÿ, áî êîæíèé ðèìëÿíèí ïðåêðàñíî çíàâ, ùî ç Òðî¿ äî Ëàö³þ

ïðèáóâ ñàìå Åíåé.

2. Çåìë³ ëàâ³íñüê³ – òåðèòîð³ÿ ì³ñòà Ëàâ³í³¿ íà çàõ³äíîìó óçáåðåææ³ Ëàö³þ, çàñíîâàíîãî, çà ëå-

ãåíäîþ, Åíåºì íà ÷åñòü Ëàâ³í³¿, äî÷êè öàðÿ Ëàòèíà, ç ÿêîþ â³í îäðóæèâñÿ ï³ñëÿ ïåðåìîæíî¿ â³éíè ç Òóð-

íîì.

7. ...ðîäîíà÷àëüíèêè Àëüáè é ìóðè ïîõîäèëè Ðèìà.– Ì³ñòî Àëüáà-Ëîíãà, çàñíîâàíå ñèíîì Åíåÿ

Àñêàí³ºì, ñòàëî ñòîëèöåþ Ëàö³þ. Òóò äîâã³ ðîêè ïðàâèëè íàùàäêè äðóãîãî ñèíà Åíåÿ – Ñ³ëüâ³ÿ (â³ä

Ëàâ³í³¿). Çàñíîâíèêàìè æ Ðèìà, çà ïåðåêàçîì, áóëè áðàòè-áëèçíÿòà Ðîìóë ³ Ðåì, ñèíè öàð³âíè ç Àëü-

áè-Ëîíãè Ðå¿ Ñ³ëüâ³¿ ³ áîãà Ìàðñà.

12. Êàðôàãåí çàñíóâàëè ô³í³ê³éñüê³ êîëîí³ñòè ç ì³ñòà Ò³ðà â IX ñò. äî í. å. (814 ð.). Îòæå, ç³ñòàâ-

ëåííÿ ÷àñó ïàä³ííÿ Òðî¿, ÿêå ìàëî ì³ñöå â ê³íö³ XII ñò., ç çàñíóâàííÿì Êàðôàãåíà – ÿâíèé àíàõðîí³çì.

20. ...âèðâóòü êîëèñü ³ç êîð³ííÿì òâåðäèí³ ò³ð³éñüê³...– Íàòÿê íà çðóéíóâàííÿ Êàðôàãåíà ðèì-

ëÿíàìè â 146 ð. äî í. å.

24. ...çà ëþáèõ àðãåéö³â.– Çà ãðåê³â. Þíîíà áóëà íà ñòîðîí³ ãðåê³â ï³ä ÷àñ Òðîÿíñüêî¿ â³éíè. Â

“Åíå¿ä³” âîíà äàë³ ïåðåñë³äóº òðîÿíö³â.

26. ...ïðèñóä Ïàð³ñ³â...– Òðîÿíñüêèé öàðåâè÷ Ïàð³ñ ïðèñóäèâ ÿáëóêî êðàñè Âåíåð³, ÷åðåç ùî âèê-

ëèêàâ ãí³â Þíîíè ³ Ì³íåðâè, ÿê³ ïðåòåíäóâàëè íà òèòóë íàéêðàñèâ³øî¿ áîãèí³.

28. ...é øàíà, ÿêó Ãàí³ìåä òåïåð ìàº.– Ïðåäîê Åíåÿ Ãàí³ìåä áóâ ïîñòàâëåíèé âèíî÷åðï³ºì

áîã³â çàì³ñòü äî÷êè Þíîíè – Ãåáè.

34. Ñâîþ ðîçïîâ³äü ïî÷èíàº Âåðã³ë³é íå â³ä ïàä³ííÿ Òðî¿, à ç ÷àñó, êîëè òðîÿíö³ íà ñüîìîìó ðîö³

áëóêàííÿ íàáëèæàëèñÿ äî ²òàë³¿. Ïîïåðåäí³ ïîä³¿ âèêëàäåí³ â ²² ³ III êíèãàõ ó ðîçïîâ³ä³ Åíåÿ.

727

Публій Вергілій Марон

97. Çà Ãîìåðîì (“²ë³àäà”, V, 329 ³ äàë³), Åíåé çàãèíóâ áè â³ä ìå÷à ãðåöüêîãî ãåðîÿ Ä³îìåäà, ñè-

íà Ò³äåÿ, êîëè á éîãî íå âðÿòóâàëà Âåíåðà.

176. Áëàãà Öåðåðè – çåðíî, õë³á, ¿æà.

182–183. Äâîºðÿäí³ ñóäíà – òàê çâàí³ á³ðåìè – êîðàáë³ ç äâîìà ÿðóñàìè âåñåë.

184. Çáðîÿ Êà¿êà – íà êîðì³ êîðàáëÿ âì³ùóâàëè äëÿ éîãî â³äçíàêè çáðîþ.

215. ...Âàêõîì ñòàðèì...– òîáòî ñòàðèì âèíîì.

268. ²ë³éñüêà äåðæàâà – Òðîÿ, ÿêà ìàëà ùå ³íøó íàçâó – ²ë³îí.

273. ...ïëåìåí³ Ãåêòîðà...– òðîÿíöÿì, ùî ïîõîäÿòü â³ä òðîÿíñüêîãî ãåðîÿ Ãåêòîðà.

273–274. Öàðèöÿ é æðèöÿ – Ðåÿ Ñ³ëüâ³ÿ, ìàòè Ðîìóëà ³ Ðåìà. Àìóë³é, ÿêèé ñêèíóâ ç ïðåñòîëó

â Àëüáà-Ëîíç³ ñâîãî áðàòà ³ áàòüêà Ðå¿ Ñ³ëüâ³¿ Íóì³òîðà, ïîñâÿòèâ ¿¿ ó âåñòàëêè, ùî ìóñèëè äàâàòè

îá³òíèöþ áåçøëþáíîñò³ äëÿ òîãî, ùîá â³ä íå¿ íå áóëî çàêîííîãî ñïàäêîºìöÿ.

282. ...íàðîäîâ³ â òîãàõ. – Òîãà – íàö³îíàëüíèé îäÿã ðèìëÿí.

287. Öåçàð – òóò Îêòàâ³àí Àâãóñò, óñèíîâëåíèé Ãàºì Þë³ºì Öåçàðåì.

290. ...ç òðîôåÿìè Ñõîäó. – Ïîåò ìàº íà óâàç³ ïåðåìîãè Îêòàâ³àíà íàä ºãèïåòñüêîþ öàðèöåþ

Êëåîïàòðîþ.

294. ...çàìêíåí³ áóäóòü æàõëèâ³ âîðîòà Â³éíè – â³ä÷èíåí³ äâåð³ õðàìó ßíóñà ïîêàçóâàëè, ùî

ðèìñüêà äåðæàâà âåäå â³éíó, çà÷èíåí³ – ùî ìèðíèé ÷àñ.

297. ...ñèíà øëå Ìàé¿... – òîáòî áîãà Ìåðêóð³ÿ, â³ñíèêà áîã³â.

337. Êîòóðí – âèñîêå ìèñëèâñüêå âçóòòÿ.

395. ...ïòàõ... Þï³òåð³â... – îðåë.

410–411. Âåíåðà ó õìàðó ¿õ çàãîðíóëà... – Àíàëîã³÷íî â “Îä³ññå¿” Ãîìåðà (VII, 39 ³ äàë³) Àô³íà

îêóòóº Îä³ññåÿ òóìàíîì, ùîá â³í íåïîì³÷åíèì óâ³éøîâ äî ì³ñòà ³ ïàëàöó Àëê³íîÿ.

443. ...øâèäêîãî êîíÿ ãîëîâà ïèøíîãðèâà... – Ãîëîâà êîíÿ áóëà âèêàðáóâàíà íà êàðôàãåíñüêèõ

ìîíåòàõ ÿê åìáëåìà ì³ñòà.

455 ³ äàë³. Çà äîïîìîãîþ îïèñó êàðòèí ó êàðôàãåíñüêîìó õðàì³, ÿê³ çîáðàæàþòü ñöåíè Òðîÿíñü-

êî¿ â³éíè, Âåðã³ë³é ïîâ’ÿçóº “²ë³àäó” ³ “Åíå¿äó”. Îïèñ òâîð³â îáðàçîòâîð÷îãî ìèñòåöòâà ìîäíèì áóâ â

àëåêñàíäð³éñüê³é ïîåç³¿.

505. Ñ³ëà ó õðàì³.. – Âåðã³ë³é ïåðåíîñèòü íà êàðôàãåíñüê³ ñòîñóíêè ðèìñüêèé çâè÷àé âåñòè

çàñ³äàííÿ ñåíàòó â õðàìàõ áîã³â.

534. Íåïîâíèé â³ðø. Òàêèõ â “Åíå¿ä³” – 58.

555. Áàòå÷êî òåâêð³â – Åíåé, ïðîâîäèð òðîÿíö³â.

593. Ìàðìóð ïàðîñüêèé

– ìàðìóð ³ç îñòðîâà Ïàðîñà ââàæàâñÿ íàéêðàùèì.

661. ...äâîºìîâíèõ ò³ð³éö³â...– Ðèìëÿíè ââàæàëè êàðôàãåíÿí â³ðîëîìíèìè.

665. ...ñòð³ë íå áî¿øñÿ Ò³ôåÿ.– Ñòð³ëè Ò³ôåÿ – ãðîìè Þï³òåðà. Íàçâàí³ òàê òîìó, ùî Þï³òåð

óïåðøå ãðîìîì óáèâ âåëåòíÿ Ò³ôåÿ. Öèì ïîð³âíÿííÿì çîáðàæåíî âñåìîãóòí³ñòü áîãà ëþáîâ³.

740–741. ²îïàñ ãðàâ...– ²îïàñ îñï³âóº âèíèêíåííÿ ñâ³òó ³ æèòòÿ íà çåìë³, ïîä³áíî, ÿê Îðôåé â

“Àðãîíàâòèö³” Àïîëëîí³ÿ Ðîäîñüêîãî.

751. Ñèí Àâðîðè – Ìåìíîí, âàòàæîê åô³îï³â.

ÊÍÈÃÀ ×ÅÒÂÅÐÒÀ

6. Ôåáîâå ñâ³òëî – ñîíÿ÷íå ñâ³òëî, ñîíöå.

21. ...çëî÷èíîì áðàòà...– Ï³ãìàë³îíà, ùî âáèâ ÷îëîâ³êà Ä³äîíè Ñ³õåÿ.

58. Çàêîíîíîñíà Öåðåðà.– Öåðåðó, áîãèíþ çåìëåðîáñòâà, ââàæàëè çàêîíîäàâèöåþ êóëüòóðè ³

íîðì øëþáíîãî æèòòÿ. Ë³åé – Âàêõ, ùî ââàæàâñÿ áîãîì ðîäþ÷îñò³ é çðîñòàííÿ.

90. Æ³íêà Þï³òåðà – Þíîíà.

94. Òâ³é ñèí – Êóï³äîí.

128. ...ï³äñòóï ¿¿ çðîçóì³ëà.– Ï³äñòóï Þíîíè, ÿêà õîò³ëà çàòðèìàòè Åíåÿ â Àôðèö³ ³ íå ïóñòèòè

â ²òàë³þ.

144–146. Àïîëëîí óçèìêó ïåðåáóâàâ ó Ë³ê³¿, â Ìàë³é Àç³¿, à âë³òêó íà îñòðîâ³ Äåëîñ³, äå éîãî

ïðèõ³ä â³òàëè ñï³âàìè é òàíöÿìè.

728

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì

166. Çåìëþ, ÿê íàéäàâí³øó ç áîãèíü, ïîä³áíî Þíîí³, ââàæàëè ïîêðîâèòåëüêîþ øëþáíîãî æèò-

òÿ.

167–168. Ó öüîìó øëþá³ áëèñêàâêà áóëà çàì³ñòü âåñ³ëüíîãî ñìîëîñêèïà ³ ïëà÷ í³ìô çàì³íÿâ

âåñ³ëüí³ ñï³âè.

208. Âàêõà ëåíåéñüêîãî äàð – âèíî.

216.Òþðáàí ìåîíñüêèé – ôð³ã³éñüêà øàïêà ³ç ñòð³÷êàìè, ÿêó ï³äâ’ÿçóâàëè ï³ä áîðîäîþ. ...â³ä ìà-

çåé âîëîãèé...– Íàìàçóâàòè âîëîññÿ ïàõó÷èìè ìàçÿìè ââàæàëîñÿ îçíàêîþ ðîçí³æåíîñò³, íåïðèñòîé-

íîñò³.

227–228. ...äâà ðàçè âèðâàëà ö³ëèì ³ç ãðåöüêî¿ ñ³÷³.– Ðàç â³ä ìå÷à Ä³îìåäà (“²ë³àäà”, V, 311 ³

äàë³), äðóãèé ðàç, êîëè ãðåêè ðóéíóâàëè Òðîþ.

241. ...âçÿâ ã³ëêó...– ïàëèöþ, ïîâèòó çì³ÿìè (àòðèáóò Ìåðêóð³ÿ).

258. ...â³ä ä³äà ïî ìàòåð³...– Àòëàíò áóâ ä³äîì Ìåðêóð³ÿ.

473. Ïîìñòè áîãèí³ – ôóð³¿.

512–513. Çëèâàº âîäó...– òîáòî âîäó ç Àâåðíñüêîãî îçåðà, äå, çà â³ðóâàííÿìè ñòàðîäàâí³õ ãðåê³â

³ ðèìëÿí, áóâ âõ³ä äî ï³äçåìíîãî öàðñòâà.

514. ...ì³äíèì ñåðïîì éîãî çæàâøè...– Ì³ä³ ïðèïèñóâàëè îñîáëèâå çíà÷åííÿ ïðè ÷àêëóâàíí³.

515. ...êèäàº é íàð³ñò ç ëîøà÷îãî ëîáà...– Ëîøà, ÿê ãàäàëè â àíòè÷íîñò³, ïðèõîäèëî íà ñâ³ò ç

íàðîñòîì íà ëîá³, â ÿêîìó ì³ñòèëàñÿ êëåéêà ðå÷îâèíà, âæèâàíà äëÿ ëþáîâíèõ ÷àð³â.

600. ...ïîñ³êòè íà êóñî÷êè...– ÿê Ìåäåÿ, ùî, âò³êàþ÷è ç ßñîíîì ³ç Êîëõ³äè, çóïèíÿëà áàòüêà,

ÿêèé ãíàâñÿ çà íåþ, øìàòî÷êàìè ò³ëà ñâîãî áðàòà.

601–602. ...ïå÷åíþ äàòè íà ñò³ë...– ÿê Àòðåé ïîäàâ áðàòîâ³ Ô³ºñòó ñïå÷åíèõ éîãî ñèí³â àáî

Ïðîêíà ÷îëîâ³êîâ³ Òåðåºâ³ ïå÷åíþ ç ò³ëà ñèíà.

623. ...ì³æ íàðîäàìè íàøèìè...– ðèìëÿíàìè ³ êàðôàãåíÿíàìè.

624. ...êîëèñü ìåñíèê ïîâñòàíå! – Ãàíí³áàë, âîæäü êàðôàãåíÿí ó Äðóã³é Ïóí³÷í³é â³éí³ (218–202

ðð. äî í. å.).

637. ...ñò³ã³éñüêîìó... Þï³òåðó...– Ïëóòîíîâ³, ï³äçåìíîìó áîãó.

698–700. Çã³äíî ç ïîãëÿäàìè ñòàðîäàâí³õ ãðåê³â ³ ðèìëÿí, ïîìåðëà ëþäèíà áóëà íåìîâáè æåðò-

âîþ, ïðèíåñåíîþ áîãàì ïîòîéá³÷íîãî ñâ³òó. Òèì-òî ïîê³éíèêàì îáòèíàëè ïàñìî âîëîññÿ, ïîä³áíî, ÿê

æåðòîâíèì òâàðèíàì â³äð³çóâàëè íà ëîá³ òðîõè øåðñò³. À ùî Ä³äîíà âìèðàº ïåðåä÷àñíî, Ïðîçåðï³íà,

âîëîäàðêà ï³äçåìíîãî ñâ³òó, â³äìîâëÿºòüñÿ ïðèéíÿòè öå ïàñìî, Þíîíà æ, îõîïëåíà ñï³â÷óòòÿì äî öà-

ðèö³, ïîñèëàº ²ð³äó ïîêëàñòè êðàé ìóêàì íåùàñíî¿ æ³íêè.

ÊÍÈÃÀ ØÎÑÒÀ

21. ...ñ³ì ä³òîê ùîðîêó – Àíäðîãåí, ñèí Ì³íîñà, ïåðåì³ã íà âñ³õ àô³íñüêèõ ³ãðàõ; àô³íñüêèé öàð

Åãåé óáèâ éîãî ç çàçäðîù³â. Çà öå àô³íÿíè çìóøåí³ áóëè ïîñèëàòè íà Êð³ò ùîðîêó ñ³ì þíàê³â ³ ñ³ì

ä³â÷àò íà ïî¿äàííÿ Ì³íîòàâðó.

23. Êíîñ³éñüêà çåìëÿ

– îñòð³â Êð³ò.

25. ...äâîîáðàçíèé âèä Ì³íîòàâðà...– 3 ãîëîâîþ ³ õâîñòîì áèêà.

27. Ìîâà éäå ïðî êð³òñüêèé ëàá³ðèíò.

Ç0. Äåäàë äàâ Àð³àäí³ íèòêó, ùîá âèâåñòè Òåñåÿ ç ëàá³ðèíòó.

57. ...äàðäàíñüêó ñòð³ëó íàïóòèâ...– Àõ³ëë – îíóê Åàêà, çàãèíóâ â³ä ñòð³ëè Ïàð³ñà.

63. Ìàþòüñÿ íà óâàç³ Þíîíà, Ì³íåðâà ³ Íåïòóí.

71. Âåëè÷àâèé õðàì ñïîðóäèâ Àïîëëîíîâ³ ³ìïåðàòîð Àâãóñò íà Ïàëàòèíñüêîìó ïàãîðá³, íåìîâ-

áè âèêîíóþ÷è îá³òíèöþ Åíåÿ.

74. Âîðîæáè íà ëèñòî÷êàõ – òàê çâàí³ “Ñ³â³ëëèí³ êíèãè”, â ÿêèõ ì³ñòèëèñÿ âèñëîâëþâàííÿ – ïðî-

ðîöòâà Êóìñüêî¿ Ñ³â³ëëè, ùî ¿õ ðîç’ÿñíþâàëà ñïåö³àëüíà êîëåã³ÿ æåðö³â.

89. Äðóãèé Àõ³ëë – Òóðí, ñèí áîãèí³ Âåí³ë¿¿.

92. Ïðîðîêóºòüñÿ çâåðòàííÿ Åíåÿ äî Åâàíäðà ïî äîïîìîãó.

93–94. Â³éíà òî÷èòèìåòüñÿ çà Ëàâ³í³þ – äî÷êó Ëàòèíà, íàðå÷åíó Òóðíà.

97. ...ç ãðåöüêîãî ì³ñòà.– Òîáòî ç ãðåöüêîãî ì³ñòà Ïàëàíòåÿ (Åâàíäð áóâ âèõ³äöåì ç Ãðåö³¿).

729

Публій Вергілій Марон

124. ....çà â³âòàð äåðæàâñÿ...– Â³âòàðÿ òîðêàâñÿ òîé, õòî ïðîñèâ ó áîã³â ïîêðîâèòåëüñòâà.

134. Äâà ðàçè... Ñò³êñ ïðîïëèâòè...– çà æèòòÿ ³ ï³ñëÿ ñìåðò³.

137. ...ã³ëëÿ... çîëîòåº...– Çîëîòà ã³ëêà ó ñêàçàííÿõ áàãàòüîõ íàðîä³â – ÷àð³âíèé òàë³ñìàí, ÿêèé

â³äêðèâàº äîðîãó äî ñêàðá³â, íàäð çåìë³ òîùî.

149. ...ò³ëî ïîìåðëîãî äðóãà...– òîáòî ñòåðíè÷îãî Ïàë³íóðà.

190. ...ãîëóá³â ïàðà...– Ãîëóá – ïòàõ, ïðèñâÿ÷åíèé Âåíåð³.

203. ...íà äâîïðèðîäíîìó äåðåâ³ – äåðåâî, ùî ìàëî ã³ëêè ³ çâè÷àéí³, ³ çîëîò³.

217. ...êèïàðèñè ñìóòí³...– Êèïàðèñ – ñèìâîë ñìóòêó ³ ñêîðáîòè. Ñòàðîäàâí³ ãðåêè ³ ðèìëÿíè

â³øàëè êèïàðèñîâó ã³ëêó á³ëÿ äâåðåé áóäèíêó, äå õòîñü ïîìåð, à êèïàðèñè ñàäèëè êðàé ìîãèë.

242. Ç Àâåðíñüêîãî îçåðà ï³äí³ìàëèñü øê³äëèâ³ âèïàðè, ùî íå äîçâîëÿëè íàâ³òü ïòàõàì

ïðîë³òàòè íàä íèì. ×åðåç òå ãðåêè íàçâàëè éîãî îçåðîì “áåç ïòàõ³â”.

249–250. ...äëÿ íåíüêè ìñòèâèõ áîãèíü...– Ìàò³ð’þ ôóð³é áóëà Í³÷, äî÷êà Õàîñà, ñåñòðîþ –

Çåìëÿ.

252. ...äëÿ Ñò³êñó âëàäèêè...– äëÿ Ïëóòîíà.

257. ...ç ïðèõîäîì áîãèí³ – Ãåêàòè, ÿêà â³äêðèâàº âõ³ä äî ï³äçåìíîãî ñâ³òó.

289. ...òðèò³ëåñíî³ ïîñòàò³ ò³íü – Ãåð³îí.

324. Ïðèñÿãàòè ï³äçåìíîþ ð³÷êîþ Ñò³êñîì áóëî íàéñâÿùåíí³øîþ ïðèñÿãîþ. Ó ïîåì³ Þï³òåð íå

ðàç ïðèñÿãàºòüñÿ Ñò³êñîì.

365. ...äî Âåë³íñüêîãî ïîðòó...– ïîðòó ì³ñòà Âåë³¿, ÿêå áóëî çàñíîâàíå â 543 ð. äî í. å., îòæå,

Âåðã³ë³é äîïóñòèâñÿ òóò àíàõðîí³çìó.

381. Àâòîð ìàº íà óâàç³ ìèñ Ïàë³íóðà â Ëóêàí³¿.

395. Òàðòàð³éñüêà ñîáàêà – Öåðáåð, ñòðàæ ïåêëà.

397. Ä³òîâà æ³íêà – Ïðîçåðï³íà. ¯¿ õîò³ëè âèêðàñòè Òåñåé ³ Ï³ð³òîé.

398. Àìôð³ñ³éñüêà â³ùóíêà – Êóìñüêà Ñ³â³ëëà, ÿê³é â³äêðèâàº ìàéáóòíº áîã-ÿñíîâèäåöü Àïîë-

ëîí, ùî êîëèñü ïàñ ÷åðåäè Àäìåòà íà áåðåãàõ ð³÷êè Àìôð³ñ.

402. ...â äÿäüêà ïîðîã³â...– Ïëóòîí áóâ ÷îëîâ³êîì Ïðîçåðï³íè ³ ¿¿ äÿäüêîì.

426–547. Ïåðøà ÷àñòèíà ï³äçåìíîãî ñâ³òó ñêëàäàºòüñÿ ç ï’ÿòè çîí: ó ïåðø³é ïåðåáóâàþòü äóø³

íåìîâëÿò (426–429), ó äðóã³é – íåâèííî ñòðà÷åí³ (430–433), ó òðåò³é – ñàìîãóáö³ (434–439), ó ÷åòâåðò³é

– æåðòâè íåùàñíîãî êîõàííÿ (440 –

476), ó ï’ÿò³é – çàãèáë³ â áîÿõ ãåðî¿ (477–547).

511. ...çëî÷èí ëàêîíêè ïðîêëÿòèé...– ªëåíè, ùî ï³ñëÿ ñìåðò³ Ïàð³ñà ñòàëà äðóæèíîþ Äå¿ôîáà

³ âèäàëà éîãî Ìåíåëàþ.

528. Ïîòîìîê Åîëà – Îä³ññåé.

616. ...ñêåë³ òàì êîòÿòü... – Ñ³ç³ô êîòèâ ñêåë³, à äî êîëåñà ïðèâ’ÿçàíèé áóâ ²êñ³îí.

644. Æðåöü ôðàê³éñüêèé – Îðôåé.

647. ...³ç êîñò³ ñëîíîâî¿ ïëåêòðîì – ïàëè÷êîþ, ÿêîþ âäàðÿëè ïî ñòðóíàõ ë³ðè.

679 ³ äàë³. Âåðã³ë³é ³äå òóò çà â÷åííÿì ïðî ïåðåñåëåííÿ äóø (ïàë³íãåíåçèñ).

764. ...â ë³ñ³ òîá³... ïîðîäèòü.– Ëàòèíñüêå ñëîâî silvà – ë³ñ – ïîÿñíþº ³ ñàìå ³ì’ÿ ìàéáóòíüîãî

ñèíà Åíåÿ – Ñ³ëüâ³ÿ.

779. Êèòèö³ äâ³ – ïîäâ³éíèé ïëþìàæ íà øîëîì³ – îçíàêà õîðîáðîñò³.

783. Ñ³ì çàìê³â – ñ³ì ïàãîðá³â, íà ÿêèõ ïîáóäîâàíî ñòàðîäàâí³é Ðèì.

784. Áåðåê³íò³ÿ – ìàòè áîã³â Ê³áåëà.

798–800. Ïðèõîäó âëàäè Àâãóñòà ç îñòðàõîì ÷åêàþòü ñê³ôè é ñàðìàòè, ùî æèâóòü äîâêîëà

Êàñï³éñüêîãî ³ Ìåîò³éñüêîãî (Àçîâñüêîãî) ìîð³â.

801–804. Çãàäóþòüñÿ äåÿê³ ïîäâèãè Ãåðêóëåñà, òàê³, ÿê ñõîïëåííÿ ÷óäåñíî¿ êåð³íåéñüêî¿ ëàí³ ç

çîëîòèìè ðîãàìè é ì³äíèìè êîïèòàìè, ñï³éìàííÿ æèâöåì äèâîâèæíîãî åð³ìàíòñüêîãî êàáàíà òà çíåø-

êîäæåííÿ ëåðíåéñüêî¿ ã³äðè – ïîòâîðè ç ò³ëîì çì³¿ ³ äåâ’ÿòüìà ãîëîâàìè äðàêîíà.

808–812. Äðóãèé ðèìñüêèé öàð Íóìà Ïîìï³ë³é, ÿê çàñíîâíèê ðåë³ã³éíèõ óñòàíîâ òà îáðÿä³â, áóâ

ïðèêðàøåíèé æðåöüêèì â³íêîì.

812. Òóëë – Òóëë Ãîñò³ë³é, òðåò³é ðèìñüêèé öàð, âåëèêèé çàâîéîâíèê.

816. Öàð Àíê ñïèðàâñÿ íà íàðîäí³ ìàñè.

730

Àíòè÷íà ë³òåðàòóðà. Ãðåö³ÿ. Ðèì