Шакури Мухаммадджон. Хуросон аст ин чо
Подождите немного. Документ загружается.
Хуросон аст ин љо
омада бошад њам, дар тарљумаи форсии матн ба љуз як дафъа аз
истифодаи он худдорї шудааст? Ба пиндошти мо сабаби рўй
додани ин њолат он аст, ки дар доирањои расмии русї хоњиши ба
кор бурдани вожаи «тољик» ва истилоњи «забони тољикї» пурзўр
буд ва аз ин рў дар матни русї бисёр ба кор гирифтаанд, аммо дар
навиштаи форсї овардани онњо, ба хусус таъбири «забони тољикї»
расм набуд ва агар дар навиштаи форсї њам истифода мекарданд,
хилофи ќоидаву таомул мерафтанд ва шояд ба эътироз дучор
меомаданд.
Ба њар њол вожаи «тољик» ва ибораи «забони тољикї» дар
навиштањои гуногуни русї, аз љумла дар осори илмї њар чи бештар
ба кор рафтан гирифт, то кам-кам чашму гўш ба он одат кард.
Тољикони шањрњои калон худро бештар «форс» номанд њам,
дигарон ки асосан худро «тољик» мегуфтанд, ба таъбири «забони
тољикї» одат кардани онњо чандон душворї надошт.
Ба истеъморгарони подшоњии рус зиёда зарур буд, ки
тољикони Осиёи Миёнаро аз Эрону Афѓонистон њар чї дуртар
баранд ва эрониятро аз зењни онњо берун кунанд, то ки дилбастагии
форсизабонони Осиёи Миёна нисбат ба њамхунони эрониву
афѓонистонии худ то рафт кам шавад ва Эрон њам имкон надошта
бошад, ки рўзе ба ин кишвар, ба Бухоро, Самарќанд, Хуљанд,
Хатлон ва ѓайра даъво кунад. Русњо ба чандин роњ ба сўи ин маќсад
мерафтанд. Яке аз ин роњњо он буд, ки мустамликадорони рус
барои турк кардани тољикон њамаљониба кўшиданд. Турк шудани
тољикон, ки аз садаи 18 афзоиш ёфт, пас аз истилои рус дар охири
садаи 19 ва оѓози садаи 20 якбора ба ѓоят суръат гирифт.
Ховаршиноси машњури рус академик В. В. Бартолд ба суръат турк
шудани тољиконро ба чашми худ дидааст ва навиштааст: «То
истилои рус дар шањрњои ќисми љанубии Осиёи Миёна, аз њавзаи
Зарафшон сар карда, умуман унсури эронї бартарї дошт ва танњо
пас аз омадани русњо масалан дар Самарќанд фароянди
193
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
турконидани мардум пешрафтњои зиёд кард»
1
(Ин љо бешак на
худи Самарќанд, балки шањрњои гирду атрофи он дар назар аст,
зеро имрўз дар поёни садаи 20 њам аксарияти кулли мардуми
Самарќанд тољиканд).
Ин њам бояд фаромўш нашавад, ки турконидани тољикон пас
аз инќилоби 1917 ба маротиб бештар аз пештар суръат гирифт, ки
пантуркистњо ба сари ќудрат омада, бо зўроварї ин равандро пеш
бурдан гирифтанд ва мустамликадорони шўравї дар ин кор
пантуркистњоро дастгирї мекарданд.
Истеъморгарони рус аз он сабаб њам турконидани ањолиро
суди худ медонистанд, ки тољикон дар диндорї устувортар ва
аксари уламои ислом аз тољикон буда, асрњои аср ин мардум дар
густариши ислом, барои ба ислом кашидани дигар халќњо рисолати
таърихї иљро кардаанд, аммо дар байни мардуми туркнажод, ба
вежа дар миёни туркњои сањронишин ба њар њол диндорї нисбатан
суст буд ва турк шудани тољикон чунин маънї метавонист дошта
бошад, ки кам-кам дар миёни инњо њам исломият сусттар хоњад
шуд.
Панславизм ва пантуркизм хусусан аз оѓози садаи 20 дар
масъалаи тољикон бо њам созиш карданд. Ин ду љараён душмани
якдигар ва бо њам дар талош буданд, аммо дар сари тољикон аз як
гиребон сар бароварданро лозим донистанд, зеро дар ин маврид
1
Записки академика В. В. Бартольда по вопросу об исторических
взаимоотношениях турецких и иранских народов Средней Азии
(Гузориши академик В. В. Бартолд дар масъалаи робитањои
мутаќобилаи таърихии халќњои турку эронии Осиёи Миёна).
Бойгонии Фарњангистони улуми Русия, фонди Бартолд, захираи
68, номгўи 1, парвандаи 35, сањ. 2. Иќтибоси мо аз А. Турсунов.
Исторические судьбы культур разделенных наций (Сарнавишти
таърихии фарњанги миллатњои чандпора), маќолаи дувум,
маљаллаи Ахбороти Академияи фанњои РСС Тољикистон,
силсилаи шарќшиносї, 1991, №3, сањ 17.
194
Хуросон аст ин љо
суди онњо ба њам созгор омад. Истеъморгарони рус ќудрати
рўзафзуни пантуркизмро дида, дар баъзе масъалањо чунончи дар
масъалаи тољикон ба туркон хеле гузашт карданро лозим
донистанд.
Асли манфиатњои мардуми рус ва давлати Русия дар тўли
асрњо иттифоќу њампаймонї бо Эрон (аз љумла эрониёни шарќї),
Афѓонистон ва Њиндро таќозо дошт ва имрўз њам дорад. Ягонагии
решањои њиндуаврупоии форсњо, тољикон, паштунињо, њиндувон ва
русњо барои њамзистии дўстона ва њамкории пурсамар, барои
устувор кардани пайвандњои бостонии фарњанги онњо замина
омода кардааст. Робитањои неки фарњангї, иќтисодї ва сиёсии
Русия бо ориёинажодони Эрон, Афѓонистон ва Осиёи Миёна чунин
маънї медошт, ки Русияи бузург шарти азиздошти муќаддасоти
њинду аврупоии бостонии худро ба љо меорад, нисбат ба
њамнажоди бостонии худ эњтиром адо менамояд. Чунин робитањо
барои Русия имкони фаровон фароњам меовард, ки бо ислом ва
фарњанги олии исломї аз наздик ва бевосита - на ба воситаи
ќабилањои турк ё пажўњишгарони худиву бегона - шинос бишавад
ва бањра барад. Бањра бурдан аз фарњанги исломї, эронї ва њиндї
дар рушди маънавии Русия уфуќњои нав мекушод ва хоњад кушод.
Њар гоњ Русия решањои таърихии њастии худро ќувват додан хоњад,
лозим меояд, ки дар Осиёи Марказї бештар ба эрониёни шарќии
Хуросону Мовароуннањр такя орад.
Бисёре аз донишмандон ва баъзе аз сиёсатмадорони Русия ин
заруратро эњсос мекарданд
1
. Аз ин љост, ки вазири хориљии шўравї
1
Дар ин бора мурољиат шавад ба: Ш. Шукуров. Таджики. Опыт
национального автопортрета (Тољикон. Ќаламсанљие дар
чењранигории миллии худ). «Независимая газета», 26 феврали
1993; Charif et Roustam Choukurov. Pueples dAzie centrale
(Халќњои Осиёи Марказї). – Paris, Syros, 1994; Ш. Шукуров.
Евразийская проблема в свете некоторых рассуждений Л. Н.
195
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
Георгий Чичерин бо назардошти маќоми таърихии тољикон ва
ањамияти геополитикии давлатдории онњо соли 1924 наќшаи
таъсиси Љумњурии Тољикистонро кашид, ки на танњо њама шањру
ноњияњои тољикнишини Мовароуннањрро бояд фаро гирад, балки
љумњурии мухтори Ўзбекистон низ дар њайъати он бошад. Лекин
наќшаи ў ќабул нашуд. Касоне буданд, ки Русияро њамбастаи
даштњо ва даштнишинон, њамбастаи турониёни турк медиданд,
њатто мегуфтанд: «Русия вориси Хонони Бузург, давомдињандаи
корзори Чингизу Темур, муттањидкунандаи Осиёст»
1
. Чунин касон
аз назарияи авросиёият, аз он назария, ки гўё фарњанги русњову
туркњо бунёди ягона дорад, рўњ гирифта, бо нияти љањонгирии
чингизиву темурї камар баста буданд (ва бечиз нест, ки
лашкаркаши шўравї Михаил Фрунзе писарашро Тсмур ном
гузошта буд). Онњо ба сўи мардуми эронитабор ва ориёинажод бо
ниятњои ѓасбкорї чашм дўхта, бо њамдастии пантуркистњои ўзбек,
тотор ва ѓайра амал мекарданд.
Дар замони инќилоби Русияи 1917 пантуркизм аз чанд љињат
бо болшавизм як шуда, аз љумла дар мубориза усулњои зўроварии
болшавикиро пазируфт.
Пас аз инќилоби октабри соли 1917 ављи олии пантуркизми
болшавикї оѓоз ёфта, дар њама љабњањо сахт ба њамлаву њуљум
гузашт. Баъди инќилоб дар Љумњурияти Шўравии Туркистон ва
Љумњурияти Шўравии Бухоро аксаран пантуркистњои болшавик ба
сари кор омаданд ва турктоз оѓоз карданд. Як даъвои пантуркистњо
дар Туркистону Бухоро ин буд, ки халќе ба номи тољик вуљуд
надорад ва онњое, ки худро тољик меноманд, дар асл турки
ўзбаканд, ки забони модарии худро аз даст дода, як лањљаи хароби
Гумилева (Масъалаи авросиёият дар партави баъзе мулоњизањои
Л. Гумилов). сб.: Евразийская перспектива. - М., 1994.
1
Дурнамои авросиёият, сањ. 184.
196
Хуросон аст ин љо
форсиро пазируфтаанд ва онњоро ба он водоштан даркор аст, ки
боз ўзбак шаванд. Ин аст, ки ўзбеконидани тољикон оѓоз ёфт.
Коммунистон сиёсати ўзбеконидани тољиконро дастгирї
карданд, ин сиёсат сиёсати болшавикї шуд. Коммунистон дар
рањбарияти созмонњои њизбии Бухоро, Самарќанд ва ѓайра
туркпарастони болшавикро гузошта бо дасти онњо сиёсати худро
амалї мекарданд. Инак, раиси кумитаи марказии њизби
коммунистии Бухоро Наљиб Њусаинови тотор соли 1921 аз Маскав
ба яке аз котибони кумитаи марказии ин њизб Олимљон Оќчурин,
ки низ тотор буд, номае фиристода, чунин вазифа гузошта буд:
њатман бояд муваффаќ шуд, ки бештар аз нисфи ањолии Бухороро
ўзбекон, бахши ночизеро туркманњо, баъдан эрониёну яњудиён ва
ѓайра ташкил бидињанд
1
, яъне ба рўйхати ањолии Бухоро номи
тољикон бояд надарояд, чунин вонамуд шавад, ки ин љо тољик нест.
Сиёсати њизб чунон сурат гирифт, ки худро ўзбек нависондан,
нишонаи садоќати болшавикї ба давлати шўравї ва идеалњои
коммунистї њисоб мешуд. Аз ин љост, ки соли 1924 чунон
вонамудан хостанд, ки гўё дар созмонњои њизбиву комсомолии
Љумњурияти Бухоро як тољик набуд, њатто дар рўйхати созмонњои
њизбиву комсомолии Бухорои шарќї (Тољикистони кунунї) касе
набуд, ки миллаташ тољик навишта шуда бошад
2
. Яъне лозим буд,
ки аввал коммунистон худро ўзбек бишуморанд, баъд њама халоиќ
аз паси ин «сарварони миллат» бираванд ва худро ўзбек ба ќалам
1
Бойгонии њизбин Ўзбекистон, шўъбаи собиќ Институти
марксизм-ленинизм, захираи 14, номгўи 1, парвандаи 60, вараќи 5.
Иќтибоси мо аз: И. Келдиев. Фарљоми худношиносї, маљаллаи
«Садои Шарќ», 1989, №76, сањ. 101.
2
Ниг.: История Бухарской Народной Советской Республики, сб.
документов (Таърихи Љумњурияти Халќии Шўроии Бухоро,
маљмўаи санадњо). - Тошканд, 1976, сањ. 182, 162.
197
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
бидињанд. Ба ин тариќ иттињоди пантуркизму болшавизм ба решаи
миллати тољик теша мезад.
Сарварони онваќтаи миллати тољик Садриддини Айнї,
Абдулќодир Муњиддинов, Шотемур, Чинор Имомов, Нусратуллоњ-
махсум Лутфуллоев, Абдурањим Њољибоев барои исботи
мављудияти тољикон, барои исботи ин, ки тољикон як миллати
људогонаи мустаќиланд, миён бастанд. Лекин он сарварони
миллати мо гоњ наметавонистанд ба овози баланд бигўянд, ки
тољикон яке аз ќавмњои эронї, балки эронии асиланд ва забони
онњо форсии дарї як шохаи дарахти баруманди забони форсист, на
як лањљаи хароби форсии омада! Наметавонистанд бо сарбаландї
чунин бигуянд, зеро агар мегуфтанд ва дар аввалњо ки гуфтанд,
њамон лањза љавоб мешуниданд, ки шумо пайрави панэронизму
панисломизм њастед ва Осиси Миёнаро аз давлати шўравї људо
кардан, ба Эрону Афѓонистон пайвастан мехоњед. Пантуркистњо
бањона мељустанд, ки ба мардуми тољик ва сарварони ин мардум
дар њаќќи давлати шўравї хиёнати сиёсї нисбат бидињанд. Бино
бар ин кори тољикпарастон дар њар ќадам ба чанд душворї рў ба рў
меомад.
Камина нигорандаи ин сатрњо шоњиди чунин бањсњост. Соли
1939 дар Иттињоди Шўравї саршумори умумии ањолї баргузор
шуд. Банда он гоњ дар Бухоро њанўз мактаббача будам. Муаллимон
пеш аз саршумор як-як ба мо гўшгузор карданд, ки падарону
модарони мо рўзи саршумор ба суоли «чи миллат дорї?» бояд
бигўянд, ки ўзбак њастем. Муаллимон таъкид мекарданд, ки ба
падару модар ва калонсолони хонаи худ бифањмонед: чун мо дар
Ўзбакистон зиндагї мекунем, узбак њастем, бояд худро ўзбак гўем.
Фаќат яке аз муаллимон – муаллими забон ва адабиёт Ањрори
Рашидї гуфт, ки њамаи онњоеро, ки дар Ўзбекистон зист доранд,
ўзбак донистан раво нест, ин љо тоторњо, русњо, тољикњо ва ѓайра
њастанд ва шумо ки ба тољикї гап мезанед, тољик њастед. Пас аз
198
Хуросон аст ин љо
чунин эзоњи он муаллим ман хоњиши ўзбек нависонданро ба аммаи
пиронсолам Иќболхон, ки дар хонаи ў зиндагї мекардам,
нарасондам. Рўзи рўйхатгирї чун аз аммаи ман миллат пурсиданд,
гуфт, ки форс њастам. Руйхатгир гуфт: Форс бошед, эронї будаед,
магар шеа њастед? Аммаи ман аз эњтимоли нисбат ёфтанаш ба
шеањо хеле тарсид ва гуфт: не, не, бачем, худо нигоњ дорад, эронї
нестам. Љавони рўйхатгир пурсид: Пас кистед? Аммаам гуфт: Тољик
нависед, бачем, тољик. Љавон гуфт: Тољик бошед, масчої будаед, ин
тавр бошад, чаро ин љо зиндагї мекунед, ба Тољикистон равед!
Аммаам аз ин ки ўро ба мардуми кўњистони Масчоњ нисбат доданд,
ранљид ва тарсид, ки ба он сў хоњанд кўчонид. Ин хавф њамеша мо
мардуми Бухороро тањдид мекард. Аммаам ба илтиљо даромад:
Бачем, мани пир куљо меравам, равам, дар роњ мемурам. Ва хомўш
монд. Љавон њамоно мегуфт: Охир гап занед, миллати шуморо чи
нависам? Аммаам њайрон буд, ки чи гўяд ва гуфт: Намедонам,
бачем. Он гоњ љавон ба сари маќсад омад: Донед, ки шумо, на форс
њастед, на тољиќ, шумо ўзбек њастед, ўзбечка, фањмидед? Фаромўш
накунед! Аммаам розї шуд: Хайр, хайр, бачем, ўзбек нависед,
илоњи барака ёбед.
Чунонки мебинем, барои ин ки мардум худро ўзбек шуморанд,
таблиѓгарони пантуркизм хеле нозук рафтор мекарданд: њам
ихтилофоти миёни шеаву суннї, њам тафовути байни тољикони
водињову кўњистон, њам сиёсати истеъморгарони Маскав, ки ба
зўроварии пантуркистї ва турксозии тољикон бо бепарвої
менигаристанд ва бисёр чизњои дигарро истифода мебурданд.
Он рўзи љоншумор чун навбат ба ман расид, ман миллати
худро тољик гуфтам. Рўйхатнавис гуфт: Модомки аммаат худро
ўзбечка нависонданд, ту чаро тољик будаї? Ту њам ўзбек њастї. Ман
сахт истодам, ки тољик њастам. Рўйхатсоз кўшиш кард, ки чунонки
ба аммаам фањмонда буд, ба ман њам фањмонад, ки ман тољик
нестам. Вале ман бо пофишорї гуфтам, ки тољик нависед. Он гоњ
199
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
рўйхатгир гўё ба гапи ман розї шуд ва ба дафтараш чизе навишт.
Лекин ман надонистам, ки вай чї навишт: маро тољик навишт ё
ўзбек. Солњои баъд њар бор ки ин рўйдодро ба ёд овардам, фикр
кардам, ки он рўз рўйхатгир маро тољик нанавист, ўзбак навист.
Њамон сол банда ба Душанбе омадам ва ин љо шиноснома
гирифтам ва дар шиноснома миллати банда тољик навишта
шудааст. Аммо бародарам Зариф дар ноњияи Ѓиљдувони вилояти
Бухоро мезист, дар њама њуљљатњо ўзбак навишта шуда буд. Чун
боре аз ў пурсидам, ки Шумо худро дар њаќиќат ўзбак медонед ё
тољик, гуфт: Ман коре надорам, ки маро ўзбак менависанд ё тољик.
Монанд, ки ба сари фарзандам зинда бошам.
Ин аст, ки худшиносии миллии тољикон аз аввали инќилоб ба
номафњумињое дучор омад, ки дар роњи ташаккули шуури миллї
дар њар ќадам монеае гузошта буд. Мардуми моро гурўње турку
ўзбак медонистанд, гурўње форсу эронї меномиданд, гурўње ѓалча ё
сорт мегуфтанд ва гурўње исрор доштанд, ки инњо тољиканд. Мо
дар ин миён њайрон будем, ки худ кистем.
Шўравиён аз оѓози дањаи бистум хостанд дар Осиёи Миёна ба
номи таќсими њудуди миллї як марзбандии нав ба миён оранд.
Маќсад аз ин кор он буд, ки дар ин сарзамин аз рўи таљрибаи
Аврупои Ѓарбї давлатњои миллї ба вуљуд оваранд, ки дар њайъати
Иттињоди Шўравї гуё чун давлатњои мустаќили соњибихтиёр вуљуд
дошта бошанд. Хостанд, ки ўзбекњо, туркманњо, ќирѓизњо соњиби
«давлати миллї» шаванд, вале тољиконро «фаромўш карданд». Ин
«фаромўшкорї» чунин маънї дошт, ки тољикон аз «истиќлоли»
сиёсї мањрум ва дар њайъати «давлати миллии» ўзбекон ноаён
хоњанд монд ва он гоњ ўзбеконидани тољикон дар андак муддат
анљом хоњад ёфт.
Дар ин шароит сарварони мардуми эронинажод чунин
масъала гузоштанд: мо на турку ўзбек њастем, на форсу эронї, мо
тољикем ва низ давлате ба номи Тољикистон бояд дошта бошем.
200
Хуросон аст ин љо
Худро аз эроният ќатъиян дур гирифтани тољикон он гоњ бештар аз
тарси нисбат ёфтан ба панэронизм рўй дод, инчунин ба ин њукм
лозим омад, ки «дар њузури душманон бо дўст натвон гуфт рост».
Нињоят, И. Зеленский, Абдуллоњ Рањимбоев ва Файзуллоњ
Хољаев - ин се саркардаи таќсимоти њудуди миллї дар Тошканд
маљбур шуданд розигї бидињанд, ки дар кўњистони дурдасту
аќибмондаи Бухорои Шарќї вилояти мухтори Тољикистон таъсис
шавад, вале дар паи исрори мардоне чун Абдулќодир Муњиддинов
ва Чинор Имомов, ки ба ривояте њар ду ба Маскав рафтанд ва хеле
давуѓељ карданд, бо дастгирии Георгий Чичерин Маскав тасмим
гирифт, ки на вилоят, балки љумњурии мухтори Тољикистон дар
њайъати Ўзбекистон ташкил бояд дод. Ин њодиса соли 1924 рўй дод
ва соли 1929 баТољикистон муяссар гардид, ки аз њайъати
Ўзбекистон берун шуда, љумњурияти мустаќил ба даст орад.
Љои тааљљуб нест, ки чун номи «Тољикистон» пайдо шуд (ва
њол он ки то соли 1924 вуљуд надошт), мафњумњоеро монанди
«миллати тољик», «забони тољикї», «адабиёти тољикї» ва ѓайра аз
паи худ овард. Ё баръакс баъзе аз ин мафњумњо боиси пайдоиши
номи љуѓрофии «Тољикистон» гардид, ки дар таърих собиќа
надошт. Замони тўфонї тасаввуроти ќонунманди таърихиро, ки
асрњо боз вуљуд доштанд, зеру забар кард ва истилоњоти
маъмулеро, ки дар заминаи устувори таърихї ба вуљуд омада
буданд ва касе ба њаќќонияти онњо шубња надошт, несту нобуд сохт
ё таѓйир дод. Истилоњи «форс» ва «забони форсї» дигар фаќат
нишонаи мансубият ба панэронизм ва панисломизм, ки ин
мансубият бе чуну чаро гуноњи азим ба шумор меомад, дониста
мешуд (ва њол он ки љараёне ба унвони панэронизм аслан вуљуд
надошт ва онро истеъморгарону туркпарастњо бофта, чун силоњи
мубориза бо эроният ба кор мебурданд). Ба сабаби пеш омадани
зарурати худдорї аз таъкиди эронияти тољикони Осиёи Миёна буд,
ки забони форсии ин диёр дигар ба унвони забони тољикї ёд мешуд,
201
Муњаммадљони Шакурии Бухорої
адабиётеро, ки дар муддати асрњо дар ин сарзамин ба он забон эљод
шудааст, адабиёти тољикї гуфган гирифтанд.
Ин унвонњои тозаи «миллати тољик», «забони тољикї»,
«адабиёти тољикї», «Тољикистон» ва ѓайра боиси наљоти тољикон
шуд. Тољикони Осиёи Миёна маљбур шуданд, ки ба бисёре аз
падидањои њувийяти худ номи нав дода, ба тарзе ки ба
зимомдорони замон ќобили ќабул бошад, њастии милии худро
исбот ва устувор намоянд. Он унвонњои нав барои ин ки эрониёни
Осиёи Миёна чун як халќи људогонаи ба худ хос ба њастии
мустаќилона њаќ пайдо кунанд, замина фароњам овард ва дар
муборизањои сахти дањаи бистум барои ташаккули худшиносии
миллии мардум чун омили муњимме хизмат кард.
Абулќосими Лоњутї, ки соли 1922 ба шўравї паноњанда шуд,
пас аз нахустин мулоќоташ бо устод Айнї дар соли 1925 бечуну
чаро ба ќабули истилоњоте аз ќабили «забони тољикї» ва «адабиёти
тољикї» ризо дод. Ва аз њамон рўз дар пањлуи Айнї ќарор ёфта, бо
ў дар роњи њаќќу њуќуќи тољикон як умр фидокорона разм овард.
Чун љумњурияти мухтори Тољикистон таъсис ёфт (1924),
якумин коре, ки нахустин сарвари њукумати он Абдулќодир
Муњиддинов кард, ин буд, ки ба устод Айнї тартиб додани китобе
ба номи «Намунаи адабиёти тољик»-ро супориш дод, то ки
мављудияти халќи тољик, забон, адабиёт ва фарњанги вай исбот
шавад. Устод Айнї ин китобро ба зудии њар чи тамомтар мураттаб
сохт ва устод Лоњутї онро дар Маскав ба зудии зуд чоп кард (њатто
худ њуруфчинї карда буд).
«Намунаи адабиёти тољик» (1926), ки оќои Љалоли Матинї аз
он ёд кардааст, бо чунин чумлањое оѓоз меёбад:
«Аз бозе ки ваќоеъро таърих ќайд мекунад, то имрўз дар диёри
Мовароуннањру Туркистон чунонки як ќавми муаззам ба номи
тољик ё ки тозик истиќомат дорад, њамчунон забону адабиёти эшон
њам ривољ ёфта омадааст. Ривољи забону адабиёти тољик дар ин
202