Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

юрă евĕрлĕ пайĕ); певĕц испблнил

ăрию к5рăçă ăри юрлăрĕ

арка

(-и) сущ. жен.;

множ.

ăрки

(ăрок)

ăрка

(çавра тăрăллă хапха,

çурт

маччи); триумфальная

арка

мухтăв арккй (чаплă

çĕнтерÿ

ячĕпе

лартиă палăк)

аркăн (-а) сущ. муж. мă'йкăч, кăс-

мăк; поймăть лбшадь аркăном лаша-

нă касмăкпă тыт

арктйческий прил. А'рктика -ĕ;

АрктикăрИ;

арктИческая збна Рос-

сйи Раççейăн А'рктика тă'рăхĕ

арматÿра (-ы) сущ. жен. 1. (син.

каркăс) арматÿра, кăшкăр (тимĕр-

бетон конструкцисенче) 2. хăтĕр-

хĕ'тĕр,

хатĕрсĕм; печнăя арматÿра кă-

макă хăтĕр-хĕ'тĕрĕ

(алăкĕсем,

вьюш-

кисем т. ыт.)

армейский прил. (син. воĕнный) çар

-ĕ;

армĕйская слÿжба çар службй

ăрмия (-и) сущ. жен. 1. çар, хĕç-

пăшăллă вăйсем; россййская ăрмия

Раççбй çăрĕ 2.

ăрми

(темиçе

дивизи-

рен тăракан çар

пĕрлешĕвĕ);

танко-

вая

ăрмия танк ăрмийĕ 3. çар, пьюăк

йыш;

ăрмия учителăй вĕрентекенсен

пысăк

йЫшĕ

армяк

(-ă)

сущ.

муж. сăхмăн; рăнь-

ше крестьяне ходйли в армякăх ĕ'лĕк

хресченсем сăхманпă çÿренĕ

армянйн

(-а) сущ. муж., армянка

(-и) жен.

эрмĕн;

множ.

армЯне (-Ян)

армянсĕм,

эрменсĕм

(Арменире

та-

та ытти çĕршывсенче пурăнакан

халăх)

армянский прил. армян -ĕ, эрмен

-ĕ;

Арменири; армянский язык эр-

м^н чĕлхй; армЯнские гбры Арме-

нири сăрт-тÿ

аромăт (-а)

сущ.

муж. Ырă шă'ршă,

тĕхĕм;

аромăт роз розăсĕн ьГрă

шăршй

аромăтный прил. Ырă шă'ршăллă,

техĕмлĕ;

аромăтные яблоки техĕмлĕ

пан улмй

арсенăл (-а) сущ. муж. арсенăл

(хĕç-пăшал усракан тата юсакан

предприяти)

артель (-и)

сущ.

жен.

эртĕл,

ÿшкăн;

плбтницкая артель платнйк эртĕлĕ

артериăльный прил. (ант. венбз-

ный) артĕри -ĕ; артерирй; артери-

ăльное давлĕние артерирй юн пÿсăмĕ

артерия

(-и)

сущ.

жен. 1. (ант. вĕ-

на) артĕри

(чĕререн

ÿт

пайĕсене

ка-

якан юн

тымарĕ)

2. (син. путь) çул,

çул-йĕр;

водные

артĕрии шыв çулĕ-

сĕм

артиллерйиский

прил.

артиллĕри -ĕ;

артиллерийская батарĕя артиллĕри

батарейи

артиллĕрия (-и) сущ. жен. артил-

лĕри

(тупăсем,

çарăн

тупăсемпе

хĕç-

пăшалланнă

пайĕ); тяжелая артилле-

рия

йЫвăр артиллĕри

артИст (-а) сущ. муж. (син. актĕр)

артИст; нарбдный артИст Чувăшии

чăвăш хăлăх артисчĕ

артйстка (-и) сущ. жен. (син. акт-

рйса) артИстка; артистка кÿкольно-

го теăтра пуканĕ теăтрĕн артисткИ

архăнгел (-а) сущ. муж. архăнгел

(христиан

тĕнĕнче

ангелсенчен

чи

асли)

археолбгия (-и) сущ. жен. архео-

лбги (аеалхи халăхсен культурине

вĕсенчен

юлнă

япаласем

тăрăх

тĕпче-

кен

ăслăлăх)

архйв (-а) сущ. муж. 1. архив (до-

кумент пухса упракан

учреждени);

го-

судăрственный архИв патшăлăх ар-

хйвĕ

2. архйв (документ пуххи); ар-

хйв писăтеля çырăвçă архйвĕ

архиепИскоп (-а) сущ. муж. архи-

епископ (аслă епископ чинĕ)

архисрĕй (-я) сущ. муж. архиерĕй

(православи чиркĕвĕнчи

аслă чин)

архимандрит (-а) сущ. муж. архи-

мандрйт

(арçын

мăнастирĕн

пуçлăхĕ)

архипелăг (-а) сущ. муж. архипе-

лăг

(тинĕсри утравсен

ушкăнĕ)

архитектор (-а) сущ. муж. архи-

т^ктор (архитектура

специалисчĕ)

архитектÿра (-ы) сущ. жен. 1. ар-

хитектура

(çурт-йĕр

лартас

ăсталăх)

1. (син. здăния, сооружĕния); çурт-

йĕ'р древнерÿсская архитектура авал-

хй вЫрăс çурт-йĕ'рĕ

аршйн

(-а)

сущ.

муж. ăршăн (ĕлĕк-

хи вăрăмăш виçи - 0,71 м)

арьергăрд (-а) сущ. муж. (ант.

авангăрд) кайри

хурăл,

хыçрй хурăл

(куçса пыракан çарăн

вĕçĕнчи

пайĕ)

аспирăнт (-а)

сущ.

муж., аспирăнт-

ка (-и) жен. аспирăнт (аспиранту-

рăра

вĕренекен)

аспирантÿра (-ы) сущ. жен. аспи-

рантура (ăслăлăхпа педагогика кад-

рĕсем

хатĕрлемелли

система); окбн-

чить аспирантÿру аспирантурăрăн

вĕренсĕ

тух

ассамблĕя (-и) сущ. жен. ассам-

блея,

пухÿ; Генерăльная Ассамблĕя

Организăции Объединенных

Нăций

Пĕрлĕшнă Нацисен Организăци-

йĕн А'слă Пÿхăвĕ

ассигновăнис (-я) сущ. сред. 1.

(сик. выделĕние, инвестйция) укçă-

тенкĕ уйăрнй (пĕр-пĕр ĕç тумă) 2.

ÿйăрнă

укçă, хЫвнă укçă; ассигно-

вăния

в сĕльское хозЯйство ял ху-

çалăхне хЫвнă укçă

ассистент (-а) сущ. муж., ассис-

тентка (-и) жен. 1. (син. помбщ-

ник) ассистент, пулăшакăн; ассис-

т^нт врачă врача пулăшакăн 2. ас-

систент (аслă шкулта - кĕçĕн пре-

подаватель)

ассортимент (-а) сущ. муж. ассор-

тимент

(тĕрлĕ

йышши

таварсен,

сорт-

сен сутлăхри пуххи); ббувь в ширб-

ком ассортименте тĕ 'рлĕ йышшИ

ăтă-пушмăк

ассоциăция (-и) сущ. жен. 1. (сш.

объединение) пĕрлешÿ'; ассоциăция

журналистов журналистсĕн пĕрлĕ-

шĕвĕ 2. (син. связь) çыхăнÿ, çыхă-

нÿлăх

(шухăшсен,

ăнлавсен);

ассоци-

ăция

по схбдству пĕрешкеллĕх çЫ-

хăнăвĕ

астма (-ы) сущ. жен. ăстма, сЫв-

лăш

пÿлĕннй; страдать ăстмой сЫв-

лăш

пÿлĕннипĕ аптăрă

ăстра (-ы) сущ. жен. ăстра (пахча

чечекĕ);

бук^т астр ăстра çыххй

астронăвт (-а)

сущ.

муж. астронăвт

(СШАра

космонавтсене

çапла

калаç-

çĕ)

астронбмия (-и) сущ. жен. астро-

нбми (Çут тĕнче тытăмне, çăл-

тăрсемпе

планетăсене

тĕпчекен

ăс-

лăлăх)

асфăльт (-а)

сущ.

муж. асфăльт

(çул

сармалли

çăра

сăмала)

асфальтйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют)

глаг.

несов.,

что

асфальт-

лă,

асфăльт сар, асфăльт вит; асфаль-

тИрованная ÿлица асфальтлăнă урăм

асфăльтовый

прил.

асфăльт ...; ас-

фăльт -ĕ; асфăльтовое покрытие до-

рбги çÿлăн асфăльт витĕмĕ

атăка (-и) сущ. жен. (син. наступ-

ление) атăка, тапăнÿ, тапăннй; пойтй

в атăку атакăнă

Ыткăн,

тăпăн

атаковăть (наст. и будущ. -кÿю,

-кÿешь, -кÿют) глаг. сов. и несов.,

кого-что (син. наступăть) атакăлă,

тăпăн,

тапăнсă çăпăç; атаковăть вне-

зăпно

кĕтм^н

çĕртен тăпăн

атейзм (-а) сущ. муж. (син. безбб-

жие,

безверие; ант. религибзность,

вĕра)

атейзм, тÿрăсăрлăх, туррă ĕнен-

меннИ

атейст (-а)

сущ.

муж., атейстка (-и)

жен. атейст, гуррă ĕненмен

ателье сущ. нескл. сред. 1. (син.

стÿдия) ательĕ (художникăн ĕç пÿ-

лĕмĕ);

ателье скÿльптора скÿльптор

ателйй 2. (син. мастерскăя) ателье;

телевизибнное ателье телевИдени

ателйй;

ателье мод мбдăллă тумтйр

ателйй

ăтлас (-а) сущ. муж. ăтлас (карт-

тăсен,

таблицăсен

пуххи); географй-

ческий Ятлас геогрăфи ăтласĕ

атлăс

(-а)

сущ.

муж. атлăс {ялтăр-

кка пурçăн пусма)

атласный прил. атлăс ...; атлăс -ĕ;

атласное плăтье атлăс

кĕпе

атлет (-а)

сущ.

муж. атл^т; тĕреклĕ

çын

атлетика (-и) сущ. жен. атлетика

(ÿт-пĕве

тĕреклетмелли

спорт

вăййи-

сем, хăнăхтарусем); легкая атлети-

ка çă'мăл атлетика (утса-чупса, сик-

се,

тĕрлĕ

снарядсем

ывăтса ăмăрт-

ни);

тяжелая атлетика йЫвăр атле-

тика (штанга, кире пуканĕ çĕклесе

ăмăртни)

атлетйческий прил. атл^т -ĕ; пат-

вăр, тĕрĕклĕ; атлетйческое телосло-

жĕние патвăр ÿт-пÿ'

атмосфĕра (-ы)

сущ.

жен. 1. атмос-

фера,

сЫвлăш (планетăсен газ ви-

тĕмĕ);

атмосфĕра ЗемлИ Çăр атмос-

ферй 2. атмосфера (газ пусăмĕн ви-

çи); давлĕние - пять атмосфĕр пÿ-

сăм - пйлĕк атмосфера

атмосфĕрный прил. атмосфĕра -ĕ;

атмосферăрй; атмосфĕрное давлĕние

атмосфера пÿсăмĕ; атмосфĕрные яв-

лĕния атмосферăрИ пулăмс^м

йтом (-а) сущ. муж.

ăтом

(хими

элеменчĕн

чи пĕчĕк пайĕ); ăтомы же-

леза тИмĕр атомĕсем

ăтомный прил.

ăтом

-ĕ; ăтомлă;

ăтомная энергия

ăтом

хăвăчĕ

аттестЯт (-а) сущ. муж. аттестăт

(çирĕплетÿ докуменчĕ); аттестат об

окончăнии срĕдней шкблы вăтăм

шкул пĕтернинĕ çирĕплетекен атте-

стăт

аттестăция (-и)

сущ.

жен.

(син.

оцен-

ка,

характерйстика) аттестăци (çын-

на,

учреждение

тĕрĕслесе

хак пани)

аттестовать (наст. и

будущ.

-тÿю,

-тÿешь, -тÿют) глаг. сов. и несов.,

кого-что (син. оценивать, характе-

ризовăть) аттестациле, аттестăци ту,

хак пар; он аттестуется положитель-

но ăнă лăйăх хак парăççĕ

аттракцибн (-а) сущ. муж. аттрак-

цибн (канса

йăпанмалли

вăйă

хатĕ-

рĕсем,

чуччу-карусель

т. ыт.)

аудитбрия (-и) сущ. жен. 1. (син.

помещение, кбмната) пÿ'лĕм; учеб-

ная аудитбрия вĕренÿ' пÿ'лĕмĕ 2.

(син. слÿшатели) хăлăх, итлекенсем

(лекцие, доклада); аудитбрия оста-

лась довбльна выступлением гбстя

итлекенсене хăнă калăнă сăмăх кИ-

лĕшрĕ

аÿкаться

глаг.

несов.

(син. перекли-

кăться)

ауклăт, кăшкăрăш,

сăсă

пар

(инçетрен,

сăм.,

вăрманта

пĕр-пĕрне

илтме)

аукцибн (-а) сущ. муж. (син. тор-

ги,

распродăжа) аукцибн, туркИ

(тавара, пурлăха халăх умĕнче хак-

лашса сутни); продăть с аукцибна

туркй тусă сут; выставить на аук-

цибн

аукционпă сутмă кăлăр

афйша (-и) сущ. жен. (син. объяв-

ление) пĕлтерÿ', афйша; театрăль-

ная афиша теăтр афишИ

афоризм (-а) сущ. муж. афоризм

(шухăша кĕскен те

витĕмлĕн

палăр-

такан пуплев)

африкăнсц

(-нца)

сущ.

муж., аф-

рикăнка (-и) жен. африкăн, афри-

кăнец, А'фрика çынни; чернокбжие

африкăнцы хурă ÿ'тлĕ африкансем

африкăнский прил. А 'фрика -ĕ;

Африкăрй; Африкăнский матерИк

А'фрика матерйкĕ; африкăнские рб-

ки Африкăрй юхăн шывсем

ăффикс (-а) сущ. муж. ăффикс

(çĕнĕ

сăмах

тăвакан е

сăмаха

улăш-

таракан морфема); словообразовă-

тельные аффиксы

рÿсского

языкă

вырăс чĕлхинчИ сăмăх пÿлăвĕн аф-

фиксĕсем

аффиксальный прил. ăффикс -ĕ;

ăффикслă; аффиксăльное словоизме-

нĕние

ăффикслă сăмăх ÿлшăнăвĕ

ăхать глаг. несов. ахлăт

(тĕлĕнсе,

кулянса,

ыратнине палăртса)

аэрббика (-и) сущ. жен. аэрббика

(музыка

çеммипе

илемлĕ

гимнастика

хăнăхтарăвĕсем туни); заниматься

аэрббнкой аэрббика ту

аэродрбм (-а) сущ. муж. аэрод-

рбм;

воĕнный аэродрбм çар аэрод-

рбмĕ;

взлетная полоса' аэродрб-

баба (-ы) сущ. жен. ăрăм, маткă,

хĕрăрăм * снĕжная бăба юр кĕлетке

баба-яга (бăбы-ягй) сущ. жен. ка-

тĕн кăрчăк, вÿпăр кăрчăк (вырăс

юмахĕсенчи

сăнар)

бăбий прил. (син. жĕнский; ант.

мужскбй,

мужйчий) ăрăм -ĕ, мат-

кă -ĕ, хĕрăрăм -ĕ * бăбье лбто вăтă

ăшшй (кĕр пуçламăшĕнчи уяр, ăшă

вăхăт)

бабочка (-и) сущ. жен. лĕ'пĕш; бă-

бочка-капÿстница купăстă лĕ'пĕшĕ;

ночнăя бăбочка упă лĕ'пĕшĕ (çĕрле

вĕçсе

çÿрекенни)

бăбушка (-и)

сущ.

жен. (ант. внук,

внÿчка) 1. асанне (атте амăше);

кукамăй (анне амăшĕ) 2. кинемей

(ватă

хĕрарăмсене хисеплесе

чĕнни)

* бабушка нăдвое сказăла мĕн пу-

лассй пăллă

мăр-ха

багăж (-ă)

сущ.

муж.,

только

един.

(син. поклăжа, вĕщи) багăж, япа-

ласем (çул

çине

илсе

тухнисем);

руч-

нбй багăж алăрй япаласем; сдать

вĕщи

в багăж япаласенĕ багажă пар

* багăж знăний пĕлÿ' пуххй, пĕ-

лÿ'лĕх (уйрăм çыннăн)

багăжник (-а) сущ. муж. багăжник

(машинăн

япаласем хумалли

вырăнĕ);

багăжник велосипеда велосипĕд ба-

гăжникĕ; открыть багăжник автомо-

бйля автомобйль багажникнĕ уç

ма аэродрбмăн самолĕт лармаллй

тă'рăхĕ

аэропбрт (-а, в аэропбрте и в аэ-

ропортÿ) сущ. муж. аэропбрт, сыв-

лăш

пбрчĕ

(аэродром тата

унăн

çурт-

йĕрĕ)

аэросăни (-ей) сущ. множ. çил

çунă (сывлăш винчĕпе куçакан йĕл-

тĕрлĕ

машина)

багбр (багрă)

сущ.

муж. пакÿр; по-

жăрный багбр пушăр пакÿрĕ; заце-

пйть бревнб багрбм пĕрененĕ пакур-

пă çаклăт

багрбвый прил. (син. гÿсто-крăс-

ный,

пÿрпÿрный) йăм

хĕ'рлĕ,

тĕ'т-

тăм

хĕ'рлĕ;

багрбвое зăрево пожăра

пушăрăн йăм хĕ'рлĕ çутй

бадмиитбн (-а)

сущ.

муж. бадмин-

тбн (ракеткăпа çапса волан

вĕçтер-

мелли

вăйă); игрăть в бадминтбн бад-

минтонлă выля

бăза (-ы) сущ. жен. 1. (син. оснб-

ва,

фундăмент) бăза, нйкĕс, тĕрĕк;

сырьевăя бăза чĕр тавăр бази; на бă-

зе глуббких знăний тăрăн пĕлÿ' ни-

кĕсĕ

çинчĕ 2. бăза

(предприяти);

тор-

гбвая бăза сутÿ-илÿ' базй; воĕнная

бăза çар бази 4 комныбтерная бăза

дăнных компыбтер даннăйĕсен бази

базăр (-а) сущ. муж. (син. рЫнок)

пасăр;

сельский базăр ял пасăрĕ;

шкбльный базăр шкул хатĕрĕсен па-

сăрĕ * птичий базăр кăйăк пасăрĕ

(вĕçен кайăк питĕ

йышлăн

йăва

тă-

вакан вырăн); устрбить базăр шăв-

шăв çĕкле, çуйхăш

базăрный прил. (син. рьшочный)

пасăр

-ĕ; базăрный день пасăр кÿнĕ

базйроваться

глаг.

несов.

1. (син. ос-

нбвываться, опирăться) никĕсленсĕ

тăр,

тытăнсă тăр; вывод базйруется

на глуббком анăлизе пĕтĕмлетÿ

тăрăн тишкерÿ' çинчĕ никĕсленсе

тăрăть 2. (син. размещăться, распо-

лагăться) вырнаçсă тăр; флот бази-

руется в гăвани флот гаваньре выр-

наçсă тăрăть

байдăрка (-и) сущ. жен. байдăрка

(икĕ вĕçлĕ

кĕсменпе

авăсса ишмелли

кимĕ);

соревновăния на байдăрках

байдаркăсемпе ишсĕ ăмăртнй

байт (-а) сущ. муж.; множ. бăйты

(байт и бăйтов) байт (компъютер-

ти

информаци

виçи

- 8 бит)

бак

(-а)

сущ.

муж. (син. ббчка, со-

сÿд, ĕмкость) бак, сăвăт; бак с во-

дбй шыв сăвăчĕ; бензИновый бак

бензйн

бăкĕ

(автомашинăн, мото-

циклăн)

бакалейный прил. бакалея -ĕ; ба-

калĕйный отдел магазйна магазйнăн

бакалея ÿйрăмĕ

бакалея (-и) сущ. жен. бакалĕя

(канфет-премĕк,

чей,

кĕрпе-çăнăх

йы-

шши таварсем)

баклажăн (-а) сущ. муж. бакла-

жăн

(хĕрлĕ

кăвак

тĕслĕ

пахча

çимĕç);

икрă

из баклажăнов баклажăн нИ-

мĕрĕ

бактерия (-и)

сущ.

муж. (син. мик-

рбб) бактбри (пĕр клеткăллă орга-

низм);

болезнетвбрные бактерии чир

ертекен бактерисем

бал

(-а, предл. п. о бăле, на балÿ)

сущ. муж.; множ. балы (-бв) бал

(ташăллă

уяв каçĕ); Новогбдний бал

Çĕ'нĕ

çул бăлĕ

балалăйка (-и) сущ. жен. балалăй-

ка,

тăмрă; игрăть на балалăйке тăмрă

калă

балăнс (-а)

сущ.

муж. 1. (син. рав-

новĕсие) шайлашÿ; шайлашсă тăнй;

балăнс политических сил полйтика

вăйĕсен шайлăшăвĕ 2. балăнс (ту-

пйшпа тăкака

танлаштарса

шутла-

ни);

годовбй балăнс çултăлăк

балăн-

сĕ; подвестй балăнс балăнс ту

балерйна (-ы) сущ. жен. балерй-

на,

балĕт артистки

бал^т (-а) сущ. муж. балет (та-

шăллă, музыкăллă спектакль); теăтр

бперы и балета оперăпă балет теăтрĕ

балетный

прил.

балет -ĕ; балетный

спектăкль балет спектăклĕ

бăлка (-и)

сущ.

жен. каштă, пă'рăс;

потолбчная бăлка маччă каштй

балкăр (-а) и балкăрен (-рца)

сущ.

муж., балкăрка(-и) жен.; множ.

балкăры (-ăр) и балкăрцы (-ев)

балкарсем

(тĕрĕксен йышне

кĕрекен,

Кавказра пурăнакан халăх)

балкăрский прил. балкăр -ĕ; бал-

кăрские пĕсни балкăр юррисем

балкбн (-а)

сущ.

муж. балкбн; дом

с балкбнами балкбнлă çурт

балкбнный лрил. балкбн -ĕ; балкбн-

ная дверь балкбн ăлăкĕ

балл (-а)

сущ.

муж. 1. балл (виçе);

сйла ветра - шесть бăллов çил вă'йĕ

- ÿлтă балл 2. балл, пăллă (хакла-

са лартаканни); получйть высший

балл чи лăйăх пăллă ил

баллăда (-ы) сущ. жен. баллăда

(сйвăллă

юмах, халап); сложИть бал-

лăду баллăда хыв

баллбн (-а) сущ. муж. 1. баллбн

(тачă

питĕрĕнекен

савăт); баллбн с

гăзом

газ баллбнĕ 2. баллбн, урапă

(автомашжăн); баллбн лбпнул ура-

пă шă'тнă

баловăть

глаг.

несов.,

кого (син. нĕ-

жить, потакăть, распускăть) иртĕх-

т^р,

ачашлантăр, ашкăнтăр; бало-

вăть

ребĕнка пĕ'чĕк ачанă ачашлан-

тăр

баловăться глаг. несов. (син. ша-

лИть, прокăзничать) ăшкăн, йртĕх;

нельзЯ баловăться с огнем вут-кăвар-

пă ашкăнмă юрамăсть

баловствб (-ă) сущ.

сред.

(син. шă-

лость, прокăзы) ашкăнÿ, иртĕхÿ';

ашкăннй,

иртĕннй; ругăть за балов-

ствб ăшкăннăшăн ятлă

бальзăм (-а) сущ. муж. бальзăм

{сиплĕ ĕçме е маç); бальзăм из ле-

чебных трав эм^л курăкĕсен баль-

зăмĕ

бамбÿк

(-а)

сущ.

муж. бамбÿк (кйн-

тăрти хăвăл туналлă ÿсен-тăран);

зăросли бамбÿка чă'тлăх бамбÿк

бамбÿковый

прил.

бамбÿк -ĕ; бам-

бÿковая

пăлка

бамбÿк туя

банăн

(-а) сущ. муж. банăн (тро-

пикри

ÿсен-тăран,

унăн

çимĕçĕ);

спе-

лые банăны пИçнĕ банăн

банăновый прил. банăн -ĕ; банăно-

вый сок банăн сĕткенĕ

бăнда (-ы) сущ. жен. (син. шăйка)

ÿшкăн,

эшкер; бăнда грабителей вă-

рă-хурăх ÿшкăнĕ

бандербль (-и)

сущ.

жен. бандербль

(почтăпа яма чĕркенĕ япала); по-

сл^ть кнйгу бандерблью кĕнекене

бандербль тусă яр

бандйт

(-а) сущ. муж., бандйтка

(-и) жен. хурăх, вă'рă-хурăх, бандйт

бандитИзм (-а)

сущ.

муж. хурăхлăх,

бандйтлăх

бандйтский прил. хурăх -ĕ, вă'рă-

хурăх

-ĕ, бандйт -ĕ; бандйтская шăй-

ка вă'рă-хурăх ÿшкăнĕ

банк (-а)

сущ.

муж. банк (укçа йы-

шăнса

усракан тата паракан учреж-

дени);

госудăрственный банк пат-

шăлăх бăнкĕ; сберегательный банк

перекет бăнкĕ; хранйть деньги в бан-

ке укçанă банкрă усрă 4 банк дан-

ных даннăйсен бăнкĕ (компъютера

хывнă

информаци)

бăнка (-и) сущ. жен. бăнка; стек-

лЯнная бăнка кĕленчĕ бăнка; бăнка

консервов пĕр бăнка консерв; зака-

т^ть бăнку банкăнă хупсă пИтĕр

банкбт (-а) сущ. муж. банкĕт, ĕ'ç-

кĕ

(чаплă

сăлтавпа,

йышлă

хăнапа

ир-

ттерекенни)

банкир (-а)

сущ.

муж. банкйр (банк

хуçи е

акционерĕ)

бăнковский прил. банк -ĕ; бăнков-

ская система банк системй; бăнков-

ский кредИт банкрăн кивçĕн илнĕ

укçă

банкомăт (-а)

сущ.

муж. банкомăт

(банк карточкипе укçа паракан ав-

томат)

банкрбт (-а) сущ. муж. банкрбт,

панкрÿт (парăм татайман

организа-

ци е çын); оказăться банкрбтом бан-

кротă тух

банкрбтство (-а) сущ. сред. бан-

крбтлăх, панкрÿтлăх; банкротă тух-

нй,

панкрутă тухнИ; банкрбтство

предприЯтия предприяти банкротă

тухнй;

объявить о банкрбтстве бан-

крбтлăх çинчĕн пĕлтбр

бăнный ирил. мунчă -ĕ; бăнный по-

л<5к мунчă лапкй; бăнный день мун-

чă кÿнĕ, мунчă кĕ 'нĕ кун * при-

ст^л как бăнный лист сăпсă пек

çЫпăçрĕ

бант (-а) сущ. муж. бант (илемлĕ

çыхă); завязăть ленту бантбм лентă-

нă илемлĕн çавăрсă çых

баня (-и) сущ. жен.; множ. бăни

(бань)

мунчă;

домăшняя баня кил-

тй

мунчă;

истопйть бăню мунчă хут;

мыться в бане мунчă кĕр Ф задăть

бăню

тип мунчă кĕрт, хЫтă ятлă

барабăн (-а) сущ. муж. 1. парап-

пăн (музыка инструменче); бить в

барабăн параппăн çап 2. кăшкăр (ма-

шинăн çÿпçе евĕр пайе); барабăн

лебедки лебĕдка кăшкăрĕ

барабăнить во

что,

глаг.

несов.

(син.

стучăть) пăнтăртаттăр, тÿнклеттĕр,

шаккă; барабăнить в дверь алăкă

тÿнклеттер

барабăнный ирил. параппăн -ĕ; ид-

тй с барабăнным ббем параппăн çем-

мипе ут * барабăнная перепбнка

хăлхă çурхăхĕ

барабăнищк (-а) сущ. муж. парап-

пăнçă

барăн

(-а)

сущ.

муж. такă; племен-

нбй барăн ăрăтлă такă; гбрный ба-

р^н сăрт-ту такИ 4 смбтрит, как ба-

р^н на нбвые ворбта анрасă кăйнă,

нймĕн те ăнланмăсть

барЯний

прил.

такă -ă, сÿрăх -ĕ; ба-

рăний тулÿп сÿрăх тир тă'лăпĕ; ба-

рăньи

рогă

такă мăйракй

баранина(-ы)

сущ.

жен. сÿрăх ăшĕ,

такă ăшĕ; шюрьбĕ из барăнины такă

шÿрпй

барăнки

(-нок)

сущ. множ. (син.

сÿшки) сÿшка, шÿшкă; связка ба-

рăнок сÿшка çыххИ

бăржа (-и) сущ. жен.; множ. б^р-

жи (барж) и баржи (-ĕй) бăржă

(груз турттармалли

карап); самохб-

дная бăржа хăй çÿрекен бăржа; бук-

сйр тЯнет баржу буксйр баржăнă

туртсă пырăть

бăрин (-а)

сущ.

муж. улпÿт; множ.

бЯре и бăры (бар); жить бăрином ул-

пÿт пек пÿрăн

баритбн (-а) сущ. муж. баритбн

(басран

çинçерех

арçын

сасси; çав са-

сăллă юрăçă); петь баритбном бари-

тонпă

юрлă

барбметр (-а) сущ. муж. барбметр

(атмосфера пусăмне виçмелли

хатĕр);

ртутный барбметр ртÿтьлĕ барбметр;

барбметр пăдает барбметр пÿсăм пĕ-

чĕкленнине кăтартăть

баррикăда (-ы)

сущ.

жен. баррикăда

(урамра

çапăçнă

чух аа айне

лекнĕ

япа-

ласенчен

тăвакан

хÿтлĕх);

возводйть

баррикады баррикадăсем купалă

барсÿк (-ă)

сущ.

муж. пÿрăш (йытă

пысăкăш тискер кайăк); норЯ бар-

сукЯ пÿрăш шă'тăкĕ

бЯртер (-а) сущ. муж. (син. това-

рообмĕн) бăртер, тавăр ÿлăшăвĕ

(укçапа

тÿлемесĕр

тăваканни); рас-

чет

по бЯртеру таварпă тавăр

улăш-

тарсă татăлнй

бăртерный

прил.

бăртер -ĕ; бЯртер-

ная сделка бăртер килĕшĕвĕ

бăрхат (-а)

сущ.

муж. бăрхат (кĕске

тĕклĕ

çемçе

пусма)

бархатный

прил.

1. бăрхат ...; бăр-

хат -ĕ; бархатное платье бăрхат кĕпĕ

(син. мягкий, нĕжный) çемçĕ, çе-

пĕç,

ачăш;

бăрхатная

кбжа

çемçĕ ÿт-

тйр; бăрхатный гблос çепĕç сăсă

барыня (-и)

сущ.

жен. улпÿт майри

барьер (-а)

сущ.

муж. (син. прегрă-

да,

препятствие) чăрмăв,

хÿмĕ;

бег

с барьĕрами чăрмавсĕм ÿрлă каçсă

чупнй

барьĕрный прил.; барьĕрный бег

чăрмăвлă чупÿ (спортра)

бас(-а)

сущ.

муж. 1. бас

(арçыннăн

хулăн сасси; çав

сасăллă

юрăçă);

петь

басом баспă

юрлă;

говорйть бăсом

хÿлăн сасăпă калăç 2. множ. басы

(-бв) бассем (музыка инструменчĕ

калакан чи хулăн

сасăсем)

баскетббл (-а) сущ. муж. баскет-

ббл (мечĕк

персе

çавра карçинккана

лектермелли

вăйă); игрăть в баскет-

ббл

баскетболлă выля

баскетболйст (-а)

сущ.

муж., жен.

баскетболйстка (-и) баскетболйст,

баскетбблçă

баскетббльный прил. баскетббл -ă;

баскетббльная площăдка баскетббл

площадкй

бăсня (-и) сущ. жен. юптарÿ, ха-

лăп

(ытарлă калав е сăвă); бăсни

И.А.Крылбва И.А.Крылбв юптарă-

вĕсĕм

бассĕйн (-а) сущ. муж. 1. (син.

водоĕм) бассĕйн (шыв тытмалли,

шыва

кĕмелли

пĕве);

крытый бассĕйн

витнĕ

бассăйн 2. бассейн (пĕр юхан

шывăн пĕтĕм юпписем шыв пуçта-

ракан тăрăх); баесĕйн рекй Суры

Сăр шывĕн бассейнĕ

бастовать ( наст. -тÿю, -тÿешь,

-тÿет, -тÿют; повел. ф. -тÿй) глаг.

несов. забастбвка ту, ĕçлемă пăрăх

(хирĕçленине палăртса); бастовăть

из-за

невынлаты зарплăты ĕç укçй

тÿлемен пирки забастбвка ту

батальбн (-а) сущ. муж. батальбн

(темиçе

ротăран

тăракан çар чаçĕ);

командир батальбна батальбн ко-

мандирĕ

батарĕйка (-и) сущ. жен. батарĕй-

ка (ток паракан пĕчĕк хатĕр); часы

на батарейках батарейкăпă ĕçлекен

сехĕт

батарея

(-и) сущ. жен. батарĕя

(темиçе тупăран тăракан ушкăн);

зенйтная багарĕя самолĕтсене пере-

кен батарĕя

батарея

(-и) сущ. жен. батарея

(вĕçе-вĕçĕн

çыхăнтарнă пĕр пек ха-

тĕрсем);

отопйтельная батарея ăшăт-

маллй батарея (çуртсенче); багарĕя

лбпнула батарĕя шă'тнă

батбн

(-а) сущ. муж. (син.

бÿлка)

батбн,

кулăч, çă'кăр (тăрăхла фор-

мăлли)

бăтюшка (-и) сущ. муж. 1. (син.

от^ц) атте, аттĕçĕм 2. (син. свящĕн-

ник, поп)

пăчăшкă

Бăтюшки

мой!

Ак тĕлĕнтĕрмĕш!

бахромă (-ь!) сущ. жен. çÿçĕ, ше-

репе,

ярапă; платбк с бахромбй çÿ-

çеллĕ тÿтăр

башкйр (-а) сущ. муж., башкйрка

(-и) жен.;

множ.

башкйры (-йр)

иушкăртсĕм (тĕрĕксен йышне кĕре-

кен халăх)

башкирский прил.

пÿшкăрт

-ĕ,

Пушкăртстăн -ĕ; пушкăртрй, Пушкăрт-

станрй;

башкйрский язЫк

пÿшкăрт

чĕлхй; башкйрское правйтельство

Пушкăртстăн правительстви

башмăк (-ă) сущ. муж.(син. ботй-

нок) пушмăк; ходйть в башмакăх

пушмакпă çÿрĕ

бăшня

(-и) сущ. жен. 1.

бăшня

(ансăр та

çÿллĕ

хуралтă);

теливизи-

бнная

бăшня

телевйдени башнй; во-

донапбрная

бăшня

шыв уçлакăн бă-

шня 2.

бăшня

(тупă вырнаçтарнă

хÿтлĕх);

бăшня тăнка танк башнй

баюкать

глаг.

несов.,

кого

(син.

укă-

чивать) лăпкасă юрлă, юрласă çыв-

рăт; баюкать ребенка ачанă юрласă

çыврăт

баЯн (-а) сущ. муж. баян; игрăть

на баяне баян калă

баянйст (-а) сущ. муж., баянйст-

ка жен. баянйст, баянçă; квартет ба-

янйстов баянистсĕн квартĕчĕ

бдйтельность (-и) сущ. жен. (сш.

внимăтельность, насторожĕнность)

сЫхăлăх, тимлăх, асăрханÿлăх; сЫхă

тăнй;

потерЯть бдйтельность сыхă-

лăхă çухăт

бдительный прил. (син. внимăтель-

ный,

насторожĕнный), бдйтельно на-

реч. сыхă, тймлĕ, асăрханÿллă; бдй-

тельно охранять госудăрственную гра-

нйцу

патшăлăх чиккинĕ тймлĕ сыхлă

бег

(-а, о бĕге, на бегÿ) сущ.

муж.;

множ.

(только в знач. «гонки,

состязания») бегă (-бв) чÿпă, чу-

пÿ; чупнй; марафбнский бег мара-

фбн чÿпăвĕ; бег на корбткие дистăн-

ции

кĕскĕ

дистанцисенĕ чупнй

бегать глаг. несов. 1. чуп, чупсă

çÿрĕ;

дети бегают на ÿлице ачасĕм

урамрă чупсă çÿрĕççĕ 2. от

кого-чего

(син. избегăть) тар, пă'рăн, к5тшăн;

тарсă çÿрĕ; он бегает от нас вăл пи-

рĕнтĕн тарсă çÿрет

бегембт (-а) сущ. муж. (син. гип-

попотăм) бегембт (Африкăра пурă-

накан пысăк чĕр чун)

беглец (-ă) сущ. муж., беглянка

(-и) жен. тăркăн; беглецы скрывăют-

ся в лесÿ таркăнсĕм вăрмантă пы-

тансă пурăнăççĕ

беглый лрил. 1. тăркăн; тăрнă; бе-

глый солдăт тăркăн салтăк 2. (син.

бЫстрый) хă'вăрт, час,

йă'пăрт;

брб-

сить беглый взгляд хă'вăрт

пăхсă

ил

* беглые

глăсные

тухсă ÿкекĕн ÿçă

сасăсĕм (сăм., вырăс

чĕлхинче:

день

дня, сон - сна)

беговбй

прил.

чÿпă -ĕ, чупÿ -ĕ, чуп-

маллИ;

беговăя дорбжка стадибна

стадионри чупмалли çул

бегбм нареч. чупăпă, чуппипĕ,

чупсă;

д^ти брбсились бегбм ачасĕм

чупсă кăйрĕç

бегство (-а) сущ. сред. тару; тар-

нй,

тухсă тарни; бегство из плĕна

тыткăнрăн тарнИ; брбситься в бег-

ство тарă пар; спасăться бегством

тарсă çă'лăн

бегун (-ă) сущ. муж., бегунья (-и)

жен. чÿпăçă, чупÿçă; чупакăн; бегун

на длИнные дистăнции вă'рăм дис-

танцисене чупакăн

беда (-Ы) сущ. жен.; множ. б^ды

(бед, бедам) инкек, синкер, шар,

инкĕк-синкек; случйлась беда ин-

кек пÿлчĕ; помбчь в беде инкекрен

тухмă

пулăш * не бедă! аптрамăсть!;

прбсто бедă! шалт аптрамаллă!; на

беду инкеке; Семь бед - одйн от-

вбт

иогов. Çич ăйăпшăн - пĕр

явăп;

Пришлă

беда - отворяй воротă

посл.

Инкĕк

пĕччен килмест

беднеть

глаг.

несов.

(ант. богатеть)

чухăнлăн,

юрлăлăн,

çукă

юл

бедность (-и) сущ. жен. (син. нуж-

дă;

ант. богăтство, благосостояние)

чÿхăнлăх, к5рлăх, çÿклăх, çук пÿр-

нăç; жить в бедности çук пурнăçпă

пÿрăн * Бедность не порбк посл.

Чÿхăнлăх - çьшăх мар

бедный прил., бедно

нареч.

1. (син.

неимÿщий; ант богăтый, состоя-

тельный) чÿхăн, юрлă, çитмен, çук;

бедный крестьЯнин чÿхăн хресчĕн;

жить бсдно çук пурнăçпă пÿрăн 2.

(син. скÿдный, недостăточный; ант.

обйльный) чÿхăн, йксĕк, çителĕк-

сĕр;

пуян мар, тÿлăх мар; бĕдная

пбчва тÿлăхсăр тăпрă; Зтот край бе~

ден лесом ку ен вăрмантăн пуян мар

3. (син. несчăстный, жăлкий) мĕ'с-

кĕн,

телĕйсĕр, апăршă

беднЯк (-ă) сущ. муж., беднЯчка

(-и) жен. (ант. богăч) чÿхăн, çук çын

бедрб (-ă) сущ.

сред.,

множ. бедра

(бĕдер, бĕдрам)

пĕ'çĕ

бедствие (-я) сущ. сред. (син. не-

счăстье, катастрбфа( инкĕк, син-

кĕр, шар; стихийное бедствие çут

çантăлăк синкерĕ

бĕжевый прил. çÿтă хă'мăр, сарă-

рăх хă'мăр (тĕс ячĕ)

бежăть (наст. бегÿ, бежИшь, бе-

жит, бегÿт; повел. ф. бегИ; прич.

действ.

наст.

бегÿщий,

прош.

бежăв-

ший)

глаг.

несов.

1. чуп, чуптăр, чуп-

сă пыр; бсжăть вприпрыжку сикке-

лесĕ чуп; лбшадь бежит быстро ла-

шă хă'вăрт чупăть 2. (син. двйгаться,

течь) ирт, юх, чуп; кровь бежйт из

рăны

суранрăн юн юхăть; врĕмя бе-

жйт быстро вă'хăт хă'вăрт ирт^т; бе-

гут поезда поездсем чупсă иртĕççĕ

3. (син. спасăться) тар, тухсă тар,

тарсă çă'лăн; бежЯть из плена тыт-

кăнрăн тарсă çă'лăн * часы бегут

сехĕт

малă каять

беженец

(-нца)

сущ. муж., бежен-

ка (-и) жен. беженец, тăркăн,

çăлă-

нÿçă

(инкекрен хăтăлма тăван çĕр-

шывне пăрахса кайнă çын); лагеря

для бĕженцев беженецсĕн лагерĕсем

без,

безо

кого-чего,

предлог с

род.

п.

(ант. с, со) -сăр; çук, çитмест; пи-

сЯть без ошйбок йă'нăшсăр çыр; без

колебăний иккĕленсе тăмăсăр; без

пяти минÿт десять вÿннă çитессИ

пИлĕк минÿт * без мăлого яхăнăх,

патнех; без исключения

пÿрте

безалкогбльный прил. (ант. алко-

гбльный) алкогбльсĕр, ÿсĕртмĕн;

безалкогбльные напитки ÿсĕртм^н

ĕçмесĕм

безвкÿсный прил. 1. (ант. вкÿсный)

тÿтăсăр,

т^хĕмсĕр, тÿтлă мар; без-

вкусная еда техĕмсĕр апăт 2. безвкÿ-

сно

нареч.

илĕмсĕр, килĕшÿ'

сĕр;

без-

вкÿсно одевăться килĕшÿ'сĕр тумлăн

безвозврЯтный прил. (ант. возврăт-

ный) тавăрÿсăр, тавăрмаллă мар;

дать безвозвратную ссÿду тавăрмал-

лă

мар укçă пар

безвоздÿшный прил. сЫвлăшсăр;

безвоздÿшное пространство сЫвлăш-

сăр ÿçлăх

безвыходный

прил.

(син. безысхбд-

ный) çă'лăнăçсăр, çăлăнмă çук, хă-

тăлмă

çук; попăсть в безвыходное

положĕние çăлăнмă çук ларÿ-тăрăвă

лек

безгрăмотный прил. 1. (син. негрă-

мотный;

ант. грăмотный) вуламă-

çырмă пĕлмен, хутлă

пĕлмен

2. (син.

нефăмотный, некомпетĕнтный; ант.

грăмотный, компетентный, знăю-

щий(,

безгрăмотно

нареч.

пĕлй-пĕл-

мй,

йă'нăшлă, пĕлÿ'сĕр, ăстă мар;

безгрăмотно состăвленный документ

иĕлй-пĕлмй çЫрнă документ

безгранйчный прил., безгранйчно

нареч. 1. (син. безбрежный; ант. ог-

ранйченный) чйкĕсĕр, вĕ'çĕ-хĕррй-

сĕр;

безграничный кбсмос вĕ'çĕ-хĕр-

рисĕр

тĕнчĕ ÿçлăхĕ 2. (син. чрезвы-

чăйный, безмĕрный) вĕ'çĕмсĕр, мăй-

сăр,

çав терй (пысăк, вăйлă); я без-

гранйчно

рад вйдеть тебя эпĕ санă

курмă

çав терй хавăс

бездăрный

прил.

(син.

неспосббный;

ант. одарĕнный, талăнтливый), без-

дăрно

нареч. пултарÿсăр, хевтесĕр,

талăнтсăр;

бездăрно сыгрăть роль ро-

лĕ

япăх выля

бездельник (-а) сущ. муж., без-

дельница (-ы) жен. (син. лентяй) ка-

хăл,

наян, юлхăв

бездĕльничать

глаг.

несов.

ĕçсĕрлĕн,

наянлăн,

кахаллăн, ĕ'çсĕр лар

бездетный прил. ачăсăр, ачă-пă-

чăсăр;

бездетная семьЯ ачă-пăчăсăр

кил-йЫш

бездбмный прил. (син. бесприют-

ный) кИлсĕр-çÿртсăр, килсĕр; без-

дбмные д^ти килсĕр-çÿртсăр ачă-

пăчă

бездÿшный прил. (син. бессердеч-

ный;

ант. внимăтельный, чÿткий,

душĕвный), бездÿшно

нареч.

чÿнсăр,

тймсĕр,

хĕрхенÿ'сĕр; не должнб быть

бездÿшного отношения к пенсионе-

рам пенсионерсем тĕлĕшпĕ тймсĕр

пулмаллă мар

безжăлостный прил. (син. жестбкий;

ант. жăлостливый), безжăлостно на-

реч. хĕрхенÿ'сĕр, шĕлсĕр, шеллĕвсăр,

хаяр;

безжăлостно уничтожать сор-

някй çум курăкă пĕр хĕрхенмĕсĕр

пĕтĕр

беззаббтный

прил.

(син. бездÿмный,

легкомысленный), беззаббтно

нареч.

ним шÿхăшсăр, хÿйхă-сÿйхăсăр,

çă 'мăл шÿхăшлă; жить беззаббтно

ним шÿхăшсăр пÿрăн

беззакбние (-я) сущ. сред. закбн-

сăрлăх, закбнлăх çукки, закбнсăр

ĕç;

чинбвники творят беззакбние чи-

новниксем закбнсăр ĕçсбм тăвăççĕ

беззакбнный

прил.

(ант. закбнный)

закбнсăр,

тйвĕçсĕр; беззакбнный

арест законă

пăссă

арестленИ

беззащйтный прил. хÿ'таĕхсĕр, сых-

лăвсăр,

хăйне хÿтĕлеймен (çын)

беззвÿчный прил. (син. несльнпный,

тИхий;

ант.

грбмкий), беззвÿчно на-

реч. сăсăсăр, шăп; беззвÿчный

плач

шă'ппăн макăрнй

беззÿбый прил. 1. шă'лсăр, кăтăк

шăл;

беззÿбая старÿха шă'лсăр кăр-

чăк 2. (сик. слăбый; ант. бстрый, зу-

бăстый) çемçешке, витĕмсĕр, вă'й-

сăр,

хавшăк; беззÿбая

крйтика

вйтĕм-

сĕр крйтика

безличный ирил. сăпăтсăр; безлйч-

ные глагблы сăпăтсăр глаголсĕм (сăм.,

вырăс

чĕлхинче:

вечереет,

знобит,

ссо-

рится);

безличные предложения сă-

пăтсăр предложенисĕм (сăм., Мне не

верится;

Ему дома не

сидится)

безнадежный прил., безнадежно

нареч.

шăнчăксăр, шăнчăк çук, вЫй-

ти из безнадежного ноложĕния шăн-

чăксăр ларÿ-тăрурăн çăлăнсă тух

безналйчньш прил. (ант. налйчный)

укçăсăр;

произвестй безналичный