Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

расчет алрăн укçă тÿлемесĕр тăтăл

(банк урлй куçарнипе)

безбблачный прил. 1. (син. ясный;

ант. бблачный, пăсмурный) пĕ'лĕт-

сĕр,

уяр, тасă; безбблачное небо тасă

тÿпĕ

2. (син. рăдостный; ант. печăль-

ный) сăвăк, телĕйлĕ, ырă; безбб-

лачное детство телейлĕ ачăлăх

безобрăзие (-я) сущ. сред. 1. (син.

урбдство; ант. красотă) илĕмсĕрлĕх,

нĕ'рсĕрлĕх, илĕмсĕр сăн 2. кирев-

сĕрлĕх, иртĕхÿ', пÿтсĕрлĕх; Прекра-

тйте безобразие! Чăрăнăр иртĕхме!

безобрйзничать глаг. несов. (син.

озорничăть, хулигăнить) йртĕх, ки-

рĕвсĕр хăтлан

безобразный

прил.

1. (син. урбдли-

вый;

ант. красйвый) илемсĕр, нĕ'р-

сĕр,

сă'нсăр; безобразное лицб нĕ'р-

сĕр сăн-пйт 2. (син. непристбйный,

неприлйчный), безобрăзно нареч.

кирĕвсĕр,

пÿтсĕр, иртĕнчĕк; он ве-

дег себя

безобр&зно

вăл хăйнĕ ки-

рĕвсĕр тыткалăть

безопасность (-и) сущ. жен. (ант.

опăсность) хăрÿшсăрлăх; безопас-

ность дорбжного дпижĕния çул çÿрĕв

хăрÿшсăрлăхĕ; Совет Безопасности

ООН 00 Н Хăрÿшсăрлăх Канăшĕ

безопасный прил. (ант. опăсный),

безопасно нареч. хăрÿшсăрлăх, син-

керсĕр,

шăнчăклă; безопăсное укры-

тие шăнчăклă хÿ'тлĕх; здесь вполнĕ бе-

зопасно кунтă нимле хăрÿшлăх та çук

безорÿжный ирил. (ант. воору-

жĕнный) хĕç-пăшăлсăр

безответственность (-и) сущ. жен.

(ант. ответственность) явăпсăрлăх,

яваплăхă туйманнй; проявлять без-

ответственность в работе ĕçре

явăп-

сăр пул

безответственный лрил. (ант. ответ-

ственный), безответственно нареч.

явăпсăр,

явăплăхсăр; безответствен-

ное заявление яваплăхă туймăсăр

калăнă

сăмăх

безотхбдный прил. каяшсăр; безот-

хбдное произвбдство каяшсăр про-

извбдство

безошйбочный

прил.

(син. прăвиль-

ный,

тбчный; ант непрăвильный,

ошибочный) йă'нăшсăр, тĕп-тĕ'рĕс;

безошИбочно решйть задачу задачă-

нă пĕр йă'нăшсăр шутлă

безраббтица (-ы)

сущ.

жен. ă'çсăр-

лĕх,

ĕç çуккй; посббие по безрабб-

тице ĕçсĕррисене паракăн пулăшÿ

безраббтный

(-ого)

прил. и сущ.

муж. ĕ'çсĕр, ĕçсĕрри, ĕç çук (çын);

сокращение числа безраббтных ĕç-

сĕррисен хисепĕ чакни

безразмсрный прил. (син. эластич-

ный) размĕрсăр, тă'сăлчăк, тăсăла-

кăн;

безразмсрные чулкй тăсăлакăн

чăлхă

безрассÿдный лрил. (син. неблаго-

разÿмный, опрометчивый; ант. рас-

судйтельный), безрассÿдно

нареч.

ă'с-

сăр,

ăссăрлă,

ухмахла;

поступăтъ

без-

рассÿдно ăссăрлă хăтлăн

безударный лрил. (ант. удăрный)

пÿсăмсăр; безударные слбги слбва

сăмăхăн пÿсăмсăр сыпăкĕсем

безÿмие (-я) сущ. сред. (син. без-

рассÿдство) ă 'ссăрлăх, пÿçсăрлăх,

ăсрăн кайнй; любнть до безÿмия

ăсрăн кайсă юрăт

безÿмный прил. 1. (син. безрассÿд-

ный) ă'ссăр, ăссăрлă, ухмахлă; бе-

зÿмное намĕрение ăссăрлă шÿхăш 2.

(син.

сильнейший, чрезвычăйный),

безÿмно нареч. виçесĕр, капăшсăр,

çав тери; безÿмные цены капăшсăр

пЫсăк хакс^м

безупречный прил. (син. безукорйз-

ненный), безупречно

нареч.

кă'лтăк-

сăр,

пйтĕ лăйăх, тиркемĕ çук; мо-

тбр раббтает безупрĕчно

мотбр

пĕр

кă'лтăксăр ĕçлет

безуслбвный прил., безуслбвно на-

реч. 1. (син. пблный, безоговброч-

ный) туллй, пĕ'тĕм, пăтĕмпĕх; бе-

зуслбвное подчинение

пĕтĕмпех

пă-

хăнсă тăнй 2. (син. несомнĕнный) чăн-

чă'н,

чăннипех,

кĕр^т,

иккĕленмел-

лĕ

мар; безуслбвно необходйм чăн-

нипех кйрлĕ 3. безуслбвно

вводн.

сл.

и частица (син. конечно) паллăх,

чăнăх та, иккĕленмеллй çук; Вы

пойдĕте с

нăми?

- Безуслбвно! Эсйр

пирĕнпĕ

пырăтăр-и? - Паллăх!

безымянный прил. ятсăр, ят çук;

безымянная речка ятсăр çырмă 4 бе-

зымЯнный

пăлец

ятсăр пÿрнĕ (кача

пÿрне çумĕнчи)

беленă

(-Ы) сущ. жен. тилпĕрĕн

(наркăмăшлă курăк) 4 как белены

объелся йăлтăх ăссăрă тÿхнă

белеть (наст. -ĕю, -еешь, -еет,

-еют;

повел.

ф. белей; прич. действ.

наст. -еющий, прош. -ĕвший) глаг.

несов. 1. шурăл, шур, шуралсă пыр,

шурсă пыр; лицо

ег<5

все ббльше и

ббльше белăло ÿнăн сăн-пичĕ ытла-

рăх та ытларăх шурсă пычĕ 2. шуррăн

кÿрăн;

в мбре белеет

п^рус

тинĕсрĕ

иăрăс шуррăн курăнăть

белила

(-йл)

сущ.

множ.

шÿрă сă'рă,

белйлă;

окрăсить дверь белйлами

алăкă шÿрă сăрăпă сăрлă

белйть (наст. белю, белишь и бе-

лйшь, белят и белят;

повел.

ф. белй;

прич.

действ.

наст. белящий, прош.

белИвший) глаг. несов., что шурăт,

шурăпă

сăрлă; белйть печку мелом

кăмаканă пурăпă шурăт

беличий прил. пакшă -ĕ; беличья

шкÿрка

пакшă тйрĕ

белка (-и) сущ. жен. пакшă; гнез-

до"

белки пакшă

йăвИ

* вертеться,

как

бĕлка

в колесе лармă-тăмă пĕл-

месĕр ăшталăн

белкбвый прил. белбк -ĕ; белбклă;

белкбвые кормă белбклă выльăх

апăчĕ

беловйк

(-ă) сущ. муж. (ант. чер-

новйк) тасаллă ал çырÿ, тасаллă çыр-

нй

белбк

(-лкă)

сущ.

муж. белбк (чĕрĕ

организма

питĕ

кирлĕ

органика

пĕрле-

шĕвĕ);

растйтельные белкй ÿсен-тăрăн

белокĕсем; содержание белка в кор-

мăх вьшьăх апатĕнчй белбк хисĕпĕ

белокÿрый прил. (ант. черноволб-

сый) çÿтă çЫрă (çÿç çинчен); бело-

кÿрая девочка çÿтă çырă хĕр ачă

белорÿс (-а)

сущ.

муж., белорÿска

(-и) жен.;

множ.

белорÿсы (-ов) бе-

лоруссем (вырăссемпе хурăнташлă

славян

халăхĕ)

белорÿсский прил. белорÿс -ĕ; Бе-

ларÿсь -ĕ; Беларусьрй; белорÿсский

язык белорÿс чĕлхи; белорÿсские

лесă Беларусьри вăрмансем

белый (кратк.ф. бел,

белă,

белб и

бĕло,

множ.

белы и бĕлы; сравн. ст.

белĕе

и белей; превосх. ст. белĕй-

ший) прил. 1. (ант. чĕрный) шÿрă;

бĕлый, как снег юр пек шÿрă; бе-

лый гблубь шÿрă кăвакăрчăн; окрй-

сить в бĕлый цвет шурăпă сăрлă 2.

(син.

белогвардĕйский; ант. крăс-

ный) шÿрă (Раççейре 1917

çулта

пĕтернĕ

влаçшăн

кĕрешекенсем

çин-

чен) * бĕлый хлеб шÿрă çă 'кăр

(тулй çăнăхĕнчен пĕçерни); белый

гриб шÿрă кăмпă; бĕлые пЯтна на

к^рте

тĕпчемен çĕрсĕм; на белом

свĕте çут тĕнчерĕ; бĕлыс стихи

рифмăсăр сă'вă; средь ббла дня тăр

кăнтăрлă; шйто бĕлыми нйтками тÿп-

сăмĕ кбретĕх курăнăть (ултавăн);

принимăет черное за белое хурапă

шуррă уйăраймăсть

белье (-я) сущ. сред. кĕпĕ-йĕм

(аялтан тăхăнмалли); трикотЯжное

белье трикотăж кĕпĕ-йĕм; постель-

ное белье прбстынь таврăш, вЫрăн

сармаллй; менять белье кĕпĕ-йĕм

улăштăр

бельмб

(-ă) сущ.

сред.;

множ.

бĕль-

ма (бельм, бĕльмам) шур илнИ,

шур (куç

çинчи)

* как бельмб на гла-

зÿ тарăхтăрмăш япалă

белЯш

(-ă) сущ. муж. (син. пиро-

жбк) пĕлĕш (пĕчĕк,

çаврака

аш кук-

ли);

жăрить беляшИ пелĕш

пĕç^р

{çатма çинчĕ)

бензин (-а и -у) сущ. муж. бен-

зйн;

запрăвить автомобИль бензИном

автомобиле бензйн яр

бензиновый прил. бензйн -ĕ; бен-

зИновый зăмах бензйн шăршй; бен-

зИновый двйгатель бензин двйга-

телĕ

бензоколбнка (-и) сущ. жен. бен-

зоколбнка

(автомобильсене топливо

ямалли

предприяти)

берег

(-а, о -е, на -у) çырăн, шыв

хĕррй;

морскбй

ббрег тйнĕс çырăнĕ;

Чебоксăры располбжены на берегу

Вблги Шупашкăр А 'тăл хĕрринчĕ

вырнăçнă

береговбй прил. çырăн -ĕ; çыран-

тИ,

шыв хĕрринчй; береговăя линия

шыв хĕрри; бсреговăя артиллĕрия

çырантй артиллери

бережлИвость (-и) сущ. жен. (син.

расчĕтливость, эконбмия; ант. мо-

товствб) перекĕт, тирпей; перекет-

лĕх,

тирпейлĕх, пуçтарÿлăх; прояв-

лЯть бережлйвость перекĕтлĕ пул

бережливый прил. (син. расчĕт-

ливый,

эконбмный; ант. мотовс-

кбй),

бережлИво нареч. перекетлĕ,

тирпейлĕ,

пултарÿллă; бережливый

хозЯин

перекетлĕ хуçă

бережный ирил. (син. заббтливый,

внимăтельный; ант. небрежный,

невнимăтельный), бйрежно нареч.

тймлĕ,

асăрханÿллă, тăрăшÿллă; бе-

режно обрашăться с компыбтером

компьютерпă асăрханÿллăн ĕçле

березнЯк (-ă) и березник (-а) сущ.

муж. хÿрăнлăх, хÿрăн вăрмăнĕ

берĕменная ирол. пĕ 'тĕ, йЫвăр,

çирĕ пур, хЫрăм пур; беременная

женщина

çире

пур хĕрăрăм

беременность (-и) сущ. жен. çирĕ

пуррй,

хЫрăм пуррИ; бтпуск по бе-

рĕменности

çире

пур хĕрарăмсене

паракăн бтпуск

береста (-Ы) и берĕста (-ы) сущ.

жен. хÿрăн хуппй; изготбвить ту^с

из бересты хÿрăн хуппинчĕн пурăк

ту

берестянбй ирил. хÿрăн хуппй -ĕ;

хÿрăн хуппинчен тÿнă; берестяные

изделия хÿрăн хуппинчĕн тÿнă япа-

ласем

бер^т

(-а) сущ. муж. берет (çемçе

çавра

калпак); детский бербт ачă-

пăчă беречĕ; носйть бер^т беретпă

ÇУре

беречь

(наст. -егÿ, -ежĕшь, -ежĕт,

-егÿт; ирош. -ĕг,

-еглă;

повел.

ф. -егй;

прич. действ. прош. -ĕгший; ирич.

страд.

прош. -ежĕнный)

глаг.

несов.,

кого-что

1. (син. сохранять; ант. трă-

тить) перекетлĕ, тирпейлĕ тытка-

лă,

сая ан яр; беречь ир^мя

вăхăтă

сая ан яр; бербчь

каждый

рубль каш-

ни тенке тирпĕйлĕ тыткалă 2. (син.

охранять, хранИть) сыхлă, упрă,

усрă;

беречь детбй ачасенĕ сыхлă;

беречь

тăйну вăрттăнлăхă упрă *

Береженого Бог бережет

погов.

Сых-

ланаканă

Тÿрă та сыхлăть

беречься (наст. -егÿсь, -ежĕшься,

-ежĕтся,

-егÿтся; прош. -ĕгся , -ег-

лăсь;

повел.

ф. -егИсь; лрич. действ.

прош. -ĕгшийся) глаг. несов., кого-

чего (син. остерегăться, предохра-

няться) асăрхăн, сыхлăн, асăрха-

нÿллă пул; берсчься простÿды

шăнсă

пăсăласрăн сыхлăн

берлбга (-и) сущ. жен. упă йĕннй,

упă

йăвй, упă шă'тăкĕ; медведь залег

на зиму в берлбгу упă хĕл каçмă хăй

йăвине

кĕрсе

выртнă

беседа (-ы) сущ. жен. 1. (син. раз-

говбр) калаçÿ, пуплешÿ'; дрÿжес-

кая беседа тÿслă калаçÿ 2. (син. док-

лăд,

собесĕдование) калаçÿ (ăнлан-

тару ĕçĕн форми); врач провел бе-

седу о вреде курения тÿхтăр чĕ'лĕм

туртнйн сиĕнĕ çинчĕн калаçÿ ирт-

тĕрчĕ

беседка (-и) сущ. жен. беседка

(паркра канма тунă çăмăл хуралтă)

беседовать

глаг.

несов.,

с кем (син.

разговăривать) калăç, пупле, сăмах-

лă,

пуплĕш, халаплă; на ÿлице бе-

седуют жĕнщины урамрă хĕрарăмсĕм

калаçсă тăрăççĕ

бесйться (наст. бешÿсь, бĕсишь-

ся,

бесится, бесятся) глаг. несов. 1.

I и 2

л.

не употр. ур, урсă кай (чĕр

чунсем

çинчен)

1. (син. злйться, раз-

дражăться) тăрăх, çиллен, кă 'тăр;

он бесится при люббй неудаче вăл

ĕç

ăнмасăн ялăн

кăтăрсă

каять 3.

(син.

шалйть,озорничăть) хЫтă ăш-

кăн,

иртĕх; дбти бесятся без взрбс-

лых аслисĕм çук чухнĕ ачасĕм хытă

ашкăнăççĕ * с жйру бесйться иртĕх-

сĕ пÿрăн

бесконечный прил. 1. (син. безгра-

нйчный,

беспредĕльный) вĕ

'çсĕр-

хĕ'рсĕр,

вĕ'çĕ-хĕррйсĕр, чйкĕсĕр; бес-

конĕчное

мировбе

прострăнство вĕ'çĕ-

хĕррйсĕр тăнче ÿçлăхĕ 2. (син. длйн-

ный,

дблгий, продолжйтельный),

бесконечно нареч. вă'рăм, вĕ'çĕм-

сĕр,

вĕçленмĕ пĕлмй; дорбга тЯнется

бесконечно çул пĕр вĕ 'çĕмсĕр тă-

сăлсă выртăть 3. (син. чрезвычăйный,

сильнĕйший) питĕ вă 'йлă,

иксĕл-

мй,

çав терй; бесконечная

рăдость

иксĕлмй сăвăнăç

бескультÿрный прил. культÿрăсăр,

тĕ'ттĕм,

этепсĕр; бескультÿрный че-

ловск этепсĕр çын

бескультÿрье (-я) сущ. сред. (син.

дйкость, невĕжество; ант. культÿр-

ность, культура) культÿрăсăрлăх, тĕ'т-

тĕмлĕх, эгĕпсĕрлĕх

беспечность (-и) сущ. жен. (син.

беззаббтность, легкомыслие) тйм-

сĕрлĕх, шÿхăшсăрлăх, çăмăлттăйлăх;

беспечность до добрă не довбдит çă-

мăлттăйлăх ырă тумăсть

беспечный

прил.

(син.

беззаббтный,

легкомЫсленный), беспечно нареч.

тймсĕр,

шÿхăшсăр, çăмăлттăй; жить

беспечно ним шÿхăшсăр пÿрăн

бесплăтный прил. (ант. плăтный),

бесплатно

нареч.

тÿлевсĕр; бесплат-

ное обучение тÿлĕвсĕр вĕренÿ'

беспокбить

глаг.

несов., кого (син.

тревбжить) хумхантăр, канăçсăр-

лантăр,

чăрмантăр, кансĕрле; меня

беспокбит однă мысль манă пĕр шÿ-

хăш

кăнăç

памăсть

беспокбиться

глаг.

несов.,

ком-чем,

за кого-что (син. тревбжиться) хум-

хăн,

канăçсăрлăн, чăрмăн; За меня

не беспокбйтесь! Мăншăн ан хум-

хăнăр!

беспокбйный

прил.

1. (ант. спокбй-

ный),

беспокбйно нареч. кăнăçсăр,

хыпкалăнчăк, лă'пкă мар; беспокбй-

ный характер кăнăçсăр кă'мăл 2. (син.

трÿдный,

неудббный) чăрмăвлă,

чăкрăш,

йЫвăр; беспокойная рабб-

та чăкрăш ĕç

беспокбйство (-а)

сущ.

сред.

1. (син.

волнĕние; тревбга; ант. спокбй-

ствие,

покбй) кăнăçсăрлăх, хумха-

нÿ; испытывать беспокбйство канăç-

сăрлăн 2. (син. заббты, хлбпоты, зат-

руднĕние) чăрмăв; чăрмантарнй;

Простйте за беспокбйство! Чăрмăв

кÿ'нĕшĕн каçарсăмăр!

бссполĕзный лрил. 1. (син. напрăс-

ный) ÿсăсăр,

харăм;

бесполезная

тр^та сил вăя ÿсăсăр сая янй 2. в

знач. сказ. бесполсзно кăлăхăх; бес-

полĕзно спбрить с ним унпă тав-

лашни кăлăхăх

беспбмощный прил. (син. слăбый,

бессйльный), беспбмощно нареч.

вăй-хăлсăр, хевтĕсĕр, хавшăк, пул-

тарÿсăр;

беспбмощный старйк вăй-

хăлсăр

вăтă

беспорядок

(-дка)

сущ. муж. (син.

сумбÿр, неразберйха; ант порядок)

йĕркĕсĕрлĕх, пăтрашÿ, арпашÿ,

ăрăш-пйрĕш;

йĕрке

çуккй; в дбме

пблный

беспорядок пÿртрĕ ним

йĕркй

çук 2. (син. анăрхия, волне-

ния) пăлханÿ, йĕркесĕрлĕх, йĕрке-

не пăснй; в гброде

началйсь

беспо-

рядки хуларă пăлханÿ пуçлăннă

беспорЯдочный

прил.

(син. сумбÿр-

ный,

бессистемный), беспорЯдочно

нареч. йĕркĕсĕр, пăтрашÿллă, арпа-

шÿллă, ăрăш-пирĕш; беспорядочное

отступление войск çарсем ним йĕр-

кĕсĕр чакнИ

беспбшлинный ирил. пбшлинăсăр;

беспбшлинный ввоз товăров таварă

пбшлинăсăр

кÿнИ

(ют

çĕршывран)

беспощăдный

прил.(син.

неприми-

рИмый), беспощадно нареч. хĕрхе-

нÿ'сĕр, шеллевсĕр, хаяр; беспоща-

дно уничтожать врагбв тăшмансене

пĕр хĕрхенмесĕр пĕтĕр

беспрЯвие (-я) сущ.

сред.

(син. без-

закбние; ант полнопрăвие) прăвă-

сăрлăх, прăво

çуккИ

беснрăвный прил. (ант. полнопрă-

вный), бсспрăвно нареч. прăвăсăр;

находИться в бесправном положении

прăвăсăр пÿрăн

беспрерывный лрил. (син. непре-

рЫвный,

постоянный), беспрерЫвно

нареч. татти-сыппйсĕр, пĕр тă'тăш,

пĕр чарăнмй; беспрерывно идет дождь

пĕр чарăнмăсăр çÿмăр çăвăть

беспризбрник (а) сущ. муж., бес-

призбрница (-ы) жен. (син. бродяга)

кйлсĕр ачă, çапкалăнчăк ачă

беспризбрный лрил. 1. (син. бесхбз-

ный) хуçăсăр, асăрхăвсăр,

пăрăхăç;

беспризбрный дом хуçăсăр

çурт

(син.

бездбмный, бродячий) кйлсĕр,

çапкалăнчăк; беспризбрные д^ти

çапкалăнчăк ачасĕм, кИлсĕр ачă-

пăчă

бессИлие (-я) сущ. сред. (син. слă-

бость) вă'йсăрлăх, хевтесĕрлĕх, хăл-

сăрлăх, вăй-хăл çуккй; старческое

бессилие

вăтă

çын хăлсăрлăхĕ

бессйльный прил.

(син.

слăбый; ант.

сильный), бессйльно

нареч.

вă'йсăр,

хевтесĕр,

хăлсăр, вăй-хăлсăр; бес-

сйльно опустйть

рÿки

аллă хăлсăррăн

ус; я бессИлен помбчь вам Зпĕ сире

пулăшмă

пултараймăстăп

бессмысленный прил. 1. (син. нера-

зÿмный; ант. осмЫсленный, ра-

зÿмный) ă 'ссăр, тĕллИ-паллИсĕр,

ним пĕлтерĕшсĕр; бессмысленный

наббр

слов ним пĕлтĕрĕшсĕр сăмăх

купИ 2. в знач. сказ. бессмысленно

(син. бесполезно) ÿсăсăр, уссИ çук;

бессмысленно ожидăгь от

негб

пб-

мощи вăл пулăшассă

кĕтнИ

ÿсăсăр

бессбвестный прил. (син. нечест-

ный,

нăглый), бессбвестно нареч.

нăмăссăр, сĕ'мсĕр, чЫссăр; он бес-

сбвестно врет вăл намăсă пĕлмĕсĕр

суять

бессбнница (-ы) сущ. жен. Ыйхă-

сăрлăх, Ыйхă çукки, Ыйхă çĕтнИ; он

страдăет бессбнницей вăл Ыйхă çĕт-

нипĕ

аптăрăть

бессбнный

прил.

Ыйхăсăр; бессбн-

ная ночь Ыйхăсăр çĕр каçнй

бсссоюзный прил. сок5зсăр; бессо-

н5зная связь союзсăр çыхăнÿ (грам-

матикăра); бессоиЗзное предложение

сок5зсăр предложĕни

бесспбрный 1. прил. (син. несомнĕ-

нный,

очевидный; ант. спбрный,

сомнйтельный) кĕрĕт, иккĕленмй,

тăвсăр;

бесспбрная йстина кĕрĕт

чă'нлăх 2. вводн. сл. бесспбрно (син.

безуслбвно) паллăх, чăнăх та; он, бес-

спбрно, прав вăл чăнăх та тĕрĕсне

калăть

бесстрăшнын прил. (син. хрăбрый,

отвăжный, смĕлый; ант. труслИвый,

рббкий), бесстрашно

нареч.

хăюллă,

хăрсăр,

шИксĕр, хастăр; бесстраш-

но брбситься на врагă тăшмăн çинĕ

хăюллăн ыткăн

бесстьвдный прил. (син. непристбй-

ный,

нăглый; ант. порядочный,

пристбйный), бесстыдно нареч. нă-

мăссăр, чыссăр, нăмăс-сИмĕссĕр;

бесстыдный поступок чЫссăр хăт-

лăнăш

бестолкбвый

прил.

(син.

глупый, не-

ионятливый; ант. толкбвый, сообра-

зйтельный), бестолкбво

нареч.

тă'нсăр,

тулккăсăр,

йÿ'нсĕр, тă 'нсăр-пÿçсăр;

бестолкбво суетйться ним тулккăсăр

ăшталăн

бесчисленный ирил.

(син.

неисчис-

лимый) хисепсĕр, ймсĕр-сÿмсăр,

шÿтсăр

нумăй;

бесчйсленные звезды

на

нăбе

тÿперй Имсĕр-сÿмсăр çă'лтăр

бесшÿмный прил. (син. тйхий, не-

слЫшный; ант. грбмкий), бесшÿм-

но

нареч.

сăсăсăр, сас-чĕ'вĕсĕр, шăп;

бесшÿмный

мотбр

шă'ппăн ĕçлекен

мотбр; бесшумно подкрасться пĕр

сăсăсăр йăпшăнсă пыр

бетбн

(-а) сущ. муж. бетбн (вак

чулпа, хййăрпа çăрса хытарнă це-

мент);

армИрованный бетбн арма-

тÿрăллă бетбн

бетбнный прил. бетбн ...; бетбн -ĕ;

бетбнная плита бетбн плитă

бĕшснство (-а) сущ. сред. 1. урÿ;

урнИ (вируслă чир); вакцйна прбтив

бешенства урнинчен сиплемеллИ

вакцина 2. (син. нейстовство, йрость)

тилĕрÿ',

кăтăрÿ, урÿ; тилĕрнИ, кă-

тăрни,

урсă кайнИ; прийти в бешен-

ство тилĕрсе кай

бĕшеный

прил.

ÿрнă;

бĕшеная со-

бăка ÿрнă йЫтă 2. (син. нейстовый,

йростный), бешено

нареч.

кăрă, хаяр,

тйлĕрчĕк; бĕшеный хар^ктер хаяр

кă'мăл 3. (сик. чрезмерный) чйкĕсĕр,

виçесĕр,

мăйсăр, ăкăш-мăкăш; бăше-

ный ветер ăкăш-мăкăш вă'йлă çил;

бĕшеные

цĕны

мăйсăр пысăк хаксем

библсйский прил. БИбли -ĕ; Биб-

лирй;

библĕйские легенды БИбли

халапĕсем; библейские персонăжи

[)иблирй сăнарсем

библиографический прил. библио-

фăфи -ĕ; библиографИческий отдел

библиотĕки библиотекăн библиогрă-

фи ÿйрăмĕ

библиогрăфия (-и) сущ. жен. 1.

библиогрăфи

(кĕнекесене

çырса

кă-

тартни,

вĕсен

списокĕсене

туни) 1.

библиогрăфи (пĕр-пĕр

ыйтупа

çырнă

ĕçсен

списокĕ)

библиогĕка (-и)

сущ.

жен. 1. биб-

лиотека (кĕнеке пухса упракан, вĕ-

семпе

вулакансене тивĕçтерекен

уч-

реждени); городскăя библиотĕка ху-

лă

библиотекй 2. библиотека, кĕне-

ке пуххй; домЯшняя библиотĕка кил-

тй библиотĕка; библиотĕка путеше-

ствий çул çÿр^в кĕнекисĕн пуххй

библиотĕкарь (-я) сущ. муж. биб-

лиотĕкарь, библиотека ĕçченĕ

библиотĕчный

прил.

библиотека -ĕ;

библиотĕчные книги библиотека кĕ-

некисем

Бйблия (-и)

сущ.

жен. БИбли (хри-

стиан тата иудей тĕнĕн тĕп кĕне-

ки);

чувашский перевбд

БИблии

чă-

вашлă

куçăрнă Библи

бИвень (бИвня) сущ. муж.;

множ.

бивни

(-ей) шăл, асăв шăл; бивни

слонă

слбнăн асăв

шăлĕсем

бигудй сущ. нескл. сред. и

множ.

бигудИ (çуç кăтралатмалли кĕске

пăрăх

евĕр

хатĕр); накрутИть вбло-

сы на бигудй çÿçĕ бигудй çинĕ чĕрке

бидбн (-а) сущ. муж. бидбн (ху-

пăллă савăт); молбчный бидбн сĕт

бидбнĕ;

алюмИниевый

бидбн

алюмй-

ни бидбн

бизнес (-а)

сущ.

муж. бИзнес (ту-

пăш

илме

тăвакан ĕç); торгбвый бй-

знес

сутÿ-илÿ' бйзнесĕ; занимăться

бйзнесом бизнес ту

бизнесмен (-а) сущ. муж. бизнес-

мĕн,

бйзнес тăвакăн; зарубĕжные

бизнесмĕны ют çĕршЫв бизнесменĕ-

сем

билет (-а) сущ. муж. 1. билĕт

(тулесе

илнĕхут); железнодорбжный

билбт чугÿн çул билечă; билет в ки-

нб кинб билĕчĕ; купйть лотерĕйный

билет лотерея билечĕ туян 2. билĕт

(пĕр-пĕр организацире тăнине çирĕп-

летекен документ); профсоюзный

билет профсок5з билечĕ 3. хут, би-

лет (кĕске текстлă карточка); при-

гласйтельный билет йыхрăв

хÿчĕ;

эк-

заменацибнный билет экзăмен би-

лĕчĕ

^ бăнковский билет банк би-

лĕчĕ

(укçа илмелли)

биллибн (-а) сущ. муж. (син. мил-

лиăрд) биллибн (1000 000 000 хи-

сеп)

бильярд (-а) сущ. муж. бильярд

(туяпа шар тĕксе вылямалли вăйă);

детский бильярд ачă-пăчă бильярчĕ;

игрăть в бильЯрд бильярдлă выля

бинбкль (-я) сущ. муж. бинбкль

(инçетри япаласене пысăклатса кă-

тартакан хатĕр); полевбй бинбкль

çар бинбклĕ; наблюдЯть в бинбкль

бинокльпе сăнă

бинт (-ă) сущ. муж. бинт (суран

çыхмалли хăю); наложить бинт на

рăну

суранă бинтпă çых

бинтовЯть глаг. несов. (син. перевя-

зывать) бинтлă, бинтпă çых; бин-

товать раненую

рÿку

сурăнлă аллă

бинтпă

çых

биографИческий прил. биогрăфи

-ĕ;

биогрăфиллĕ; биографический

роман биогрăфиллĕ ромăн (автор

хăй

пурнăçне çырса кăтартни)

биогрăфия (-и) сущ. жен. биогрă-

фи,

кун-çÿл, пÿрнăç çÿлĕ (çырса кă-

тартни); биогрăфия у

негб

непрос-

т^я ÿнăн пÿрнăç çÿлĕ ансăт мар

биологйческий ирил. биолбги -ĕ;

биологйческие исслĕдования биолб-

ги тĕпчевĕсĕм

биолбгия (-и) сущ. жен. биолбги

(чĕрĕ çут çанталăка тĕпчекен йс-

лăлăх);

учебник биолбгии биолбги

учебникĕ

биосфера (-ы) сущ. жен. биосфĕ-

ра (чĕрĕ организмсем пурăнакан

хутлăх- сывлăш,тăпра тата шыв-

шур)

биржа (-и) сущ. жен.; множ. бй-

ржи (бирж) биржа (суту-илÿ е укçа-

тенкĕ килĕшĕвĕсем тумалли учреж-

дени);

товăрная бйржа тавăр биржи;

валн5тная биржа укçă-тĕнкĕ биржи;

фбндовая бйржа хăклă хутсĕн бир-

жИ * бйржа труда ăçлев биржи (ĕç

тупма пулăшакан учреждени)

биржевбй прил. бйржа -ĕ; биржă-

ри;

биржевые оперăции биржăри

операцисĕм;

биржевбй курс ăкций

акцисен биржăрй хăкĕ

бис

межд. бис (артиста тепре юр-

лама, выляма ыйтса кăшкăрни); спеть

на бис хăлăх ыйтнипе тепре юрлă

бйсер (-а) сущ. муж. вăт шăрçă;

расшивăть бисером вĕт шăрçапă

илемлĕт

бит (-а) сущ. муж.; множ. бйты

(бит и бйтов) бит (компьютерти

информацин чи пĕчĕк виçи)

битва (-ы) сущ. жен. (син. сраже-

ние) çапăçÿ; бйтва за Москвÿ Мус-

кăвшăн пынă çапăçÿ

биткбм нареч. лăк тулли, туп-тул-

лИ;

вагбн набйт биткбм вагонтă хăлăх

лăк

туллй

битлз

сущ. нескл. множ., также

битлы

(-ов) и битлы (-бв) битлсĕм

(Англире чапа тухнă юрăçсен квар-

течĕ)

битбчки (-ов) сущ. множ.; един.

битбчек

(-чка)

муж. битбчки (çавра

катлет)

бйтум (-а) сущ. муж. битум ( стро-

ителъствăра усă куракан сăмала)

бить (наст. бью, бьĕшь, бьĕт,

бьют;

повел.

ф. бей; прич. действ. наст.

быбщий,

прош. бйвший; прич. прош.

страд. бйтый) глаг. несов. 1. (син. уда-

рять, стучăть) çап, шаккă, шаклат-

тăр;

бить молоткбм мăлатукпă шак-

латтăр;

бить в дверь кулакбм алăкă

чышкăпă

шаккă; бить по ворбтам

хапханă

çап

(футбол,

хоккей

вăййин-

че) 2. кого (син. избивăть) çап,

хĕнĕ,

ват; бить по лицÿ питрен çупсă яр

3. кого-что (син. громить, разбивăть)

çĕ'мĕр,

аркăт, ват; бить врагă тăш-

манă

аркăт; бйтое стеклб

кĕленче

иăнчăкĕ

4. (син. стрелять) пер; бить

из орÿдий тупăсенчен пер; ружьĕ

бьет метко пăшăл тĕл перет 5. (син.

иытекăть) тап, тапсă тăр, юхсă тух;

под

горбй

бьют родникИ

сăрт

айĕн-

чб çăл куçсĕм тапсă тăрăççĕ * бить

в колоколă чан çап; часы бьют шесть

ссхет ÿлттă çапăть; бить птйцу

кăйăк-кĕ'шĕк пуссă тирпейле; бить

но кармăну тăкăк кÿр; бьĕт лихорăд-

ка сйвĕ чир силлет; зăпах бьĕт в нос

|пă'ршă

сăмсанă çурăть; бить тре-

ибгу хавхă çĕкле (хйрушлăх

çинчен

пĕлтерсе)

бйться (наст. бьюсь, бьĕшься; по-

асл.

ф.

бейся;

прич.

действ.

наст.

бью-

щийся,

прош. бИвшийся; деепр. не

употр.)

глаг.

несов.

1. с кем (син. сра-

жăться,

воевăть) çăпăç, вăрç, тЫ-

к1ç;

биться храбро хастăррăн çăпăç

1 и 2

л.

не

употр.

(син. разбивăть-

ся) ван, çĕ'мрĕл,

аркăн;

эта

посÿ-

да

не бьĕтся ку сăвăт-сапă ванмăсть

3. оо"о что (син. ударяться, колотить-

ся)

çăпăн;

çапкалăн, тапкалăн, та-

пăлтăт; вблны быбтся о

берег

хум-

сĕм çыранă пырсă çапăнăççĕ;

птйца

бьĕтся в клетке кăйăк читлĕхре та-

пăлтатăть 4. над

чем,

с кем-чем (син.

добивăться, старăться) тă'рăш, тăр-

мăш,

хăтлăн; бйться над решĕнием

задачи задачăнă шутламă тă'рăш

бифштĕкс (-а) сущ. муж. бифш-

текс (ăшаланй ĕне ашĕ); рÿбленый

бифштĕкс вĕтетнĕ аш бифштексĕ

бицепс (-а) сущ. муж. бИцепс (хул

мышци; ура туни мышци)

блăго (-а) сущ. сред. (син. добро,

благополÿчие) ырлăх, тивлет; тру-

дИться на блăго нарбда хăлăх Ыр-

лăхĕшĕн тăрăшсă ĕçле

Благовĕщение (-я)

сущ.

сред.

Бла-

говĕщени, Ы'рă хыпăр уявĕ (хрис-

тиансен чи пысăк

12 уявĕнчен

пĕри;

ăна

çĕнĕ

стильпе

апрелĕн

25-мĕшĕнче

Мария ятлă

таса хĕре

вăл Турă амă-

шĕ

пуласси

çинчен

ырă хыпар - вы-

рăсла «благая

вестъ»

пĕлтернине

чысласа

палăртаççĕ)

благодарйть

глаг.

несов., кого-что

тав ту; благодарить за угощение сăй-

лăнăшăн тав ту; Благодарк» Вас! Та-

вăх Сире!

благодăрность (-и) сущ. жен. 1.

(син.

признăтельность) тав тÿйăмĕ,

тав сăмăхĕ; тав тунй; выразить бла-

годăрность тав ту 2. тав; тав тунй

(официаллă

йĕркепе); объявйть бла-

годарность в ирикăзе приказпă тав

ту

благодăрный ирил. 1. (син. признă-

тельный), благодăрно

нареч.

тав

туйă-

мĕллĕ; тав тусă; благодарный взгляд

тав тусă пăхнй; Я Вам бчень благо-

дăрен!

Тавăх Сир^! 2. (син. благодă-

тный,

благоприятный) пархатăрлă,

лăйăх, мăйлă; благодарная тбма для

расскăза калăв çырмă мăйлă тема

благодаря

кому-чему,

предлог

с дат.

п. (син. из-за, по причИне, вслед-

ствие)

пулă,

курă,

пиркИ; -па (-пе);

благодаря заббтам врачĕй больнбй

быстро вЫздоровел тухтăрсĕм тă-

рăшнипе

чйрлĕ çын часăх сывăлчĕ

благополÿчие (-я) сущ. сред. (син.

обеспеченность, довбльство) Ыр-

лăх,

Ырлăх-сЫвлăх, тивлĕт; семей-

ное благополÿчие кил-йЫш Ырлăхĕ;

Желăю

вам благополÿчия! Ы'рлăх-

сывлăх сунăтăп сире!

благополÿчный прил. (син. удăчный,

успĕшный; ант. неудăчный, неблаго-

полÿчный), благополÿчно

нареч.

ă'нăç-

лă,

ы'рă, телейлĕ; все кбнчилось бла-

гополÿчно йăлтăх ă'нăçлă вĕçленчĕ

благоприятный прил. (син. хорбший;

ант. неблагоприятный), благоприя-

тно нареч. мăйлă, ункăйлă, мĕллĕ,

лăйăх; испбльзовать благоприЯтный

момент мăйлă самантпă ÿсă кур

благоразÿмие (-я) сущ. сред. (син.

обдÿманность, здравомыслие) ăс-

пÿç, тăн-пÿç, ă'слă-тă'нлă пулнй;

проявить благоразÿмие ă'слă-тă'нлă

пул

благоразÿмный

прил.

(син. обдÿман-

ный,

разÿмный), благоразÿмно на-

реч. ă'слă-пÿçлă, тă'нлă-пÿçлă, чи-

п^р ă'слă; вестй себЯ благоразÿмно

чипер ă'слă пул

благорбдный прил. (син. высоконрă-

вственный, честный; ант. пбдлый,

нИзкий), благорбдно нареч. парха-

тăрлă,

чыслă; совершйть благорбд-

ный постÿпок пархатăрлă ĕç ту *

благорбдные металлы пахă йышшй

металсем

(ылтăн,

платина,

кĕмĕл)

благорбдство (-а) сущ. сред. (ант.

пбдлость, низость) пархатăрлăх,

чьюлăх; проявИть благорбдство чЫс-

лă

пул

благословение (-я) сущ.

сред.

пил,

пехйл;

пилленИ, пил пани; подой-

тн под благословенне пил илме пыр

(пачăшкă патне); благословение ро-

дйтелей молодым ăшшĕ-ăмăшĕ çăм-

рăк мăшăрă пилленИ

благословйть

(будущ.

-влю, -вйшь,

-вит, -вят)

глаг.

сов., кого-что пил-

лĕ,

пехилле, пил ту, пил пар; бла-

гословйть

дорбгу çулă тухмă пил пар

благотворйтельность (-и) сущ. жен.

ыр кă'мăллăх (чухăясене,

чирлĕ

çын-

сене

пулăшма

ĕçлени)

благотворйгельный прил. ыр кăмăл-

лăх

-ĕ; благотворйтельная деятель-

ность ыр кă'мăллăх ĕ'çĕ-хĕ'лĕ; бла-

готворйтельные фбнды ыр кă'мăллăх

фончĕсĕм

благоустрбенный прил. тирпейлĕ,

хă 'тлă, тирпĕй-илемлĕ; благоуст-

рбенная

квартира

хă'тлă хваттĕр (ăшă,

шыв,

канализаци

пурри)

благоустрбйство (-а) сущ. сред.

тирпĕй,

хăт, тирпей-илем; тирпей-

ленИ,

хăт кÿнИ; благоустрбйство се-

ла ялă тирпей-илем

кÿнИ

бланк (-а) сущ. муж. бланк (ĕç

хучĕн ĕлки); запблнить бланк блан-

кă çырсă хур

бледнеть глаг. несов. шурăл, тĕс-

сĕрлен, шупкăл; бледнеть от стрă-

ха хăранипе шуралсă кай

блсдный прил. (кратк. ф. бледен,

бледнă,

бледно;

множ.

бледнЫ и

бледны), бледно нареч. 1. (ант. яр-

кий,

румяный) тĕ 'ссĕр, сă 'нсăр,

шупкă, шуранкă; бледное лицб шу-

ранкă сăн-пит 2. (син. невыразИтель-

ный,

слăбый) шупкă, япăх; блед-

ный расскăз япăх калăв

блеск (-а) сущ. муж. 1. (син. сия-

ние) çÿтă, ялтăрÿ, ялкăшÿ; йăл-

тăртатнй, çиçнИ, ялкăшнй; блеск

мблнии

çйçĕм

çиçнй

2. (син. велико-

лĕпие) чап, ăстăлăх, мухтăвлăх; ар-

тйст выступил с блеском артйст питĕ

ăстă вылярĕ

блестеть (наст. блещÿ, блестИшь

и блĕщешь; прич.

действ.

наст. бле-

щущий и блестящий)

глаг.

несов. 1.

чем и без доп. (син. сиять, сверкăть)

йăлтăртăт, çиç, ялкăш, çуталсă тăр;

небе

блещут звезды тÿпере çăлтăр-

сĕм çиçĕççĕ 2. (син. отличăться, вы-

деляться) палăрсă тăр, тĕлĕнтĕр;

девушка блещет

красотбй

хĕр хă'йĕн

илемĕпе палăрсă тăрăть; он не бл^-

щет

умбм вăл пйтĕ ăслăх мар

блестЯщий прил. 1. (син.сверкăю-

щий;

ант. тÿсклый) çÿтă, ялтăрк-

кă, çиçкăн; блестЯщий шелк ялтăр-

ккă пÿрçăн 2. (син. великолбпный,

замечăтельный), блестЯще нареч.

чăплă,

мухтăвлă, питĕ лăйăх; певец

выступил блестЯще к5рăçă пйтĕ чăп-

лă

юрлăрĕ

блĕять

глаг.

несов.

мекеклĕт, мăкăр

(сурăх-качака

çинчен);

ягнята блбют

путексем мекеклетеççĕ

ближăйший

прил.

чи çЫвăх, çывăх-

ри,

юнашăр, юнашартй; ближййшее

отделение связи çывăхрИ çыхăнÿ

ÿйрăмĕ;

в ближăйшее время часăх,

çЫвăх вăхăтрăх

блИзкий

ярил.

{кратк. ф. -зок, -зкă,

-зко;

множ. -зкй и -зки; сравн. ст.

блйже; превосх. ст. ближăйший) 1.

{син. недалĕкий; ант. дăльний,

далĕкий) çЫвăх, çывăхрй; инçĕ мар;

блИзкий путь инçĕ мар çул; Подой-

дйте блйже! Çывăхарăх кйлĕр! 2. (син.

скбрый) часăх, çЫвăх, часăх пулăс,

çЫвăх вăхăтри 3. по

чему,

в чем {син.

схбдный,

похбжий; ант. отлИчный)

çЫвăх, пĕрешкĕл, пĕр пек, пĕр

евĕр-

лĕ;

блйзкие взгляды пĕрешкĕл шу-

хăшсĕм 4 близкий рбдственник тăчă

тăвăн;

блИзкие друзья çывăх туссĕм

близнецы (-бв) сущ. множ.; един.

близнĕц (-ă) муж. йĕкĕреш; Штя и

Катя - близнецы Петьăпă

Кăтя

йĕкĕрешсĕм

близорÿкий

прил.

(ант. дальнозбр-

кий),

близорÿко

нареч.

çЫвăх кÿçлă,

çЫвăх курăн

(инçетрине

япăх кура-

кан)

блйнный прил. икĕрчĕ -ĕ; блйнная

мука икĕрчĕ çă'нăхĕ

блины (-бв)

сущ.

множ.;

един.

блин

(-ă) муж. икĕрчĕ, çатмă икерчИ,

пĕ'лĕм;

печь блины икĕрчĕ

пĕçер

псрвый блин кбмом посл. çĕ 'нĕ ĕç

трукăх ăнмăсть

блок

(-а) сущ. муж. шăлтăрмă

(йывăр

япаласем çĕклемелли

хатĕр)

блок

(-а) сущ. муж. 1. (син. объ-

сдинение) пĕрлешÿ' (патшалăхсен,

политика

ушкăнĕсен);

предвыборный

блок суйлăв умĕнхй пĕрлешÿ' 2. блок

(пĕр йышши

хатĕрсен

пĕрлĕхĕ);

блок

цилИндров мотбра мотбрăн цилйндр

блбкĕ Ф двернбй блок ăлăк кăш-

кăрĕ; керамйческий блок шултрă

кирпĕч

блокнбт (-а) сущ. муж. блокнбт;

записăть ăдрес в блокнбт адресă

блокнотă çырсă хур

блондйн(-а) сущ. муж. (ант. брю-

нет),

блондйнка (-и) жен. (ант.

брюнĕтка) сăрă çын, çутăм çын

блоха (-и) сущ. жен.; множ. блб-

хи (блох, блбхам и блохăм) пăрçă;

укÿс блохй

пăрçă

çыртнй * блохÿ

подковăть пăрçанă таканлă (питĕ

кăткăс

ĕçе

ăста туни çинчен)

блÿзка (-и) сущ. жен. блÿзка (çÿхе

кофта)

блюдо (-а) сущ. сред., множ. блк>-

да

(блюд, блк5дам) 1. (син. тарĕлка)

чăшăк; глуббкое блюдо тăрăн чăшăк

(син. кушанье) апăт, çимĕ; пер-

вые блк5да пĕррĕмĕш çимесĕм (яшка

таврашĕ);

вторые блюда Иккĕмĕш

çимесĕм (шаркку, пăтă,

катлет

тав-

рашĕ);

третьи блн5да вйççĕмĕш çиме-

сем (чей, компот

таврашĕ);

чувашс-

кие национальные блк)да чăвăш хă-

лăх

апачĕсĕм

бобы (-бв) сущ. множ.; един. боб

(-ă) муж. нймĕç пăрçи; стручки бо-

ба нймĕç пăрçи хутаççисĕм

бобр (-ă) сущ. муж. хă'нтăр (шыв-

ра пурăнакан паха тирлĕ чĕр чун);

дбмик

бобрă хă'нтăр

йăвИ

бобрбвый прил. хă'нтăр -ĕ; бобрб-

вая

плотинахă'нтăр пĕвй; бобровый

воротнйк хă'нтăр тир çухи

Бог и бог (-а, звательная форма

ббже) 1. тÿрă (тĕн

ĕненĕвĕнче);

язы-

ческие ббги ыр-усăл тĕ'нĕн турри-

сĕм;

в^ра в ббга туррă ĕненнй 2. Тÿрă

(христиан тĕнĕнче-

тĕнчене

тыт-

са тйракан виçĕ сăпатлă хăват -

атте Турă, ывăл Турă тата таса

сывлăш

Турă) * Дай Бог! Тÿрă патă-

рăх!; Бог в пбмощь! Тÿрă пÿлăштăр!

(ĕçлекенсене

ăнăçу

сунса

калани); Бог

знăет? Тÿрă пĕлĕт-и?; Не дай Бог!