Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

сбхли)

глаг.

несов.

1. (ант. мбкнуть)

тип;

бельĕ сбхнет на сблнце кĕпе-

йĕм хĕв^л çинче типет 2. ио кому

или

по ком (син. страдăть) тип, типбе

хăр

(кама та пулин юратса)

сохранить (будущ. -нк5, -нйшь,

-нят; прич. страд. прош. -нĕнный)

глаг. сов., кого-что (син. сберечь)

сыхласă хăвăр, упрасă хăвăр; сохра-

нйть имÿщество в целости пурлăхă

тĕ'рĕс-тĕкел упрасă хăвăр * сохра-

нйть спокбйствие лă 'пкă пул, ан

пăлхăн

сохранйться 1 и 2 л.

не

употр.

(бу-

дущ. -нйтся, -нятся; ирич. действ.

прош. -нйвшийся;

деепр.

-нйвшись)

глаг.

сов. сыхлансă юл, упрансă юл;

стăрое здăние хорошб сохранИлось

кИвĕ

çурт лăйăх сыхлансă юлнă

социалйзм (-а) сущ. муж. социа-

лизм (обществăри тĕрĕслĕхпе

ирĕклĕхшĕн,

çынсен

ташăхĕшĕн

кĕре-

шес

тĕллевлĕ вĕрентÿсем)

социалист (-а) сущ. муж., социа-

листка (-и) жен. социалист (социа-

листсен партийĕнче тăракан)

социăльный прил., социăльно на-

реч. ббщество -ĕ; социăллă; социаль-

ная средă ббщество хÿтлăхĕ; брга-

ны социăльной защИты социăллă

хÿтĕлев органĕсĕм

сочетание (-я) сущ. сред. çыхăнÿ,

пĕрлешÿ', майлашÿ; çыхăннй, пĕр-

лешнй,

майлашнй; сочетЯние звÿ-

ков сăсă майлăшăвĕ; красивое со-

четание цветбв тĕссем илемлĕн çы-

хăнсă тăнй

сочинĕние (-я) сущ. сред. 1. хай-

лăв;

хайланй, хывнй; сочинĕние

скăз-

ки юмăх хывнй 2. сочинени (çыру

ĕçĕ);

сочинĕние на своббдную тĕ-

му йрĕклĕ темăпă çырмаллИ сочи-

нени

сочинйть

(будущ.

-ню, -нйшь, -нят;

прич. сшрад. прош. -нĕнный) глаг.

сов.

хайлă,

хыв, çыр; сочинйть мÿ-

зыку к фйльму фильм валли мÿзы-

ка çыр

сбчный

(кратк.

ф.

-чен, -чнă, -чно,

множ. -чны и -чны)

прил.,

сбчно на-

реч.

сĕтеклĕ, сĕткенлĕ; сбчное ябло-

ко сĕтеклĕ пан улмИ 2. чăкăр, йĕ'п-

кĕн

(тĕс,

сăрă)

3. çйвĕч, сăнăрлă, пу-

ян,

илемлĕ; расскăз напйсан сбчным

языкбм калавă илемлĕ чĕлхепе çЫрнă

сочÿвствовать (наст. -твую, -тву-

ешь,

-твуют;

прич.

действ.

наст.

-тву-

ющий) глаг. несов., кому-чему хĕр-

хĕн,

шелле, кулян; мы сочÿвству-

ем гбрю дрÿга эпйр тÿсăмăр хуй-

хйшĕн кулянăтпăр

сойз

(-а) сущ. муж. 1. пĕ'рлĕх,

пĕрлешÿ'; пĕрлешни; сок5з демок-

ратйческих сил демокрăти вăйĕсен

пĕ'рлĕхĕ; профессионăльные сон5зы

профĕсси пĕрлешĕвĕсĕм 2. союз

(патшалăх

пĕрлешĕвĕ);

Сок5з Совет-

ских Социалистйческих Респÿблик;

Советский Сою~з Социализмлă Со-

вĕт Республикисен Сок5зĕ; Совет

Сок5зĕ (пирĕн çĕршывăн историре

пулнă ячĕ)

сон5з

(-а) сущ. муж. сок5з (грам-

матикăра -

сăмахсене,

предложени

пайĕсене

çыхăнтаракан

пуплев

пайĕ)

союзник (-а) сущ. муж., союзница

(-ы) жен. сок5зник (пĕр-пĕрин

майлă тăракан, пĕр-пĕрне пулăша-

кан);

сок5зник в войнĕ вăрçăрй

сок5зник

спартакиăда (-ы) сущ. жен. спар-

такиăда (спортăн

тĕрлĕ

тĕсĕсемпе

ирттерекен ăмăрту); спартакиăда

шкбльников шкул ачисĕн спартаки-

адй

Спас (-а) сущ. муж. Спас (Иисус

Христоса чысласа çуллахи вăхйтра

ирттерекен виçĕ уяв); Яблочный

Спас улмă Спăсĕ; медбвый Спас

пыл Спăсĕ; Спас Нерукотвбрного

ббряза

Асăмлă сăнăр Спăсĕ

спасйбо 1. тав, тавтапÿç, спаççйпă;

спасИбо за помощь пÿлăшнăшăн та-

вăх 2.

частица

(син. хорошб) ыр та,

юрăть-ха; трÿдно было с деньгăми,

да

спасибо пенсию увелИчили укçă

кă'рăсчĕ, юрăть-ха пенсиĕ хушсă пă-

чĕç

спастй (будущ. -су, -сĕшь, -сÿт;

ирич.

действ. прош. -сший; ирич.

страд.

прош.

-сĕнный;

деепр.

спăсши)

глаг.

сов., кого-что çăл, хăтăр; çăлсă

хăвăр,

сыхласă хăвăр; спастй дом от

огня

пÿрте

вут-çулăмрăн çăлсă хăвăр

спастИсь (будущ. -сÿсь, -сĕшься,

-сÿтся;

повел. ф. -сись, -сйтесь;

прич.

действ.

прош. спăсшийся; де-

епр. спăсшись) глаг. сов. çă 'лăн,

хă'тăл;

çăлăнсă юл, сыхлансă юл;

спастйсь от погбни хăвалакансен-

чен хă'тăл

спать (наст. сплю, спишь, спят,

прош.

спал,

спалă,

спăло, множ. спă-

ли;

прич.

действ.

наст.

сгшщий,

прош.

спăвший)

глаг.

несов.

çЫвăр; ребенок

крепко спит ачă хЫтă çывăрăть;

спать хбчется çывăрăс килет

спектăкль (-я)

сущ.

муж. спекгăкль;

стăвить спектăкль спектăкль ларт

спекулйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют;

повел.

ф. -руй)

глаг.

не-

сов.

спекуляциле, спекуляци ту; спе-

кулйровать дефицйтным товăром

çитмĕн таварпă спекуляци ту

спекулянт (-а) сущ. муж., спеку-

лянтка (-и) жен. спекулянт (спеку-

ляци тăвакан)

спекулЯция (-и) сущ. жен., чем

спекуляци (тавар е акци таврашĕ,

валюта йÿнĕрехпе илсе хаклăрахпа

сутни)

спĕлый (кратк. ф. спел,

спелă,

спело, множ. спелЫ и спелы) ирил.

(син. зрелый)

пИçнĕ,

пÿлнă; пиçсе

çИтнĕ;

спелая малина пиçсĕ çИтнĕ

хăмлă

çырлй

спервă нареч. (син. сначăла) мал-

тăн,

пирвăй; читăй спервă ты, по-

тбм бÿду я малтăн Зсĕ

вулă,

унтăн

Зпĕ

вÿлăп

спереди нареч. (ант. сзăди) мал-

тăн,

умрăн;

подойти спереди умрăн

пырсă тăр

специалИст (-а( сущ. муж., спецн-

алйстка жен. специалйст, ăстă; спе-

циалйст по хмелю хăмлă ăстй

специăльность (-и) сущ. жен. ĕç,

специăльность; избрăть себе специ-

ăльность ĕç суйласă ил

спешйть

глаг.

несов.

васкă, хыпалăн;

спешйть на поезд поездă çитмĕ хыпа-

лăн

Ф часы спешăт сехĕт малă каять

спид (-а) сущ. муж. (сокр.: синд-

рбм приобретĕнного иммунодефи-

цйта) спид

(пурнăçшăн

хăрушă чир);

анăлиз крбви на спид спид палăрт-

маллИ юн анăлизĕ

спинă

(-Ы, спйну)

сущ.

жен.; множ.

спины (спин, спинам)

çÿрăм;

ле-

жăть на спинĕ месерлĕ вырт

спИнка (-и) сущ. жен. 1.

çÿрăм;

хыç;

спИнка пиджакă пиншăк хЫçĕ

хыç, таянкăч; спинка стула пу-

кăн хыçĕ

спирт (-а) сущ. муж. спирт (орга-

ника

пĕрлешĕвĕ

- çунакан шĕвек);

вИнный спирт эрех спйрчĕ

списăть

(будущ.

спишÿ, спИшешь,

спишут;

повел.

ф. спишй)

глаг.

сов.,

что 1. куçарсă çыр, çырсă ил; спи-

сăть текст из кнИги кĕнекерĕн текст

çырсă ил 2. пăрăхăç ту, шутрăн

кăлăр; списать стăрую мĕбель кИвĕ

сĕтĕл-пуканă пăрăхăç ту

спица (-ы)

сущ.

жен. 1. йĕп (чăлха-

нуски çыхмалли) 2.

йĕпсе

(велосипед

урапин),

шăл (урапа кустйрмин)

спйчка (-и)

сущ.

жен. шă'рпăк; ко-

роббк из-под спйчек шă'рпăк арчй;

зажĕчь

спйчку шă'рпăк чĕрт

сплетня (-и)

сущ.

жен.; множ. спле-

тни

(-тен)

элĕк, сас-хурă; распус-

к^ть сплетни элек сар

сплошь нареч. 1. талккăшĕпĕ; по-

лЯ сплошь покрыты снегом уйсене

талккăшĕпе юр вйтнĕ 2. (син. цели-

кбм) пÿрте, пĕтĕмпех; все сплошь

вышли на демонстрацию пĕ 'тĕм

хăлăх демонстрацие тÿхнă * сплошь

и рЯдом час-часăх, çине-çинех

спокбйный прил., спокбйно нареч.

лă'пкă, тÿл^к; сегбдня бзеро спо-

кбйное паян кÿ'лĕ шывĕ лă'пкă 2.

(ант. тревбжный) кăнăçлă, кÿнĕ;

дышăть

спокбйно кăнăçлăн сывлă

спокбйствие (-я) сущ. сред. лă'п-

кăлăх, тÿлĕклĕх, кăнăçлăх; сохра-

нять спокбйствие лă'пкă пул, ан пăл-

хăн

спбнсор (-а) сущ. муж. спбнсор,

пулăшÿçă; пулăшакăн (пĕр-пĕр ĕç

тума укçа парса); кнИга издана с

пбмощью спбнсоров

кĕнекене

спон-

сорсем пулăшнипе кăлăрнă

спор (-а)

сущ.

муж. тав, тавлашÿ,

тупăшÿ;

вступйть в спор тавлашсă

кай * спбру нет паллăх

спбрить (наст. -рю, -ришь, -рят;

повел.

ф. спорь)

глаг.

несов., с кем о

чем

тавлăш, тупăш, тавă кĕр; он лк>-

бит

спбрить вăл тавлашмă юратăть

спо'рный прил. та'влă, тавла-

шÿллă, хирĕçÿ 'ллĕ; спбрный воп-

рбс

тавлашÿллă ыйтÿ

спорт (-а) сущ. муж. спорт (ÿт-

пĕве

çирĕплетмелли

вăйăсем, хăнйх-

тарусем); лыжный спорт йĕ 'лтĕр

спбрчĕ;

занимăться спбртом спортă

хÿтшăн

спортИвный прил. спорт -ĕ; спорт-

см^н -ĕ; спортсменлă; спортИвный

зал

спорт зăлĕ; спортИвная похбдка

спортсменлă ÿтă

спортсмен (-а) сущ. муж., спорт-

сменка (-и) жен. спортсмен; спорт-

смĕн-разрядник разрядлă спортсмен

спбсоб (-а) сущ. муж. мел, мес-

л^т, ăслăй, май; спбсоб решĕния за-

дачи

задачăнă шутламалли мел

спосббность (-и) сущ. жен. (син.

одарĕнность) пултарÿлăх; разнивăть

музыкăльные спосббности

мÿзыка

пултарулăхне аталантăр

спосббный

прил.

1. пултарÿллă, хев-

теллĕ;

спосббный спортсмĕн пулта-

рÿллă спортсмен 2. на что и с

неопр.

ф. пултаракăн; он не спосббен на

пбдлость вăл пÿтсĕр ĕç тумă пулта-

раймăсть

споткнуться

(будущ

-нÿсь, -нĕшься,

-нÿтся;

повел. ф. -нйсь, -нитесь;

прич.

действ. прош. -нÿвшийся; де-

епр. -нÿвшись) глаг. сов. тăкăн; он

споткнулся и упăл вăл такăнсă ÿ'крĕ

спрăва

нареч.

(ант. слĕва) сылтăм-

рă,

сылтăм

енчĕ;

сылтăмрăн; спрăва

от дорбги çÿлăн сьштăм

енчĕ;

спрăва

налĕво сылтăмрăн сулахаяллă

справедлйвый прил., справедлИво

нареч.

тĕ'рĕс, тÿ'рĕ; справедлИво ре-

шйть вопрбс ыйтăвă тĕ'рĕс татсă пар

спрăвиться

(будущ.

-влюсь, -вишь-

ся,

-вятся; повел. ф. -вься, -вьтесь;

ирич.

действ. прош. -вившийся; де-

епр. -вившись) глаг. сов. 1. с чем

(син. вЫполнить) ту, пурнăçлă; ту-

мă пултăр; он с чбстью спрăвился с

порÿченным делом вăл хÿшнă ĕçе

чЫслăн пурнăçлăрĕ 2. с

кем-чем

(син.

победйть) çĕнтĕр, парăнтăр; врагу

не справиться с

нăми

тăшмăн пирĕ

парăнтарăймĕ

спрăвка (-и) сущ. жен. 1. хыпăр;

стол спрăвок хыпăр сĕтĕлĕ

(учреж-

дени) 2. спрăвка (ĕç хучĕ); спрăвка с

места раббты ĕçлĕнĕ çĕртĕн пăнă

спрăвка

спросйть (будущ. -ошÿ, -бсишь,

-бсят; прич.

страд.

прош.

-бшенный)

глаг. сов. 1. ыйт, ыйтÿ пар; спросИ,

когда он придет к нам вăл пирĕн

патă хăçăн килессĕ ыйт 2. ыйт (па-

ма);

спросйть у товăрища кнйгу юл-

ташрăн

кĕнекĕ

ыйт

спрягăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

прич. страд. наст. -ăемый)

глаг.

не-

сов. сăпатлă (глагола сйпат тăрăх

улăштар)

спряжĕнне (-я)

сущ.

сред.

сăпатлăв,

сăпатланÿ; сăпатлани; спряжĕние

рÿсских глагблов вырăс глаголĕсен

сăпатлăнăвĕ

спрЯтать (будущ. -ячу, -ячешь,

-ячут; иовел. ф. -ячь)

глаг.

сов. пы-

тăр,

пытарсă хур; спрЯтать от де-

тей спИчки шăрпăкă ачасенчен пы-

тарсă хур

спрЯтаться

(будущ.

-ячусь, -ячешь-

ся,

-ячутся; ирич. действ. прош.

-ятавшийся;

деепр.

-ятавшись) глаг.

сов.

пытăн,

пытансă лар; дети спрЯ-

тались за кустбм ачасем тĕм хыçне

пытансă лăрчĕç

спустйться (будущ. спущÿсь, спÿ-

стишься,

спÿстятся; повел. ф. спус-

тйсь,

спустйтесь; прич.

действ.

прош.

спустИвшийся;

деепр.

спустйвшись)

глаг.

сов. 1. с

чего

(ант. подняться)

ан;

спустйться с горы сăртрăн ан;

спустйться по лестнице пусмапă ан

1 и 2 л. не употр. кай, сÿ 'тĕл

(чăлха-нуски, трикотаж

çинчен)

спустя предлог с вин. и. иртсен;

-ран (-рен), -тан (-тен); спустЯ не-

дĕлю

эрнерĕн, эрне иртсен

спÿтник (-а) сущ. муж., спÿтница

(-ы) жен. 1.

юлтăш,

çул юлтăшĕ;

оказăться спÿтником çулпă пĕрлĕ ут

спÿтник

(тĕнче

уçлăхĕнчи);

искÿс-

ственный спÿтник ЗемлИ Çĕ'рĕн хай-

лăвлă

спÿтникĕ

сравнительный прил., сравнйтсль-

но нареч. танлаштарÿ -ĕ; танлашта-

рÿллă,

шайлăвлă; сравнйтельный

метод в наÿке ăслăлăхрй танлашта-

рÿ меслĕчĕ * сравнИтельно недбро-

го ытлă хаклăх мар; сравнИтельная

степень танлаштарÿ пÿсăмĕ (грам-

матикăра -

паллă

ячĕсемпе

наречи-

сен формисем, сăм.: большой «пы-

сăк»

больше

«пысăкрах»,

долго

«вă-

рах» — дольше

«вăрахрах»)

сравнйть

(будущ.

-нк5, -нйшь, -нят;

ирич.

страд. прош. -нĕнный) глаг.

сов., кого-что с кем-чем танлаштăр,

шайлаштăр,

танлаштарÿ ту; срав-

нйть образцы товăров тавăр тĕслĕ-

хĕсене танлаштăр

сражăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел.

ф.

-ăйся, -ăйтесь; прич.

действ.

наст. -ăющийся, ирош. -ăв-

шийся;

деепр. -ăясь) глаг. несов., с

кем-чем (син. бйться) çăпăç, кĕр^ш;

сражăться на фрбнте фронтрă çăпăç

ср^зу

нареч.

тÿр^х, çав самантрăх,

çийĕнчех; я ср^зу егб узнал Зпĕ ăнă

тÿрех паллăрăм

средă

(-Ы)

сущ.

жен.; множ. срĕды

(сред, срĕдам) хÿтлăх, таврăлăх;

прирбдная

средă

таврарй çут çантăлăк;

воздÿшная средЯ сЫвлăш хÿтлăхĕ

средă

(-Ы, среду)

сущ.

жен.; множ.

среды (сред, средăм и ср^дам) юн

кун;

в среду вечером юн кун каç-

хине

средй

предлог

род.

п.,

кого-чего

варринче, хутлăхĕнче; средй леса

вăрмăн варринче 2. хушшинче, шу-

тĕнчĕ;

раббтать средИ молодĕжи

çамрăкс^м хушшинчĕ ĕçле 4 среди

нбчи çĕр варринче, çур çĕрте

срĕдний ирил., срĕдне нареч. 1.

вăтă, варринчИ, вăтă çĕртй; ср^д-

нее течение реки юхăн шывăн вăтă

пăйĕ;

срĕдний пăлец вăтă пÿрне 2.

вăтăм;

срĕдний зăработок вăтăм ĕç

укçй 3. вăтăм, чÿхă, чаплăх мар; онй

живÿт

срĕдне вĕсĕм чÿхă

кăна

пу-

рăнăççĕ Ф срĕдний род вăтă несĕл

(вырăс чĕлхинче - «окно», «поле»,

«моĕ» йышши сăмахсен грамматика

палли);

срĕдняя шкбла вăтăм шкул;

средние века вăтăм ĕмĕрсем

средство (-а)

сущ.

сред.;

множ. сред-

ства (средств, срĕдствами) 1. мел,

май,

ăслăй; средства достижĕния це-

ли тĕллеве пурнăçламаллй майсĕм

хăтĕр; трăнспортные средства

трăнспорт хатĕрĕс^м 3. множ. ср^д-

ства укçă-тенкĕ; оборбтные срĕдства

çаврăнăшрй укçă-тĕнкĕ 4.

эмĕл;

сред-

ство от головнбй ббли пуç ыратнă-

рăн ĕçмеллИ эм^л 4- средства су-

шествовăния пурăнмă мĕн кирли

Сретение (-я) сущ. сред. Сретени

(христиансен 12 тĕп

уявĕнчен

пĕри)

срок (-а) сущ. муж. срок, вă'хăт;

хÿшă;

срок аренды аренда србкĕ;

вынолнить раббту в срок ĕçе вăхăтрă

пурнăçлă

* дай срок вă'хăт çйттĕр-ха

србчный прил., србчно нареч. вас-

кăвлă;

халех, хă'вăрт

(тумалли);

сроч-

ное дбло васкăвлă ĕç;

нăдо

србчно

послатъ телеграмму халĕх телегрăм-

ма ямаллă

сруб (-а) сущ. муж.

пурă;

срубйть

сруб для дбма

пÿрт

лартмă пурă пу-

ралă

ссбра (-ы) сущ. жен. харкашУ, хи-

рĕçÿ',

ятлаçÿ; быть в ссбре харкаш-

сă пÿрж

ссбриться (наст. -рюсь, -ришься,

-рятся;

повел. ф. -рься, -рьтесь;

прич.

действ.

наст. -рящийся, прош.

-рившийся;

деепр.

-рясь)

глаг.

несов.,

с кем харкăш, хирĕç, ятлăç, вăрç

ссÿда (-ы) сущ. жен. кивçен; де-

нежная ссÿда кивçен укçă; погасйть

ссÿду кивçене тат

стăвень

(-вня)

сущ. муж.; множ.

стăвни

(-вней) и ставня (-и) жен.;

множ. ставни

(-вен)

чÿрече хуппй;

раскрыть стăвни чÿрече хупписене

уçсă яр

ставить (наст. -влю, -вишь, -вят;

повел. ф. ставь) глаг. несов. 1. что

тăрăт,

ларт; стăвить столб юпă ларт

кого (син. назначăть) ларт, ту,

уйăрсă ларт; стăвить бритадйром бри-

гадир ту (кама та пулин) 3. что

ларт, тăрăт, вырнаçтăр; стăвить ма-

шйну в гарăж машинăнă гаражă

ларт 4. что хур, ларт; ставить гр^-

дусник грăдусник ларт 5. ларт, ирт-

т^р,

йĕркеле; ставить спектăкль

спектăкль ларт 4 ставить пбдпись

ăлă

пус; стăвить цель тĕллев палăрт;

ставить в винÿ айăпă хур; ставить в

пример тĕслĕхе тăрăт; ни во что не

ст^вит

ним вырăнне те хумăсть

стадибн (-а) сущ. муж. стадибн

(спорт

вăййисем,

ăмăртусем

ирттер-

мелли вырйн)

стадо (-а) сущ. сред.; множ. стадă

(стад, стадăм) кĕтÿ', касÿ; стЯдо сви-

ней сыснă кĕ'тĕвĕ; пастй стадо кĕ-

тÿ' кĕт

стаж (-а) сущ. муж. стаж, ĕçленĕ

вă 'хăт; ббщий стаж раббты пĕ-

тĕмĕшлĕ ĕç стăжĕ

сталь (-и) сущ. жен. хÿрçă; твер-

дый,

как сталь хÿрçă пек çйрĕп

стальнбй прил. хÿрçă ...; хÿрçă -ĕ;

стальнăя прбволока хÿрçă пралÿк *

стальнЯя вбля çйрĕп кă'мăл

стамеска (-и) сущ. жен. ă'йă, ййĕ

(йывăç касса шăтармами хатĕр)

стандарт (-а) сущ. муж. стандăрт

(изделисен, таварсен çирĕплетнĕ

тĕслĕхĕ,

виçисем); установйть стан-

дăрты стандартсем çирĕплет

станбк

(-нкă)

сущ. муж. станбк;

шлнфовăльный станбк якатмалли

станбк; печăтный станбк пичет ста-

нбкĕ

стăнция (-и) сущ. жен. 1. стăнци

(транспорт чарăнакан вырăн); же-

лезнодорбжная стăнция чугÿн çул

стăнцийĕ

2. стăнци (учреждени); те-

лефбнная стăнция телефбн

стăн-

цийĕ

старăтельный прил., старăтельно

нареч.

тăрăшÿллă, ĕçчен,

тймлĕ;

ста-

рательно готбвить урбки уроксене

тăрăшсă ту

старăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел.

ф.

-ăйся, -ăйтесь; прич.

действ.

шст.

-ăющийся,

прош.

-ăвший-

ся;

деепр.

-ăясь)

глаг.

несов.

тă'рăш,

тимле; старăться изб

всех

сил пĕ'тĕм

вăйрăн тă'рăш; я старăюсь понЯть

тебЯ эпĕ санă ăнланăс тĕтĕп

старйк (-ă) сущ. муж. старИк,

вăтă; сельские старики ялтИ ватă-

сĕм

старйнный лрил. авалхИ, ĕлĕкхИ,

кйвĕ;

старинная икбна авалхй

турăш;

старинный друг тахçанхИ тус

старославЯнский ирил. авалхи сла-

вян -ĕ; старославЯнский язык авал-

хи славян чĕлхй

стЯрость (-и) сущ. жен. вăтлăх; на

старости лет ватлăхрă, вăтлăх кун-

рă

старÿха

(-и)

сущ.

жен. кăрчăк; дрях-

лая старÿха вăтă кăрчăк

стăрший прил. 1. {ант. млăдший)

ăслă (çулпа); стăрший сын ăслă Ывăл

ăслă (ĕç

вырйнĕпе);

стăрший сер-

ж^нт ăслă сержăнт 3. сущ. стăрший

(-его)

муж. пысăккИ, аслй; стăрших

надо слÿшаться аслисене итлес пу-

лăть

старшинă (-Ы) сущ. муж.; множ.

старшИны (-Ин, -инам) старшинă

(çар званийĕ)

стăрый (кратк. ф. стар, старă, стă-

ро и старо", множ. стăры и стары;

сравн.

ст. старее, старĕй;

превосх.

ст.

старĕйший) ирил. 1. (ант. молодбй)

вăтă; стăрый человек вăтă çын; и

стар и млад ваттй-вĕттипех 2.

кИвĕ;

стăрые газеты кйвĕ хаçатсем 3. авал-

хи,

ĕлĕкхи; стăрые рÿкописи авал-

хИ ал çырусем 4. (син. прĕжний)

кивĕ,

малтанхИ, унчченхИ; вернÿть-

ся на старое

мĕсто

раббты малтан-

хй ĕç вырăнне тăврăн

стать

(будущ.

стăну, стăнешь, стă-

нут;

повел.

ф. стань;

деепр.

став)

глаг.

сов. 1. (син. встать) тăр (ура çине);

стать на цыпочки чĕрне вĕ'ççĕн тăр

(син. остановйться) чăрăн, тăр;

часы стЯли сех^т чăрăннă Ф вблосы

стЯли дабом çÿç вирелле

тă'чĕ;

стать

на защйту хÿтĕлемĕ тăр

стать

(будущ.

стăну, стăнешь, стă-

нут; иойел.

ф.

стань;

деепр.

став)

глаг.

несов.

1. 1 и 2

л.

не

употр.

(син. сдĕ-

латься) пул, пулсă кай; Что с ним

стало? Мĕн пÿлчĕ ăнă? 2. с неопр.

ф. (син. начăть)

тЫтăн,

пуçлă,

пи-

к^н; он стал лÿчше учйться вăл

лайăхрăх вĕренме тЫтăнчĕ 3. кем-

чем и

безл.

(син. превратйться ) пул,

тух, пулсă тăр; он стал артйстом

вăл артистă тÿхрĕ * дброго стăло

хаклă

лăрчĕ; во что бы то ни стă"ло

мĕнле пулсăн та; стало быть вводн.

сл.,

союз

çаплă ĕ'нтĕ

статьЯ (-й) сущ. жен.; множ. ста-

тьй (-ей) 1. статьй

(пысăк

мар

текст);

газетные статьй хаçатрй статьясĕм 2.

статья,

пай, сЫпăк; статьЯ закбна

закбн статйИ; расхбдные статьй

бюджĕта бюджетăн тăкăк пайĕсĕм *

по всем статьЯм пур енĕпĕ те

ст^я (-и) сущ. жен.

ушкăн,

кĕтÿ',

касÿ; ст^я волкбв кăшкăр кĕ'тĕвă

ствол (-ă)

сущ.

муж. 1. вÿлă; ствол

дĕрева йЫвăç вуллй 2. вÿлă, кĕпçе;

ствол ружьЯ пăшăл кĕпçИ

стебель

(-бля)

сущ. муж.; множ.

стебли (-блĕй и -блей, -блям и

-блям) кĕпçĕ, вÿлă,

тунă;

стебель

камышă хă'мăш вуллй; стебель лис-

та çÿлçă тунй

стеклб (-ă) сущ. сред.; множ.

стекла (стĕкол, стĕклам) кĕленчĕ,

кăнтăк; окбнное стеклб чÿречĕ кăн-

тăкĕ; издĕлия из стеклă кĕленчĕ япа-

ласем;

стекла автомобиля автомо-

бИль кантăкĕсем

стеклЯнный ирил. кĕленче ...; кĕ-

ленче -ĕ, кăнтăк -ĕ; стеклЯнный

кувшИн кĕленчĕ кă'кшăм

стенЯ (-Ы, стĕну) сущ. жен.; множ.

стены (стен, стĕнам) 1. стенă (çурт,

пÿлĕм аякки); нарÿжные стены зд^-

ния

çÿртăн тулăш стенисĕм 2.

хÿмĕ;

крепостные стĕны крĕпость хÿмисем

* как за кăменной стенбй çИрĕп

хÿтлĕхрĕ,

шăнчăклă çĕртĕ; сидеть

в четырĕх стенах килтен тухмăсăр

лар

степнбй прил. çеçен хир -ă; çеçен

хиртй;

степнăя растйтельность çеçен

хир ÿсен-тăрăнĕ

степь (степи, о степи, в степй,

из степи, по степй)

сущ.

жен.; множ.

степи (-ей) хир, çеçĕн хир; засÿш-

ливая степь тйпĕ çеçĕн хир

стербть (будущ. сотрÿ, сотрĕшь,

сотрут; прош.

стĕр,

стĕрла, стĕрло,

множ. стĕрли;

повел.

ф. сотрй; прич.

действ.

прош. стĕрший; прин. страд.

прош. стертый; деепр. стерĕв) глаг.

сов., что шăлсă тăк, шăлсă тасăт,

хурăт;

стер^ть напИсанное на доскĕ

доскă çинĕ çырнинĕ хурăт

стербчь

(наст. -егÿ, -ежĕшь, -егут;

прош. -ĕг,

-еглă,

-еглб, множ. -еглй;

прич. действ. наст. -егущий, прош.

-ĕгший;

прич. страд. прош.

-ежĕн-

ный;

деепр.

-ĕгши)

глаг.

несов.,

кого-

что 1. (син. охранять)

сыхлă,

хурал-

лă;

стеречь дом çуртă хураллă 2. сых-

ласă тăр,

кĕтсе

тăр (вăрттăн)

стержень

(-жня)

сущ.

муж.; множ.

стержни (-жней и -жнĕй) хурсă, тĕ'-

нĕл,

каштă, вăрă; металлический

стержень тймĕр каштă; стержень ав-

торÿчки авторÿчка варрй

стерлядь (-и) сущ. жен.; множ.

стерляди (-ей) çĕ'кĕ (осĕтр йышши

паха пулă)

стернЯ (-й) и стернь (-и)

сущ.

жен.

хă'мăл (тырă вырсан юлни)

стесняться (наст. -яюсь, -яешься,

-яются;

повел. ф. -яйся, -яйтесь;

лрич.

действ.

наст. -яющийся, прош.

-явшийся;

деепр. -яясь) глаг. сов.,

кого-чего и с

неопр.

ф. вăтăн, им^н;

он стесняется петь на людях вăл çын

умĕнчĕ

юрламă именĕт

стилистика (-и) сущ. жен. стилИ-

стика (чĕлхепе илемлĕ хайлавсен

стилĕсене

тĕпчекен ăслăлăх)

стймул (-а)

сущ.

муж. стймул (хав-

халантаракан сăлтав)

стипендия (-и)

сущ.

жен. стипĕнди

(студентсене

паракан укçа); назна-

чить стипендию стипенди памаллă ту

стирать (наст. -ăю, -ăешъ, -ăют;

прич.

страд.

прош. стИранный) глаг.

несов.,

что

çу, ух; стирать белье кĕпĕ

çу

стих (-ă)

сущ.

муж. 1. сă'вă йĕркИ

множ. стихй (-бв) сăвăсĕм, поэзи;

стихй и прбза сăвăсĕм татă прбза;

писăть

стихами сăвăласă çыр

стихййный прил., стихййно нареч.

стихйя -ĕ, çут çантăлăк -ĕ; сти-

хййное бедствие çут çантăлăк ин-

кĕкĕ

2. (син. неорганизбванный) сти-

хийăллă,

хăй хăльлĕн, йĕркĕсĕр,

йĕркелемĕн; стихййный мИтинг хăй

хăльлĕн пÿхăннă мйтинг

стихйя (-и) сущ. жен. 1. стихИя

(этеме пăхăнман çут çанталăк

вăйĕсем, пулăмĕсем); стихйя разбу-

шевăлась стихия алхассă кăйнă 2.

йĕркĕсĕр вăй, пăтăрмăхлăх, йĕркĕсĕр-

лĕх

(халăх хушшинчи)

стихотворение (-я)

сущ.

сред.

сă'вă;

прочнтать стихотворĕние наизÿсть

сăввă пăхмăсăр калă

сто (ста, о ста; род. п. множ. сот,

твор. п. стăми,

предл.

п. о стах) чис-

лит. колич. çĕр («100 » хисеп); сто

тысяч çĕр пин; мнбго сот человек

нумăй

çĕр çЫн

стог (-а, на стбге и на стогÿ) сущ.

муж.; множ. стога (-бв)

капăн,

урă;

стог сена ÿтă капăнĕ

стбимость (-и) сущ. жен. хăклăх,

хак; стбимость дбма çурт хăкĕ; на-

лбг на добавленную стбимость хÿ-

шăннă хăклăх налбгĕ

стбить

(наст.

стбю, стбишь, стбят;

лрич.

действ.

наст.

стбящий)

глаг.

не-

сов. 1. чего и с нареч. тăр; шăпка

стбит дброго çĕ'лĕк хăклă тăрăть 2.

1 и 2л. неупотр.,

чего

и с

нареч.

ыйт,

кйрлĕ

пул; стбило болынбго труда

нумăй

вăй хумаллă пÿлчĕ 3. оезл., с

неопр.

ф. (син. заслÿживать) -ма (-ме)

юрăть; -малла (-мелле); бту кнйгу

стбит прочитать ку

кĕнекене

вула-

мă юрăть 4 Не стбит! Нимĕх те мар!

(тав тунине хуравлани)

стол (-ă)

сущ.

муж. 1. сĕтĕл; пйсь-

менный

стол çырÿ сĕтелĕ; сидеть за

столбм

сĕт^л

хушшинчĕ лар 2.

сĕтел

(учреждени); ăдресный стол

ăдрес сĕтĕлĕ *

крÿглый

стол çаврă

сĕт^л

(иуху, канашлу

тĕсĕ)

столб (-ă)

сущ.

муж. юпă; столбы

ворбт хапхă юписĕм; поднялся столб

дыма тĕ'тĕм юпă пек çĕклĕнчĕ

столетие (-я) сущ. сред. çĕр çул,

çĕр

çÿллăх; отметить столетие за-

вбда завбд çĕр çул тултарнине пă-

лăрт

столйца (-ы) сущ. жен. тĕп

хулă;

столйца республики респÿблика тĕп

хулй

столбвая (-ой)

сущ.

жен. столбвăй;

заводская столбвая завбд столбвăйĕ;

питаться в столбвой столовăйрă

апатлăн

столбвый прил. апăт -ĕ; столб-

вая

лбжка апăт кăшăкĕ, пЫсăк кă-

шăк * столбвая свекла хĕ'рлĕ кăш-

мăн

стблько нареч. çăвăн чÿхлĕ, мĕн

чÿхлĕ,

ун чÿхлĕ; çав терй, çав та-

рăн;

Мы стблько перенеслИ! Мăн

кăнă тÿссе курмăрăмăр эпйр!

столяр (-ă) сущ. муж. столяр,

сĕтĕл-пукăн

ăстИ

стон (-а) сущ. муж. йынăшÿ; йы-

нăшнй; слышны

чьй-то

стбны та-

кăм йынăшнй илтĕнет

стонать (наст. стонÿ, стбнешь,

стбнут; ирич. действ. наст. стбну-

щий)

глаг.

несов.

йынăш, ахлăт; сто-

н^ть от ббли ыратнипе ахлăт

стброж (-а)

сущ.

муж.;

множ.

сто-

рожă (-ĕй), сторожиха (-и) жен. ху-

рăлçă; ночнбй стброж çĕрлехй ху-

рăлçă

сторожйть

(наст.

-жÿ, -жйшь, -жăт;

прич. действ. наст. -жăщий, прош.

-живший;

деепр. -жă) глаг. несов.,

кого-что хураллă, сыхлă, хурăл тăр

сторонă

(-Ы, стброну) сущ. жен.;

множ.

стброны (сторбн, сторонăм)

ен, аяк, ăйăк; левая сторонă су-

лахăй

ен; отойтй в стброну айăккал-

лă

пăрăнсă

тăр 2. ен, çĕр, вырăн,

кĕтĕс; роднăя сторонă тăвăн кĕтĕс

3. ен, пăллă, пахăлăх; он показăл

себЯ с хорбшей стороны вăл хăйнĕ

лăйăх енчен кăтăртрĕ *

нăшс

дело

сторонă

пйрĕн ĕç çук кунтă; шутки

в стброну шÿт тумă вă'хăт мар

сторонйться

(наст.

-онк5сь, -бни-

шься,

-бнятся; иовел. ф. -онйсь, -онй-

тесь;

прич.

действ.

наст.

-онящийся,

прош. -онИвшийся; деепр. -онясь)

глаг. несов. пă 'рăн,

пăрăнсă

тăр;

Сторонйтесь, идĕт машина! Пă'рă-

нăр, машйна килĕт!

стоянка (-и) сущ. жен. чарăнÿ,

тăрÿ; чарăннИ, тăнй; тăратнй; здесь

стоЯнка трăнспорта запрещенă кун-

тă трăнспорт тăратмă юрамăсть

стоЯть (наст. сток5, стойшь, сто-

ят;

иовел.

ф.

стой;

прич.

действ.

наст.

стоящий,

ирош. стоявший; деепр.

стбя) глаг. несов. 1. тăр (чĕр чунсем

çинчен);

лар

(япаласем

çинчен);

твĕрдо

стоЯть на ногăх урă çинчĕ çйрĕп

тăр; в середйне кбмнаты стойт стол

пÿ'лĕм варринчĕ сĕтĕл ларăть 2. 1 и

2 л. не употр. тăр, пул, лар; сблнце

стойт высокб хĕвел çÿлте тăрăть 3.

за кого-что (син. борбться) кĕрĕш,

хÿтĕле; -шăн

(-шĕн)

тăр; стоЯть за

справедлИвость тĕ'рĕслĕхшĕн тăр ^

стоЯть на своем хăрпăр шухăшне

хÿтĕлĕ

страдă (-Ы)

сущ.

жен. ĕç çййĕ, хĕрÿ'

ĕç;

убброчная страдă тыр-пÿл çййĕ,

тЫрă вырсă пухнй

страдательный прил. таврăнÿ -ĕ;

страдăтельная форма глагбла гла-

гблăн

таврăнÿ формИ; страдатель-

ные причăстия таврăнÿ причастийĕ-

сĕм

страдать (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов. 1. (син.

мÿчиться)

асап-

лăн,

тертлен, асăп кур, хĕн кур;

страдать от

головнбй

ббли пуç ырат-

нипе аптăрă 2. от

чего

и за что ин-

кек кур, шЫрлăх кур; аптăрă; по-

севы пострадăли от засухи калчă

типĕпе аптăрăрĕ

странă

(-Ы)

сущ.

жен.;

множ.

стра-

ны (стран, стрăнам) çĕршЫв; ази-

атские страны А'зи çĕршывĕсем *

стрăны света тĕнче енĕсем (çурçĕр,

кăнтăр,

хĕвел

тухăç,

хĕвел

анăç)

страница (-ы) сущ. жен. странйца;

перелИстывать странИцы кнИги кĕ-

некĕ страницисене уçкалă

стрăнный прил., странно нареч.

тĕлĕнтермĕш, тĕлĕнмелле; стрăнно,

что он не пришел вăл килменнй тĕ-

лĕнтерет

страстнбй прил.: страстнăя неделя

Мăнкун

эрнй (çав

аслă

уяв умĕнхи)

страсть (-и) сущ. жен. хĕрÿ'лĕх,

хавăл,

хĕрÿ' кă 'мăл, чун хавăлĕ;

страсть к тейтру театрă чунтан

юратнй

страх (-а)

сущ.

муж. хăрăв, шик;

хăранИ,

шикленни; чувство страха

хăрăнă

тÿйăм; испытывать страх

хăрă

страховăние (-я) сущ.

сред.

страхо-

вăни, страхлăв; страхланй; страхо-

вăнис

имÿщества пурлăхă страхла-

нй

страховăть (наст. страхÿю, стра-

хуешь, страхÿют; прич.

страд.

прош.

страхбванный) глаг. несов. страхлă,

страховăни ту

стрăшный прил., стрăшно нареч.

(кратк. ф. -шен, -шнă, -шно,

множ.

-шны и -шнЫ) 1. хăрÿшă, шйклĕ;

хăратакăн,

шиклентерекĕн; нам не

страшны трÿдности эпИр йывăрлăх-

сенчен хăрамăстпăр 2. (син. сИль-

ный) ăкăш-мăкăш, вă'йлă; çав те-

рй;

стрăшный дождь вă'йлă çÿмăр;

я стрăшно испугался Зпĕ çав терй

хăрасă кăйрăм

стрекоза (-ы) сущ. жен.;

множ.

стрекбзы (-бз, -бзам) йĕп

вăрри

(çурхах çунатлă кăпшанкă)

стрела (-Ы)

сущ.

жен.;

множ.

стре-

лы

(-ĕл, -елам) çĕмрĕ~н, ÿхă йĕп-

пй;

летйт, как стрелЯ çĕмрен пек

ыткăнсă пырăть 4 стрела подъем-

ного крăна çĕклекĕн кран каштй

стре\яка (-и) сущ. жен. 1. йăп (се-

хетĕн,

приборсен);

секундная стрел-

ка

часбв

сехетĕн çеккÿнт

йĕппй

тунă,

кĕпçе, пушă (суханăн); стрел-

ка тюльпăна тюльпăн чечĕкĕн ту-

нй;

лук выбросил стрелки сухăн пу-

шанă

лăрнă

стрелять

глаг.

несов.,

кого-что

пер

(пăшалтан,

ухăран т. ыт.); стрелЯть

из автомăта автоматрăн пер

стремйться

(наст.

-млк5сь, -мйшь-

ся,

-мятся; повел. ф. -мйсь, -мй-

тесь;

прич. действ. наст. -мящий-

ся,

прош. -мйвшийся; деепр. -мясь)

глаг. несов., к кому-чему и с неопр.

ф. тă'рăш, ă'нтăл, тÿртăн, хЫпăн,

çун;

стремйться понять ăнланмă

тă'рăш

стресс (-а)

сущ.

муж. пăлханÿ, хум-

ханÿ;

пăлханнй, хыпăннИ; подвер-

гаться стрессам пăлханă-пăлханă ÿк

стриж (-ă) сущ. муж. вĕ 'ршĕн

(чĕкеçрен пысйкрах кайăк)

стрйчься (наст. -игÿсь, -ижешься,

-игÿтся;

ирош. -йгся, -Иглась, -йг-

лось, -йглись;

повел.

ф. -игйсь, -игй-

тесь;

«рич.

действ.

прош. -Игшийся;

деепр.

-Игшись)

глаг.

несов.

çÿç кас-

тăр,

çÿç илтĕр; стрйчься кдротко çÿ-

çе

кĕскĕ

кастăр

строгăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

прич.

страд.

прош. стрбганный)

глаг.

несов.

савалă; строгать дбску рубЯн-

ком хăманă савапă савалă

стрбгий

{кратк. ф. строг, строгă,

стрбго, множ. стрбги и строгй;

сравн.

ст.

стрбже;

превосх.

ст.

строжăйший)

прил.,

стрбго

нареч.

çйрĕп, хЫтă, ха-

яр;

çйрĕп ыйтакăн; стрбгий начăль-

ник çйрĕп ыйтакăн пÿçлăх; стрбго

придĕрживаться диеты апăт йĕрки-

не хЫтă тытсă пыр

стройтель (-я)

сущ.

муж.стройтель

(çурт-йĕр лартнă çĕрте ĕçлекен);

инженĕр-стройтель стройтель инже-

нер

строИтельный ирил. стройтельство

-ĕ;

стройтельные раббты стройтель-

ство ĕçĕс^м

стрбить (наст. -бю, -бишь, -бят;

повел.

ф. строй) глаг. несов., что 1.

ту, ларт, хыв; стрбить дом çурт ларт

хайлă,

ăслă, шухăшлă, йĕркеле,

пăлăрт; стрбить плăны плансĕм пă-

лăрт; прăвильно стрбить фрăзы пуп-

левсенб тĕ'рĕс йĕркелĕ * стрбить гри-

мăсы пит-куçă хуçкалă

строй (-я, о стрбе, в строк5) сущ.

муж.; множ. строй (-ĕв) 1.

тЫтăм,

йĕркĕ; государственный строй пат-

шăлăх тЫтăмĕ 2. строй, йĕркб, рет;

идтй стрбем стройпă пыр * выйти

из стрбя пă'сăл, ĕçлеме пăрăх

стрбйка (-и) сущ. жен. стрбйка

(çурт-йĕр

лартни);

раббтать на стрбй-

ке стройкăрă ĕçле

стрбйный (кратк. ф. -бен, -ой-

нă,

-бйно, множ. -ойнЫ и -бйны)

ирил.,

стрбйно нареч. 1. яштăк, яш-

такă,

йă 'рăс; стрбйная девушка

яштакă хĕр 2. килĕшÿ'ллĕ, çураçÿл-

лă;

стрбйное пĕние хбра хор

килĕ-

шÿ'ллĕ юрланй

строка (-й) сущ. жен.; множ. стрб-

ки (строк, строкăм)

йĕркĕ

(кĕне-

кери, çырури); написăть пять стрб-

чек

пйлĕк

йĕрке

çыр

стрÿжка (-и)

сущ.

жен. çункăв, тур-

пăс, савалăнчăк

струнЯ (-Ы)

сущ.

жен.; множ. стрÿ-

ны (струн, стрÿнам) хĕ 'лĕх; стрÿ-

ны гитăры гитăра хĕлĕхĕсем

стрÿнный ирил. хĕ'лĕхлĕ; стрÿнные

инструменты хĕ'лĕхлĕ инструмент-

сем

(гитара,

тймра т. ыт.)

стручбк

(-чкă)

сущ. муж. хутăç,

вă'рă хутаççй; çймĕç; стручкй пĕрца

пă'рăç

хутаççисем

студент (-а) сущ. муж., студентка

(-и) жен. студент; студенты универ-

ситета университĕт студенчĕсем

стÿдень

(-дня)

сущ. муж. (син. хо-

лодĕц) стÿдень; приготбвить стÿ-

день из телячьих нбжек пăрÿ урин-

ч^н стÿдень ту

стул (-а) сущ. муж.; множ. стÿлья

(-льев) пукăн (хыçли); мЯгкий стул

çемçе

пукăн;

сидĕть на стÿле пукăн

çинче лар

ступĕнька (-и) сущ. жен. картлаш-

кă; ступеньки крыльцă крыльцă карт-

лашкисем

ступнЯ (-й) сущ. жен. урă тупăнĕ,

урă

лаппй

стучЯть

глаг.

несов.

1. шаккă, так-

кă; ктб-то стучйт в дверь такăм алă-

кă шаккăть 2. 1 и 2л. неупотр. тап,

тапсă тăр; сĕрдце стучйт рбвно чĕре

пĕр тйкĕс тапăть

стыд (-ă)

сущ.

муж. нăмăс; ни стыдă

ни сбвести ним нăмăс-сймĕс те çук

стыдиться (наст. стыжÿсь, сты-

дйшься,

стыдятся; деелр. стьщясь)

глаг.

несов.,

кого-чего

или с

неопр.

ф.

вăтăн,

имен, намăслăн; стыдИться

плохбй одĕжды япăх тумлăннăшăн

вăтăн

субббта (-ы)

сущ.

жен. шăмăт кун;

вĕчером в субббту шăмăт кун каç

суверенитет (-а)

сущ.

муж.

(син.

не-

завйсимость) суверенитет, хăй йрĕк-

лĕх

(çĕршыв е халăх хйй ирĕккĕн,

пăхăнмасйр пурйнни)