Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

суверĕнный прил. (син. незавйси-

мый) суверĕнлă, хăй Ирĕклĕ; суве-

ренное госудЯрство хăй йрĕклĕ пат-

шăлăх

сугрбб (-а) сущ. муж. кĕрт, юр ку-

пй (çил хывни)

суд (-ă) сущ. муж. суд; арбитрăж-

ный суд арбитрăж сÿчĕ; верхбвный

суд ăслă суд; отд^ть под суд судă

пар

суд^к (-ă) сущ. муж. шăлă пÿлă

судебный прил. суд -ĕ; судрй; су-

дебные инстăнции суд пусăмĕсем;

судебное дбло судрИ ĕç

судйть {наст. сужÿ, сÿдишь, сÿдят;

прич.

действ.

наст. сÿдящий и судя-

щий,

прош. судИвший; прич. страд.

наст. судймый;

деепр.

сÿдя и судя)

глаг.

несов.

1. о ком-чем шухăшă ка-

лă,

шухăшланине

калă;

судйть о

твбрчестве худбжника худбжник

пултарÿлăхĕ çинчен мĕн шухăшла-

нинĕ

калă 2. кого айăплă, суд ту; су-

дйть за крăжу вăрлăнăшăн суд ту 3.

судья пул (ăмăртура)

сÿдно (-а) сущ. сред.; множ. судă

(-6в) карăп, кймЪ; пЯрусное сÿдно

пăрăслă карăп

сÿдорога (-и)

сущ.

жен. шă'нăр тур-

тни

судьба (-Ы) сущ. жен.; множ. сÿдь-

бы (сÿдеб, сÿдьбам) шăпă, ăраскăл,

пÿрнй, кун-çÿл; счастлйвая судьбă

телейлĕ

шăпă

судья (-й) сущ. муж.; множ. сÿдьи

(сÿдей и судей, сÿдьям) 1. судья (суд

тăвакан юрист) 2. судья (спортра)

суетйться (наст. суечÿсь, -тИшься,

-тятся;

повел.

ф. -тИсь, -тйтесь; ирич.

действ.

наст. -тящийся, ирош. -тИв-

шийся;

деепр.

-тясь)

глаг.

несов.

кус-

калă,

хыпкалăн, хĕ 'вĕш; суетйть-

ся,

готбвясь принЯть гостей хăнă

кĕртмĕ хатĕрленсе хыпкалăн

сук (-ă, о суке, на сукÿ) сущ.

муж.; множ. сÿчья (сÿчьев) и сукИ

(сукбв) турăт; сÿчья дÿба юмăн ту-

рачĕсĕм

сукнб (-ă) сущ.

сред.;

множ. сÿкна

(сÿкон,

сÿкнам) сукнă, пустăв; до-

мăшнее сукнб тăлă; купйть отрез

сукна на пальтб пальтблăх пустăв

туян

сукбнный ирил. сукнă ..., пустăв ...;

сукнă

-ĕ, пустăв -ĕ; сукбнный пид-

ж^к пустăв пиншăк * сукбнный

язык

мăкă

челхе, кăнттăм чĕлхĕ

сумасшедший ирмл. 1. (син. безÿм-

ный) ă 'ссăр, ухмăх, ăсрăн тÿхнă,

ухмахă ĕрнĕ 2. (син. крăйний, ис-

ключительный) ăкăш-мăкăш,

мăйсăр, çав тери; сумасшедшие це-

ны ăкăш-мăкăш пьгсăк хаксем

сÿмерки

(-рек,

-ркам)

суо<.

множ. каç

ĕ'нтрĕкĕ, каç пулттй; в сÿмерки каç

пулттипе

сум^ть (будущ. -6ю, -еешь, -еют)

глаг. сов. пултарăй, пултăр; он не

сумбл сдержйть своей радости вăл

хă 'йĕн савăнăçне пытармă пулта-

раймăрĕ

сÿмка (-и) сущ. жен. сÿмка, хутăç;

сÿмка шкбльника шкул ачин сум-

кй

сÿмма (-ы) сущ. жен. сÿмма (хуш-

сан пулнă хисеп); сÿмма трех чйсел

вйçĕ хисеп суммИ

сундÿк (-ă) сущ. муж.

арчă;

кра-

шеный сундÿк сă'рлă арчă

суп (сÿпа, в сÿпе и в супÿ) сущ.

муж.; множ. супы (-бв) яшкă;

шÿрпĕ; молбчный суп сĕт яшкИ;

мяснбй суп аш шÿрпИ

супрÿг (-а) сущ. муж., супрÿга (-и)

жен. мă'шăр (упăшки е арăмĕ); суп-

рÿги

Иванбвы Ивановсен мă'шăрĕ

сурбвый

прил., сурбво нареч. 1.

йЫвăр,

тĕртлĕ; сурбвая зима пИтĕ

сйвĕ

хĕл; сурбвые дни войны вă'рçăн

тертлĕ

кунĕсем 2. (син. жестбкий)

хаяр,

кăрă, çиллес; сурбвый при-

говбр хаяр приговбр

сурбк

(-ркă)

сущ. муж. сă'вăр (çĕр

айĕнче пурăнакан чĕр чун)

суслик (-а) сущ. муж. тыркăс

(кăшлакан чĕр чун)

сÿсло (-а) сущ. сред. ăслă (сăра е

хĕрлĕ эрех тумалли)

сустав (-а) сущ. муж.

сыпă,

шă'мă

сыппй;

локтевбй сустав чавсă сып-

пй;

боль в суставах сыпăсĕм сурнй

сутки

(-ток)

сущ. множ. тăлăк;

двбе суток йкĕ тăлăк; в течение сÿ-

ток тăлăк хушшинче

суть (-и) сущ. жен. тупсăм,

тĕ'шĕ,

тĕшшИ;

суть вопрбса ыйтÿ тÿпсăмĕ;

разобраться в сÿти дбла ĕç тупсăм-

не туп * по сÿти тĕрĕссипĕ

сÿффикс (-а) сущ. муж. сÿффикс

(сăмах тымарĕ хыçĕнчи морфема,

сăм., вырăсла: стол-ик, чита-л, скор-

ее)

сухбй (кратк. ф. сух, сухă, сÿхо,

множ. сÿхи и сухй; сравн. ст. сÿше)

прил., сÿхо нареч. 1. (ант. мбкрый)

тИпĕ;

сухбе полотенце тйпĕ ал шăл-

лй;

сухйе дрова тйпĕ вÿтă 2. (син. бе-

зучăстный; ант. лăсковый)

тйпĕ,

чÿрăс, сивлек; оказăть сухбй прием

сивлĕккĕн йЫшăн 4 сухбе винб пы-

лăксăр эр^х (хĕрли)

сÿша (-и) сущ. жен. тип çĕр; на

сÿше и на

мбре

тип çĕр çинчĕ татă

тинĕсрĕ

сушйть (наст. сушÿ, сÿшишь, сÿ-

шат; прич. страд. прош. сушĕнный)

глаг. несов. тйпĕт; сушйть белье кĕпе-

йĕм тйпĕт

существйтельное

(-ого)

сущ. сред.

япалă

ячĕ; склонĕние существйтель-

ных япалă ячĕсен вĕçленĕвĕ; на-

рицăтельные именă существйтель-

ные пăйăр мар япалă ячĕсĕм (сăм.:

человек - çын, город - хула, страна

-çĕршыв); сббственные и.менă суще-

ствйтельные пăйăр япалă ячĕс^м

(сăм.: Николай, Москва - Мускав,

Россия — Раççей)

существовать (наст. -вÿю, -вÿешь,

-вÿют; повел. ф. -вÿй; прич. действ.

наст. -вÿющий, прош. -вовăший; де-

епр. -вÿя) глаг. несов. 1. (син. быть,

имĕться) пул, пур пул; по Зтому

вопрбсу существÿют рăзные мнĕния

ку ыйтупă тĕ'рлĕ шÿхăш пур 2. (син.

жить) пÿрăн, тăрансă пÿрăн, йÿнеç-

т^р;

существовать на пĕнсию пен-

сипе тăрансă пÿрăн; средства суще-

ствовăния пурăнмă мĕн кирлИ; пу-

рăнмаллй майсем

сÿщность (-и) сущ. жен. (син. суть)

тÿпсăм;

сÿщность вопрбса ыйтÿ

тÿпсăмĕ * в сÿщности тĕрĕссипĕ

каласăн

схватйгь (будущ. -ачу, -ăтишь, -ăтят;

ирич.

страд. прош. -ăченный) глаг.

сов., кого-что ярсă ил, ярсă тыт;

схватйть за

рÿку

алăрăн ярсă тыт

Ф схватйть нăсморк сунасă ер; схва-

тйть суть вопрбса ыйтÿ тупсăмнĕ

ăнкарсă ил

схема (-ы) сущ. жен. схĕма; ĕлкĕ;

схема телевйзора телевИзор схемй

схбдство (-а) сущ. сред. пĕреш-

кĕллĕх, пĕр пеклĕх

сцĕна (-ы) сущ. жен. сцĕна (спек-

такль лартмалли лаптăк); на сце-

не театра идет нбвый спектăкль те-

ăтр сценй çинчĕ çĕ'нĕ спектăкль пы-

рăть

Ф устрбить сцену харкашсă кай;

сойтй со сцены ĕçлеме пăрăх

сцеиăрий (-я) сущ. муж. сценăри

(кинофильмăн, телеперадачăн е халăх

умĕнче кăтартмалли хайлавăн

тытăмĕ, содержанийĕ); сценăрий

спортивного прăздника спорт уявĕн

сценăрийĕ

счастлйвый (кратк. ф. счăстлив и

счастлИв, множ. счăстливы и счаст-

лИвы) прил., счастлйво нареч.

телĕй-

лĕ,

ăнăçÿллă; счастлйвое детство

телĕйлĕ

ачăлăх; Счастлйвого путй!

Çÿлĕ

ă'нăçлă пÿлтăр! (хăнасене ăсат-

нă чух калани); Счастлйво оставать-

ся!

Чипер юлăр!

(ăсатса

яратнсене

калани)

счăстье (-я) сущ.

сред.

телĕй, ăрас-

кăл,

ăнăçÿ; семейное счЯстье кил-

йышрй телей; Желăю счăстья! Те-

лей сунăтăп!

счет (-а, на счĕте и на счету)

сущ.

муж.; множ. счета (-бв) 1. шутлăв,

шут, шутланй; ÿстный счет сăмăх

вĕ'ççĕн шутланй 2. шут (спортра);

счĕт

игры 3 : 1 вă'йă шучĕ 3:13.

счĕт

(укçа илме çырнй документ) *

без счету шÿчĕ çук, пИтĕ нумăй; в

конĕчном счете юлашкинчĕн, тĕп-

рен илсĕн; на Зтот счет ку тĕлĕшпĕ;

не в счет шутă кĕмĕст

считать (наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

ирич.

страд. прош. счИтанный) глаг.

несов.

1. шутлă; считăть до десятй вун-

нă çитй шутлă; считЯть деньги укçă

шутлă

2. кого-что кем-чем, за кого-

что или с союзом

«что»

(син. пола-

гăть)

шутлă, хыв, хур, те; шутнĕ

хур;

егб считают знатокбм музыки

ăнă

мÿзыка ăстй тесĕ шутлăççĕ

считаться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел. ф. -ăйся, -ăйтесь;

прич.

действ.

наст. -ăющийся, прош.

-ăвшийся;

деепр. -ăясь) глаг. несов.

кем-чем (син. слыть) шутлăн;

ин5ль считăется сăмым теплым мĕ-

сяцем ик5ль чи ă'шă ÿйăх шутланăть

с кем-чем (син. уважăть) шутă ил,

шутă хур; считЯться с мнĕнием то-

вăрищей юлташсĕн шÿхăш-кăмăлнĕ

шутă ил

съедббный прил. çимеллй, çимĕ

к5рăхлă;

съедббные грибы çимĕ

к5рăхлă

кăмпасем

съезд (-а) сущ. муж. съезд (пысăк

пуху);

съезд пăртии

пăрти

съĕзчĕ; де-

легЯты съезда съезд делегачĕсĕм

съездить (будущ. -зжу, -здишь,

-здят;

повел.

ф. -зди)

глаг.

сов. кайсă

кил (транспортпа); съĕздить в гб-

род за покупками хуланă япаласĕм

туянмă

кайсă кил

сын (-а) сущ. муж.; множ. сыно-

вьЯ (-ĕй) и сыны (-бв) ывăл; стЯр-

ший сын ăслă Ывăл; у них два сына

и дочь вĕсĕн Икĕ Ывăл та пĕр хĕр

сыпаться 1 и 2

л.

не

употр.

(наст.

сЫплется, сЫплются; прич. действ.

наст.

сьшлющийся,

прош.

сьшавший-

ся;

деепр.

сьтлясь(

глаг.

несов.

тă'кăн,

юх, сăпăн; мука сыплется из меш-

ка çă'нăх михĕрен тăкăнăть

сьф (-а, в сыре и в сырÿ)

сущ.

муж.;

множ. сыры (-бв) сыр (чăкăт пек

çимĕç); плăвленый сыр шăрăтнă сыр

сыроĕжка (-и) сущ. жен. майрă

кăмпй

сырбй (кратк. ф. сыр, сырă, сЫ-

ро,

множ. сырЫ; сравн. ст. сырее,

сырей) 1. (син. влăжный; ант. сухбй)

нÿ'рĕ, нÿ'рлĕ, чĕ'рĕ; сырой вбздух

нÿ'рĕ сьпшăш 2.

(ант.

варĕный) чĕ'рĕ,

пĕçермен; сырбй картбфель чĕ 'рĕ

çĕр

улмй

сырость (-и)

сущ.

жен. нÿ'рĕ, нÿ'рĕк,

нÿ'рлĕх; в кбмнате сырость пÿлĕмре

нÿ'рĕ

сырье (-я)

сущ.

сред.,

собир.

чĕр та-

вăр; минерăльное сырье минерăл

чĕр тавăр

сытый (кратк. ф. сыт, сытă, сы-

то,

множ. сЫты) прил., сыто нареч.

тÿтă,

тăрăннă; сьпый скот тÿтă вЫ-

льăх

сыгньш

прил.,

сыгно

нареч.

тÿтлăхлă,

тÿтă тытакăн; сытная

пища

тÿтă ты-

такăн

апăт

сюдă нареч. кунтă, кунталлă; онй

идÿт

сюдă вĕсĕм кунталлă килĕççĕ

сюж^т (-а) сущ. муж. сюжĕт (ли-

тература хайлавĕсенчи

ĕçсен йĕрки)

таблица (-ы) сущ. жен. таблйца

(ретĕн-ретĕн,

юпан-юпан

çырса

тухнă

хисепсем); тирăжная таблйца выляв

таблицй (сăм., лотереййн); таблйца

умножения хутлăв таблицй

таИнственный ирил. (син. загăдоч-

ный),

таинственно нареч. 1.

темĕн-

лĕ,

пĕлме çук, ăнланмаллă мар; в

лесÿ слышны тайнственные голосЯ

вăрмантă темĕнле сасăсем илтĕ-

неççĕ 2. (син. скрЫтый, секретный)

вă'рттăн, пытăнчăк, пытарÿллă; он

приĕхал с таинственной целью вăл

вă'рттăн тĕллевпĕ килнĕ

тайкбм

нареч.

(син. скрЫтно; ант.

открЫто) вă

'рттăн,

пытансă, сис-

меслĕ;

уйтй тайкбм никăм сисмес-

лĕ

тухсă кай

тăйна (-ы) сущ. жен. вă'рттăнлăх,

сăр,

вă'рттăн

япалă;

тайна перепис-

ки çырÿ çÿретнйн вă'рттăнлăхĕ; хра-

нИть тăйну вăрттăнлăхă упрă

тăйный прил.

(син.

скрытый; ант. от-

крытый,

ясный), тăйно

нареч.

вă'рт-

тăн,

пытăнчăк; встречаться тăйно

вă'рттăн тĕл пул

так 1. нареч. çаплă,

аплă;

çăкăн

пек, çăвăн пек; сделай вот так ак

çăкăн

пек ту 2. нареч. (ант. нарбч-

но) ахăль, ахальтен; я э"то сказăл

прбсто так йпĕ кунă ахальтен çеç

калăрăм 3. нареч. хăйне хăех, хăй

хăльлĕн;

болĕзнь так не пройдет,

надо лечйться чир хăйнĕ хăех иртсе

кăймĕ,

сипленес пулăть 4. частица,

употр. при

разъяснении,

уточнении

(син. напримĕр) çаплă, ăкă, сă-

махрăн;

сельчăне живÿт хорошб,

так, мнбгие пострбили нбвые домă

ял

çыннисем авăн пурăнăççĕ, çап-

лă,

нумăйăшĕ çĕ'нб çурт лăртнă 5.

частица

усилит.

(син. бчень) çав те-

рй;

я так люблк5 мÿзыку Зпĕ музыкă-

нă çав терй юратăтăп 6.

союз

(син.

6с-

ли) пулсăн; тăк (тĕк); сказăл, так

сделаю калăрăм пулсăн тăватăпăх *

и так ахăль те, ÿнсăр та; так и быть

юрĕ

ĕ'нтĕ; так и есть чăнăх та; так

как

союз

мĕ'ншĕн тесен; так что

союз

çавăнпă та; так йли инăче мĕнле пул-

сăн та; так себе вăтăм, чÿхă кăнă

т^кже союз, выражает

добавление

(син. и, тбже) та (те); ... пекĕх; ре-

бята идÿт купăться, мы тăкже идем

с ними ачасĕм шывă

кĕме

каяççĕ,

эпйр те вĕсемпĕ пырăтпăр

такбй

(-бго)

местоим. çăвăн пек,

çăкăн

пек, кун пек; кунашкăл, çак-

нашкăл;

такăя кнИга есть и у меня

кун пек кĕнекĕ мăнăн та пур; та-

кйм ббразом çаплă майпă; он такбй

ÿмный вăл çав терй ă'слă * Что же

тут такбго?

Мĕн^х

варă?

таксй

нескл.

сред.

таксй (пассажир

илсе

çурекен

çймăл

автомашина);

мар-

шрÿтное таксИ пĕр маршрÿг таксййĕ

тактИчный прил. (син. обходйтель-

ный),

тактИчно нареч. этеплĕ, пах-

мăтлă, йĕркеллĕ, рĕтлĕ; тактйчно

вестй себЯ йĕркеллĕ пул

талЯнт (-а) сущ. муж. (син. дар,

одарĕнность) пултарÿлăх, талăнт;

талăнт писăтеля çырăвçă пултарÿ-

лăхĕ

талăнтливый прил. (син. одарĕн-

ный,

даровйтый; ант. бездăрный),

талăнтливо нареч. пултарÿллă, ăстă,

талăнтлă;

талăнтливый певец та-

лăнтлă

к5рăçă

талбн (-а) сущ. муж. талбн (мĕн

те пулин

илмелли

хут); талбн на пи-

тăние апатланмаллй талбн

тальнИк (-ă) сущ. муж.

хăвă;

за-

росли тальникă хăвăлăх

там нареч. (ант. здесь, тут) унтă,

çавăнтă, лер^; там темнб унтă тĕ'т-

тĕм;

там вИдно бÿдет кÿрăнĕ унтă

(кайран)

тамбжня (-и) сущ. жен. тамбжня

(чикĕ урлă япала илсе килнине тĕ-

рĕслекен учреждени)

тăнец (-нца) сущ. муж. тăшă;

бăльный тăнец бал ташшй; ансăмбль

песни и тăнца юрăпă тăшă ансăмблĕ

танк (-а) сущ. муж. танк (тупăллă

çар

машини);

танк-амфйбия ишекĕн

танк

танкИст (-а) сущ. муж. танкист;

фбрма

танкйста танкйст тÿмĕ

танцевăть (наст. -цÿю, -цÿешь,

-цÿют; повел. ф. -цÿй; деепр. -цÿя)

глаг. несов. ташлă; танцевăть

пăрами

мă'шăрăн-мă'шăрăн ташлă

тăпочки

(-чек)

сущ.

множ.;

един.

тăпочка (-и) жен. тăпочкă (кĕлесĕр

çăмăл туфли)

таракăн (-а) сущ. муж. таракăн;

средство от таракăнов таракăн пĕ-

термеллй им-çăм

тарĕлка (-и)

сущ.

жен. турилкке;

глуббкая тарĕлка яшкă турилкки;

мелкая тарĕлка пă 'тă-шарккÿ ту-

рилкки;

тарелка упăла и разбИлась

турилкке ÿксе вăнчĕ Ф быть не в

своĕй

тарелке хăрпăр хăвнă кăнăçсăр

туй

таскăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

прич.

страд. прош. тăсканный) глаг.

несов.

йăт, сĕ'тĕр;

йăтсă

çÿрĕ, сĕтĕр-

сĕ çÿрĕ; гаскăть тяжести йывăр япа-

ласем йăт

татăрин (-а) сущ. муж., татăрка

(-и) жен. тутăр;

множ.

татăры (та-

тăр) тутарсем (тĕрĕксен йышне

кĕрекен халăх); крещеные татăры

крĕшĕн тутарсем; татăры-мишарй

мишĕр тутарсĕм

татăрский прил. тутăр -ĕ; тутарлă;

Тутарстăн -ĕ, Тутарстанрй; татăр-

ский язык тутăр чĕлхй; татăрская

нефть Тутарстăн нефчĕ

тащИть (наст. тащÿ, тăщишь, тă-

щат; прич. действ. наст. тăщащий,

прош. тащИвший;

деепр.

тащă) глаг.

несов.

1. (син. волочйть) сĕ'тĕр, турт,

сĕтĕрсе пыр; тащйть жердь вĕ'рлĕк

сĕтăрсĕ пыр 2. кого-что (син. нестй)

йăт;

йăтсă

пыр, çĕклесе пыр; та-

щйть рюкзăк кутамккă

йăтсă

пыр 3.

(син.

красть) сĕ'тĕр,

йă'кăрт,

вăрлă

тăять (наст. тăю, тăешь, тăют;

повел. ф. тай; прич. действ. наст.

тăющий, прош. тăявший;

деепр.

тăя)

глаг. несов. 1.

йрĕл;

снег тăет юр

ирĕлет 2. 1 и 2 л. не употр. çухăл,

Иксĕл,

пĕт; деньги тăют на глазăх

укçă куç ум^нчех

пĕтсĕ

пырăть 3.

хĕпĕрте, сăвăн; тăять от похвăл

мухтăнăшăн хĕпĕрте

твердый (кратк. ф. твĕрд, твер-

дă,

твĕрдо,

множ.

твĕрды и твердЫ;

сравн. ст. тверже;

превосх.

ст. твер-

дĕйший)

прил.,

твердо

нареч.

1. (ант.

мягкий) хЫтă; çйрĕп, пйçĕ; твердый

грунт хЫтă тăпрă; твĕрдые сплăвы

çИрĕп шăранчăксĕм (металсем) 2.

(син.

устбйчИВЫЙ) çйрĕп, тăтăрхăл-

лă,

улшăнмăн; твердые цĕны улшăн-

мăн хаксĕм 3. (син. решйтельный)

çйрĕп,

вă'йлă; твердый харăктер

çИрĕп кă'мăЛ * твердые соглăсные

звÿки хытă хÿпă сасăсем; твĕрдый

знак хЫтăлăх палли (ъ)

твой (твоегб) муж., твоЯ (тво-

ей) жен., твоĕ (твоегб) сред., мес-

тоим. притяжат. сан, сăнăн; твой

кнИги сăнăн кĕнекÿсĕм

творйтельный

прил.:

творительный

падĕж тăвÿ падĕжĕ (вырăс

чĕлхинче)

твброг (-а) и творбг (-ă)

сущ.

муж.

тă'пăрчă;

ватрÿшка

с твброгом тă'пăр-

чă икерчй

твбрческий прил., твбрчески нареч.

пултарÿ -ĕ, пултарÿлăх -ĕ; пулта-

рÿллă;

твбрческие сон5зы пултарÿлăх

пĕрлешĕвĕсĕм; твбрческий путь по^-

та сă'вăçăн пултарÿлăх çÿлĕ

твбрчество (-а) сущ.

сред.

пултарÿ,

пултарÿлăх, хайлăлăх; нарбдное

твбрчество хăлăх пултарÿлăхĕ

те^тр (-а) сущ. муж. теăтр; теЯтр

бперы и балĕта оперăпă бал^т теăт-

рĕ;

драматИческий те^тр дрăма те-

ăтрĕ;

кÿкольный те^тр пукане те-

ăтрĕ;

гастрбли теЯтра теăтр гастрблĕ

текст (-а) сущ. муж. текст (çырнă

хайлав, документ); текст письмă

çырÿ тексчĕ

текстИльный ирил. пир-ăвăр -ĕ;

текстйльная промышленность пир-

ăвăр промЫшленноçĕ

текÿщий лрил. 1.

(син.

теперешний)

хальхй,

çак, ку; в текÿщем

мĕсяце

çак

уйăхрă;

текÿщий момент хальхи са-

мăнт

2. (син. повседневный) куллен-

хй,

яланхй; занимăться тйкущими де-

лами кулленхй ĕçсемпе аппалăн

телевйдение (-я) сущ. сред. теле-

видени (сасăпа ÿкерчĕке инçете

пани, экран

çинче

кăтартни)

телевизибнный

прил.

телевйдени -ĕ;

телевизибнные передачи телевйдени

передачисем

телевйзор (-а)

сущ.

муж. телевйзор;

цветнбй телсвйзор тĕ'слĕ телевйзор

телега (-и) сущ. жен.

урапă;

ко-

лĕса телеги урапă кустăрмисем

телеграмма (-ы)

сущ.

жен. телегрă-

мма;

дать телеграмму телегрăмма

яр

телеграф (-а) сущ. муж. телегрăф

(электричество

сигналĕ

парса

çыхă-

ну

тытмалли

система)

телефбн (-а) сущ. муж. телефбн;

мобильный телефбн мобйльлĕ теле-

фбн (кĕсьере чиксе

çÿремелли);

раз-

говăривать по телефбну телефонпă

калăç

теленок

(-нка)

сущ. муж.;

множ.

телЯта

(-лят)

пăрÿ; теленок олĕня

пăлăн пăрушĕ

т^ло

(-а) сущ. сред.;

множ.

телă

(тел,

телăм) 1.

япалă;

твердые телЯ

хЫтă япаласем; жйдкие тела шĕ'вĕ

япаласем 2. ÿт, ÿт-пÿ'; тело челове-

ка эт^м ÿ'чĕ; чăсти тĕла ÿт-пÿ'

пайĕ-

с^м

телЯтина (-ы) сущ. жен. пăрÿ ăшĕ;

жăреная телЯтина ăшалăнă пăрÿ ăшĕ

телЯтник (-а)

сущ.

муж. пăрÿ витй

тем союз, указывает на возраста-

ние

штенсивности:

чем скорĕе при-

едешь, тем лÿчше мĕн чÿхлĕ хăвăрт-

рăх килетĕн, çăвăн чÿхлĕ аванрăх

пÿлĕ

т^ма

(-ы)

сущ.

жен.

тЫа,

ыйтÿ;

тĕ-

ма лекции лĕкци темй

темнетъ (наст. -6ю, -еешь, -еют)

глаг.

несов.

1. (ант. светлĕть) тĕксĕм-

лĕн,

хурăл;

от времени метăллы тем-

нбют

вă 'хăт иртнĕçем металсĕм

тĕксĕмленеççĕ 2. 1 и 2 л. не употр.

(син. светăть) тĕттĕмлĕн, тĕ 'ттĕм

пул; зимбй

рăно

темнеет хĕллĕ ча-

сăхтĕ'ттĕм пулăть 3. 1 и 2л. неупотр.

кăвакăр, хуралсă тăр, хурăн кÿрăн;

на зăпаде темнбют тÿчи анăçрă

çÿмăр

пĕлĕчĕсем кăвакарăççĕ

темнотă (-Ы) сущ. жен. тĕ

'ттĕм,

тĕ 'ттĕмлĕх; в

ночнбй

темноте каç

тĕттĕмĕнчĕ

температÿра (-ы) сущ. жен. темпе-

ратÿра, ă'шă-сйвĕ; температÿра вб-

здуха сЫвлăш температурй; нИзкая

температÿра пĕ 'чĕк температÿра,

сйвĕ

тбмя (тĕмени) сущ.

сред.

лĕпке (пуç

купташкш çÿлти пайĕ)

тенйстый ирил. сÿлхăн, хÿ'тĕ; те-

нИстый

сад сÿлхăн сад

теннис (-а)

сущ.

муж. тĕннис

(мечĕ-

ке ракеткйпа

çапса

вылямалли

вăйй);

настбльный теннис

сĕт^л

теннисĕ;

игрăть

в тĕннис теннислă выля

тенор (-а) сущ. муж.;

множ.

те-

нора (-бв) и теноры (-ов) тенор (ар-

çыннăн

çинçе

сасси; çав сасйпа юр-

лакан)

тень

(-и, в тенй) сущ. жен.;

множ.

тĕни

(-ей и -ей) 1. сÿлхăн; сидĕть в

тенй

сулхăнрă лар 2. ĕмĕлке; тень

от столбЯ юпă ĕмĕлкй Ф нет и тени

сомнения нймĕн иккĕленмелли те

çук; брбсить тень на дбброе ймя Ырă

ятă вараламă хăтлăн

тебрия (-и) сущ. жен. (ант. прăк-

тика) тебри (йслăлăх принципĕсем,

пĕтĕмлетÿсем);

тебрия оснбвывает-

ся на прăктике тебри прăктика çин-

чĕ никĕсленсе тăрăть

тепăрь

нареч. (син. сейчăс) халь,

хăлĕ;

теперь нăша бчередь хăлĕ пй-

рĕн чер^т çйтрĕ

теплица (-ы) сущ. жен. теплйца

(çиелтен

витнĕ ăшă парник); вырă-

шивать бвощи в теплйце теплицăрă

пахчă

çймĕç ÿст^р

теплб (-ă) сущ. сред. (ант. хблод)

ă'шă;

сблнечное теплб хĕвел ăшшй;

в дом дали теплб çуртă ă'шă пăчĕç

тепловбз (-а) сущ. муж. тепловбз

(шалти

çуну

двигателĕллĕ

локомо-

тив)

теплота (-Ы)

сущ.

жен.

(ант.

хблод)

ă'шă,

ă'шăлăх; теплота т^ла ÿт ăш-

шй;

сердечная теплотă чун ăшшй,

ă'шă

кă'мăл

теплохбд (-а) сущ. муж. теплохбд

(шалти

çуну

двигателĕллĕ

карап);

туристйческий теплохбд турйзм теп-

лохбчĕ

тереть (наст. тру, трĕшь, трут;

прош.

тĕр, терла, тĕрло, множ. тĕрли;

иовел.

ф.

три; ирич.

действ.

наст.

трÿ-

щий,

прош.

тĕрший;

прич.

страд.

прош.

тĕртый; деепр. не употр.) 1. сă'тăр,

сĕр,

сĕркеле, шăлкалă; тер^ть пол

тряпкой урайне çĕтĕкпĕ сĕр 2. (син.

измельчăть) тĕпр^т, хыр, вĕт^т,

ваклă;

тер^ть свĕклу на терке кăш-

манă

тĕркăпă хырсă вĕтĕт

термин (-а) сущ. муж. тĕрмин

(ăнлава тĕрĕс палăртакан

сăмах,

майлашу); грамматйческие термины

граммăтика терминĕсем

терминолбгия (-и) сущ. жен. тер-

минолбги (терминсен пуххи;

вĕсене

тĕпчекен ăслăлăх); физическая тер-

минолбгия физика терминолбгийĕ

термбметр (-а) сущ. муж. тер-

мбметр (ăшша-сивве виçмелли ха-

тĕр)

терпĕнне (-я)

сущ.

сред.

чă 'тăм, тÿ

'сĕм;

чă 'тăмлăх, тÿ 'сĕмлĕх, сăпăр-

лăх;

моĕ терпение лбпнуло ман

чă'тăм пĕ'трĕ

терпеть (наст. тергапб, терпишь,

т^рпят; лрич. действ. наст. терпя-

щий,

прош.

терпевший;

деепр.

терпя)

чăт,

тÿс, сăпăр пул; терпĕть боль

ыратнинĕ тÿс * терпеть лишĕния

нуштă кур; врĕмя не терпит вă'хăт

васкатăть; терпеть не могу чăтмă

пултараймăстăп

территбрия (-и) сущ. жен. терри-

тбри,

лăптăк, çĕр; территбрия ра-

йбна

райбн çĕ'рĕ

террбр (-а) сущ. муж. террбр

(вĕлерсе,

хаяррăн

пусахласа

хăратма

тйрăшни); политический террбр по-

литикăри террбр; применение мето-

дов террбра террбр мелĕсемпе ÿсă

курнй

террорйзм (-а) сущ. муж. терро-

рИзм,

террбрлăх; междунарбдный

террорйзм пĕ 'тĕм тĕнчерй терро-

рИзм;

борьбă с террорИзмом терро-

ризмпă

кĕрешнй

террорйст (-а) сущ. муж., терро-

ристка (-и) жен. террорйст, террбр-

çă;

вооружĕнный террорист хĕç-

пăшăллă террорйст

терЯть (наст. -яю, -яешь, -яют;

деепр. -яя) глаг. несов. 1. кого-что

(ант. находить) çухăт, çĕтер; терять

деньги укçă çухăт 2. что (син. трă-

тить) тăк, çухăт, сая яр; терЯть вре-

мя вăхăтă сая яр ^ терЯть гблову

пуçă çухăт, ăсрăн кай; терЯть из вйду

куçрăн вĕçерт; терять доверие шан-

чăкрăн тух

терЯться (наст. -яюсь, -яешься,

-яются;

повел. ф. -яйся, -яйтесь;

прич.

действ.

наст.

-яющийся, ярош.

-явшийся;

деепр. -яясь)

глаг.

несов.

çухăл, çĕт; в клăссе терЯются ве-

щи класрă япаласем çухалăççĕ 2.

çухалсă кай, аптăрă; он не терЯется

при опăсности вăл хăрÿшă чухнĕ

çухалсă каймăсть * терЯться в до-

гăдках аплă та, каплă та шухăшлă

тес^ть {наст. тешÿ, тешешь, те~

шут;

повел.

ф.

тешй; ярич.

страд.

прош.

тĕсанный) глаг. несов. чутлă, кассă

якăт;

тесать бревнб пĕрене чутлă

тесный лрил. (ант. простбрный),

тесно

нареч.

1. тă'вăр, хĕ'сĕк, пĕ'чĕк;

пиджăк мне тесен пиншăк манă

пĕчĕкрех; в автббусе тесно автобусрă

тă'вăр 2. (син. блйзкий) çйрĕп, тăчă;

ăти вопрбсы тĕсно свЯзаны ку ый-

тус^м тăчă çыхăнсă тăрăççĕ

тесбвый лрил. чус ...; хăмă ...; дом

с тесбвой крышей чус тă'рăллă

пÿрт

тест (-а) сущ. муж. тест

(тĕрĕслев

заданийĕ)

тесто (-а) сущ. сред. чустă; сдбб-

ное тесто юрмăллă чустă (çу, çăмар-

та,

сахăр хушни); дрожжевбе тесто

йÿ'çĕ

чустă

(çĕпрепе

хăпартни); стЯ-

вить тбсто чустă хур

тесть (-я)

сущ.

муж. хунь; мой тесть

хÿньăм

тетерев (-а) сущ. муж. ăсăн (чăх

евĕрлĕ кайăк)

тетрадь (-и)

сущ.

жен. тетрăдь; 66-

щая

тетрăдь хÿлăн тетрăдь; тетрăдь

для рисовăния ÿкерÿ' тетрăчĕ

техник

(-а) сущ. муж. техник (ин-

женертан кĕçĕнрех специалист);

техник-стройтель стройтель т^хник

техника (-и) сущ. жен. техника

(машинйсем,

хатĕрсем);

строительная

тĕхника стройтельство техникй; ре-

монтИровать технику техникăнă юсă

* техника безопăсности хăрÿш-

сăрлăх техникй (ĕçре инкек пулас-

ран

сыхланмалли

майсем)

техникум (-а) сущ. муж. техникум

(специальность

паракан вăтам шкул)

технйческий

прил.

техника -ĕ; тех-

нйческий коллйдж тĕхника кол-

л^джĕ; получйть технйческое обра-

зовăние техника пĕ'лĕвĕ туян

технолбгия (-и) сущ. жен. техно-

лбги (пĕр-пĕр ĕçри техника месле-

чĕсен

системи); технолбгия маши-

ностроения машИна тăвăс ĕç тех-

нолбгийĕ

течение (-я) сущ.

сред.

1. (син. по-

тбк) к5хăм, юхă; юхнй; течĕиие во-

ды шыв юххИ; плыть по течению

шывă

май иш 2. (син. движение)

к5хăм;

политические течения полй-

тика юхăмĕс^м 4 в течение недели

эрне хушшинче; с течением време-

ни вă'хăт иртнĕçĕмĕн

течь

1 и 2л. неупотр.

(наст.

течет,

текÿт, прош. тĕк, теклă, теклб,

множ. теклй; ирич.

действ.

наст. те-

кÿщий, прош. тĕкший; деепр. не

употр.)

глаг.

несов.

1. юх, юхсă тăр;

водă в рбчке течет с журчанием çыр-

марă

шыв шарласă юхăть 2. шыв яр,

шыв витер, шăтсă юх;

кăдка

течĕт

каткă юхăть 3. (син. проходйть) ирт,

пыр,

иртсĕ пыр; время течĕт неза-

метно вă'хăт сисмесĕрех иртĕт

тезка (-и) сущ. муж. и жен.

атăш;

онй тезки вĕсем аташсем (иккĕшĕ

те пĕр ятлă)

темный (кратк. ф. тĕмен, тем-

нă,

темнб, множ. темнЫ;

сравн.

ст.

темнĕе,

темнĕй;

превосх.

ст. темней-

ший) прил. 1. (ант. светлый) тĕ'т-

тĕм,

çÿтă мар; темная ночь тĕ'ттĕм

çĕр

2. тĕ

'ттĕм,

тĕ

'ксĕм,

хуранкă;

темное плăтье тĕ'ксĕм

кĕпе

3. (син. не-

ясный,

непонятный) ÿçăмсăр, ăн-

ланмă

çук, ăнланмаллă мар; смысл

егб слов темен ÿнăн сăмахĕсенĕ ăн-

ланмă

çук 4. (син. сомнИтельный)

шăнчăксăр, тÿ 'рĕ мар, тасă мар;

темные делă тасă мар ĕçсĕм 5. (син.

невежественный) тĕ'ттĕм, пĕлÿ'сăр;

тĕмные люди тĕ'ттĕм çынсем

теплый (кратк. ф. тĕпел, теплă,

теплб,

множ.

теплЫ и теплы) лрил.,

теплб

нареч.

(ант.

холоДный) ă'шă,

лĕп;

водЯ в пруду тĕплая пĕверĕ шыв

ă'шă

2. ă'шă, ă'шă тытакăн; теплая

одежда ă'шă тумтИр 3. (син. привет-

ливый) ă 'шă кă 'мăллă, вашавăт,

евĕклĕ;

теплые словă евĕклĕ сăмах-

сем;

теплб принять гостей хăнасе-

не ă'шшăн йЫшăн

терка (-и)

сущ.

жен. хЫркăч, тĕр-

ка (çимĕç

вĕтетмелли);

натереть на

тĕрке моркбвь тĕркăпă кйшĕр хыр-

сă хатĕрле

терн (-а) сущ. муж.

кÿкен

(вĕтĕ

слива евĕр

çимĕç)

тес (-а) сущ. муж.

собир.

чус

хăмă,

чус; крыть сарăй тесом сарая

чус вит

тетя (-и) сущ. жен.;

множ.

тĕти

(тĕтей и тĕть) 1. аккă,

аппă,

инке

инке, хĕрăрăм; приходИла какая-

то тетя темлĕ хĕрăрăм килсĕ кăй-

рĕ

теща (-и) сущ. жен. хунямă; твоЯ

теща хунямÿ; егб тĕща хунямăшĕ

тигр (-а) сущ. муж. ТИгр (кушак

йăхĕнчи

пысăк чĕр чун); уссурййс-

кий тигр Уссурй тйфĕ

тйна

(-ы) сущ. жен. ю"шкăн, туйăн;

пруд зарбс тИной

пĕвене

юшкăн

тÿлнă

тип (-а) сущ. муж. 1. тбс; типы ав-

томобйлей автомобильсĕн тĕсĕсĕм

сăнар; комические тйпы в пье-

се пьесăри кулăшлă сăнарсем 3.

пÿтсĕр, йĕ'рĕнчĕк, киревсĕр (çын)

типИчный прил., типично нареч.

кăтартÿллă, пăйăр; типичное явле-

ние кăтартÿллă пÿлăм

типовбй прил. тйплă (иĕр ĕлкепе,

проектпа тунăскер); типовые домă

тИплă

çуртсĕм

типогрăфия (-и) сущ. жен. типо-

грăфи;

райбнная типогрăфия райбн

типогрăфийĕ

тир (-а( сущ. муж. тир (пăшал пе-

мелли

вырăн,

çурт)

тирăж (-ă)

сущ.

муж.;

множ.

тира-

жй (-ей) 1. выляв; тираж спортло-

тб спортлотб тирăжĕ 2. тирăж (пи-

четленĕ

кĕнеке,

хаçат е

ыт.

хисепĕ);

издăть

кнйгу большИм тиражбм кĕ-

некене пЫсăк тиражпă кăлăр

тире сущ.

нескл.

сред.

тир^, вă'рăм

йĕр (- паллă)

тискИ (-бв)

сущ.

множ.

1. хĕ'скĕч;

зажăть в тискИ хĕскĕчпĕ хĕссĕ ларт

(син. гнĕт) пÿсмăр, хĕсĕрлев;

асăп;

бИться в тискăх безденежья укçă çук-

кипĕ

асаплăн

тиф (-а, в тйфе и в тифÿ) сущ.

муж. тиф

(ерекен

йывăр чир); брюш-

нбй тиф вар-хЫрăм тйфĕ; сыпнбй

тиф шатраллă тиф

тихий (кратк. ф. тих, тихă, тИхо,

множ.

тйхи и тихИ ;

сравн.

ст. тйше;

превосх. ст. тишăйший) прил., тйхо

нареч. 1. (ант. грбмкий) шăп, вă'й-

сăр,

илтĕнй-илтĕнмй; тИхий гблос

вă'йсăр сăсă; Говорйте тйше! Шăп-

рăх калăçăр! 2. (син. безмблвный)

шăп,

сас-чÿ'сĕр; в лесÿ тйхо вăр-

мантă шăп 3. (син. спокбйный) лă'п-

кă, тÿл^к, улăх; тИхий уголбк улăх

вЫрăн 4. йăвăш, лă'пкă, кÿнĕ; тй-

хий ребенок йăвăш ача 5.

(ант.

сйль-

ный) лă'пкă, вă'йсăр, тă'пă; тйхий

ветербк лă'пкă çил

тишина (-Ы) сущ. жен. шă'плăх;

соблюдать тишинÿ шăп пул, ан шав-

лă

ткань (-и) сущ. жен. 1. пусмă,

пир-ăвăр;

синтетйчесие ткани син-

тĕтик пир-ăвăр 2. тĕ'ртĕм

(чĕрĕ

орга-

низмăн);

мышечная ткань мЫщцă

тĕ 'ртĕмĕ

ткать (наст. тку, ткĕшь, ткут;

прош. ткал, ткалă и ткăла, ткăло,

множ.

ткăли; повел. ф. тки; прич.

действ. наст. ткÿщий, прош.

ткăв-

ший;

прич. страд. прош. ткăнный)

глаг. несов., что 1. тĕрт, тĕртсе ту;

ткать холст пир тĕрт 2. çых, кар;

паÿк ткĕт паутйну эрешмен хăй кар-

тинĕ

карăть

тля (тли) сущ. жен.;

множ.

тли

(тлей) кÿрăк пыйтИ; Яблоневая тля

улмуççй пыйти

то союз 1. употр. с

условным

знач.

-сан (-сен);

варă;

если нÿжно, то

пойдем кИрлĕ пулсăн кăйăпăр 2.

употр. при

перечислении,

противопо-

ставлении

пĕр ..., пĕр ...;

пĕрре

...,

тепре ...; то идет снег, то льĕт дождь

пĕрре

юр çăвăть, тепрĕ çÿмăр тăкăть

3. а то, не то аттÿ, ÿнсăрăн; пото-

ропйтесь, а то опоздаете на автббус

хыпалăнăр,

ÿнсăрăн автобусрăн

юлăтăр

-то частица 1. употр. для

выделе-

ния

чего-л.

татă, та (те); ĕ'нтĕ; -ши;

Где он сейчас? Ăçтă-ши вăл халь?

употр. со знач.

неопредележости:

ктб-то

такăм;

где-то

таçтă; зачем-

то тĕмшĕн

товар (-а)

сущ.

муж. тавăр; продо-

вбльственные товары апăт-çймĕç та-

варĕсĕм;

ходовбй товăр каякăн та-

вăр; снижение цен на товары тавăр

хакнĕ

йÿнетнИ

товăрищ (-а)

сущ.

муж.

юлтăш;

то-

вăрищи

по

раббте

ĕçрИ юлташсĕм

товарищеский «рил., товарищески

нареч.

юлташлă, тÿслă; товăришеская

пбмощь юлташлă пулăшÿ; товари-

щеская встреча футболйстов футбо-

листсĕн юлташлă тĕл пÿлăвĕ

тонăрный

прил.

тавăр -ĕ; тавăрлăх;

товăрная продÿкция тавăрлăх про-

дÿкци;

товăрный пбезд тавăр пбезчĕ

товарооборбт ярил. тавăр çăврă-

нăшĕ;

рост товарооборбта тавăр çăв-

рăнăшĕ ÿснй

тогдă

нареч.

1. ун

чухнĕ,

çăвăн чух-

нĕ;

тогда он учйлся в шкбле ун чух-

нĕ вăл шкултă вĕреннĕ 2. аплă пул-

сăн;

... пулсăн; ГоворИшь, гблоден?

Тогда поĕшь ХЫрăм вЫçрĕ тĕтĕн-и?

Аллă

пулсăн çи 3. çăвăн чухне; -сан

(сен);

когда прочитаю кнйгу, тогда

отдам кĕнекенĕ вуласă пĕтерсĕн та-

вăрсă

пăрăп

тогдашний

прил.

(ант. нЫнешний)

ун чухнехИ; тогдашний днрĕктор ун

чухнехй дирĕктор

тбже 1. нареч. (син. тăкже, и) та

(те);

я тбже пойдÿ с вЯми Зпĕ те си-

рĕнпĕ пырăтăп 2. частица, выража-

ет

недоверие,

пренебрежение Тбже

мне худбжник нашĕлся! Тÿпăннă ху-

дбжник!

ток

(-а) сущ. муж.;

множ.

тбки

(тбков) ток (электричество); ток

идĕт по нроводăм ток пралÿк тă'рăх

пырăть

ток

(-а, о тбке, на токÿ)

сущ.

муж.;

множ.

тбки и тока (токбв)

йĕт^м

(авăн çапмалли вырăн); крытый ток

вИтнĕ

йĕтĕм

тбкарь (-я) сущ. муж.;

множ.

тб-

кари (-ей) и токарЯ (-ей) тбкарь;

тбкарь по металлу металпă ĕçлекĕн

тбкарь

толк (-а)

сущ.

муж. 1. (син. пбльза)

ÿсă,

пайтă, тÿлăк; Какбй с

негб

толк? Мĕн уссй пур унрăн? 2. (син.

смысл) йÿн, йĕркĕ; рассуждать с

тблком йÿ'нлĕ шухăшласă калăç *

без толку ним ÿсăсăр; сбить с тбл-

ку ăсă минрĕт; Что тблку? Мĕн ус-

сИ?

толкăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг. несов. 1. кого-что тĕк, тĕрт,

чыш;

толк^ть в спину çурăмрăн

чыш 2. кого-что (ант. тянÿть) тĕк,

тĕксĕ пыр; толкать детскую колЯс-

ку ачă

кÿмй

тĕксĕ пыр 3. кого (син.

побуждăть) хистĕ, хĕ'тĕрт; толкать

на обмăн улталамă хĕ'тĕрт

толкаться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел. ф. -ăйся, -ăйтесь;