Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

щий,

лрош. учйвший; ирич. страд.

прош. ÿченный;

деепр.

учă)

глаг.

не-

сов. 1. кого-что, чему

вĕрĕнт;

учйть

грăмоте вуламă-çырмă

вĕрент

2. что

вĕрĕн;

учйть урбк урбк

вĕрен

учйться (наст. учÿсь, ÿчишься,

ÿчатся;

повел.

ф.

учйсь, учйтесь; лрич.

действ.

наст.

учăщийся,

прош.

учйв-

шийся;

деепр. учăсь) глаг. несов.

вĕрен; учйться рисовăть ÿкерме вĕ-

рĕн;

он учится в шкбле-гимнăзии

вăл гимнăзи шкултă вĕренĕт

учреждение (-я) сущ.

сред.

учреж-

дени;

бăнковские учреждĕния банк

учрежденийĕсем; детские дошкбль-

ные учреждĕния шкулчченхй ачă-

пăчă учрежденийĕсем

ушибИть (будущ. -бÿ, -бĕшь, -бÿт;

ярош.

ушйб, ушйбла, ушйбло,

множ.

фăбрика (-и) сущ. жен. фăбрика;

кондитерская фăбрика пьглăк çймĕç

фабрикИ;

чулбчно-трикотăжная фа-

брика чăлхă-трикотăж фабрикй

фăкел (-а) сущ. муж. фăкел, çÿн-

кăç (патак

çине

çунакан

япала,

сăм.,

çуллă

сăмалаллă

çĕтĕк

çыхнă

хатĕр)

факс (-а)

сущ.

муж.

(син.

телефăкс)

факс

(текстсене

çав

хальлĕн

çитер-

се

паракан

электронлй

система);

пе-

ред^ть письмб по фăксу çырăвă факс-

пă ярсă пар

факт (-а)

сущ.

муж. (син. явление,

собЫтие) факт, пÿлăм, ĕç; фăкты

обмăна ултăв ĕçĕсем; изложйть фа-

кты мĕн пулнй çинчĕн каласă пар

фактический лрил. (сик. реăль-

ный),

фактически

нареч.

тĕ'рĕс, пур

пек, пÿлнă пек, тĕрĕссипĕ; факти-

чески он не виновăт тĕрĕссипе вăл

ăйăплă мар

ушибли;

прич.

страд.

прош.

ушйблен-

ный) глаг. сов., кого-что ыраттăр,

суранлă,

кăвакăрт

(çапсă)

ушибйться

(будущ.

-бÿсь, -бĕшься,

-бÿтся;

прош. -бся, -блась, -блось,

множ.

-блись; лрич. действ. прош.

-бшийся;

деепр. -бшись) глаг. сов.

ыраттăр,

кăвакăрт

(çапăнса), суран-

лăн

ущелье (-я) сущ.

сред.;

множ.

ущ^-

лья

(-лий)

çырмă, ту хÿшăкĕ

ущерб (-а) сущ. муж. сиен, шЫр-

лăх;

причинить ущĕрб шЫрлăх кÿр

ук{т (-а) сущ. муж. хăт, кăнлĕх; в

дбме ук5т

пÿрт

хă'тлă

ун5тный лрил., ун5тно

нареч.

хă'тлă,

кăнлĕ,

меллĕ;

ун5тно устрбиться на

дивăне дивăн

çине

кăнлĕн вырнаç-

сă лар

факультатИвный

лрил.

(син.

допол-

нйтельный; ант. основнбй), фа-

культатйвно

нареч.

факультатйв...; фа-

культатйвлă,

хушмă;

факультатйвный

курс лĕкций лекцисен хушмă ярăмĕ

факультет (-а) сущ. муж. факуль-

т^т (аслă шкулăн пĕр

тĕрлĕ

кадрсем

хатĕрлекен уйрăмĕ); фйзико-мате-

матйческий факультĕт физикăпă ма-

темăтика факультĕчĕ; факультет чу-

вăшской филолбгии и культуры чăвăш

филологийĕпе культурй факультечĕ

фальсификăция (-и)

сущ.

жен. (син.

поддĕлка, обмăн) ултăв; ултăвлă хай-

лăв,

япалă;

Зто не пбдлинная картй-

на,

а лишь фальсификăция ку чăн-

чă'н ÿкерчĕк мар, ултăвлă хайлăв

кăнă

фальсифицйровать (наст. -йрую,

-йруешь, -йруют)

глаг.

сов. и несов.

(син. подделывать, искажăть) улта-

лă,

ултăв ту;

пăссă

кăтăрт;

фальси-

фицировать

истбрию

историĕ

пăссă

кăтăрт

фăра

(-ы)

сущ.

жен.

фăра

(автомо-

билĕн е урăх машинăн тĕкĕрлĕ ху-

нарĕ);

передние фăры малтй фарă-

с^м;

включИть фăры фарăсене çутăт

фармакологйческий

лрил.

фармако-

лбги -ĕ; фармакологИческая литера-

тура фармакологИ кĕнекисем

фармаколбгия (-и) сущ. жен. фар-

маколбги

(эмелсем,

ытти им-çам

çын-

на витĕм кÿнине

тĕпчекен

ăслăлăх)

ф^ртук (-а) сущ. муж. (син. пе-

рĕдник)

саппÿн, чĕр çиттй; выши-

тый фăртук тĕ

'рĕллĕ

саппÿн

фарфбр (-а) сущ. муж. фарфбр

(паха шурă

тăмран

тунă савăт-сапа

т.ыт.

япаласем); китăйский фарфбр

Китăй

фарфбрĕ

фарфбровый

прил.

фарфбр...; фар-

фбр -ĕ;

фарфбровая

чăшка

фарфбр чей

чашкй

фарш (-а) сущ. муж. фарш (вĕ-

тетнĕ аш,

пулă е

ыт.

çимĕç);

мяснбй

фарш аш фăршĕ; приготбвить фарш

для

пирогă

кÿкăль

валлИ фарш ха-

тĕрлĕ

фасăд (-а) сущ. муж. мал ен, ум,

умĕ;

фасăд здăния çуртăн мал енĕ

фасăдный ярил. малтИ, умрй, мал

енчИ;

фасăдная сторонă здăния çÿр-

тăн мал ĕнĕ

фасбль (-и)

сущ.

жен. фасбль, шал-

çă пăрçи; вырăщивать фасбль шалçă

пăрçй

аксă ÿстĕр

фасбн (-а) сущ. муж. фасбн, тĕс,

ĕлке; мбдный фасбн плăтья мбдăллă

кĕпе

ĕлкй

фăуна (-ы) сущ. жен. фăуна, чĕр

чунсем;

морскăя фăуна тИнĕс чĕр чу-

нĕсĕм;

изучать фауну

фаунăнă

тĕпче-

сĕ вĕрĕн

фашизм (-а) сущ. муж. фашйзм

(демократие пусаракан хаяр реакци

йĕрки)

фашист (-а) сущ. муж., фашистка

(-и) жен. фашйст

(фашизм

майлă

çын)

фаЯнсовый прил. фаянс...; фаянс

-ĕ;

фаянсовое блн5до фаянс чăшăк

феврăль (-я) сущ. муж. кĕ'çĕн

кăрлăч, феврăль

(çулталăкри

иккĕмĕш

уйăх);

он

приехал

в начăле

февраля

вăл

феврăль пуçламăшĕнче кйлнĕ

феврăльский прил. февраль -ĕ;

кĕ'çĕн кăрлачрИ, февральтИ; фев-

рăльские

метели кĕ'çĕн

кăрлачри

çил-тăмансем

федерăльный и федератйвный

прил.

федерăци -ĕ, федерăллă, федерă-

циллĕ;

федеративное устрбйство

страны çĕршывăн федерăциллĕ тЫ-

тăмĕ;

федерăльные брганы влăсти

влăçăн федерăллă органĕсем

федерăция (-и) сущ. жен. 1. феде-

рăци

(темиçе

çĕршыв

пĕрлешсе

пулнă

патшалйх); РоссИйская Федерăция

Раççей Федерăцийĕ 2. (син. сок5з)

пĕрлешÿ'; спортйвные федерăции

спорт пĕрлешĕвĕсем

фейервĕрк (-а) сущ. муж. фейер-

вĕрк

(уяв ячĕпе

илемлĕ

ракетăсене

ушкăн-ушкйн яни)

фельдшер (-а) сущ. муж., фельд-

шерица (-ы) жен. фельдшер (вйтам

пĕлÿ

илнĕ,

врача пулăшакан медици-

на ĕçченĕ); фельдшер скброй пбмо-

щи васкавлă пулăшÿ фельдшерĕ

фĕльдшерский прил. фельдшер -ĕ;

сельский фельдшерский пункт ялтй

фельдшер пÿнкчĕ

фельетбн (-а) сущ. муж. фелье-

тбн

(çивĕччĕн

питлесе

çырнă

статья);

газетный

фельетбн

хаçатрй фельетбн

фельетонйст (-а) сущ. муж., фе-

льетонйстка (-и) жен. фельетбнçă,

фельетбн çыракăн

феодăл

(-а)

сущ.

муж. феодăл, çĕр

улпучĕ

феодалИзм (-а) сущ. муж. феода-

лйзм

(феодалсем хресченсене

пусмăр-

ласа тăнă

общество

йĕрки)

феодăльный прил. феодалйзм -ĕ;

феодальные порядки феодалИзм йĕр-

кисем

ферзь (-я) сущ. муж. (син. короле-

ва) ферзь (шахмат вăййинчи пур ен-

нелле

те куçма пултаракан чи

вăйлă

кĕлетке)

ферма (-ы) сущ. жен. 1. фĕрма

(пысăк хуçалăхăн пĕр йышши

выльăх

ĕрчетекен

пайĕ);

свиновбдческая фер-

ма сыснă фермй; молбчно-товăрная

ферма

ĕне фермй 2. фĕрма (уйрăм

çыннйн

хресчен

хуçалăхĕ)

фермер (-а)

сущ.

муж. фермер, фĕр-

ма

хуçй;

ассоциăция фермеров фер-

мерсен пĕрлешĕвĕ

фермерский

прил.

фермер -ĕ; ф^р-

мерское хозЯйство фĕрмер хуçăлăхĕ

фестивăль (-я) сущ. муж. фести-,

вăль,

уяв; фестивăль нарбдного твбр-

чества хăлăх пултарÿлăхĕн

уявĕ;

меж-

дунарбдный фестив^ль молодежи

çамрăксен пĕ'тĕм тĕнчерй фести-

вăлĕ

фетр (-а)

сущ.

муж. фетр (паха çăм-

ран тунй çÿхе кĕççе)

фĕтровый

прил.

фетр...; фетр -ĕ; фе-

тровая шлЯпа фетр шлепке; фбтро-

вая

фăбрика фетр фабрикИ

фигÿра (-ы)

сущ.

жен. 1. (син.

тбло,

телосложĕние) кĕлеткĕ, кÿлепĕ, ÿт-

пÿ', пÿ-сй, тăлпÿ; стрбйная фигÿра

яштакă пÿ-сй;

грÿзная

фигÿра мă'н-

тăр

кÿлепе

2. фигÿра,

кĕлеткĕ

(гео-

метрире) 3. кĕлеткĕ, пăлăк; на пье-

дестăле высится фигÿра космонăвта

пьедестăл çинчĕ космонăвт

кĕлеткй

çĕкленсĕ тăрăть 4. (син. человек, лИ-

чность) çын;

крÿпная

политйческая

фигÿра политикăрй пăллă çын 5.

кĕлеткĕ

(шахмат

вăййинче,

пешкăсăр

пуçне, пурне те

çапла

калаççĕ)

фигурйст (-а)

сущ.

муж., фигурй-

стка (-и) жен. фигурИст (конькипе

фигурăсем туса

ярйнакан

спортсмен)

фигÿрный прил. фигÿрăллă; фигÿр-

ное катăние на конькăх конькипе

фигурăсем тусă ярăннй

фИзика (-и)

сущ.

жен. фйзика (ма-

тери тытăмĕпе улшăнйвĕсене

тĕпче-

кен ăслăлăх); Ядерная фИзика ядрб

физикИ;

учебник физики физика

учебникă

физиолбгия (-и) сущ. жен. физио-

лбги

(чĕрĕ

организмйн

пурнăçне,

унйн

пайĕсен ĕçне-хĕлне

тĕпчекен

ăслйлăх);

физиология человĕка этем физиолб-

гийĕ;

физиолбгия

растĕний

ÿсĕн-тăрăн

физиолбгийĕ

физический прил., физически на-

реч. 1. фйзика -ĕ; физические закбны

фйзика законĕсем 2. (син. телĕсный,

ант. ÿмственный) ÿт-пÿ' -ĕ;

пÿ-си

-ĕ;

вăй-хăл -ĕ; физический труд вăй-

хăл

ĕçлевĕ; он физически бчень крб-

пок ÿнăн ÿт-пĕ'вĕ пйтĕ вă'йлă

физкультÿра (-ы) сущ. жен. (сокр.

физическая культÿра) физкультÿра

(сывлăха çирĕплетмелли, ÿт-пĕве

аталантармалли ĕçсен

системи);

ле-

чебная физкультÿра сиплĕв физкуль-

тури;

урбк физкультÿры физкультÿ-

ра урбкĕ

физкультурник (-а)

сущ.

муж., физ-

культÿрница (-ы) жен. физкультÿр-

ник

(физкулътурăна

хутшăнакан)

фиктИвный

прил.

(син. подцĕльный;

ант. пбдлинный) суя, ултăвлă, чăн

мар;

фиктивный документ суя доку-

мĕнт

филармбния (-и)

сущ.

жен. филар-

мбни (музыка

пĕлĕвĕ

саракан, кон-

церт

ирттерекен

организаци)

филателйя (-и) сущ. жен. филатĕ-

ли (почта маркисем пухни)

филиăл (-а)

сущ.

муж. (син. отделе-

ние) филиăл, пай, ÿйрăм; филнăл

наÿчно-исследовательского инститÿ-

та ă'слăлăх-тĕпчĕв инститÿчĕн ÿй-

рăмĕ

фйлин (-а) сущ. муж. ÿ'хĕ (пысăк

тăмана тĕсĕ)

филокартйя (-и) сущ. жен. фило-

кăрти

(илемлĕ

открыткăсем

пухни)

филологйческий

прил.

филолбги -ă;

филологйческий факультет филолб-

ги факультечĕ

филолбгия (-и)

сущ.

жен. филолб-

ги

{чĕлхепе

халйх сăмахлăхне тата

илемлĕ

литературăна

тĕпчекен

ăслйлăх)

филосбфия (-и) сущ. жен. фило-

сбфи

(çут

çанталăк,

общество,

шухăш-

лав аталанăвĕн

пĕтĕмĕшле

законĕ-

сене тĕпчекен ăслăлăх)

филосб~фский прил. филосбфи -ĕ;

филосбфский словарь филосбфи словăрĕ

фильм (-а(

сущ.

муж. фильм (плĕн-

ка

çине

ÿкернĕ

илемлĕ

хайлав); те-

левизионный фильм телевйдени

фильмĕ;

худбжественный фильм

илĕмлĕ

фильм; документăльный

фильм документлă фильм

фильмотĕка (-и) сущ. жен. филь-

мотĕка, фильм пуххИ

фильтр (-а) сущ. муж. фильтр

(шĕвексене,

газсене унти хутăшсенчен

тасатмалли

хатĕр)

фильтровăть (наст. -рÿю, -рÿешь,

-рÿет, -рÿют; иовел. ф. - рÿй, ирич.

страд.

прош. -рбванный)

глаг.

несов.

фильтрлă,

сĕр,

сĕрсе

тасăт; фильт-

ровăть вбду шывă фильтрлă

финал (-а) сущ. муж. (син. завер-

шение, конĕц; ант. начăло) финăл,

вĕç, пĕ'тмĕш; финăл соревновăний

ă'мăртăвăн юлашкй тăпхăрĕ

финăльный ирил. юлашкй, пĕ'т-

мĕш,

вĕçри; финальные

встречи

футболйстов футболистсен ăмăртÿ

вĕçĕнчй

тĕлпулăвĕсем

финансировать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют; повел. ф. -руй; деепр.

-руя)

глаг.

сов.

несов.,

кого-что

укçă

уйăрсă пар; финансйровать строй-

тельство стройтельство валлй укçă

уйăрсă пар

финăнсы (-ов)

сущ.

множ.

финăнс,

финанссем, укçă-тĕнкĕ; государ-

ственные финăнсы патшăлăх

укçй-

тенкИ;

министĕрство финăнсов фи-

нăнс

министерствй

финиш (-а)

сущ.

муж. (ант. старт)

фйниш,

вĕç, пĕ'тмĕш (ăмăртăвăн,

дистанцш); прийтй к фйнишу п^р-

вым

финишă чи малтăн çит

финишйровать

(наст.

-рую,

-руещь,

-руют)

глаг.

сов. и

несов.

(ант. стар-

товăть) финишлă, финишă çит, вĕç-

лĕ

(дистанцие,

ăмăртăва);

финишйро-

вать первым чи малтăн финишă çит

финно-угбрский

прил.

фИнн-угр -ĕ;

фйнно-угдрские

народы

фйнн-угр ха-

лăхĕсем

(марисем, мордвасем,

удмурт-

сем, комисем,

венгрсем, финсем,

ка-

релсем, эстонсем, хантсем,

мансисем)

фиолетовый ирил. (син. лилбвый)

хĕ'рлĕ-кăвăк; фиолĕтовые чернИла

хĕ'рлĕ-кăвăк чернйл

фИрма (-ы) сущ. жен. фйрма (про-

мышленность е суту-илÿ предприя-

тийĕ);

строИтельная фИрма строй-

тельство фирмй; основăть фирму

фйрма

йĕркеле

фйрменный

прил.

фирма -ĕ; фир-

менный

магазин

фйрма

магазйнĕ;

фй-

рменный зиак фйрма паллй (пред-

прияти

хăйĕн

таварĕсем

çине

ларта-

кан ÿкерчĕк)

фитйль (-я) сущ. муж.;

множ.

фи-

тилй

(-ей) хăк5, лăмпа хă'йăвĕ; при-

вернуть фитйль лăмпа хăйăвне пĕ-

чĕклет

флаг

(-а) сущ. муж. (син. знăмя)

ялăв;

госудăрственный

флаг

пат-

шăлăх

ялăвĕ;

поднять флаг на кораблй

карăп

çййĕн ялăв çĕклб

флажбк

(-жка)

сущ. муж. пĕ'чĕк

ялăв,

элем

фланг (-а) сущ. муж. фланг, ăйăк

(çар ушкăнĕн сулахай тата

сылтăм

енĕ, вĕçĕ); уд^рить протйвника во

фланг тăшманă айăкрăн пырсă çап

фланĕль (-и) сущ. жен. фланель,

пумаçй

(тĕклĕ,

çемçе

пусма)

флейта (-ы)

сущ.

жен. флĕйта (йы-

вăçран

тунă,

вĕрсе

каламалли музы-

ка инструменчĕ); игрăть на флейте

флейта калă

фломăстер (-а)

сущ.

муж. фломă-

стер (ручка

евĕр

çыру

хатĕрĕ);

рисо-

вЯть фломăстером фломастерпă ÿкĕр

флбра (-ы)

сущ.

жен. флбра, ÿсен-

тăрăн,

йывăç-кÿрăк;

флбра

тундры ту-

ндра ÿсĕн-тăрăнĕ

флот (-а) сущ. муж.;

множ.

флб-

ты (-ов) и флоты

(-<5в)

флот (ка-

рапсен пĕтĕм йыше); воĕнно-морс-

кбй флот тйнĕс-çар

флбчĕ;

торгб-

вый флот сутÿ-илÿ"

фло'чĕ;

Тихоокеанский флот Лă'пкă океăн

флбчĕ

^ воздÿшный флот сЫвлăш

флбчĕ

(авиаци)

флотйлия (-и) сущ. жен. флотйли

(карапсен пĕр-пĕр çĕрти ушкăнĕ);

КаспИйская флотилия

Кăспи

флотй-

лийĕ

флЯга (-и)

сущ.

жен.

флйга (çум-

ра

çакса

çÿремелли

лаптак савăт);

попИть воды из флЯги флягăрăн шыв

ĕç

2. фляга (сĕт

тултармалли

хупă

савăт)

фойĕ

сущ.

нескл.

сред.

фойĕ

(театр-

та,

кинотеатрта

çынсем

тăхтавра

канмалли зал)

фбкус (-а) сущ. муж. (син. трюк)

фбкус,

хайлă,

куç вăлтнй; артйст

показăл удивйтельные фбкусы ар-

тйст тĕлĕнмелле фокуссĕм кăтăртрĕ

фбкусник (-а)

сущ.

муж., фбкусни-

ца (-ы) жен. фбкусник, хайлăçă; цир-

ковбй

фбкусник цирк фбкусникĕ

фольклбр (-а) сущ. муж. фольк-

лбр,

хăлăх пултарÿлăхĕ; музыкăль-

ный фольклбр хăлăхăн юрă-кĕ'вĕ

пултарÿлăхĕ; изучăть фольклбр хăлăх

пултарулăхне тĕпчĕ

фольклорйст (-а)

сущ.

муж., фоль-

клористка (-и) жен. фольклорйст,

фольклбрçă, фольклбр тĕпчевçй

фольклбрный прил. фольклбр -ĕ;

хăлăх пултарÿлăх -ĕ; фольклбрный

ансăмбль фоЛьклбр ансăмблĕ; фоль-

клбрный фестивăль х^лăх пулта-

рÿлăхĕн уявĕ

фонăрь (-я)

сущ.

муж. хунăр; ÿлич-

ные фонари урăм хунарĕсĕм; кармăн-

ный фонăрь кĕсьĕ хунăрĕ

фонд (-а)

сущ.

муж. 1.

(син.

деньги,

срĕдства) фОнд, укçă-тĕнкĕ; фонд

зăработной платы ĕç укçИ фбнчĕ 2.

(син.

ресÿрсы, запасы) пуянлăх,

пÿрлăх, фонд; земельный фонд бб-

ласти бблаçăн çĕр пуянлăхĕ; музей-

ные фбнды музейсенчй пÿрлăх 3.

фонд (организация); детский фонд

ачă-пăчă

фбичĕ (ачалăха пулăшмал-

ли

ĕçсем

тума халăхран укçа-тенкĕ,

пурлăх пухса

валеçекен

организаци)

фонетика (-и)

сущ.

жен. фонĕтика

(чĕлхе

пĕлĕвĕн

сасăсене

тĕпчекен

пайĕ)

фонетйческий прил. фонетика -ĕ,

сăсă

-ĕ; фонетйческие закбны

фонĕ-

тика законĕсĕм; фонетические про-

цессы

сăсă

улшăнăвĕсĕм

фоногрăмма (-ы) сущ. жен. фоно-

грăмма (калаçу е юрă

çырнă

диск е

магнитлă лента); артйст поет под

фоногрăмму артйст фонограммăпă

юрлăть

(çйварне уçса

хупать,

сассине

вара

фонограмма

янратать)

фонотĕка (-и)

сущ.

жен. фонотĕка

(сасй

çырнă

материалсен

пуххи)

фонтăн

(-а)

сущ.

муж.

фонтăн (ху-

лана

илем

кÿме

шыв

пĕрĕхтерсе

тăра-

кан хатĕр) 2. пĕ'рхĕнчĕк (çĕр айĕн-

чен

тапса тăракан нефть,

шыв е

газ)

форăль (-и)

сущ.

жен. ăркăи,

кĕрк-

кĕ (сăрт-ту юхан

шывĕсенче

пурйна-

кан паха пулă)

фбрма

(-ы) сущ. жен. 1. кап, ка-

пăш,

сăн; предмет квадрăтной фбр-

мы тăваткăл япалă 2. ĕлке, кăлăп,

тĕ'слĕх

(çирĕплетсе

пани); написăть

документ по фбрме ĕç хутнĕ кйрлĕ

ĕлкепĕ çыр 3. фбрма, тум, тумтйр;

воĕнная

фбрма çар тÿмĕ 4. фбрма

{грамматикăра - сăмахăн улшăннă

тĕсĕсенчен

пĕри); падĕжные фбрмы

падеж формисĕм

формалйзм (-а) сущ. муж. форма-

лИзм,

ятнĕ тунй, ячĕшĕн ĕçленй;

формалйзм в раббте ĕçĕ ячĕшĕн ту-

нй

формăльный прил., формăльно на-

реч. 1. формалйзмлă, формалистлă;

ячĕшĕн

тУнă;

формăльно относйть-

ся к дблу бçе ячĕшĕн кăнă ту 2. (син.

закбнный) йĕркеллĕ, саккунлă, тй-

вĕçлĕ;

формăльно он

прав

йĕркĕ

ен-

чĕн вăл тĕ'рĕс калăть

формăт (-а)

сущ.

муж.

(син.

размĕр)

пьюăкăш,

капăш,

виçе

(кĕнекен,

тет-

радĕн);

кнйга болынбго формăта пЫ-

сăк капăшлă

кĕнеке

формировăть (наст. -рÿю, -рÿешь,

-руют;

ловел.

ф.

-рÿй;

прич.

страд.

прош.

-рбванный;

деепр.

-рÿя)

глаг.

несов.

кого-что (син. порождăть) ту,

хайлă,

аталантăр;

жизнь формирÿет харăк-

тер человека

пÿрнăç

этем кăмăлнĕ

аталантарăть 2. что (син. создавăть,

организбвывать) йĕркеле, чăмăртă,

хыв;

президент формирÿет правй-

тельство президент правйтельство

йĕркелĕт

фбрмула (-ы) сущ. жен. фбрмула

(шухăша кĕскен те

тĕрĕс

уçса пара-

кан пуплев е паллăсем); алгебраи-

ческая фбрмула ăлгебра формули;

фбрмула молекулы молекула фор-

мули

формулйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют;

иовел.

ф. -руй;

деепр.

-руя)

глаг.

несов.

что

уçсă пар, çырсă пар,

калăплă

(шухăша); формулИровать

задăчи на бÿдущее малашнехИ зада-

чăсене уçсă пар

формулирбвка (-и) сущ. жен. уçсă

панй,

çырсă панИ, калăпланй (шухă-

шă);

найтй

тбчную формулирбвку

тĕмы темăнă тĕп-тĕ'рĕс çырсă пар

фортепиăно и фортепьяно сущ.

нескл.

сред.

фортепиăно (пускйчлйму-

зыка

инструменчĕ,

рояль тата пиа-

ншо);

концĕрт для фортепьЯно с ор-

кестром оркестрпă фортепиăно ка-

ламаллй концĕрт

фбрточка (-и) сущ. жен. фбрточка

(чÿречен уçăлакан

куçĕ); открыть фбр-

точку форточкăнă уç

фбрум (-а) сущ. муж. (син. съезд,

собрăние) фбрум (пысăк пĕлте-

рĕшлĕ, анлй пуху); междунарбдный

фбрум тĕнчерИ фбрум

фбсфор (-а) сущ. муж. фбсфор

(хими

элеменчĕ);

белый фбсфор шÿрă

фбсфор (хытă çунать, тĕттĕмре

çуталса

тăрать)

фбсфорный

прил.

фбсфор...; фбсфор

-ĕ;

фбсфорлă; фбсфорные удобрĕния

фбсфорлă удобренисĕм

фбто сущ. нескл. сред. фбто, фо-

тоÿкĕрчĕк, сăн ÿк^рчĕк

фотоаппарат (-а) сущ. муж. фото-

аппарăт

фотбграф (-а)

сущ.

муж. фотбграф;

фотбграф-любйтель фотографиĕ юра-

такăн

фотографйровать

(наст.

-рую, -ру-

ешь,

-руют, повел. ф. -руй; деепр.

-руя)

глаг.

несов.,

кого-что фотогра-

филĕ,

ÿкерсĕ ил, фбто ÿкĕр, сăн

ÿкĕр;

фотографировать пăмятник

палăкă ÿкерсĕ ил

фотографироваться

(наст.

-руюсь,

-руешься,

-руются;

повел.

ф. -руйся,

-руйтесь; прич.

действ.

наст. -рую-

щийся,

лрош. -ровавшийся; деепр.

-руясь)

глаг.

несов.

ÿкĕрĕн, сăн ÿкерт-

тĕр,

фбто ÿкерттĕр

фотогрăфия (-и)

сущ.

жен.

фото-

грăфи (ятарлă аппаратпа сăн ÿкер-

ни);

он лн5бит занимăться фотогрă-

фией

вăл сăн ÿкерме юратăть 2. (син.

фбто,

снИмок) фбто, сăн ÿкĕрчĕк;

цветнăя фотогрăфия тĕ

'слĕ

сăн ÿкер-

чĕк; подарИть на пЯмять фотогрăфию

асăнмăлăх

сăн

ÿкĕрчĕк

парнелĕ

(син.

фотоателье) фотогрăфи; фотогрă-

фия раббтает без перерыва фотогрă-

фи тăхтăва хупăнмăсăр ĕçл^т

фотокăрточка (-и) сущ. жен. фо-

тоÿкерчĕк, сăн ÿкĕрчĕк

фрăза (-ы) сущ. жен. (сш. выскă-

зывание) пуплбв; длйнная фрăза вă'-

рăм пуплĕв

фразеологИзм (-а)

сущ.

муж. фра-

зеологйзм (ăнлава,

шухăша

сăнарлăн

та витĕмлĕн палăртакан тачă пĕ-

тĕçнĕ

сăмах

пĕрлешĕвĕ)

фразеологИческий ирил. фразеолб-

ги

-ĕ;

фразеологические

оборбты

фра-

зеолбги сăмăх çаврăнăшĕсем; фра-

зеологаческий

словăрь

рÿсского

языкă

вЫрăс чĕлхйн фразеолбги словăрĕ

фразеолбгия (-и)

сущ.

жен.

фра-

зеолбги (чĕлхери фразеологизмсен

пĕтĕм йышĕ); чувăшская фразеолб-

гия чăвăш фразеолбгийĕ 2. фразео-

лбги (чĕлхе

пĕлĕвĕн

фразеологизмсе-

не тĕпчекен пайĕ)

франкоязычный

прил.

францÿз чĕл-

хиллĕ;

франкоязычные стрăны фран-

цуз чĕлхйллĕ çĕршывсем

франт (-а)

сущ.

муж., франтиха (-и)

жен.

(син.

щĕголъ, щеголйха) шукăль,

кăпăрчăк, капăрккă, янкăс; ходйть

фрăнтом капăрлансă çÿре

франпÿз (-а)

сущ.

муж., франпÿжен-

ка

(-нки)

жен. францÿз, Фрăнци

çыннй

францÿзский прил. францÿз -ĕ;

Фрăнци -ĕ; Францирй; францÿз-

ский язык францÿз

чĕлхй;

францÿз-

ская ăрмия Фрăнци

çăрĕ;

францÿз-

ские реки Францирй юхăн шывсем

фрикадельки

(-лек)

сущ.

множ.;

един. фрикадĕлька (-и) фрикадель-

ка

(вĕтетнĕ

ашран

тунă

вĕтĕ

çймах

евĕр çимĕç); суп с фрикадельками

фрикаделька яшкй

фронт (-а)

сущ.

муж.;

множ.

фрон-

ты (-бв) 1. фронт (çапăçусем пыра-

кан тăрăх); пойтИ на фронт фронтă

кай;

письма с фрбнта фронтрăн

кйлнĕ

çырусбм 2. фронт

(темиçе

ар-

мирен тăракан

çарсен

пĕрлешĕвĕ);

штаб

фрбнта фронт штăбĕ;

комăн-

дующий фрбнтом фронт комăндую-

щийĕ

* фронт раббт ĕçсен тăлккăшĕ;

встать

во

фронт яшт тăсăлсă

тăр;

дбй-

ствовать единым фрбнтом

пĕрле

ки-

лĕштерсе ĕçле

фронтовИк (-ă) сущ. муж., фрон-

товИчка (-и) жен. фронтовИк (вйрçа-

ра çапăçакан е

çапăçнă

çын); встрĕча

фронтовикбв в День Победы фрон-

товиксен Çĕнтерÿ' кунĕнчй тĕл пÿ-

лăвĕ

фрукт (-а)

сущ.

муж. çимĕç,

улмă-

çймĕç, йЫвăç çймĕçĕ; фрÿкты

нăшей

полосы - яблоки и грÿши пИрĕн

тăрăхрй çимĕçсем - пан улмй татă

грÿша

фруктбвый прил. улмă-çимĕç -ĕ;

фруктбвые сбки улмă-çймĕç сĕткенĕ-

с^м

фугЯнок

(-нка)

сущ. муж. вă'рăм

савă

фундăмент (-а)

сущ.

муж. (син. ос-

новăние) нйкĕс; фундăмент дбма

çурт

нИкĕсĕ; заложйть фундăмент

нйкĕс

хыв

функционИровать

(наст.

-рую, -ру-

ешь,

-руют;

повел.

ф.

-руй;

деепр.

-рую)

глаг. несов. (син. действовать) ĕçле,

ĕç

ту, ĕç пурнăçлă; все системы кос-

мического кораблЯ функционИруют

нормăльно кбсмос карăпĕн системи-

сбм

пÿрте

йĕркеллĕ ĕçлĕççĕ

фÿнкция (-и) сущ. жен. ĕç, тйвĕç;

фÿнкция лĕгких ÿпке тйвĕçĕ;

фÿнк-

ции налбговой полиции налÿк по-

лйцийĕн тивĕçĕсем; добросбвестно

выполнять служебные фÿнкции

ĕçрИ тивĕçсене тÿ'рĕ кăмăлпă пур-

нăçлă

фунт

(-а)

сущ.

муж.

кĕренке

(кивĕ

йывăрăш виçи - 409,5 грамм)

фунт

(-а) сущ. муж. фунт (Англи-

ри,

Египетри

т.

ыт.

хăш-пĕр

çĕршыв-

сенчи укçа); английский фунт ст^р-

лингов А'нглин стерлинг фÿнчĕ

фурăж (-ă)

сущ.

муж. выльăх апăчĕ

фурăжка (-и) сущ. жен. карттÿс;

офицĕрскя фурăжка офицер каргтÿ-

сĕ; козырĕк фурăжки карттÿс сăмсй

фурăжный ирил. вЫльăх апăчлĕх;

фурăжное зернб выльăх апăчлĕх

тырă

фургбн (-а)

сущ.

муж. фургбн, ку-

м^; автомобйль-фургбн фургбн ав-

томобйль (витнĕ кузовли)

футббл (-а)

сущ.

муж. футббл (ко-

мандăсем

пĕр-пĕрин

хапхисене

мечĕк

тапса кĕртессишĕн ăмăртмалли

хазăрский ярил. хасăр -ĕ; хазăрский

язык хасăр чĕлхИ; Хазăрский кага-

нат Хасăр каганăчĕ (УП—Х ĕмĕр-

сенче

Çурçĕр

Кавказра пулнă пат-

шалйх)

хазăры (-ăр)

сущ.

множ.;

един.

ха-

зăрин

(-а) муж., хазăрка (-и) жен.

хасарсем (чйвашсен мăн аслашшĕ-

семпе - пăлхарсемпе хурăнташлă

авалхи халăх)

хакăс

(-а)

сущ.

муж., хакăска (-и)

жен. хакăс;

множ.

хакăсы (-ов) ха-

кассем (Çĕпĕрте пурйнакан,

тĕрĕк-

сен йышне кĕрекен халăх)

хакăсский лрил. хакăс -ĕ; Хакăси

-ĕ;

Хакасирй; хакăсский язык хакăс

чĕлхй; хакăсские гб"ры Хакасирй

сăрт-тУ

халăт

(-а) сущ. муж. халăт (шал-

пар, вăрăм тум); больничный халăт

больнйца халăчĕ; узбĕки хбдят в ват-

ных халăтах узбексем вăткăллă ха-

латпă

çÿреççĕ

халăтный ярил. (син. небрĕжный,

вăйă); первенство по футбйлу фут-

ббл ă'мăртăвĕ

футболйст (-а) сущ. муж., футбо-

лйстка (-и) жен. футболйст, футбо-

листçă

футбблка (-и) сущ. жен. футбблка

(çанăллă трикотаж кĕпе)

футлЯр (-а)

сущ.

муж. йĕ'нĕ, хуп-

ăлчă,

арчă;

футлЯр для скрИпки сĕр-

ме кÿпăс арчй

фуфăйка (-и)

сущ.

жен. I.

(син.

свй-

тер) фуфăйка, çЫхнă кĕпе, ă'шă кĕ-

пе 2.

(син.

вăтник)

фуфăйка, вăткăллă

пиншăк

фюзеляж (-а)

сущ.

муж. фюзеляж

(самолетĕн

тĕп кÿлепи)

недобросбвестный), халăтно нареч.

тИмсĕр,

тăрăшÿсăр, ÿ 'рĕк-сÿ 'рĕк;

халăтное отношение к порÿченному

д^лу хÿшнă ĕçе ÿ"рĕк-сÿ'рĕк тунй

халвă (-Ы) сущ. жен. халвă (мăййр

е хĕвел çаврăнйш тĕшшине сахăрпа

хутăштарса

тунă

çимĕç)

хам

(-а)

сущ.

муж., хамка (-и) жен.

сĕ'мсĕр, пÿтсĕр, этĕпсĕр, сĕм-

сĕрккĕ, путсĕркке; Не будь хăмом!

Пÿтсĕр ан пул ĕ'нтĕ!

- хамить (наст. хамлк5, хамйшь, ха-

мят)

глаг.

несов.

(син. грубйть) сĕм-

сĕрлен, пÿтсĕр пул, этепсĕр пул

хăмство (-а) сущ. сред. сĕ'мсĕр-

лăх,

пÿтсĕрлĕх, этĕпсĕрлĕх

хан

(-а) сущ. муж. хан, хун (ту-

хăçри авалхи халăхсен патши); хй-

ны Золотбй Орды Ы лтăн Ордă ху-

нĕсĕм

хăнство (-а) сущ. сред. хăнлăх,

хÿнлăх (патшалăх); Казăнское хан-

ство Хусăн хăнлăхĕ

х^ос (-а) и хабс (-а)

сущ.

муж.

(син.

пÿтаница, беспорядок; ант. поря-

док, упорядоченность) арпашÿ,

йĕркесĕрлĕх, пăтăрмăх, пăтрашÿ;

хăос в делăх ĕçсенчй арпашÿ

хаотИческий прил. (син. беспоря-

дочный,

пÿтаный), хаотйчески на-

реч. арпашÿллă, йĕркĕсĕр, пăтра-

шÿллă

харăктер (-а) сущ. муж. 1. кă'-

мăл,

чун хевтй; твердый харăктер

çйрĕп кă'мăл; показăть харăктер чун

хевтине

кăтăрт

2. (син. осЗбенность)

ÿйрăмлăх, раснăлăх, пăллă; харăк-

тер местности çĕр пйчĕн уйрăмлă-

хĕсем

характеризовăть (наст. -зÿю, -зÿ-

ешь,

-зÿют; повел. ф. -зÿй; деепр.

-зÿя)

глаг.

несов.

хаклă,

хак пар; ег<5

характеризÿют с положйтельной

стороны ăнă Ырă хак парăççĕ

характерИстика (-и)

сущ.

жен. хак-

лăв,

сăнлăв; хак панИ, хакланИ,

сăнланй; дать положИтельную ха-

рактерИстику лăйăх хак пар

характерный ирил. 1. (син. своеоб-

рăзный)

хăйне мăйлă, хăйне евĕрлĕ,

пăйăр; характерные черты лицă хăй-

не мăйлă сăн-пйт 2. (син. свбйствен-

ный,

присÿщий) кăтартÿллă; харак-

терный примĕр кăтартÿллă тĕ'слĕх

харчй (-ей)

сущ.

множ.;

един.

харч

(-ă) муж. (син. едă, пИща) апăт,

çимĕ,

çимеллй, хăрччй-марчй

хăта (-ы) сущ. жен.;

множ.

хăты

(хат)

пÿрт

(Украинăра,

Белоруссире,

Кăнтăр

Раççейре);

х^та, крытая со-

ломой ÿлăм вйтнĕ

пÿрт

* моЯ хăта

с крЯю

погов.

мăншăн пÿрĕ пĕр, кун-

тă ман ĕç çук

х^ять (наст. хăю, хăешь, хăют; по-

вел.

ф. хай; прич.

действ.

наст. хăя-

щий,

прош. хăявший; прич. страд.

прош. хăянный;

деепр.

хăя)

глаг.

не-

сов.,

кого-что

(син.

порбчить, хулйть)

ятлă,

хурлă,

сивлб; хăять понапрăс-

ну сăлтăвсăр хурлă

хвалйть (наст. хвалю, хвăлишь,

хвăлят;

прич.

действ.

наст.

хвăлящий

и хвалящий; прич.

страд.

наст. хва-

лймый,

прош.

хвалĕнный;

деепр.

хва-

ля)

глаг.

несов.,

кого-что (син. одоб-

рять; ант. хăять, порбчить, хулйть)

мухтă,

ырлă,

мухтасă

калă;

хвалИть

ученикă за усердие вĕренекене тă-

рăшÿлăхшăн мухтă; Хвалк5 за откро-

венность! Тÿррипĕ калăнăшăн ыр-

лăтăп!

хвалиться (наст. -лк5сь, -лишься,

-лятся;

ирич.

действ.

наст. -лящий-

ся;

деепр.

-лясь)

глаг.

несов.

(син.

хвă-

статься) мухтăн, вĕç, вĕçкĕнлен;

нам нечем хвалйться пИрĕн мухтан-

маллй çук

хвăстаться (наст. -аюсь, -аешься,

-таются) глаг. несов., кем-чем (син.

хвалИться) мухтăн, вĕçкĕнлен; он

хвăстается своИми успехами вăл

хă'йĕн çитĕнĕвĕсемпĕ мухтанăть

хвастлйвый прил., хвастлИво на-

реч. мухтăнчăк, вĕ

'çкĕн;

говорйть

хвастлИвым тбном мухтансă калăç

хвастÿн (-ă) сущ. муж., хвастÿ-

нья (-и) жен. мухтăнчăк, вĕ'çкĕн

хватăть

(наст. -ак5, -ăешь, -ăют;

прич.

страд. прош. -анный)

глаг.

не-

сов. 1. кого-что тыт, çатăрлă, ярсă

ил;

хватать зă руку алăрăн çатăрла-

сă тыт 2. кого

(син.

ловйть, задĕржи-

ватъ) ярсă тыт, тытсă чар; хватăть

ворбв

с полИчным

вăрăсене

тĕспĕ

ярсă тыт * за сердце хватăет чĕре-

нĕх пырсă тивĕт

хватать

(наст. -ăет, -ăют) глаг.

безл.

несов.

çит, çитсĕ пыр, çитĕлĕклĕ

пул;

денег не хватăет укçă çитмĕст

хватăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел. ф. -ăйся, -ăйтесь;

прич.

действ.

наст.

-ăющийся, прош.

-ăвшийся;

деепр. -ăясь)

глаг.

несов.

(син. брăться) 1. за кого-что ярсă

тыт, ярсă ил, çатăрласă тыт; хва-

тăться за нож çĕ'çĕ ярсă тыт 2. за

что пуçлă, пÿçăн, тЫтăн, пикен;

хвататься за любÿю раббту кир^к

мĕнле

ĕçе тЫтăн (суйласа тăмасăр)

* Утопăющий за солбминку хва-

тается посл. Аптрăнă кăвакăл кутăн

чă'мнă тет

хватйть (будущ. хвăтит, хвăтят)

глаг.

безл.

сов. 1. çит,

çитсе

пыр, çи-

телĕклĕ

пул; дров на зиму хвăтит

вÿтă

хĕл

каçмă çитĕт 2.

частица

(син. до-

вбльно,

бÿдет)

çйтĕ ĕ'нтĕ

хвбйный прил. (ант. лйственный)

лă'сă -ĕ; лă'сăллă; хвбйные дере-

вья лă'сăллă йывăçсĕм

хворăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов.

(син. болĕть) чирле, чйр-

лĕ

пул, сыв мар пул; ребенок хво-

р^ет ачă сЫвă мар

хвброст (-а)

сущ.

муж.

собир.

(син.

валежник) çатракă,

çăпă,

кă'мăр,

шăнкă; собирăть хвброст для кост-

ра

кăвăйт

хумă çăпă пуçтăр

хвост (-ă)

сущ.

муж.;

множ.

хвосты

(-бв)

хÿрĕ;

хвост петуха автăн хурй;

собăка вилЯет хвостбм йЫтă хÿрине

вылятăть 2. хÿрĕ, вĕç (кайри); хвост

самолета самолĕт хÿрй; хвост комĕ-

ты комĕта

вĕ'çĕ

3. (син. задблжен-

ность) пăрăм (вăхăтра парайман

экзамен е зачĕт) 4 хвостбм вер-

тбть йăпăлтăт; быть в хвосте хыçалтă

сĕтĕрĕнсĕ пыр

хвощ (-ă) сущ. муж. чă'рăш тăррй

(курйк)

хвбя

(-и)

сущ.

жен. лă'сă; хвбя ĕли

чă'рăш лăссй

херувйм

(-а) сущ. муж. херувйм

(христиан тĕнĕнче -

илемлĕ

ангел

сйнарĕ)

хилый (кратк. ф. хил, хилă и хй-

ла,

хйло,

множ.

хйлы) имшĕр, на-

чарккă, нйшлĕ; хйлый ребенок им-

шĕр ачă

химикăт (-а) сущ. муж. химикăт,

им-çăм;

ядовйтые химикăты нăр-

кăмăшлă им-çăм

химИческий ирил. хйми -ĕ; химй-

ческие элементы хйми элеменчĕсĕм;

химическая чйстка одĕжды тумтирĕ

хими мелĕпĕ тасатнй

химия (-и)

сущ.

жен. 1. хйми

(тĕрлĕ

япаласен тытăмĕпе пахалăхĕсене

тĕпчекен

ăслăлăх);

органйческая хи-

мия орг^ника химийĕ; неорганйчес-

кая хймия оргăника мар хими 2. (син.

химикăты) хйми, им-çăм; бытовăя

химия йăлă хймийĕ (кил-çуртра кул-

лен усă куракан хими им-çамĕ)

химчйстка (-и) сущ. жен. (сокр.:

химйческая чйстка) химтасатÿ

(тумтире, кил-çуртри япаласене

хими

мелĕпе

тасатни); отдать кос-

т1бм в химчйстку костюмă химтаса-

тăвă пар

хирÿрг (-а) сущ. муж. хирÿрг (хи-

рурги специалисчĕ); детский хирÿрг

ачă-пăчă

хирÿргĕ

хирургйческий ирил. хирÿрги -ĕ,

хирÿрг -ĕ; хирургические инструме-

нты хирÿрг хатĕрĕсĕм; хирургйчес-

кое отделение больнИцы больнйцăн

хирÿрги ÿйрăмĕ

хирургйя (-и) сущ. жен. хирÿрги

(медицинăн ÿт-пĕве касса

сиплемел-

ли

мелĕсене

тĕпчекен пайĕ)

хнтрĕц (-ă) сущ. муж., хитрÿнья

(-и) жен. чеĕ çын, хайлăвçă, ăслăйçă

хитрйть (наст. -рк5, -рйшь, -рят)

глаг.

несов.

чеелĕн, хайлă, ăслайлă

хйтрость (-и) сущ. жен. чеĕлĕх,

хайлă,

хайлăвлăх, ăслăй, ăслăйлăх

* не великă хйтрость тем йывăр

япалăх мар

хйтрый (кратк. ф. хитĕр, хитрă,

хитрб и хйтро,

множ.

хитрь! и хйт-

ры;

сравн. ст. хитрĕе, хитрĕй; пре-

восх.

ст. хитрĕйший) прил., хйтро и

хитрб нареч. чеĕ, хайлăллă, ăслăй-

лă;

хитрый зăмысел хайлăллă шÿ-

хăш;

он хитрб посмотрел на нас вăл

пйрĕн

çинĕ чеĕн

пăхсă

йлчĕ

хищĕние (-я) сущ. сред. (син. кра-