Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

мăние) тÿйăм, ăнланÿ; туйнй, ăн-

ланнй;

чÿвство дблга тивĕçе ăнлан-

нй;

чÿвство ответственности явăплăх

тÿйăмĕ

- "

чÿвствовать (наст. -вую, -вуешь,

-вуют; повел. ф. -вуй; дееир. -вуя)

глаг.

несов.,

что (син. ощущăть) туй,

сис, сĕмлен; чÿвствовать опăсность

хăрушлăхă сис; чÿвствовать ответ-

ственность яваплăхă туй; я чÿвствую

гблод мăнăн çиес килет

чÿвствоваться 1 и 2 л. не употр.

(наст. -вуется, -вуются)

глаг.

несов.

(син. проявляться) тÿйăн, сисĕн,

пăлăр; чÿвствуется приближение зи-

мы хĕл çывхарнй сисĕнет

чугÿн (-ă) сущ. муж. 1. чугÿн (ме-

талл);

выплавлять чугÿн чугÿн

шăрăт 2. чугÿн (чÿлмек

евĕр

савăт);

варйть суп в чугуне чугунпă яшкă

пĕçер

чугÿнный прил. чугÿн ...; чугун -ĕ;

чугÿнная решетка чугÿн решетке

чудăк (-ă) сущ. муж., чудăчка (-и)

жен. тĕлĕнтермĕш çын, хăйне май

çын

чудесный прил., чудесно нареч. 1.

(син.

необыкновенный) асăмлă, тĕ-

лĕнтермĕш,

тĕлĕнмеллĕ; чудесное

спасĕние асăмлă майпă çăлăннй 2.

(син. замечăтельный) хÿ'хĕм, селĕм,

пахă,

чăплă; мы чудесно отдохнÿли

за Вблгой эпйр А'тăл йăлăмĕнчĕ

пйтĕ с^лĕм кăнтăмăр

чÿдный ирил. (син. замечăтельный,

прелестный), чÿдно нареч. илемлĕ,

хÿ'хĕм,

чăплă, сĕлĕм; чÿдные звÿки

скрйпки сĕрме кÿпăсăн илемлĕ сас-

сй;

чÿдный обед пйтĕ хÿ'хĕм апăт

чÿдо

(-а) сущ. сред.; множ. чудеса

(-^с, -есăм) 1.

асăм,

асăмлăх, асăмлă

пÿлăм;

Бог явйл

чÿдо

Тÿрă асăм ту-

сă кăтăртрĕ 2.

чего

чи пахИ, чи чап-

лй;

дĕвушка -

чÿдо

красоты илем-

лĕрен илемлĕ хĕр

чудбвище (-а)

сущ.

сред.

çам, юххă,

хăрушкă, тискерккĕ (юмахри

чĕр

чун)

чÿдом нареч. (син. случăйно) ăн-

сăртрăн,

телее

пулă;

кĕтм^н

çĕртен;

чÿдом спастйсь от смйрти телее пу-

лă

вилбмрен çăлăнсă юл

чудотвбрный лрил. 1. (син. волшеб-

ный) асăмлă, асăм тăвакăн; чудо-

твбрная икбна асăм тăвакăн тÿрăш

(тĕн

ĕненĕвĕнче)

2. (син. благотвбр-

ный) сйплĕ, ÿсăллă; чудотвбрный

клИмат сйплĕ клймат

чуждăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

прич.

действ.

наст. -ăющий-

ся;

деепр.

-ăясь)

глаг.

несов.,

кого-что

к5тшăн,

пă'рăн; чуждăться стăрых

друзей ĕлĕкхй туссенчен к5тшăн

чужезĕмный прил. (син. инострăн-

ный;

ант. отечественный) ют çĕр-

шЫв -ĕ; ют хăлăх -ĕ; чужеземные

обычаи ют хăлăх йăлй-йĕрки

чужбй ирил. 1. (ант. свой) çын -ĕ;

ют; чужйе

вĕщи

çын япалисем; жить

на чужбй стороне ют енче пÿрăн 2.

(ант. блйзкий) ют, к5тшăнчăк; вче-

рăпшие друзьЯ стăли чужими ĕнерхИ

туссем пĕр-пĕринчен к5тшăнчĕç

чулЯн (-а) сущ. муж. чăлăн (çе-

нĕкри пÿлĕм); выставить шкаф в чу-

лан шкапă чăланă кăларсă ларт

чулкй (чулбк)

сущ.

множ.;

един.

чу-

лбк (чулкă) муж. чăлхă; шерстяные

чулкИ çăм чăлхă; штбпать чулкй

чăлхă саплă

чумă (-Ы) сущ. жен. чумă (сикекен

хăрушă чир) 4 как чумы бояться

муртăн хăрăнă пек хăрă

чумăзый ирил. (син. грязный) вара-

лăнчăк, хурă пйтлĕ, хурă; чумăзый

ребĕнок хурă пйтлĕ ачă

чурбăк (-ă), чурбăн (-а) сущ. муж.

каскă, сыпă (йывăç вуллин); бере-

зовый чурбăн хÿрăн каскй

чÿткий (кратк.

ф.

чуток, чуткă, чÿ-

тко,

чÿгки; сравн. ст. чÿтче) ирил.,

чÿтко

нареч.

1. тÿйăмлă, сйсĕмлĕ, çй-

вĕч,

сир^к, вйчкĕн; чÿткая собăка

сир^к йытă; чÿткий приббр сйсĕмлĕ

хăтĕр;

чÿтко вслÿшиваться хăлханă

тăратсă итле

(син.

отзывчивый; ант.

бесчÿвственный, чĕрствый) тара-

вăт,

тймлĕ,

Ырă кă'мăллă; чÿтко от-

носиться к ветерăнам ветерансем

тĕлĕшпе тймлĕ пул

чуть 1. нареч. (син.

едвă,

еле; не-

мнбго) кăшт,

арăн,

кăштăх, чутăх;

гблос у негб чуть сльппен сассй арăн

илтĕнĕт;

чуть бблыпе килограмма

килограмрăн

кăшт

ытларăх 2. союз

(син. срăзу) çийĕнчех, çавăнтăх,

тÿр^х; -санах (-сенех); чуть рассве-

тет, трбнемся в путь тул çутăлсанăх

çулă тухăтпăр

чутье (-я) сущ. сред. 1.

сИсĕм,

тÿйăм,

сйсĕнкĕ (чĕр

чунсен);

у охбт-

ничьей собăки хорбшее чутьĕ сунăр

шаблбн (-а)

сущ.

муж. 1. (син. ле-

кăло)

ĕлкĕ (чертеж тумалли, пус-

ма тавар

çĕлеме

касмалли); кроить

плăтье по шаблбну ĕлкепĕ

кĕпе

кас

(син.

трафарет) кăлăп, ĕлкĕ, тĕ'слĕх;

сочинĕние стихбв по шаблбну пĕр ка-

лăппă

сă'вă хывнй

шаг (-а, -у и -ă, о шăге, на ша-

гÿ, в шагу) сущ. муж.; множ. шагИ

(-бв) 1.

ÿтăм,

утăс; сделать одйн шаг

пĕр утăм ту; идти ширбким шăгом

вă'рăм утасласă ут; на кăждом шагÿ

кашнй утăмрăх 2. (ант. бег) ÿтă, ут-

тИ,

утăмлăв; утăмланй, утасланй;

лбшадь идĕт шăгом лашă утсă пы-

рăть; прибăвить шăгу васкарăх ут 3.

(син.

дĕйствие, постÿпок)

ÿтăм,

ĕç,

тă'вăм,

хăтлăнăш; неосторбжный шаг

асăрханмăсăр тÿнă ĕç

шагăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов.

ут, утăмлă, утсă пыр; ша-

йьгггй шă'ршă лăйăх туять 2. (син. по-

нимăние) ăнкарÿ, ăнланÿ; ăнкар-

нй,

ăнланнй; политйческое чутье

политикăнă ăнкарнй

чÿчело (-а) сущ.

сред.;

множ. чÿче-

ла (-ел) 1. кĕлеткĕ (чĕр чун тирне

карса туни); чÿчело оленя пăлăн

кĕлеткй 2. (син. пÿгало) катемпй;

огорбдное чÿчело пахчă катемпййб

(кайăксене хăратма лартни)

чÿять (наст. чÿю, чÿешь, чÿют;

иовел.

ф. чуй; прич. действ. наст.

чÿющий,

прош.

чÿявший;

деепр.

чÿя)

глаг.

несов.

1. кого-что шă'ршă туй,

шăршăпă пĕл, сăмсапă сис, туй; со-

бăка

чÿет зăйца йЫтă мулкăч шăр-

шине туять 2. что (син. чÿвствовать,

ошущăть) сис, ăнкăр, сбмлбн; чÿять

бедÿ инкек пулассă туй

гăть

по тропйнке сукмакпă утсă пыр;

шагăть в нбгу хăрăссăн пуссă ут

шăгом нареч. (ант. бегбм) утсă,

утăмпă,

утăмлатсă, утаслатсă;

идтй

шăгом утсă пыр * Шăгом марш! Ут-

маллă!

(çар

çыннисене

хушса калани)

шăйба (-ы) сущ. жен. 1. шăйба

(гайка айне хуракан шăтăклă çав-

рашка) 2. шăйба (хоккей вăййин

хатĕре); забить шăйбу в ворбта хап-

ханă

шăйба çапсă

кĕрт

шăйка (-и) сущ. жен. ÿшкăн, эш-

кĕр; бандйтская шăйка хурăх ÿшкăнĕ

шалăш (-ă)

сущ.

муж.

ху'шĕ,

ÿгшĕ,

лупăс;

шалăш рыбакбв пулăçăсĕн

ÿплй

шалить (наст. шалк5, шалИшь,

шалят; прич. действ. наст. шаля-

щий,

ироил шалйвший) глаг. несов,

(син. баловăться) ăшкăн, ас, йртĕх}

дети шалят ачасбм ашкăнăççĕ * ча^

сы шалят сехĕт тĕ'рĕс çÿремест; здо-

рбвье шалйт сЫвлăх çирĕпех мар

шăлость (-и) сущ. жен. ашкăнÿ,

иртĕхÿ'; ашкăннй, иртĕхнй; детские

шăлости ачă-пăчă ашкăнни

шалÿн (-ă) сущ. муж., шалÿнья

(-ьи) жен. ăшкăнчăк, йртĕнчĕк (ача-

пйча)

шаль

(-и) сущ. жен. шел тÿтăр;

шаль

с каймбй шерепеллĕ шел

тÿтăр

шампăнское

(-ого)

сущ.

сред.

шам-

пăнски эр^х

шампиньбны (-ов) сущ. множ.;

един. шампиньбн (-а) муж. çер^м

кăмпй; жăрить шампиньбны шам-

пиньбн ăшалă

шампÿнь (-я) сущ. муж. шампÿнь,

шĕ'вĕ сÿпăнь; мыть вблосы шампÿ-

нем çÿçĕ шампуньпе çу

шанс (-а) сущ. муж. май, шăнăç;

испбльзовать благоприЯтный шанс

ырă

майпă ÿсă кур

шантăж (-ă) сущ. муж. хăратÿ,

шиклентерÿ'; хăратнй, шиклентер-

нИ;

занимăться шантажбм хăратсă

пусахлă

шăпка

(-и)

сущ.

жен. çĕ'лĕк, кал-

пăк,

пухчă;

зăячья

шăпка

мулкăч тир

çĕ'лĕкĕ; вЯзаная шăпка çЫхнă кал-

пăк; шăпка-ушăнка хăлхăллă çĕ'лĕк,

мулаххăй Ф газетная шăпка хаçатрй

пЫсăк заголбвок; шăпками закидăем

ним те мар парăнтарăтпăр; дать по

шăпке хÿтерсе яр

шар (-а; с колич. числит. -ă) сущ.

муж.; множ. шары (-бв) шар, чă'мăр;

бильярдный шар бильярд шăрĕ *

воздÿшный шар сывлăш шăрĕ (вĕ-

çевхатĕрĕ);

Земнбй шар Çĕр чă'мăрĕ;

хоть шарбм покати пуш-пушăх, ним

те çук

шарж (-а) сущ. муж. шарж*(тă-

рăхлавлă, шÿтлевлĕ ÿкерчĕк); дрÿже-

ский

шарж тÿслă шарж; рисовăть

шăржи шарж ÿкĕр

шăриковый прил.: шăриковая рÿч-

ка шăриклă ручка

шăрить (наст. шăрю, шăришь,

шăрят) глаг. несов. хыпашлă, хы-

пашласă шырă; шăрить в кармăне

кĕсьере хыпашлă * шăрить глазă-

ми

куçлă,

шырасă пăхкалă

шарнир (-а) сущ. муж. шарнИр

(машина

пайĕсене

çаврăнăçлă

çыхйн-

таракан хатĕр)

шаровăры (-ăр) сущ. множ. (син.

брк5ки) йĕм, шăлавăр; спортйвные

шаровăры спорт шăлавăрĕ

шарф (-а) сущ. муж. шарф; шер-

стянбй шарф çăм шарф; повязăть

шĕю шарфбм мăя шарф çых

шасси сущ. сред. нескл. 1. шассй,

кăшкăр; шассй трăктора трăктор

кăшкăрĕ 2. шассй, урапасем; само-

лет выпустил шассИ самолĕт урапи-

сенĕ

кăлăрчĕ (анса ларас умĕн)

шатăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются)

глаг.

несов.

1. (син. качăться)

сулкалăн,

суллăн, чÿхĕн; заббр ша-

тается хÿмĕ сулланăть 2. (син. бро-

дйть) сĕ'тĕрĕн, сĕтĕрĕнсе çÿр^; сул-

калансă

çÿрĕ;

шатăться по гброду

хулă

тă'рăх сĕтĕренсе çÿре

шатен (-а) сущ. муж., шатенка

(-и) жен. çЫрă çын (хăмăртарах

тĕслĕ

çÿçли)

шах (-а) сущ. муж. шах (шахмат-

ра - король

çине

тапйнса çÿрени);

объявить шах королк5 короле шах ту

шахматйст (-а)

сущ.

муж., шахма-

тйстка (-и) жен. шахматйст, шăх-

матçă;

шахматИст междунарбдного

клăсса тĕнчĕ шайĕнчй шахматйст

шăхматный прил. шăхмат -ĕ; ш^х-

матная доскă шăхмат хăмй

шăхматы (-ат)

сущ.

множ. шăхмат;

игрăть в шахматы шахматлă выля

шăхта (-ы) сущ. жен. шăхта (çĕр

айĕнчен пуянлйх кăлармалли

шăтăк); ÿгольная шăхта кă 'мрăк

шахтИ

шахтĕр (-а) сущ. муж. шахтĕр,

шахтăрă ĕçлекен; раббтать шахтĕ-

ром шахтĕртă ĕçле

шашИст (-а) сущ. муж., шашйст-

ка (-и) жен. шашйст, шăшкăçă; со-

ревновăния шашйстов шашкăçăсĕн

ă'мăртăвĕ

шăшка

(-и) сущ. жен. хĕç;

рубйть

шăшкои

хĕçпĕ кас

шăшки

(-шек)

сущ.

множ.

шăшкă

(вййă);

игрăть

шăшки

шашкăллă

выля

шашлык (-ă) сущ. муж. шашлЫк

(йĕтĕрлесе

кăвар

çинче

пĕçернĕ

аш);

шашлык из барăнины сÿрăх аш

шашлЫкĕ

швейный прил. çĕ'вĕ -ĕ; швейная

машина

çĕ'вĕ машини; швейная фă-

брика çĕ'вĕ фабрикй

швырять (наст. -яю, -яешь, -яют)

глаг.

несов.,

кого-что

и чем

(син.

бро-

сăть)

пăрăх, пер, ыткăнтăр; швы-

рЯть

снежкăми юрпă перкелеш ^

швырЯть деньги укçă тăккалă

шевелИть (наст. -елк5, -елйшь и

-елишь, -елят; прич. страд. прош.

-елĕнный) глаг. несов. йăшăлтат-

тăр,

хускăт, вылят; шевелить

пăль-

цами

пÿрнесенĕ вылят

шевелйться (наст. -елк5сь, -елй-

шься и -елишься, -елятся)

глаг.

не-

сов. йăшăлтăт, хускăл, хускалкалă;

в травĕ чтб-то шевелится кÿрăк хуш-

шинче темскер йăшăлтатăть

шелестĕть 1л.не

упдтр.

(наст.

-тйшь,

-тят)

глаг.

несов.

чăшăлтăт, чăштăр-

тăт;

травă шелестйт кÿрăк чăшăлтатăгь

шелухă (-й)

сущ.

жен. (син. оболбч-

ка,

кожурă)

хÿпă,

хуппИ; картб-

фельная шелухă çĕр улмй хуппй

шептăть (наст. шепчÿ, шепчешь,

шĕпчут;

иовел. ф. шепчй; ирич.

действ.

наст. шепчущий;

деепр.

шепчă)

глаг.

несов. пăшăлтăт, пăшăлтатсă

калă;

шептăть нă ухо хăлхарăн пăшăлтатсă

калă

шептăться (наст. шепчÿсь, шĕп-

чешься,

шепчутся; повел. ф. шеп-

чйсь, шепчйтесь) глаг. несов. пă-

шăлтăт, пăшăлтатсă калăç; шептăть-

ся по секрелу вă'рттăн пăшăлтатсă

калăç

шерĕнга (-и) сущ. жен. шеренга,

рет (çума-çумăн тăракансем); взвод

пострдился в две шербнги взвод икĕ

шеренгăпă тă'нă

шерсть (-и) сущ. жен. 1. (син. мех)

çăм,

тĕк (выльăхйн);

собăка

с гус-

тбй шерстью çăрă çă'млă йЫтă; бить

шерсть çăм таптăр;

вязăть

чулкИ из

шĕрсти çăмрăн чăлхă çых 2. çăм пус-

мă;

шерсть на плăтье кĕпелĕх çăм

пусмă

шерстянбй лрил. çăм ...; çăм -ĕ;

шерстянăя

пряжа çăм çиппй

шершăвый

прил.

(син.

шероховăтый;

ант. глăдкий) кăшăрккă,

кăштăрк-

кă; шершăвые

рÿки

кăшăрккă

ăлă

шĕршень

(-шня)

сущ. муж. сăвăс-

лăн,

мăн сăпсă

шест (-ă)

сущ.

муж. 1. (син. жердь)

шалçă, шă'ччă; шесты для хмĕля хăм-

лă

шалçисем 2. шă'ччă

(спорт

хатĕрĕ);

прыжкИ с шестбм шăччăпă сикнй

шестнăдцать (-и) числит. колич.

вун ÿлтă, вун ÿлттă; шестнăдцать

киломĕтров вун ÿлтă киломбтр;

двăжды вбсемь - шестнăдцать ик

хут сăккăр - вун ÿлттă

шестбй

числит.

порядк. ÿлттăмĕш;

учйться в шестбм клăссе ÿлттăмĕш

класрă вĕрен; однă шестăя пĕрре

ÿлттăмĕш

шесть (шестй, шестьк5) числит.

колич. улт(ă), ÿлттă; прошлб шесть

лет ÿлтă çул йртрĕ; шесть мйнус три

бÿдет три улттăрăн вйççĕ кăларсăн

вйççĕ пулăть

шестьдесЯт (шестйдесяти, шестьк5-

десятью) числит. колич. ÿтмăл; е^у

испблнилось шестьдесЯт лет вăл ут-

мăл çул тултăрнă

шестьсбт (шестисбт, шестистăм,

шестьюстăми, о шестистăх) чис-

лит. колич. улт çĕр; гброду испбл-

нилось шестьсбт лет хулă улт çĕр

çул тултăрчĕ

шестью

нареч.

улт(ă) хут (хутланă

чухне);

шестыо три - восемнăдцать

улт хут вйççĕ - вун сăккăр

шеф (-а)

сущ.

муж. 1. (син. начăль-

ник) пуçлăх, ертÿ'çĕ; шеф полйции

полйци пÿçлăхĕ 2. шеф (яулăшу па-

ракан);

шеф шкблы - завбд шкул

шĕфĕ - завбд

шефствовать (наст. -твую, -тву-

ешь,

-твуют) глаг. несов. шефă ил,

шеф пул, шефлă пÿлăш

шея (шею, шеей, о шее) сущ.

жен.\ множ. шби (шей, шеями, о

шĕях)

мăй; гусйная шбя хур мă'йĕ;

вытянуть шĕю мăя тăс Ф на свон5

шею хамă нуштă курмаллă; сидеть

на шбе у кого-либо çын ĕнсй çинче

лар;

гнать в три шĕи хăваласă яр,

хÿтерсе яр; получить по ш^е ĕнсĕ

чиккй туян; дать по

шĕе

ĕнсе чиккй

пар;

свернуть себе нкяо путлансă лар;

намылить шею тустăр

шĕлк (-а, о шĕлке и в шелкÿ)

сущ.

муж.; множ. шелкă (-6в) 1. пур-

çăн;

натурăльный шелк çут çантăлăк

пÿрçăнĕ; искÿсственный

шĕлк

хай-

лăвлă

пÿрçăн 2. пÿрçăн пусмă; ку-

пйть шелка на платье кĕпĕлĕх пÿр-

çăн

пусмă туян

шелковый лрил. пÿрçăн ...; пÿрçăн

-ĕ;

шелковая пряжа пÿрçăн çиппй

шепот (-а) сущ. муж. пăшăлтатÿ;

пăшăлтатнй

шИло (-а) сущ.

сред.;

множ. шйлья

(-ьев)

аптăрй; проколбть кбжу шй-

лом сăранă аптăрипе шăтăр Ф Шила

мешкĕ

не утаИшь лосл. Пурринĕ

пытармă

çук

шимпанзе сущ. нескл. муж. шим-

панзĕ (этем

евĕрлĕ

упăте ăрачĕ)

шИна

(-ы) сущ. жен. 1. шйна (ура-

па тукăнĕ); резйновая шйна резйна

шйна 2. хытăркăч (суран

çыхмалли);

наложить шину на рăненую нбгу су-

рăнлă уранă хытарсă çых

шинĕль (-и) сущ. жен. шинĕль;

солдăтская шинĕль салтăк шинĕлĕ;

ходйть в шинели шинельпĕ çÿре

шипĕть (син. -шпб, -пйшь, -пят)

глаг. несов. 1. чăшлăт, ăшлăт; змеЯ

шипйт çĕлен чăшлатăть 2. (син. бра-

ниться) мăкăртăт; старÿха всĕ ши-

пйт

кăрчăк шав мăкăртатăть * ши-

пящие звÿки ăшлатакăн сасăсем

(сăм., ш, ч)

шипбвник (-а)

сущ.

муж. шăлăн;

Ягоды шипбвника шăлăн çырлИ

ширинă

(-Ы) сущ. жен. (ант. дли-

нă) сарлăкăш, ăнлăш; ширинă ÿли-

цы урăм сарлăкăшĕ; в одйн метр

ширины пĕр метр сарлăкăш

шириться 1 и 2

л.

не

употр.

(наст.

-ится,

-ятся) глаг. несов. сăрăл,

анлăлăн,

сарăлсă пыр; ширится эко-

логйческое движĕние эколбги к5хăмĕ

сарăлсă пырăть

ширбкий (кратк. ф. -бк, -окă, -окб

и -бко, множ. -окй и -бки;

сравн.

ст.

шйре;

превосх.

ст.

-очăиший) 1. (ант.

ÿзкий) сарлакă, ăнлă; ширбкая ÿли-

ца сарлакă

урăм;

человĕк с ширб-

кой грÿдью ăнлă кă'кăрлă çын 2. (син.

простбрный; ант. тесный) шалпăр,

пЫсăк, ăнлă; пиджăк ширбк пин-

шăк шалпăр 3. (син. мăссовый)

йЫшлă,

ăнлă; ширбкие слой насе-

лĕния хăлăхăн йЫшлă ушкăнĕсем 4.

(син.

обшйрный; ант. огранйчен-

ный) ăнлă, пуян; ширбкий круго-

збр ăнлă тавракÿрăм * ширбкая на-

тÿра юмăрт çын, ÿçă кă'мăллă çын;

в ширбком смысле слбва пĕтĕмĕш-

лĕ;

жить на ширбкую нбгу тÿлăххăн

пÿрăн;

Шире шаг! Вăрăмрăх пуссă

ÿтăр!

(стройпа

пыракансене

хушни)

широкоплĕчий прил. (син. плечй-

стый;

ант. узкоплечий) сарлакă хул-

пуççйллĕ,

ăнлă хулпуççйллĕ; широ-

коплечий мужчина сарлакă хулпуç-

çйллĕ арçЫн

широтă (-ы) сущ. жен.\ множ. ши-

рбты (-<5т, -бтам) 1. (син. ширинă;

ант. длинă) сарлăкăш, ăнлăш; ши-

рота степей çеçен хир ăнлăшĕ 2.

(ант. долготă) ăнлăх (географире-

экватортан паллă хушăра тйракан

вырăн);

кЬкные ширбты кă'нтăр ан-

лăхĕсем

шить (наст. шью, шьĕшь, шьют;

иовел.

ф. шей; ирич.

действ.

наст.

шьк5-

щий,

прош. шйвший, ирич. страд.

прош.

шйгый)

глаг.

несов.,

что

çĕлĕ;

шить плăтье

кĕпе

çĕлĕ;

шить на ру-

ках ăлă вĕ'ççĕн

çĕлĕ;

шитъ на швей-

ной машйне çĕ'вĕ машинипе çĕле 2.

(син.

вышивăть) тĕрлĕ; шить шелком

пурçăнпă

тĕрлĕ * шить дбски хăма-

сенĕ

тăчă çыпăçтăр; шйто белыми нй-

тками ултăвĕ курăнсăх тăрăть

шифер (-а) сущ. муж. шйфер (це-

ментпа асбест хутăшĕнчен

тунă

ли-

ста);

крыть дом шифером çуртă шй-

фер вит

шиферный лрил. шйфер...; шИфер

-ĕ;

шиферная крыша сарăя сарăйăн

шйфер тăррй

шифоньер (-а)

сущ.

муж. (син. гар-

дербб) тумтйр шкăпĕ

шифр (-а) сущ. муж. 1. шифр

(вăрттăн çыру

паллисем);

цифровбй

шифр цйфрăллă шифр; ключ к шй-

фру

шифр тÿпкăчĕ; написăть шИф-

ром шифрпă çыр 2. шифр (кĕнеке,

ал çыру

çине

лартакан уййру палли-

сем);

искăть кнйгу по шйфру кĕне-

кенĕ

шифр тă'рăх шырă

шифровăть (наст. -рÿю, -рÿешь,

-рÿют; ирич. страд. прош. -рбван-

ный) глаг. несов. шифрлă, шифрпă

çыр; шифрбванная телегрăмма шифр-

лăнă

телегрăмма

шИшка (-и) сущ. жен. 1. мă'кăль;

на лбу выскочила шишка çамканă

мă 'кăль тухсă лăрнă 2. йĕкĕл

(лăсăллă йывăçсен); пучăх (хăмлан);

соснбвые шишки хыр йĕкелĕсĕм

шкатÿлка (-и) сущ. жен. арчă (пĕ-

чĕкки); швĕйная шкатÿлка йĕп-çйп

арчй

шкаф

(-а, в -ÿ) сущ. муж.; множ.

шкафы (-бв, -ăми) шкап; кнйжный

шкаф кĕнекĕ шкăпĕ; двĕрцы шкă-

фа шкап алăкĕсем; несгорăемый

шкаф

çунмăн шкап (сейф)

шквăрки

(-рок)

сущ.

множ. кă'вăр-

чă

(шăратнă салă тĕпĕ)

шкбла (-ы) сущ. жен. 1. шкул; об-

щеобразовăтельная шкбла пĕтĕмĕшле

пĕлÿ' шкÿлĕ; начăльная шкбла пуç-

лăмăш шкул; основнăя шкбла тĕп

шкул;

срĕдняя шкбла вăтăм шкул;

специăльная шкбла ятăрлă шкул;

шкбла-интернăт интернăт шкул;

окбнчить шкблу шкултăн вĕренсĕ

тух 2. (син. бпыт, выучка) шкул,

пĕлÿ', вĕренÿ', хăнăхÿ; шкбла жйз-

ни пÿрнăç вĕрентнй 3. (син. направ-

лĕние) к5хăм (унерти, ăслăлйхри);

учĕный создăл свок» шкблу ă'слăхçă

хă'йĕн юхăмне пуçарсă янă

шкбльник (-а) сущ. муж., шкбль-

ница

(-ы) жен. шкул ачй; шкбльни-

ки пошлИ на экскурсию шкул ачи-

сĕм экскурсиĕ кăйрĕç

шкбльный ирил. шкул -ĕ; шкултй;

шкбльное здăние шкул çÿрчĕ; шкбль-

ные гбды шкултă вĕрĕннĕ çулсĕм

шкÿра (-ы) сущ. жен. тир; вблчья

шкÿра кăшкăр тИрĕ; выделанная

шкÿра тÿнă тир Ф на своĕй шкÿре

узнăть ху тÿссĕ кур; шкÿру спустйть

тирнĕ

сÿ, хĕнесĕ пĕтĕр

шкÿрка (-и)

сущ.

жен. 1. тир

(пĕчĕк

чĕр чунăн); шкÿрка бĕлки пакшă

тйрĕ

2. (син. кбжица)

хÿпă,

хуппй;

шкÿрка Яблока пан улмй хуппй 3.

хЫркăч,

якăткăч (çирĕп хăйăр витнĕ

пусма е хут)

шлак (-а)

сущ.

муж. 1. шлак, çÿнăк

{шăратнă, çуннă

хыççăн

юлнă каяш);

каменноÿгольный шлак çĕр кă'мрăк

шлăкĕ 2. каяш (организма пухăна-

кан

сиенлĕ

япаласем);

выводить шлă-

ки нз органйзма ÿт-пÿрен каяшсене

кăлăр

шланг (-а) сущ. муж. шланг

(çемçе

пăрăх); резиновый шланг резина

шланг; пожăрный шланг пушăр сÿн-

термеллй шланг

шлем (-а)

сущ.

муж. 1. шлем (ĕлĕк-

хи салтакăн тимĕр калпакĕ) 2.

шлем (пуçа хÿтĕлекен çĕлĕк); шлем

танкИста танкист шлемĕ; шлем во-

долăза водолăз шлемĕ

шлеЯ (-й) сущ. жен. кÿтлăх (хă-

мăтпа

çыхйнтарнй

ут

таврашĕ)

шлюз (-а) сущ. муж. шлюз (карап-

сене

пĕверен

аяла

антармалли

е хă-

партмалли камера); судохбдный

шлюз

карăп ирттермеллй шлюз

шлкшка (-и) сущ. жен. шлк5пка

(карап палуби çинче тытакан пысăк

кимĕ);

гребнăя шлн5пка кĕсмĕнлĕ

шлк5пка; спустить шлкшки нă воду

шлюпкăсенĕ шыва антар (карап

çинчен)

шлЯпа (-ы) сущ. жен. шлепке; со-

лбменная шлЯпа ÿлăм шлепке * аĕ-

ло

в шлЯпе ĕç тухрĕ, ĕç ă'нчĕ

шлЯпка (-и) сущ. жен. 1. шлепке;

детская шляпка ачă шлепкй 2. шлеп-

ке,

пуç; шляпка гвоздЯ пăтă шлеп-

ки;

шляпка грибă кăмпă шлепки

шмель

(-я) сущ. муж. тĕ'кĕл

турă;

гнездб шмеля тĕ'кĕл турă

йăвй

шнИцель (-я) сущ. муж.; множ.

шницели (-ей) и шницелЯ (~ей)

шнйцель (котлет тĕсĕ); рÿбленый

шнйцель вĕтетнĕ аш шнйцелĕ

шнур (-ă) сущ. муж. 1. шнур, кан-

трă;

шнур для занавĕски чÿречĕ кар-

рйн шнÿрĕ 2. шнур, пралÿк (изоля-

торпа витни); телефбнный шнур те-

лефбн шнÿрĕ

шнурбк

(-ркă)

сущ. муж. (син. те-

сĕмка) шнурбк; шнурки для ботй-

нок пушмăк шнурокĕсĕм

шов (шва) сущ. муж.; множ. швы

(швов, швăми, в швах) 1. çĕ'вĕ (çĕ-

ленĕ вырăн); машиннын шов маши-

нăпă тÿнă

çĕ'вĕ;

ручнбй шов алăпă

тÿнă

çĕ'вĕ 2. çĕв^к (суран

вырйнĕнче

юлни);

наложИть швы пбсле оперă-

ции оперăци хЫççăн çĕв^к хур, кăс-

нă вырăнă çĕлесĕ ларт 3.

çĕ'вĕ,

çĕв^к

(шăратса,

чутласа

сыпăнтарнă

йĕр);

свăрочный шов шăратсă тÿнă çĕ'вĕ

шовинИзм (-а) сущ. муж. шови-

нйзм (пĕр нацие

çÿле çĕклесе

ытти-

сене

ним

вырăнне

те хуманни)

шовинйст (-а)

сущ.

муж. шовинйст

(шовинизм майлă çын)

шоколЯд (-а) сущ. муж. шоколăд

(какао

мăййрĕнчен

тунă

çимĕç);

плйт-

ка шоколада шоколăд плиткй

шоколăдный

прил.

шоколăд ...; шо-

колăд

-ĕ; шоколăдные конфеты шо-

колăд

канфĕт

шбмпол (-а) сущ. муж.; множ.

шомпола (-бв) шбмпол (пйшал

кĕпçине

тасатмалли

тимĕр хулă)

шброх (-а) сущ. муж. (син. шур-

шăние) чăштăртатÿ, чăштăртатнй;

шброх сухйх листьев тйпĕ çулçăс^м

чăштăртатнй

шбрты (шорт и шбртов) сущ.

множ. шбртă (кĕске

шăлавар)

шоссĕ сущ. нескл.

сред.

шоссе (чул

сарнă çул); асфальтИрованное шос-

се асфăльтлă шоссе

шоссейный ирил. шоссе -ĕ; шос-

сĕйная дорбга шоссĕ çÿлĕ

шбу

сущ.

нескл.

сред.

шбу

(эстрада

мелĕсемпе халйха килентермелли

программа, концерт); телевизибнное

шбу

телевиденирй шбу

шофер (-а) сущ. муж.; множ. шо-

феры (-ов) и шоферă (-бв) шофĕр;

шофер такси таксй шофĕрĕ; рабб-

тать шофĕром шофĕртă ĕçле

шпагăт (-а)

сущ.

муж. (син. бечĕв-

ка) шпагăт (çинçе, çирĕп кантра);

перевязăть книги шпагăтом кĕнеке-

сене шпагатпă туртсă çых

шпăла (-ы) сущ. жен.; множ. шпă-

лы (шпал) шпăла (чугун çул

релъсĕ

айне хуракан пăрăс); железобетбн-

ные шпăлы тймĕр-бетбн шпалăсем

шпаргăлка (-и)

сущ.

жен. шпаргăл-

ка (пĕлмен ыйтăва вăрттăн вуласа

пĕлмелли

хут татки); студенты на

экзăмене пбльзовались шпаргăлками

студентсем экзаментă шпаргалкă-

семпе ÿсă курнă

шпион (-а) сущ. муж. шпибн

(вăрттăн шыравçă)

шпионăж (-а) сущ.муж. шпибн ĕ'çĕ,

шпибнлăх; занимăться шпионăжем

шпибн ĕçне ту

шприц (-а)

сущ.

муж.; множ. шпрй-

цы (-ев) и шприцы (-бв) шприц

(уте эмел ямалли хатĕр); однорă-

зовый шприц пĕррелĕх шприц

шпрбты (-от и -бтов) сущ. множ.;

един.

шпрбта (-ы) жен. и шпрот (-а)

муж. шпрот (тĕтĕрсе консервланă

пулă)

шпÿлька (-и) сущ. жен. пушкăр,

туплашкă; шпулька нИток çип пуш-

кăрĕ

шрам (-а) сущ. муж. (син. рубĕц)

çĕвек, сурăн йĕ'рĕ

шрапнель (-и) сущ. жен. шрапнель

(тимĕр

татăкккисем сапалакан сна-

ряд)

шрифт (-а) сущ. муж.; множ.

шрифты (-бв) и шрйфты (-ов)

шрифт

(пичетлемелли сас палли

фор-

ми);

печăтать крÿпным шрифтом шул-

трă

шрифтпă пичетлĕ

штаб

(-а) сущ. муж.; множ. шта-

бы (-бв) и штăбы (-ов) штаб (çар-

сене тытса пыракан орган);

штаб

дивизии

дивйзи штăбĕ; генерăльный

штаб

тĕп штаб

штăбель (-я) сущ. муж.; множ.

штабеля (-ĕй) и штăбели (-ей) шар-

шăн,

купă;

штăбель

дров

вÿгă

шаршăнĕ

штамп (-а) сущ. муж. 1. штамп

(çапса, хĕссе ÿкерчĕк тумалли ха-

тĕр) 2. (син. печăть) пичĕт, штамп;

постăвить штамп на докумĕнт ĕç

хучĕ

çине штамп ларт

штăнга (-и) сущ. жен. 1. штăнга

(спорт

хатĕрĕ

- тимĕр хурсă

çине

тйхăнтартнă йывăр çаврашкасем);

поднЯть штăнгу штăнга çĕкле 2. каш-

тă

(футбол,

хоккей хапхин); мяч удă-

рился о штангу мечĕк каштанă пыр-

сă çăпăнчĕ

штангйст (-а) сущ. муж. штангйст,

штăнгăçă

(штанга çĕклекен спортсмен)

штаны (-бв) сущ. множ. йĕм; вăт-

ные штаны вăткăллă йĕм

штат

(-а) сущ. муж. штат, йыш

(пĕр çĕрте ĕçлекенсен); сокращение

штăтов штатсене чакарнй

штат

(-а) сущ. муж. штат (пат-

шалăх пайĕ); Соединĕнные Штăты

Амĕрики Америкăрй Пĕрлешÿ 'ллĕ

Штатсем

штепсель (-я) сущ. муж.; множ.

штепселЯ (-ĕй) и штепсели (-ей)

штепсель (тĕрлĕ приборсене элек-

тричествйпа

çыхăнтармалли

хатĕр)

штбпать (наст. -аю, -аешь, -ают;

прич.

страд.

прош. -анный)

глаг.

не-

сов. (син. зашивăть)

саплă,

çĕл^,

пйтĕр;

штбпать чулкй чăлхă саплă

штбпор (-а) сущ. муж. штбпор,

пăрă (кĕленче пăкки кăлармалли)

штбра (-ы) сущ. жен. чÿречĕ кар-

рй;

раздвйнуть штбры чÿречĕ кар-

ринĕ

сир

шторм (-а)

сущ.

муж.; множ. штбр-

мы (-ов) и штормă (-бв) çил-тă'вăл

(тинĕс çинчи)

штраф (-а)

сущ.

муж. штраф (айă-

па кĕнĕшĕн хунă тÿлев); наложИть

штраф штраф хур

штрафовăть (наст. -фÿю, -фÿешь,

-фÿют; прич. страд. прош. -фбван-

ный) глаг. несов., кого штрафлă,

штраф хур; штрафовăть за хулигăн-

ство ăшкăннăшăн штрафлă

штÿка (-и) сущ. жен.

япалă,

штук

(пĕр пек

япаласенчен

пĕри); нĕсколь-

ко штук сигарет темиçе сигарета 4

Вот

так пггÿка! Ак

япалă!

(тĕлĕнсе

калани)

штукатÿр (-а) сущ. муж., штука-

тÿрщица (-ы) жен. штукатÿр; рабб-

тать штукатÿром штукатуртă ĕçле

штукатÿрить (наст. -рю, -ришь,

-рят) глаг. несов., что штукатуркă-

лă,

штукатÿрка ту; штукатурить сте-

ну стенанă штукатÿрка ту

штукатÿрка (-и) сущ. жен. штука-

тÿрка

(стенана

шăлса

якатмалли

çă-

ра хутăш)

штукатÿрный лрил. штукатÿрка -ĕ;

штукатÿрные рабйты штукатÿрка

ĕçĕс^м

штурвăл (-а) сущ. муж. штурвăл

(транспорт

хатĕрĕн

рулĕ);

стоять за

штурвăлом штурвăл тытсă тăр

штурм (-а) сущ. муж. (син. атăка)

тапăнÿ;

тапăннй; взять штÿрмом та-

пăнсă çĕнтер

штÿрман (-а) сущ. муж. штÿрман

(карап, самолет çулне хывакан спе-

циалист)

штурмовăть (наст. -мÿю, -мÿешь,

-мÿют)

глаг.

несов., кого-что тăпăн,

тапăнсă вăрç; штурмовăть гброд ху-

ланă

тапăнсă вăрç

штурмовйк (-ă) сущ. муж. штур-

мовйк (çар

самолечĕ)

штык (-ă) сущ. муж. штык (пăшал

вĕçĕнчи çĕçĕ)

шÿба

(-ы) сущ. жен. кĕ'рĕк; овчин-

ная

пгÿба

сÿрăх тир кĕ'рĕкĕ

шум (-а) сущ. муж. шав, шăв-шăв;

двйгаться без

шÿма

пĕр шăвсăр куç-

сă пыр; дети пбдняли шум ачасем

шăв-шăв çĕклĕрĕç

шумĕть (наст. -млк5, -мйшь, -мят)

глаг.

несов.

шавлă,

шав çĕкл^; де-

ревья шумЯт на ветрÿ йывăçсем çилпĕ

шавласă ларăççĕ 2.

шавлă,

кăш-

кăрăш;

шумбть из-за пустякбв кйр-

лĕ-кйрлĕ мăршăн кăшкăрăш

шÿмный прил.'(син. грбмкий; ант.

тйхий), шÿмно нареч. шăвлă, шăв-

шăвлă; шавлакăн; шумная компăния

шăвлă ÿшкăн; шÿмно вестй себй хьггă

шавлă

Ф шÿмные соглăсные шăвлă

хÿпă

сасăсĕм

(б,

п,

г,

к,

з,

йышшисем)

шÿрин (-а) хунчкăм (арăмăн пич-

чĕшĕ)

шурÿп (-а) сущ. муж. шурÿп (иă-

рăмлă пăта)

шуршăть

(наст.

-шÿ, -шйшь, -шăт)

глаг. несов. чăштăртăт, кăштăртăт;

сухбй камыш шуршйт от

ветра

тйпĕ

хă'мăш çилпе чăштăртатăть

шут (-ă) сущ. муж. (син. шутнйк,

балагÿр) шÿ'тçĕ, мыскарăçă * шут

горйховый тăм писмен, тăрпалтăй

шутйть (наст. шучÿ, шÿтишь, шÿ-

тят) глаг. несов. 1. шÿтле, шÿт ту,

шÿтлесе калăç; он лк>бит шутить вăл

шÿтлемĕ юратăть

чем,

чем

(син.

пре-

небрегăть) вылян, çăмăлттайлăн, ан

асăрхăн;

нельзя шутйть свойм здорб-

вьем

хăрпăр сывлăхĕпе вылянмă юра-

мăсть

* шутйть с огнĕм вутпă вылян

(синкере

кĕтмесĕр);

чем черт не шÿ-

тит тем те пулмă пултарăть

шÿтка

(-и)

сущ.

жен. шÿт, шÿтлев;

шÿтленй, шÿт тунй; сказăть в шÿт-

ку шÿтлесе калă * крбме

шÿток

вводн.

сл. чăннипе, чăнăх; рассердйл-

ся не на

шÿтку

хьМ çилленсе кăй-

рĕ;

шÿтка

сказăть каламă çă'мăл

шутлйвый прил. (ант. серьĕзный),

шутлйво нареч. шÿ'тлĕ, шÿтлевлĕ;

шÿтлесе; говорйть шутлИвым тбном

шÿтлесĕ калăç

шутнйк (-ă) сущ. муж., шутница

(-ы) жен. шÿ'тçĕ, шут ăстй

шÿточный ирил. шÿ'тлĕ, мыска-

рăллă; шÿточное стихотворĕние шÿ'т-

лĕ

сă 'вă Ф дĕньги не шÿточные

пĕ'чĕк укçă мар

щавель (-я)

сущ.

муж. кăшкăр утй;

кбнский щавель ут кăшкăрĕ; щи из

щавелЯ кăшкăр утй яшкИ

щадйть

(наст.

щажУ, щадйшь, ща-

дят; ирич. действ. наст. щадящий,

прош.

щадйвший; прич.

страд.

прош.

щажĕнный;

деепр.

щадя)

глаг.

несов.,

кого-что хĕрхен;

сыхлă,

упрă;

ща-

дить здорбвье сывлăхă

упрă;

нельзЯ

щадить предăтеля сутăнчăкă хĕрхен-

мб çук; раббтать, не щадя сил вăя

хĕрхенмĕсĕр ĕçле

щебень (щебня) сущ.муж., щебĕнка

(-и) жен. вак чул, ваклăнчăк чул

(строительствăра,

çул-йĕр

тунă

çĕр-

те усă кураканш); покрьпъ дорбгу

щĕбнем çул çине вак чул сар

щебетăть (наст. -ечу, -ечешь, -^ч-

ут;

повел.

ф. -ечй; ирнч.

действ.

наст.

-ечущий;

деепр. -ечă) глаг. несов.

чĕвĕлтет; птИцы щебечут кайăксем

чĕвĕлтетеççĕ

щегбл (щеглă)

сущ.

муж. шăкăлчИ

(хитре юрлакан кайăк)

щеголять (наст. -яю, -яешь, -яют)

глаг.

несов.

шукăльлен, капăрлăн, ян-

кăслăн; щеголЯть в мбдном плăтье

мбдăллă

кĕпепе янкăслансă çÿре

щĕдрость (-и)

сущ.

жен. 1.

(ант.

ску-

пость) юмăртлăх, таравăтлăх, Ырă

кă'мăл 2. (син. богăтство; ант. скÿ-

дость) илпеклĕх, пуянлăх, тулăхлăх;

щедрость к5жной прирбды кăнтăртИ

çут çантăлăк илпеклĕхĕ

щĕдрый (кратк. ф. щедр, щедрă,

щедро, множ. щедрь! и щедры) ирил.

(син. скупбй), щ^дро

нареч.

юмăрт,

таравăт,

Ырă кă

'мăллă;

он щĕдро

угостйл нас вăл пире таравăт хăна-

лăрĕ 2. (син. богăтый; ант. скÿдный)

илпек, тулăх, пуян,

хăклă;

щедрый

подăрок хăклă парнĕ

щекă (щеки,

щĕку,

на щекĕ) сущ.

жен.; множ.

щĕки

(щĕк,

щекăм,

на

щекăх) пит çăмартй, пит; обморб-

зить щеки пите тăм илт^р

шекотăть (наст. -очÿ, -бчешь,

-бчут; прич.

действ.

наст. -бчущий;

деепр.

-очă) глаг. несов. 1. кого-что

кăтăклă; щекотăть пăльцами пÿрне-

семпе кăтăклă 2. 1 и 2 л. не употр.

(син. раздражăть, зудеть) кăтăклан-

тăр,

çи; в гбрле щекбчет пырă тем

кăтăклантарăть; пыль щекбчет гла-

зă

тусăн куçă çи^т

щекбтка (-и) сущ. жен. кă'тăк; бо-

Яться щекбтки кăтăкрăн хăрă

щелчбк

(-чкă)

сущ. муж. шаккйт;

шаклаттарнй; дать щелчбк пб лбу

çамкарăн шаклаттăр

щель (-и) сущ. жен. хÿшăк, çÿрăк;

щĕли в полÿ урăй хушăкĕсĕм

щемйть (наст. щемлк5, щемйшь,

щемят; ирнч.

действ.

наст.

щемящий)

глаг.

несов.,

кого-что

1. (син. сжимăть)

хĕс,

хĕстер, чĕ'пĕт 2. 1 и 2л. неупотр.

ыраттăр;

воспоминăния щемят дÿшу

асă илнй чунă ыраттарăть

щенбк

(-нкă)

сущ. муж.; множ.

щенкй (-бв) и щенята (-ят) ăнчăк, йь!-

тă çурй

щĕпка

(-и) сущ. жен. турпăс, чĕ'л-

пĕк, çункăв Ф разлетĕться в

щĕпки

чăл-пăр салансă кай

щепбтка (-и), щепбть (-и) сущ.

жен. чĕ

'птĕм;

щепбтка сбли пĕр

чĕ'птĕм тăвăр

щетина (-ы) сущ. жен. шăрт; сви-

нăя щетина сыснă шă'рчĕ

щетинистый прил. шă'ртлă;

хырăн-

мăн;

щетИнистое лицб хырăнмăн

сăн-пйт

щĕголь (-я) сущ. муж., щеголИ-

ха (-и) жен. шÿкăль, кăпăрчăк, ян-